॥ নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স॥
ৰিনযপিটকে মহাৰগ্গপাল়ি ১. মহাখন্ধকো ১. বোধিকথা ১. [উদা॰ ১ আদযো] তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা উরুৰেলাযং ৰিহরতি নজ্জা নেরঞ্জরায তীরে বোধিরুক্খমূলে পঠমাভিসম্বুদ্ধো। অথ খো ভগৰা বোধিরুক্খমূলে সত্তাহং একপল্লঙ্কেন নিসীদি ৰিমুত্তিসুখপটিসংৰেদী [ৰিমুত্তিসুখং পটিসংৰেদী (ক॰)]। অথ খো ভগৰা রত্তিযা পঠমং যামং পটিচ্চসমুপ্পাদং অনুলোমপটিলোমং মনসাকাসি – ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং, নামরূপপচ্চযা সল়াযতনং, সল়াযতনপচ্চযা ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, ৰেদনাপচ্চযা তণ্হা, তণ্হাপচ্চযা উপাদানং, উপাদানপচ্চযা ভৰো, ভৰপচ্চযা জাতি, জাতিপচ্চযা জরামরণং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা সম্ভৰন্তি – এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি। ‘‘অৰিজ্জাযত্ৰেৰ অসেসৰিরাগনিরোধা সঙ্খারনিরোধো, সঙ্খারনিরোধা ৰিঞ্ঞাণনিরোধো, ৰিঞ্ঞাণনিরোধা নামরূপনিরোধো, নামরূপনিরোধা সল়াযতননিরোধো, সল়াযতননিরোধা ফস্সনিরোধো, ফস্সনিরোধা ৰেদনানিরোধো, ৰেদনানিরোধা তণ্হানিরোধো, তণ্হানিরোধা উপাদাননিরোধো , উপাদাননিরোধা ভৰনিরোধো, ভৰনিরোধা জাতিনিরোধো, জাতিনিরোধা জরামরণং সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসা নিরুজ্ঝন্তি – এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স নিরোধোহোতী’’তি। অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি – ‘‘যদা হৰে পাতুভৰন্তি ধম্মা। আতাপিনো ঝাযতো ব্রাহ্মণস্স। অথস্স কঙ্খা ৰপযন্তি সব্বা। যতো পজানাতি সহেতুধম্ম’’ন্তি॥ ২. [উদা॰ ২] অথ খো ভগৰা রত্তিযা মজ্ঝিমং যামং পটিচ্চসমুপ্পাদং অনুলোমপটিলোমং মনসাকাসি – ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং…পে॰… এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতী…পে॰… নিরোধো হোতী’’তি। অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি – ‘‘যদা হৰে পাতুভৰন্তি ধম্মা। আতাপিনো ঝাযতো ব্রাহ্মণস্স। অথস্স কঙ্খা ৰপযন্তি সব্বা। যতো খযং পচ্চযানং অৰেদী’’তি॥ ৩. [উদা॰ ৩] অথ খো ভগৰা রত্তিযা পচ্ছিমং যামং পটিচ্চসমুপ্পাদং অনুলোমপটিলোমং মনসাকাসি – ‘‘অৰিজ্জাপচ্চযা সঙ্খারা, সঙ্খারপচ্চযা ৰিঞ্ঞাণং, ৰিঞ্ঞাণপচ্চযা নামরূপং…পে॰… এৰমেতস্স কেৰলস্স দুক্খক্খন্ধস্স সমুদযো হোতি…পে॰… নিরোধো হোতী’’তি। অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি – ‘‘যদা হৰে পাতুভৰন্তি ধম্মা। আতাপিনো ঝাযতো ব্রাহ্মণস্স। ৰিধূপযং তিট্ঠতি মারসেনং। সূরিযোৰ [সুরিযোৰ (সী॰ স্যা॰ কং॰)] ওভাসযমন্তলিক্খ’’ন্তি॥ বোধিকথা নিট্ঠিতা। ২. অজপালকথা ৪. [উদা॰ ৪] অথ খো ভগৰা সত্তাহস্স অচ্চযেন তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠহিত্ৰা বোধিরুক্খমূলা যেন অজপালনিগ্রোধো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা অজপালনিগ্রোধমূলে সত্তাহং একপল্লঙ্কেন নিসীদি ৰিমুত্তিসুখপটিসংৰেদী। অথ খো অঞ্ঞতরো হুংহুঙ্কজাতিকো ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি। উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি। সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো সো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিত্তাৰতা নু খো, ভো গোতম, ব্রাহ্মণো হোতি, কতমে চ পন ব্রাহ্মণকরণা [ব্রাহ্মণকারকা (ক॰) ব্রাহ্মণকরাণা (?)] ধম্মা’’তি? অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি – [নেত্তি॰ ১০৩] যো ব্রাহ্মণো বাহিতপাপধম্মো। নিহুংহুঙ্কো নিক্কসাৰো যতত্তো। ৰেদন্তগূ ৰুসিতব্রহ্মচরিযো। ধম্মেন সো ব্রহ্মৰাদং ৰদেয্য। যস্সুস্সদা নত্থি কুহিঞ্চি লোকে’’তি॥ অজপালকথা নিট্ঠিতা। ৩. মুচলিন্দকথা ৫. [উদা॰ ১১] অথ খো ভগৰা সত্তাহস্স অচ্চযেন তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠহিত্ৰা অজপালনিগ্রোধমূলা যেন মুচলিন্দো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা মুচলিন্দমূলে সত্তাহং একপল্লঙ্কেন নিসীদি ৰিমুত্তিসুখপটিসংৰেদী। তেন খো পন সমযেন মহা অকালমেঘো উদপাদি, সত্তাহৰদ্দলিকা সীতৰাতদুদ্দিনী। অথ খো মুচলিন্দো নাগরাজা সকভৰনা নিক্খমিত্ৰা ভগৰতো কাযং সত্তক্খত্তুং ভোগেহি পরিক্খিপিত্ৰা উপরিমুদ্ধনি মহন্তং ফণং করিত্ৰা অট্ঠাসি – ‘‘মা ভগৰন্তং সীতং, মা ভগৰন্তং উণ্হং, মা ভগৰন্তং ডংসমকসৰাতাতপসরীসপসম্ফস্সো’’তি […সিরিং সপ… (সী॰ স্যা॰ কং॰)]। অথ খো মুচলিন্দো নাগরাজা সত্তাহস্স অচ্চযেন ৰিদ্ধং ৰিগতৰলাহকং দেৰং ৰিদিত্ৰা ভগৰতো কাযা ভোগে ৰিনিৰেঠেত্ৰা সকৰণ্ণং পটিসংহরিত্ৰা মাণৰকৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা ভগৰতো পুরতো অট্ঠাসি পঞ্জলিকো ভগৰন্তং নমস্সমানো। অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি – [কথা॰ ৩৩৮ কথাৰত্থুপাল়িযম্পি]‘‘সুখো ৰিৰেকো তুট্ঠস্স, সুতধম্মস্স পস্সতো। অব্যাপজ্জং সুখং লোকে, পাণভূতেসু সংযমো॥ [কথা॰ ৩৩৮ কথাৰত্থুপাল়িযম্পি]‘‘সুখা ৰিরাগতা লোকে, কামানং সমতিক্কমো। অস্মিমানস্স যো ৰিনযো, এতং ৰে পরমং সুখ’’ন্তি॥ মুচলিন্দকথা নিট্ঠিতা। ৪. রাজাযতনকথা ৬. অথ খো ভগৰা সত্তাহস্স অচ্চযেন তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠহিত্ৰা মুচলিন্দমূলা যেন রাজাযতনং তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা রাজাযতনমূলে সত্তাহং একপল্লঙ্কেন নিসীদি ৰিমুত্তিসুখপটিসংৰেদী। তেন খো পন সমযেন তপুস্স [তপস্সু (সী॰)] ভল্লিকা ৰাণিজা উক্কলা তং দেসং অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্না হোন্তি। অথ খো তপুস্সভল্লিকানং ৰাণিজানং ঞাতিসালোহিতা দেৰতা তপুস্সভল্লিকে ৰাণিজে এতদৰোচ – ‘‘অযং, মারিসা, ভগৰা রাজাযতনমূলে ৰিহরতি পঠমাভিসম্বুদ্ধো; গচ্ছথ তং ভগৰন্তং মন্থেন চ মধুপিণ্ডিকায চ পতিমানেথ; তং ৰো ভৰিস্সতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি। অথ খো তপুস্সভল্লিকা ৰাণিজা মন্থঞ্চ মধুপিণ্ডিকঞ্চ আদায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু। একমন্তং ঠিতা খো তপুস্সভল্লিকা ৰাণিজা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘পটিগ্গণ্হাতু নো, ভন্তে, ভগৰা মন্থঞ্চ মধুপিণ্ডিকঞ্চ, যং অম্হাকং অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি। অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘ন খো তথাগতা হত্থেসু পটিগ্গণ্হন্তি। কিম্হি নু খো অহং পটিগ্গণ্হেয্যং মন্থঞ্চ মধুপিণ্ডিকঞ্চা’’তি? অথ খো চত্তারো মহারাজানো ভগৰতো চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায চতুদ্দিসা চত্তারো সেলমযে পত্তে ভগৰতো উপনামেসুং – ‘‘ইধ, ভন্তে, ভগৰা পটিগ্গণ্হাতু মন্থঞ্চ মধুপিণ্ডিকঞ্চা’’তি। পটিগ্গহেসি ভগৰা পচ্চগ্ঘে সেলমযে পত্তে মন্থঞ্চ মধুপিণ্ডিকঞ্চ, পটিগ্গহেত্ৰা পরিভুঞ্জি। অথ খো তপুস্সভল্লিকা ৰাণিজা ভগৰন্তং ওনীতপত্তপাণিং ৰিদিত্ৰা ভগৰতো পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা ভগৰন্তং (ওনীতপত্তপাণিং ৰিদিত্ৰা ভগৰতো পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা ভগৰন্তং) [( ) সী॰ স্যা॰ পোত্থকেসু নত্থি] এতদৰোচুং – ‘‘এতে মযং, ভন্তে, ভগৰন্তং সরণং গচ্ছাম ধম্মঞ্চ, উপাসকে নো ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতে সরণং গতে’’তি। তে চ লোকে পঠমং উপাসকা অহেসুং দ্ৰেৰাচিকা। রাজাযতনকথা নিট্ঠিতা। ৫. ব্রহ্মযাচনকথা ৭. [অযং ব্রহ্মযাচনকথা দী॰ নি॰ ২.৬৪ আদযো; ম॰ নি॰ ১.২৮১ আদযো; ম॰ নি॰ ২.৩৩৬ আদযো; সং॰ নি॰ ১.১৭২ আদযো] অথ খো ভগৰা সত্তাহস্স অচ্চযেন তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠহিত্ৰা রাজাযতনমূলা যেন অজপালনিগ্রোধো তেনুপসঙ্কমি। তত্র সুদং ভগৰা অজপালনিগ্রোধমূলে ৰিহরতি। অথ খো ভগৰতো রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘‘অধিগতো খো ম্যাযং ধম্মো গম্ভীরো দুদ্দসো দুরনুবোধো সন্তো পণীতো অতক্কাৰচরো নিপুণো পণ্ডিতৰেদনীযো। আলযরামা খো পনাযং পজা আলযরতা আলযসম্মুদিতা। আলযরামায খো পন পজায আলযরতায আলযসম্মুদিতায দুদ্দসং ইদং ঠানং যদিদং ইদপ্পচ্চযতাপঅচ্চসমুপ্পাদো; ইদম্পি খো ঠানং সুদুদ্দসং যদিদং সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হাক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং। অহঞ্চেৰ খো পন ধম্মং দেসেয্যং, পরে চ মে ন আজানেয্যুং, সো মমস্স কিলমথো, সা মমস্স ৰিহেসা’’তি। অপিস্সু ভগৰন্তং ইমা অনচ্ছরিযা গাথাযো পটিভংসু পুব্বে অস্সুতপুব্বা – ‘‘কিচ্ছেন মে অধিগতং, হলং দানি পকাসিতুং। রাগদোসপরেতেহি, নাযং ধম্মো সুসম্বুধো॥ ‘‘পটিসোতগামিং নিপুণং, গম্ভীরং দুদ্দসং অণুং। রাগরত্তা ন দক্খন্তি, তমোখন্ধেন আৰুটা [আৰটা (সী॰)]’’তি॥ ইতিহ ভগৰতো পটিসঞ্চিক্খতো অপ্পোস্সুক্কতায চিত্তং নমতি, নো ধম্মদেসনায। ৮. অথ খো ব্রহ্মুনো সহম্পতিস্স ভগৰতো চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায এতদহোসি – ‘‘নস্সতি ৰত ভো লোকো, ৰিনস্সতি ৰত ভো লোকো, যত্র হি নাম তথাগতস্স অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স অপ্পোস্সুক্কতায চিত্তং নমতি [নমিস্সতি (?)], নো ধম্মদেসনাযা’’তি। অথ খো ব্রহ্মা সহম্পতি – সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য এৰমেৰ – ব্রহ্মলোকে অন্তরহিতো ভগৰতো পুরতো পাতুরহোসি। অথ খো ব্রহ্মা সহম্পতি একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা দক্খিণজাণুমণ্ডলং পথৰিযং নিহন্ত্ৰা যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘দেসেতু, ভন্তে, ভগৰা ধম্মং, দেসেতু সুগতো ধম্মং। সন্তি সত্তা অপ্পরজক্খজাতিকা, অস্সৰনতা ধম্মস্স পরিহাযন্তি , ভৰিস্সন্তি ধম্মস্স অঞ্ঞাতারো’’তি। ইদমৰোচ ব্রহ্মা সহম্পতি, ইদং ৰত্ৰান অথাপরং এতদৰোচ – ‘‘পাতুরহোসি মগধেসু পুব্বে। ধম্মো অসুদ্ধো সমলেহি চিন্তিতো। অপাপুরেতং [অৰাপুরেতং (সী॰)] অমতস্স দ্ৰারং। সুণন্তু ধম্মং ৰিমলেনানুবুদ্ধং॥ ‘‘সেলে যথা পব্বতমুদ্ধনিট্ঠিতো। যথাপি পস্সে জনতং সমন্ততো। তথূপমং ধম্মমযং সুমেধ। পাসাদমারুয্হ সমন্তচক্খু। সোকাৰতিণ্ণং জনতমপেতসোকো। অৰেক্খস্সু জাতিজরাভিভূতং॥ ‘‘উট্ঠেহি ৰীর ৰিজিতসঙ্গাম। সত্থৰাহ অণণ [অনণ (ক॰)] ৰিচর লোকে। দেসস্সু [দেসেতু (ক॰)] ভগৰা ধম্মং। অঞ্ঞাতারো ভৰিস্সন্তী’’তি॥ [[ ] সী॰ স্যা॰ পোত্থকেসু নত্থি, মূলপণ্ণাসকেসু পাসরাসিসুত্থে ব্রহ্মযাচনা সকিং যেৰ আগতা] [ এৰং ৰুত্তে ভগৰা ব্রহ্মানং সহম্পতিং এতদৰোচ – ‘‘ময্হম্পি খো, ব্রহ্মে, এতদহোসি – ‘অধিগতো খো ম্যাযং ধম্মো গম্ভীরো দুদ্দসো দুরনুবোধো সন্তো পণীতো অতক্কাৰচরো নিপুণো পণ্ডিতৰেদনীযো। আলযরামা খো পনাযং পজা আলযরতা আলযসম্মুদিতা। আলযরামায খো পন পজায আলযরতায আলযসম্মুদিতায দুদ্দসং ইদং ঠানং যদিদং ইদপ্পচ্চযতাপটিচ্চসমুপ্পাদো; ইদম্পি খো ঠানং সুদুদ্দসং যদিদং সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হাক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং। অহঞ্চেৰ খো পন ধম্মং দেসেয্যং, পরে চ মে ন আজানেয্যুং, সো মমস্স কিলমথো, সা মমস্স ৰিহেসা’তি। অপিস্সু মং, ব্রহ্মে, ইমা অনচ্ছরিযা গাথাযো পটিভংসু পুব্বে অস্সুতপুব্বা – ‘কিচ্ছেন মে অধিগতং, হলং দানি পকাসিতুং। রাগদোসপরেতেহি, নাযং ধম্মো সুসম্বুধো॥ ‘পটিসোতগামিং নিপুণং, গম্ভীরং দুদ্দসং অণুং। রাগরত্তা ন দক্খন্তি, তমোখন্ধেন আৰুটা’তি॥ ইতিহ মে, ব্রহ্মে, পটিসঞ্চিক্খতো অপ্পোস্সুক্কতায চিত্তং নমতি নো ধম্মদেসনাযা’’তি। দুতিযম্পি খো ব্রহ্মা সহম্পতি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘দেসেতু, ভন্তে, ভগৰা ধম্মং, দেসেতু সুগতো ধম্মং; সন্তি সত্তা অপ্পরজক্খজাতিকা, অস্সৰনতা ধম্মস্স পরিহাযন্তি, ভৰিস্সন্তি ধম্মস্স অঞ্ঞাতারো’’তি। ইদমৰোচ ব্রহ্মা সহম্পতি, ইদং ৰত্ৰান অথাপরং এতদৰোচ – ‘‘পাতুরহোসি মগধেসু পুব্বে। ধম্মো অসুদ্ধো সমলেহি চিন্তিতো। অপাপুরেতং অমতস্স দ্ৰারং। সুণন্তু ধম্মং ৰিমলেনানুবুদ্ধং॥ ‘‘সেলে যথা পব্বতমুদ্ধনিট্ঠিতো। যথাপি পস্সে জনতং সমন্ততো। তথূপমং ধম্মমযং সুমেধ। পাসাদমারুয্হ সমন্তচক্খু। সোকাৰতিণ্ণং জনতমপেতসোকো। অৰেক্খস্সু জাতিজরাভিভূতং॥ ‘‘উট্ঠেহি ৰীর ৰিজিতসঙ্গাম। সত্থৰাহ অণণ ৰিচর লোকে। দেসস্সু ভগৰা ধম্মং। অঞ্ঞাতারো ভৰিস্সন্তী’’তি॥ দুতিযম্পি খো ভগৰা ব্রহ্মানং সহম্পতিং এতদৰোচ – ‘‘ময্হম্পি খো, ব্রহ্মে, এতদহোসি – ‘অধিগতো খো ম্যাযং ধম্মো গম্ভীরো দুদ্দসো দুরনুবোধো সন্তো পণীতো অতক্কাৰচরো নিপুণো পণ্ডিতৰেদনীযো। আলযরামা খো পনাযং পজা আলযরতা আলযসম্মুদিতা। আলযরামায খো পন পজায আলযরতায আলযসম্মুদিতায দুদ্দসং ইদং ঠানং যদিদং ইদপ্পচ্চযতাপটিচ্চসমুপ্পাদো; ইদম্পি খো ঠানং সুদুদ্দসং যদিদং সব্বসঙ্খারসমথো সব্বূপধিপটিনিস্সগ্গো তণ্হাক্খযো ৰিরাগো নিরোধো নিব্বানং। অহঞ্চেৰ খো পন ধম্মং দেসেয্যং, পরে চ মে ন আজানেয্যুং, সো মমস্স কিলমথো, সা মমস্স ৰিহেসা’তি। অপিস্সু মং, ব্রহ্মে, ইমা অনচ্ছরিযা গাথাযো পটিভংসু পুব্বে অস্সুতপুব্বা – ‘কিচ্ছেন মে অধিগতং, হলং দানি পকাসিতুং। রাগদোসপরেতেহি, নাযং ধম্মো সুসম্বুধো॥ ‘পটিসোতগামিং নিপুণং, গম্ভীরং দুদ্দসং অণুং। রাগরত্তা ন দক্খন্তি, তমোখন্ধেন আৰুটা’তি॥ ইতিহ মে, ব্রহ্মে, পটিসঞ্চিক্খতো অপ্পোস্সুক্কতায চিত্তং নমতি, নো ধম্মদেসনাযা’’তি। ততিযম্পি খো ব্রহ্মা সহম্পতি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘দেসেতু, ভন্তে, ভগৰা ধম্মং, দেসেতু সুগতো ধম্মং। সন্তি সত্তা অপ্পরজক্খজাতিকা, অস্সৰনতা ধম্মস্স পরিহাযন্তি, ভৰিস্সন্তি ধম্মস্স অঞ্ঞাতারো’’তি। ইদমৰোচ ব্রহ্মা সহম্পতি, ইদং ৰত্ৰান অথাপরং এতদৰোচ – ‘‘পাতুরহোসি মগধেসু পুব্বে। ধম্মো অসুদ্ধো সমলেহি চিন্তিতো। অপাপুরেতং অমতস্স দ্ৰারং। সুণন্তু ধম্মং ৰিমলেনানুবুদ্ধং॥ ‘‘সেলে যথা পব্বতমুদ্ধনিট্ঠিতো। যথাপি পস্সে জনতং সমন্ততো। তথূপমং ধম্মমযং সুমেধ। পাসাদমারুয্হ সমন্তচক্খু। সোকাৰতিণ্ণং জনতমপেতসোকো। অৰেক্খস্সু জাতিজরাভিভূতং॥ ‘‘উট্ঠেহি ৰীর ৰিজিতসঙ্গাম। সত্থৰাহ অণণ ৰিচর লোকে। দেসস্সু ভগৰা ধম্মং। অঞ্ঞাতারো ভৰিস্সন্তী’’তি॥ ৯. অথ খো ভগৰা ব্রহ্মুনো চ অজ্ঝেসনং ৰিদিত্ৰা সত্তেসু চ কারুঞ্ঞতং পটিচ্চ বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেসি। অদ্দসা খো ভগৰা বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেন্তো সত্তে অপ্পরজক্খে মহারজক্খে তিক্খিন্দ্রিযে মুদিন্দ্রিযে স্ৰাকারে দ্ৰাকারে সুৰিঞ্ঞাপযে দুৰিঞ্ঞাপযে, অপ্পেকচ্চে পরলোকৰজ্জভযদস্সাৰিনে [দস্সাৰিনো (সী॰ স্যা॰ কং॰)] ৰিহরন্তে, অপ্পেকচ্চে ন পরলোকৰজ্জভযদস্সাৰিনে ৰিহরন্তে। সেয্যথাপি নাম উপ্পলিনিযং ৰা পদুমিনিযং ৰা পুণ্ডরীকিনিযং ৰা অপ্পেকচ্চানি উপ্পলানি ৰা পদুমানি ৰা পুণ্ডরীকানি ৰা উদকে জাতানি উদকে সংৰড্ঢানি উদকানুগ্গতানি অন্তো নিমুগ্গপোসীনি , অপ্পেকচ্চানি উপ্পলানি ৰা পদুমানি ৰা পুণ্ডরীকানি ৰা উদকে জাতানি উদকে সংৰড্ঢানি সমোদকং ঠিতানি, অপ্পেকচ্চানি উপ্পলানি ৰা পদুমানি ৰা পুণ্ডরীকানি ৰা উদকে জাতানি উদকে সংৰড্ঢানি উদকং অচ্চুগ্গম্ম ঠিতানি [তিট্ঠন্তি (সী॰ স্যা॰)] অনুপলিত্তানি উদকেন, এৰমেৰং ভগৰা বুদ্ধচক্খুনা লোকং ৰোলোকেন্তো অদ্দস সত্তে অপ্পরজক্খে মহারজক্খে তিক্খিন্দ্রিযে মুদিন্দ্রিযে স্ৰাকারে দ্ৰাকারে সুৰিঞ্ঞাপযে দুৰিঞ্ঞাপযে, অপ্পেকচ্চে পরলোকৰজ্জভযদস্সাৰিনে ৰিহরন্তে, অপ্পেকচ্চে ন পরলোকৰজ্জভযদস্সাৰিনে ৰিহরন্তে; দিস্ৰান ব্রহ্মানং সহম্পতিং গাথায পচ্চভাসি – ‘‘অপারুতা তেসং অমতস্স দ্ৰারা। যে সোতৰন্তো পমুঞ্চন্তু সদ্ধং। ৰিহিংসসঞ্ঞী পগুণং ন ভাসিং। ধম্মং পণীতং মনুজেসু ব্রহ্মে’’তি॥ অথ খো ব্রহ্মা সহম্পতি ‘‘কতাৰকাসো খোম্হি ভগৰতা ধম্মদেসনাযা’’তি ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰন্তরধাযি। ব্রহ্মযাচনকথা নিট্ঠিতা। ৬. পঞ্চৰগ্গিযকথা ১০. [ম॰ নি॰ ১.২৮৪ আদযো; ম॰ নি॰ ২.৩৩৯ আদযো] অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘কস্স নু খো অহং পঠমং ধম্মং দেসেয্যং? কো ইমং ধম্মং খিপ্পমেৰ আজানিস্সতী’’তি? অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘অযং খো আল়ারো কালামো পণ্ডিতো ব্যত্তো মেধাৰী দীঘরত্তং অপ্পরজক্খজাতিকো; যংনূনাহং আল়ারস্স কালামস্স পঠমং ধম্মং দেসেয্যং, সো ইমং ধম্মং খিপ্পমেৰ আজানিস্সতী’’তি। অথ খো অন্তরহিতা দেৰতা ভগৰতো আরোচেসি – ‘‘সত্তাহকালঙ্কতো, ভন্তে, আল়ারো কালামো’’তি। ভগৰতোপি খো ঞাণং উদপাদি – ‘‘সত্তাহকালঙ্কতো আল়ারো কালামো’’তি। অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘মহাজানিযো খো আল়ারো কালামো; সচে হি সো ইমং ধম্মং সুণেয্য, খিপ্পমেৰ আজানেয্যা’’তি। অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘কস্স নু খো অহং পঠমং ধম্মং দেসেয্যং? কো ইমং ধম্মং খিপ্পমেৰ আজানিস্সতী’’তি? অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘অযং খো উদকো [উদ্দকো (সী॰ স্যা॰)] রামপুত্তো পণ্ডিতো ব্যত্তো মেধাৰী দীঘরত্তং অপ্পরজক্খজাতিকো; যংনূনাহং উদকস্স রামপুত্তস্স পঠমং ধম্মং দেসেয্যং, সো ইমং ধম্মং খিপ্পমেৰ আজানিস্সতী’’তি। অথ খো অন্তরহিতা দেৰতা ভগৰতো আরোচেসি – ‘‘অভিদোসকালঙ্কতো, ভন্তে, উদকো রামপুত্তো’’তি। ভগৰতোপি খো ঞাণং উদপাদি – ‘‘অভিদোসকালঙ্কতো উদকো রামপুত্তো’’তি। অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘মহাজানিযো খো উদকো রামপুত্তো; সচে হি সো ইমং ধম্মং সুণেয্য, খিপ্পমেৰ আজানেয্যা’’তি অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘কস্স নু খো অহং পঠমং ধম্মং দেসেয্যং? কো ইমং ধম্মং খিপ্পমেৰ আজানিস্সতী’’তি? অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘বহুকারা খো মে পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ, যে মং পধানপহিতত্তং উপট্ঠহিংসু; যংনূনাহং পঞ্চৰগ্গিযানং ভিক্খূনং পঠমং ধম্মং দেসেয্য’’ন্তি। অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘কহং নু খো এতরহি পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ ৰিহরন্তী’’তি? অদ্দসা খো ভগৰা দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন পঞ্চৰগ্গিযে ভিক্খূ বারাণসিযং ৰিহরন্তে ইসিপতনে মিগদাযে। অথ খো ভগৰা উরুৰেলাযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন বারাণসী তেন চারিকং পক্কামি। ১১. অদ্দসা খো উপকো আজীৰকো ভগৰন্তং অন্তরা চ গযং অন্তরা চ বোধিং অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নং, দিস্ৰান ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ৰিপ্পসন্নানি খো তে, আৰুসো, ইন্দ্রিযানি, পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো। কংসি ত্ৰং, আৰুসো, উদ্দিস্স পব্বজিতো? কো ৰা তে সত্থা? কস্স ৰা ত্ৰং ধম্মং রোচেসী’’তি? এৰং ৰুত্তে ভগৰা উপকং আজীৰকং গাথাহি অজ্ঝভাসি – [ধ॰ প॰ ৩৫৩; কথা॰ ৪০৫] ‘‘সব্বাভিভূ সব্বৰিদূহমস্মি, সব্বেসু ধম্মেসু অনূপলিত্তো। সব্বঞ্জহো তণ্হাক্খযে ৰিমুত্তো, সযং অভিঞ্ঞায কমুদ্দিসেয্যং॥ [মি॰ প॰ ৪.৫.১১ মিলিন্দপঞ্হেপি; কথা॰ ৪০৫] ‘‘ন মে আচরিযো অত্থি, সদিসো মে ন ৰিজ্জতি। সদেৰকস্মিং লোকস্মিং, নত্থি মে পটিপুগ্গলো॥ [কথা॰ ৪০৫ কথাৰত্থুপাল়িযম্পি] ‘‘অহঞ্হি অরহা লোকে, অহং সত্থা অনুত্তরো। একোম্হি সম্মাসম্বুদ্ধো, সীতিভূতোস্মি নিব্বুতো॥ [কথা॰ ৪০৫ কথাৰত্থুপাল়িযম্পি]‘‘ধম্মচক্কং পৰত্তেতুং, গচ্ছামি কাসিনং পুরং। অন্ধীভূতস্মিং লোকস্মিং, আহঞ্ছং [আহঞ্ঞিং (ক॰)] অমতদুন্দুভি’’ন্তি॥ যথা খো ত্ৰং, আৰুসো, পটিজানাসি, অরহসি অনন্তজিনোতি। [কথা॰ ৪০৫ কথাৰত্থুপাল়িযম্পি] ‘‘মাদিসা ৰে জিনা হোন্তি, যে পত্তা আসৰক্খযং। জিতা মে পাপকা ধম্মা, তস্মাহমুপক [তস্মাহমুপকা (সী॰)] জিনো’’তি॥ এৰং ৰুত্তে উপকো আজীৰকো হুপেয্যপাৰুসোতি [হুৰেয্যপাৰুসো (সী॰) হুৰেয্যাৰুসো (স্যা॰)] ৰত্ৰা সীসং ওকম্পেত্ৰা উম্মগ্গং গহেত্ৰা পক্কামি। ১২. অথ খো ভগৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন বারাণসী ইসিপতনং মিগদাযো, যেন পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমি। অদ্দসংসু খো পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ ভগৰন্তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং; দিস্ৰান অঞ্ঞমঞ্ঞং কতিকং [ইদং পদং কেসুচি নত্থি] সণ্ঠপেসুং – ‘‘অযং, আৰুসো, সমণো গোতমো আগচ্ছতি, বাহুল্লিকো পধানৰিব্ভন্তো আৰত্তো বাহুল্লায। সো নেৰ অভিৰাদেতব্বো, ন পচ্চুট্ঠাতব্বো, নাস্স পত্তচীৰরং পটিগ্গহেতব্বং; অপি চ খো আসনং ঠপেতব্বং, সচে সো আকঙ্খিস্সতি নিসীদিস্সতী’’তি। যথা যথা খো ভগৰা পঞ্চৰগ্গিযে ভিক্খূ উপসঙ্কমতি, তথা তথা [তথা তথা তে (সী॰ স্যা॰)] পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ নাসক্খিংসু সকায কতিকায সণ্ঠাতুং । অসণ্ঠহন্তা ভগৰন্তং পচ্চুগ্গন্ত্ৰা একো ভগৰতো পত্তচীৰরং পটিগ্গহেসি, একো আসনং পঞ্ঞপেসি, একো পাদোদকং, একো পাদপীঠং, একো পাদকঠলিকং উপনিক্খিপি। নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে আসনে; নিসজ্জ খো ভগৰা পাদে পক্খালেসি। অপিস্সু [অপি চ খো (পাসরাসিসুত্থ)]ভগৰন্তং নামেন চ আৰুসোৰাদেন চ সমুদাচরন্তি। এৰং ৰুত্তে ভগৰা পঞ্চৰগ্গিযে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘মা, ভিক্খৰে, তথাগতং নামেন চ আৰুসোৰাদেন চ সমুদাচরথ [সমুদাচরিত্থ (সী॰ স্যা॰)]। অরহং, ভিক্খৰে, তথাগতো সম্মাসম্বুদ্ধো, ওদহথ, ভিক্খৰে, সোতং, অমতমধিগতং, অহমনুসাসামি, অহং ধম্মং দেসেমি। যথানুসিট্ঠং তথা পটিপজ্জমানা [যথানুসিট্ঠং পটিপজ্জমানা (স্যা॰)] নচিরস্সেৰ – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সথা’’তি। এৰং ৰুত্তে পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘তাযপি খো ত্ৰং, আৰুসো গোতম, ইরিযায [চরিযায (স্যা॰)], তায পটিপদায, তায দুক্করকারিকায নেৰজ্ঝগা উত্তরি মনুস্সধম্মা [উত্তরিমনুস্সধম্মং (স্যা॰ ক॰)] অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং, কিং পন ত্ৰং এতরহি, বাহুল্লিকো পধানৰিব্ভন্তো আৰত্তো বাহুল্লায, অধিগমিস্সসি উত্তরি মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেস’’ন্তি? এৰং ৰুত্তে ভগৰা পঞ্চৰগ্গিযে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘ন, ভিক্খৰে, তথাগতো বাহুল্লিকো, ন পধানৰিব্ভন্তো, ন আৰত্তো বাহুল্লায; অরহং, ভিক্খৰে, তথাগতো সম্মাসম্বুদ্ধো। ওদহথ, ভিক্খৰে, সোতং, অমতমধিগতং, অহমনুসাসামি , অহং ধম্মং দেসেমি। যথানুসিট্ঠং তথা পটিপজ্জমানা নচিরস্সেৰ – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সথা’’তি। দুতিযম্পি খো পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং…পে॰…। দুতিযম্পি খো ভগৰা পঞ্চৰগ্গিযে ভিক্খূ এতদৰোচ…পে॰…। ততিযম্পি খো পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘তাযপিখো ত্ৰং, আৰুসো গোতম, ইরিযায, তায পটিপদায, তায দুক্করকারিকায নেৰজ্ঝগা উত্তরি মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং, কিং পন ত্ৰং এতরহি, বাহুল্লিকো পধানৰিব্ভন্তো আৰত্তো বাহুল্লায, অধিগমিস্সসি উত্তরি মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেস’’ন্তি? এৰং ৰুত্তে ভগৰা পঞ্চৰগ্গিযে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘অভিজানাথ মে নো তুম্হে, ভিক্খৰে, ইতো পুব্বে এৰরূপং পভাৰিতমেত’’ন্তি [ভাসিতমেতন্তি (সী॰ স্যা॰ ক॰) টীকাযো ওলোকেতব্বা]? ‘‘নোহেতং, ভন্তে’’। অরহং, ভিক্খৰে, তথাগতো সম্মাসম্বুদ্ধো, ওদহথ, ভিক্খৰে, সোতং, অমতমধিগতং, অহমনুসাসামি, অহং ধম্মং দেসেমি। যথানুসিট্ঠং তথা পটিপজ্জমানা নচিরস্সেৰ – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি তদনুত্তরংব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সথাতি। অসক্খি খো ভগৰা পঞ্চৰগ্গিযে ভিক্খূ সঞ্ঞাপেতুং। অথ খো পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ ভগৰন্তং সুস্সূসিংসু, সোতং ওদহিংসু, অঞ্ঞা চিত্তং উপট্ঠাপেসুং। ১৩. অথ খো ভগৰা পঞ্চৰগ্গিযে ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘[সং॰ নি॰ ৫.১০৮১ আদযো] দ্ৰেমে, ভিক্খৰে , অন্তা পব্বজিতেন ন সেৰিতব্বা। কতমে দ্ৰে [ইদং পদদ্ৰযং সী॰ স্যা॰ পোত্থকেসু নত্থি]? যো চাযং কামেসু কামসুখল্লিকানুযোগো হীনো গম্মো পোথুজ্জনিকো অনরিযো অনত্থসংহিতো, যো চাযং অত্তকিলমথানুযোগো দুক্খো অনরিযো অনত্থসংহিতো। এতে খো, ভিক্খৰে, উভো অন্তে অনুপগম্ম, মজ্ঝিমা পটিপদা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা, চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি। কতমা চ সা, ভিক্খৰে, মজ্ঝিমা পটিপদা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা, চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি। অযং খো সা, ভিক্খৰে, মজ্ঝিমা পটিপদা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা, চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি। ১৪. ‘‘ইদং খো পন, ভিক্খৰে, দুক্খং অরিযসচ্চং। জাতিপি দুক্খা, জরাপি দুক্খা, ব্যাধিপি দুক্খো, মরণম্পি দুক্খং, অপ্পিযেহি সম্পযোগো দুক্খো, পিযেহি ৰিপ্পযোগো দুক্খো, যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং। সংখিত্তেন, পঞ্চুপাদানক্খন্ধা [পঞ্চুপাদানখন্ধাপি (ক)] দুক্খা। ‘‘ইদং খো পন, ভিক্খৰে, দুক্খসমুদযং [এত্থ ‘‘ইদং দুক্খং অরিযসচ্চন্তি আদীসু দুক্খসমুদযো দুক্খনিরোধোতি ৰত্তব্বে দুক্খসমুদযং দুক্খনিরোধন্তি লিঙ্গৰিপল্লাসো ততো’’তি পটিসম্ভিদামগ্গট্ঠকথাযং ৰুত্তং। ৰিসুদ্ধিমগ্গটীকাযং পন উপ্পাদো ভযন্তিপাঠৰণ্ণনাযং ‘‘সতিপি দ্ৰিন্নং পদানং সমানাধিকরণভাৰে লিঙ্গভেদো গহিতো, যথা দুক্খসমুদযো অরিযসচ্চ’’ন্তি ৰুত্তং। তেসু দুক্খসমুদযো অরিযসচ্চ’’ন্তি সকলিঙ্গিকপাঠো ‘‘দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চ’’ন্তি পাল়িযা সমেতি।] অরিযসচ্চং – যাযং তণ্হা পোনোব্ভৰিকা [পোনোভৰিকা (ক॰)] নন্দীরাগসহগতা [নন্দিরাগসহগতা (সী॰ স্যা॰)] তত্রতত্রাভিনন্দিনী, সেয্যথিদং – কামতণ্হা, ভৰতণ্হা, ৰিভৰতণ্হা। ‘‘ইদং খো পন, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধং অরিযসচ্চং – যো তস্সা যেৰ তণ্হায অসেসৰিরাগনিরোধো, চাগো, পটিনিস্সগ্গো, মুত্তি, অনালযো। ‘‘ইদং খো পন, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং – অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি। ১৫. ‘‘ইদং দুক্খং অরিযসচ্চন্তি মে, ভিক্খৰে, পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু চক্খুং উদপাদি, ঞাণং উদপাদি, পঞ্ঞা উদপাদি, ৰিজ্জা উদপাদি , আলোকো উদপাদি। তং খো পনিদং দুক্খং অরিযসচ্চং পরিঞ্ঞেয্যন্তি মে, ভিক্খৰে, পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু চক্খুং উদপাদি, ঞাণং উদপাদি, পঞ্ঞা উদপাদি, ৰিজ্জা উদপাদি, আলোকো উদপাদি। তং খো পনিদং দুক্খং অরিযসচ্চং পরিঞ্ঞাতন্তি মে, ভিক্খৰে, পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু চক্খুং উদপাদি, ঞাণং উদপাদি, পঞ্ঞা উদপাদি, ৰিজ্জা উদপাদি, আলোকো উদপাদি। ‘‘ইদং দুক্খসমুদযং অরিযসচ্চন্তি মে, ভিক্খৰে, পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু চক্খুং উদপাদি, ঞাণং উদপাদি, পঞ্ঞা উদপাদি, ৰিজ্জা উদপাদি, আলোকো উদপাদি। তং খো পনিদং দুক্খসমুদযং অরিযসচ্চং পহাতব্বন্তি মে, ভিক্খৰে, পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু চক্খুং উদপাদি, ঞাণং উদপাদি, পঞ্ঞা উদপাদি, ৰিজ্জা উদপাদি, আলোকো উদপাদি। তং খো পনিদং দুক্খসমুদযং অরিযসচ্চং পহীনন্তি মে, ভিক্খৰে, পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু চক্খুং উদপাদি, ঞাণং উদপাদি, পঞ্ঞা উদপাদি, ৰিজ্জা উদপাদি, আলোকো উদপাদি। ‘‘ইদং দুক্খনিরোধং অরিযসচ্চন্তি মে, ভিক্খৰে, পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু চক্খুং উদপাদি, ঞাণং উদপাদি, পঞ্ঞা উদপাদি, ৰিজ্জা উদপাদি, আলোকো উদপাদি। তং খো পনিদং দুক্খনিরোধং অরিযসচ্চং সচ্ছিকাতব্বন্তি মে, ভিক্খৰে, পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু চক্খুং উদপাদি, ঞাণং উদপাদি, পঞ্ঞা উদপাদি, ৰিজ্জা উদপাদি, আলোকো উদপাদি। তং খো পনিদং দুক্খনিরোধং অরিযসচ্চং সচ্ছিকতন্তি মে, ভিক্খৰে, পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু চক্খুং উদপাদি, ঞাণং উদপাদি, পঞ্ঞা উদপাদি, ৰিজ্জা উদপাদি, আলোকো উদপাদি। ‘‘ইদং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চন্তি মে, ভিক্খৰে, পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু চক্খুং উদপাদি, ঞাণং উদপাদি, পঞ্ঞা উদপাদি, ৰিজ্জা উদপাদি, আলোকো উদপাদি। তং খো পনিদং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং ভাৰেতব্বন্তি মে, ভিক্খৰে, পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু চক্খুং উদপাদি, ঞাণং উদপাদি, পঞ্ঞা উদপাদি, ৰিজ্জা উদপাদি, আলোকো উদপাদি। তং খো পনিদং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং ভাৰিতন্তি মে, ভিক্খৰে, পুব্বে অননুস্সুতেসু ধম্মেসু চক্খুং উদপাদি, ঞাণং উদপাদি, পঞ্ঞা উদপাদি, ৰিজ্জা উদপাদি, আলোকো উদপাদি। ১৬. ‘‘যাৰকীৰঞ্চ মে, ভিক্খৰে, ইমেসু চতূসু অরিযসচ্চেসু এৰং তিপরিৰট্টং দ্ৰাদসাকারং যথাভূতং ঞাণদস্সনং ন সুৰিসুদ্ধং অহোসি, নেৰ তাৰাহং, ভিক্খৰে, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি পচ্চঞ্ঞাসিং। যতো চ খো মে, ভিক্খৰে, ইমেসু চতূসু অরিযসচ্চেসু এৰং তিপরিৰট্টং দ্ৰাদসাকারং যথাভূতং ঞাণদস্সনং সুৰিসুদ্ধং অহোসি, অথাহং, ভিক্খৰে, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধোতি [অভিসম্বুদ্ধো (সী॰ স্যা॰)] পচ্চঞ্ঞাসিং। ঞাণঞ্চ পন মে দস্সনং উদপাদি – অকুপ্পা মে ৰিমুত্তি, অযমন্তিমা জাতি, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’তি। ইদমৰোচ ভগৰা অত্তমনা পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি [ইদমৰোচ…পে॰… অভিনন্দুন্তিৰাক্যং সী॰ স্যা॰ পোত্থকেসু নত্থি]। ইমস্মিঞ্চ পন ৰেয্যাকরণস্মিং ভঞ্ঞমানে আযস্মতো কোণ্ডঞ্ঞস্স ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি। ১৭. পৰত্তিতে চ পন ভগৰতা ধম্মচক্কে, ভুম্মা দেৰা সদ্দমনুস্সাৰেসুং – ‘‘এতং ভগৰতা বারাণসিযং ইসিপতনে মিগদাযে অনুত্তরং ধম্মচক্কং পৰত্তিতং, অপ্পটিৰত্তিযং সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মি’’ন্তি। ভুম্মানং দেৰানং সদ্দং সুত্ৰা চাতুমহারাজিকা দেৰা সদ্দমনুস্সাৰেসুং…পে॰… চাতুমহারাজিকানং দেৰানং সদ্দং সুত্ৰা তাৰতিংসা দেৰা…পে॰… যামা দেৰা…পে॰… তুসিতা দেৰা…পে॰… নিম্মানরতী দেৰা…পে॰… পরনিম্মিতৰসৰত্তী দেৰা…পে॰… ব্রহ্মকাযিকা দেৰা সদ্দমনুস্সাৰেসুং – ‘‘এতং ভগৰতা বারাণসিযং ইসিপতনে মিগদাযে অনুত্তরং ধম্মচক্কং পৰত্তিতং অপ্পটিৰত্তিযং সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা দেৰেন ৰা মারেন ৰা ব্রহ্মুনা ৰা কেনচি ৰা লোকস্মি’’ন্তি। ইতিহ, তেন খণেন, তেন লযেন [তেন লযেনাতি পদদ্ৰযং সী॰ স্যা॰ পোত্থকেসু নত্থি] তেন মুহুত্তেন যাৰ ব্রহ্মলোকা সদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছি। অযঞ্চ দসসহস্সিলোকধাতু সংকম্পি সম্পকম্পি সম্পৰেধি ; অপ্পমাণো চ উল়ারো ওভাসো লোকে পাতুরহোসি, অতিক্কম্ম দেৰানং দেৰানুভাৰং। অথ খো ভগৰা ইমং উদানং উদানেসি – ‘‘অঞ্ঞাসি ৰত, ভো কোণ্ডঞ্ঞো, অঞ্ঞাসি ৰত ভো কোণ্ডঞ্ঞো’’তি। ইতি হিদং আযস্মতো কোণ্ডঞ্ঞস্স ‘অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞো’ ত্ৰেৰ নামং অহোসি। ১৮. অথ খো আযস্মা অঞ্ঞাসিকোণ্ডঞ্ঞো দিট্ঠধম্মো পত্তধম্মো ৰিদিতধম্মো পরিযোগাল়্হধম্মো তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো ৰিগতকথংকথো ৰেসারজ্জপ্পত্তো অপরপ্পচ্চযো সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘লভেয্যাহং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যং উপসম্পদ’’ন্তি। ‘‘এহি ভিক্খূ’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চর ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি। সাৰ তস্স আযস্মতো উপসম্পদা অহোসি। ১৯. অথ খো ভগৰা তদৰসেসে ভিক্খূ ধম্মিযা কথায ওৰদি অনুসাসি। অথ খো আযস্মতো চ ৰপ্পস্স আযস্মতো চ ভদ্দিযস্স ভগৰতা ধম্মিযা কথায ওৰদিযমানানং অনুসাসিযমানানং ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্মন্তি। তে দিট্ঠধম্মা পত্তধম্মা ৰিদিতধম্মা পরিযোগাল়্হধম্মা তিণ্ণৰিচিকিচ্ছা ৰিগতকথংকথা ৰেসারজ্জপ্পত্তা অপরপ্পচ্চযা সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘লভেয্যাম মযং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যাম উপসম্পদ’’ন্তি। ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চরথ ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি। সাৰ তেসং আযস্মন্তানং উপসম্পদা অহোসি। অথ খো ভগৰা তদৰসেসে ভিক্খূ নীহারভত্তো ধম্মিযা কথায ওৰদি অনুসাসি। যং তযো ভিক্খূ পিণ্ডায চরিত্ৰা আহরন্তি, তেন ছব্বগ্গো যাপেতি। অথ খো আযস্মতো চ মহানামস্স আযস্মতো চ অস্সজিস্স ভগৰতা ধম্মিযা কথায ওৰদিযমানানং অনুসাসিযমানানং ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্মন্তি । তে দিট্ঠধম্মা পত্তধম্মা ৰিদিতধম্মা পরিযোগাল়্হধম্মা তিণ্ণৰিচিকিচ্ছা ৰিগতকথংকথা ৰেসারজ্জপ্পত্তা অপরপ্পচ্চযা সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘লভেয্যাম মযং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যাম উপসম্পদ’’ন্তি। ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চরথ ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি। সাৰ তেসং আযস্মন্তানং উপসম্পদা অহোসি। ২০. অথ খো ভগৰা পঞ্চৰগ্গিযে ভিক্খূ আমন্তেসি – [সং॰ নি॰ ৩.৫৯ আদযো] ‘‘রূপং, ভিক্খৰে, অনত্তা। রূপঞ্চ হিদং, ভিক্খৰে, অত্তা অভৰিস্স, নযিদং রূপং আবাধায সংৰত্তেয্য, লব্ভেথ চ রূপে – ‘এৰং মে রূপং হোতু, এৰং মে রূপং মা অহোসী’তি। যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, রূপং অনত্তা, তস্মা রূপং আবাধায সংৰত্ততি, ন চ লব্ভতি রূপে – ‘এৰং মে রূপং হোতু, এৰং মে রূপং মা অহোসী’তি। ৰেদনা, অনত্তা। ৰেদনা চ হিদং, ভিক্খৰে, অত্তা অভৰিস্স, নযিদং ৰেদনা আবাধায সংৰত্তেয্য, লব্ভেথ চ ৰেদনায – ‘এৰং মে ৰেদনা হোতু, এৰং মে ৰেদনা মা অহোসী’তি। যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, ৰেদনা অনত্তা, তস্মা ৰেদনা আবাধায সংৰত্ততি, ন চ লব্ভতি ৰেদনায – ‘এৰং মে ৰেদনা হোতু, এৰং মে ৰেদনা মা অহোসী’তি। সঞ্ঞা, অনত্তা। সঞ্ঞা চ হিদং, ভিক্খৰে, অত্তা অভৰিস্স, নযিদং সঞ্ঞা আবাধায সংৰত্তেয্য, লব্ভেথ চ সঞ্ঞায – ‘এৰং মে সঞ্ঞা হোতু, এৰং মে সঞ্ঞা মা অহোসী’তি। যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, সঞ্ঞা অনত্তা, তস্মা সঞ্ঞা আবাধায সংৰত্ততি, ন চ লব্ভতি সঞ্ঞায – ‘এৰং মে সঞ্ঞা হোতু, এৰং মে সঞ্ঞা মা অহোসী’তি। সঙ্খারা, অনত্তা। সঙ্খারা চ হিদং, ভিক্খৰে, অত্তা অভৰিস্সংসু, নযিদং [নযিমে (ক॰)] সঙ্খারা আবাধায সংৰত্তেয্যুং, লব্ভেথ চ সঙ্খারেসু – ‘এৰং মে সঙ্খারা হোন্তু, এৰং মে সঙ্খারা মা অহেসু’ন্তি। যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, সঙ্খারা অনত্তা, তস্মা সঙ্খারা আবাধায সংৰত্তন্তি, ন চ লব্ভতি সঙ্খারেসু – ‘এৰং মে সঙ্খারা হোন্তু, এৰং মে সঙ্খারা মা অহেসু’ন্তি। ৰিঞ্ঞাণং, অনত্তা। ৰিঞ্ঞাণঞ্চ হিদং , ভিক্খৰে, অত্তা অভৰিস্স, নযিদং ৰিঞ্ঞাণং আবাধায সংৰত্তেয্য , লব্ভেথ চ ৰিঞ্ঞাণে – ‘এৰং মে ৰিঞ্ঞাণং হোতু, এৰং মে ৰিঞ্ঞাণং মা অহোসী’তি। যস্মা চ খো, ভিক্খৰে, ৰিঞ্ঞাণং অনত্তা, তস্মা ৰিঞ্ঞাণং আবাধায সংৰত্ততি, ন চ লব্ভতি ৰিঞ্ঞাণে – ‘এৰং মে ৰিঞ্ঞাণং হোতু, এৰং মে ৰিঞ্ঞাণং মা অহোসী’তি। ২১. ‘‘তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, রূপং নিচ্চং ৰা অনিচ্চং ৰাতি? অনিচ্চং, ভন্তে । যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰা তং সুখং ৰাতি? দুক্খং, ভন্তে। যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰিপরিণামধম্মং, কল্লং নু তং সমনুপস্সিতুং – এতং মম, এসোহমস্মি, এসো মে অত্তাতি? নো হেতং, ভন্তে। ৰেদনা নিচ্চা ৰা অনিচ্চা ৰাতি? অনিচ্চা, ভন্তে। যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰা তং সুখং ৰাতি? দুক্খং, ভন্তে। যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰিপরিণামধম্মং, কল্লং নু তং সমনুপস্সিতুং – এতং মম, এসোহমস্মি, এসো মে অত্তাতি? নো হেতং, ভন্তে। সঞ্ঞা নিচ্চা ৰা অনিচ্চা ৰাতি? অনিচ্চা, ভন্তে। যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰা তং সুখং ৰাতি? দুক্খং, ভন্তে। যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰিপরিণামধম্মং, কল্লং নু তং সমনুপস্সিতুং – এতং মম, এসোহমস্মি, এসো মে অত্তাতি? নো হেতং, ভন্তে। সঙ্খারা নিচ্চা ৰা অনিচ্চা ৰাতি? অনিচ্চা, ভন্তে। যং পনানিচ্চং, দুক্খং ৰা তং সুখং ৰাতি? দুক্খং, ভন্তে। যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰিপরিণামধম্মং, কল্লং নু তং সমনুপস্সিতুং – এতং মম, এসোহমস্মি, এসো মে অত্তাতি? নো হেতং, ভন্তে। ৰিঞ্ঞাণং নিচ্চং ৰা অনিচ্চং ৰাতি? অনিচ্চং, ভন্তে। যং পনানিচ্চং, দুক্খং ৰা তং সুখং ৰাতি? দুক্খং, ভন্তে। যং পনানিচ্চং দুক্খং ৰিপরিণামধম্মং, কল্লং নু তং সমনুপস্সিতুং – এতং মম, এসোহমস্মি, এসো মে অত্তাতি? নো হেতং, ভন্তে। ২২. ‘‘তস্মাতিহ , ভিক্খৰে, যং কিঞ্চি রূপং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকং ৰা সুখুমং ৰা হীনং ৰা পণীতং ৰা যং দূরে [যং দূরে ৰা (স্যা॰)] সন্তিকে ৰা, সব্বং রূপং – নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তাতি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায দট্ঠব্বং। যা কাচি ৰেদনা অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকা ৰা সুখুমা ৰা হীনা ৰা পণীতা ৰা যা দূরে সন্তিকে ৰা, সব্বা ৰেদনা – নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তাতি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায দট্ঠব্বং। যা কাচি সঞ্ঞা অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকা ৰা সুখুমা ৰা হীনা ৰা পণীতা ৰা যা দূরে সন্তিকে ৰা, সব্বা সঞ্ঞা – নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তাতি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায দট্ঠব্বং। যে কেচি সঙ্খারা অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্না অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকা ৰা সুখুমা ৰা হীনা ৰা পণীতা ৰা যে দূরে সন্তিকে ৰা, সব্বে সঙ্খারা – নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তাতি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায দট্ঠব্বং। যং কিঞ্চি ৰিঞ্ঞাণং অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ওল়ারিকং ৰা সুখুমং ৰা হীনং ৰা পণীতং ৰা যং দূরে সন্তিকে ৰা, সব্বং ৰিঞ্ঞাণং – নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মেসো অত্তাতি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায দট্ঠব্বং। ২৩. ‘‘এৰং পস্সং, ভিক্খৰে, সুতৰা অরিযসাৰকো রূপস্মিম্পি নিব্বিন্দতি, ৰেদনাযপি নিব্বিন্দতি, সঞ্ঞাযপি নিব্বিন্দতি, সঙ্খারেসুপি নিব্বিন্দতি, ৰিঞ্ঞাণস্মিম্পি নিব্বিন্দতি; নিব্বিন্দং ৰিরজ্জতি; ৰিরাগা ৰিমুচ্চতি; ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতি, ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতী’’তি। ২৪. ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা পঞ্চৰগ্গিযা ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি [অভিনন্দুং (স্যা॰)]। ইমস্মিঞ্চ পন ৰেয্যাকরণস্মিং ভঞ্ঞমানে পঞ্চৰগ্গিযানং ভিক্খূনং অনুপাদায আসৰেহি চিত্তানি ৰিমুচ্চিংসু। তেন খো পন সমযেন ছ লোকে অরহন্তো হোন্তি। পঞ্চৰগ্গিযকথা নিট্ঠিতা। পঠমভাণৰারো। ৭. পব্বজ্জাকথা ২৫. তেন খো পন সমযেন বারাণসিযং যসো নাম কুলপুত্তো সেট্ঠিপুত্তো সুখুমালো হোতি। তস্স তযো পাসাদা হোন্তি – একো হেমন্তিকো, একো গিম্হিকো, একো ৰস্সিকো। সো ৰস্সিকে পাসাদে চত্তারো মাসে [ৰস্সিকে পাসাদে ৰস্সিকে চত্তারো মাসে (সী॰)] নিপ্পুরিসেহি তূরিযেহি পরিচারযমানো ন হেট্ঠাপাসাদং ওরোহতি। অথ খো যসস্স কুলপুত্তস্স পঞ্চহি কামগুণেহি সমপ্পিতস্স সমঙ্গীভূতস্স পরিচারযমানস্স পটিকচ্চেৰ [পটিগচ্চেৰ (সী॰)] নিদ্দা ওক্কমি, পরিজনস্সপি নিদ্দা ওক্কমি, সব্বরত্তিযো চ তেলপদীপো ঝাযতি। অথ খো যসো কুলপুত্তো পটিকচ্চেৰ পবুজ্ঝিত্ৰা অদ্দস সকং পরিজনং সুপন্তং – অঞ্ঞিস্সা কচ্ছে ৰীণং, অঞ্ঞিস্সা কণ্ঠে মুদিঙ্গং, অঞ্ঞিস্সা কচ্ছে আল়ম্বরং, অঞ্ঞং ৰিকেসিকং, অঞ্ঞং ৰিক্খেল়িকং, অঞ্ঞা ৰিপ্পলপন্তিযো, হত্থপ্পত্তং সুসানং মঞ্ঞে। দিস্ৰানস্স আদীনৰো পাতুরহোসি, নিব্বিদায চিত্তং সণ্ঠাসি। অথ খো যসো কুলপুত্তো উদানং উদানেসি – ‘‘উপদ্দুতং ৰত ভো, উপস্সট্ঠং ৰত ভো’’তি। অথ খো যসো কুলপুত্তো সুৰণ্ণপাদুকাযো আরোহিত্ৰা যেন নিৰেসনদ্ৰারং তেনুপসঙ্কমি। অমনুস্সা দ্ৰারং ৰিৰরিংসু – মা যসস্স কুলপুত্তস্স কোচি অন্তরাযমকাসি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজ্জাযাতি । অথ খো যসো কুলপুত্তো যেন নগরদ্ৰারং তেনুপসঙ্কমি। অমনুস্সা দ্ৰারং ৰিৰরিংসু – মা যসস্স কুলপুত্তস্স কোচি অন্তরাযমকাসি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজ্জাযাতি। অথ খো যসো কুলপুত্তো যেন ইসিপতনং মিগদাযো তেনুপসঙ্কমি। ২৬. তেন খো পন সমযেন ভগৰা রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায অজ্ঝোকাসে চঙ্কমতি। অদ্দসা খো ভগৰা যসং কুলপুত্তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং, দিস্ৰান চঙ্কমা ওরোহিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। অথ খো যসো কুলপুত্তো ভগৰতো অৰিদূরে উদানং উদানেসি – ‘‘উপদ্দুতং ৰত ভো, উপস্সট্ঠং ৰত ভো’’তি। অথ খো ভগৰা যসং কুলপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘ইদং খো, যস, অনুপদ্দুতং, ইদং অনুপস্সট্ঠং। এহি যস, নিসীদ, ধম্মং তে দেসেস্সামী’’তি। অথ খো যসো কুলপুত্তো – ইদং কির অনুপদ্দুতং , ইদং অনুপস্সট্ঠন্তি হট্ঠো উদগ্গো সুৰণ্ণপাদুকাহি ওরোহিত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নস্স খো যসস্স কুলপুত্তস্স ভগৰা অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সেয্যথিদং – দানকথং সীলকথং সগ্গকথং, কামানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসং, নেক্খম্মে আনিসংসং পকাসেসি। যদা ভগৰা অঞ্ঞাসি যসং কুলপুত্তং কল্লচিত্তং, মুদুচিত্তং, ৰিনীৰরণচিত্তং, উদগ্গচিত্তং, পসন্নচিত্তং, অথ যা বুদ্ধানং সামুক্কংসিকা ধম্মদেসনা তং পকাসেসি – দুক্খং, সমুদযং, নিরোধং, মগ্গং। সেয্যথাপি নাম সুদ্ধং ৰত্থং অপগতকাল়কং সম্মদেৰ রজনং পটিগ্গণ্হেয্য, এৰমেৰ যসস্স কুলপুত্তস্স তস্মিংযেৰ আসনে ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্মন্তি। ২৭. অথ খো যসস্স কুলপুত্তস্স মাতা পাসাদং অভিরুহিত্ৰা যসং কুলপুত্তং অপস্সন্তী যেন সেট্ঠি গহপতি তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা সেট্ঠিং গহপতিং এতদৰোচ – ‘‘পুত্তো তে, গহপতি, যসো ন দিস্সতী’’তি। অথ খো সেট্ঠি গহপতি চতুদ্দিসা অস্সদূতে উয্যোজেত্ৰা সামংযেৰ যেন ইসিপতনং মিগদাযো তেনুপসঙ্কমি। অদ্দসা খো সেট্ঠি গহপতি সুৰণ্ণপাদুকানং নিক্খেপং, দিস্ৰান তংযেৰ অনুগমাসি [অনুগমা (সী॰ স্যা॰)]। অদ্দসা খো ভগৰা সেট্ঠিং গহপতিং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং, দিস্ৰান ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘যংনূনাহং তথারূপং ইদ্ধাভিসঙ্খারং অভিসঙ্খরেয্যং যথা সেট্ঠি গহপতি ইধ নিসিন্নো ইধ নিসিন্নং যসং কুলপুত্তং ন পস্সেয্যা’’তি। অথ খো ভগৰা তথারূপং ইদ্ধাভিসঙ্খারং অভিসঙ্খরেসি। অথ খো সেট্ঠি গহপতি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অপি, ভন্তে, ভগৰা যসং কুলপুত্তং পস্সেয্যা’’তি? তেন হি, গহপতি, নিসীদ, অপ্পেৰ নাম ইধ নিসিন্নো ইধ নিসিন্নং যসং কুলপুত্তং পস্সেয্যাসীতি। অথ খো সেট্ঠি গহপতি – ইধেৰ কিরাহং নিসিন্নো ইধ নিসিন্নং যসং কুলপুত্তং পস্সিস্সামীতি হট্ঠো উদগ্গো ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নস্স খো সেট্ঠিস্স গহপতিস্স ভগৰা অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সেয্যথিদং – দানকথং সীলকথং সগ্গকথং, কামানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসং, নেক্খম্মে আনিসংসং পকাসেসি। যদা ভগৰা অঞ্ঞাসি সেট্ঠিং গহপতিং কল্লচিত্তং, মুদুচিত্তং, ৰিনীৰরণচিত্তং, উদগ্গচিত্তং, পসন্নচিত্তং, অথ যা বুদ্ধানং সামুক্কংসিকা ধম্মদেসনা, তং পকাসেসি – দুক্খং, সমুদযং, নিরোধং, মগ্গং। সেয্যথাপি নাম সুদ্ধং ৰত্থং অপগতকাল়কং সম্মদেৰ রজনং পটিগ্গণ্হেয্য এৰমেৰ সেট্ঠিস্স গহপতিস্স তস্মিংযেৰ আসনে ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্মন্তি। অথ খো সেট্ঠি গহপতি দিট্ঠধম্মো পত্তধম্মো ৰিদিতধম্মো পরিযোগাল়্হধম্মো তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো ৰিগতকথংকথো ৰেসারজ্জপ্পত্তো অপরপ্পচ্চযো সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে, অভিক্কন্তং, ভন্তে, সেয্যথাপি, ভন্তে, নিক্কুজ্জিতং [নিকুজ্জিতং (ক॰)] ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তীতি – এৰমেৰং ভগৰতা অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো। এসাহং, ভন্তে, ভগৰন্তং সরণং গচ্ছামি, ধম্মঞ্চ, ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। উপাসকং মং ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি । সোৰ লোকে পঠমং উপাসকো অহোসি তেৰাচিকো । ২৮. অথ খো যসস্স কুলপুত্তস্স পিতুনো ধম্মে দেসিযমানে যথাদিট্ঠং যথাৰিদিতং ভূমিং পচ্চৰেক্খন্তস্স অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চি। অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘যসস্স খো কুলপুত্তস্স পিতুনো ধম্মে দেসিযমানে যথাদিট্ঠং যথাৰিদিতং ভূমিং পচ্চৰেক্খন্তস্স অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুত্তং। অভব্বো খো যসো কুলপুত্তো হীনাযাৰত্তিত্ৰা কামে পরিভুঞ্জিতুং, সেয্যথাপি পুব্বে অগারিকভূতো; যংনূনাহং তং ইদ্ধাভিসঙ্খারং পটিপ্পস্সম্ভেয্য’’ন্তি। অথ খো ভগৰা তং ইদ্ধাভিসঙ্খারং পটিপ্পস্সম্ভেসি। অদ্দসা খো সেট্ঠি গহপতি যসং কুলপুত্তং নিসিন্নং, দিস্ৰান যসং কুলপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘মাতা তে তাত, যস, পরিদেৰ [পরিদেৰী (ক॰)] সোকসমাপন্না, দেহি মাতুযা জীৰিত’’ন্তি। অথ খো যসো কুলপুত্তো ভগৰন্তং উল্লোকেসি। অথ খো ভগৰা সেট্ঠিং গহপতিং এতদৰোচ – ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, গহপতি, যস্স সেক্খেন ঞাণেন সেক্খেন দস্সনেন ধম্মো দিট্ঠো ৰিদিতো সেয্যথাপি তযা? তস্স যথাদিট্ঠং যথাৰিদিতং ভূমিং পচ্চৰেক্খন্তস্স অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুত্তং। ভব্বো নু খো সো, গহপতি, হীনাযাৰত্তিত্ৰা কামে পরিভুঞ্জিতুং সেয্যথাপি পুব্বে অগারিকভূতো’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’। ‘‘যসস্স খো, গহপতি, কুলপুত্তস্স সেক্খেন ঞাণেন সেক্খেন দস্সনেন ধম্মো দিট্ঠো ৰিদিতো সেয্যথাপি তযা। তস্স যথাদিট্ঠং যথাৰিদিতং ভূমিং পচ্চৰেক্খন্তস্স অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুত্তং। অভব্বো খো, গহপতি, যসো কুলপুত্তো হীনাযাৰত্তিত্ৰা কামে পরিভুঞ্জিতুং সেয্যথাপি পুব্বে অগারিকভূতো’’তি। ‘‘লাভা, ভন্তে, যসস্স কুলপুত্তস্স, সুলদ্ধং, ভন্তে, যসস্স কুলপুত্তস্স, যথা যসস্স কুলপুত্তস্স অনুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুত্তং। অধিৰাসেতু মে, ভন্তে, ভগৰা অজ্জতনায ভত্তং যসেন কুলপুত্তেন পচ্ছাসমণেনা’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো সেট্ঠি গহপতি ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি। অথ খো যসো কুলপুত্তো অচিরপক্কন্তে সেট্ঠিম্হি গহপতিম্হি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘লভেয্যাহং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যং উপসম্পদ’’ন্তি। ‘‘এহি ভিক্খূ’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চর ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি। সাৰ তস্স আযস্মতো উপসম্পদা অহোসি। তেন খো পন সমযেন সত্ত লোকে অরহন্তো হোন্তি। যসস্স পব্বজ্জা নিট্ঠিতা। ২৯. অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায আযস্মতা যসেন পচ্ছাসমণেন যেন সেট্ঠিস্স গহপতিস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। অথ খো আযস্মতো যসস্স মাতা চ পুরাণদুতিযিকা চ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। তাসং ভগৰা অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সেয্যথিদং – দানকথং সীলকথং সগ্গকথং, কামানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসং, নেক্খম্মে আনিসংসং পকাসেসি। যদা তা ভগৰা অঞ্ঞাসি কল্লচিত্তা, মুদুচিত্তা, ৰিনীৰরণচিত্তা, উদগ্গচিত্তা, পসন্নচিত্তা, অথ যা বুদ্ধানং সামুক্কংসিকা ধম্মদেসনা তং পকাসেসি – দুক্খং, সমুদযং, নিরোধং, মগ্গং । সেয্যথাপি নাম সুদ্ধং ৰত্থং অপগতকাল়কং সম্মদেৰ রজনং পটিগ্গণ্হেয্য, এৰমেৰ তাসং তস্মিংযেৰ আসনে ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্মন্তি। তা দিট্ঠধম্মা পত্তধম্মা ৰিদিতধম্মা পরিযোগাল়্হধম্মা তিণ্ণৰিচিকিচ্ছা ৰিগতকথংকথা ৰেসারজ্জপ্পত্তা অপরপ্পচ্চযা সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে, অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে॰… এতা মযং, ভন্তে, ভগৰন্তং সরণং গচ্ছাম, ধম্মঞ্চ, ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। উপাসিকাযো নো ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতা সরণং গতা’’তি। তা চ লোকে পঠমং উপাসিকা অহেসুং তেৰাচিকা। অথ খো আযস্মতো যসস্স মাতা চ পিতা চ পুরাণদুতিযিকা চ ভগৰন্তঞ্চ আযস্মন্তঞ্চ যসং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেত্ৰা সম্পৰারেত্ৰা, ভগৰন্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং, একমন্তং নিসীদিংসু। অথ খো ভগৰা আযস্মতো যসস্স মাতরঞ্চ পিতরঞ্চ পুরাণদুতিযিকঞ্চ ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। ৩০. অস্সোসুং খো আযস্মতো যসস্স চত্তারো গিহিসহাযকা বারাণসিযং সেট্ঠানুসেট্ঠীনং কুলানং পুত্তা – ৰিমলো, সুবাহু , পুণ্ণজি, গৰম্পতি – যসো কির কুলপুত্তো কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতোতি। সুত্ৰান নেসং এতদহোসি – ‘‘ন হি নূন সো ওরকো ধম্মৰিনযো, ন সা ওরকা পব্বজ্জা, যত্থ যসো কুলপুত্তো কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো’’তি। তে [তে চত্তারো জনা (ক॰)] যেনাযস্মা যসো তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং যসং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু। অথ খো আযস্মা যসো তে চত্তারো গিহিসহাযকে আদায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা যসো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইমে মে, ভন্তে, চত্তারো গিহিসহাযকা বারাণসিযং সেট্ঠানুসেট্ঠীনং কুলানং পুত্তা – ৰিমলো, সুবাহু, পুণ্ণজি, গৰম্পতি। ইমে [ইমে চত্তারো (ক॰)] ভগৰা ওৰদতু অনুসাসতূ’’তি । তেসং ভগৰা অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সেয্যথিদং – দানকথং সীলকথং সগ্গকথং কামানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসং নেক্খম্মে আনিসংসং পকাসেসি, যদা তে ভগৰা অঞ্ঞাসি কল্লচিত্তে মুদুচিত্তে ৰিনীৰরণচিত্তে উদগ্গচিত্তে পসন্নচিত্তে, অথ যা বুদ্ধানং সামুক্কংসিকা ধম্মদেসনা, তং পকাসেসি দুক্খং সমুদযং নিরোধং মগ্গং, সেয্যথাপি নাম সুদ্ধং ৰত্থং অপগতকাল়কং সম্মদেৰ রজনং পটিগ্গণ্হেয্য, এৰমেৰ তেসং তস্মিংযেৰ আসনে ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি। তে দিট্ঠধম্মা পত্তধম্মা ৰিদিতধম্মা পরিযোগাল়্হধম্মা তিণ্ণৰিচিকিচ্ছা ৰিগতকথংকথা ৰেসারজ্জপ্পত্তা অপরপ্পচ্চযা সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘লভেয্যাম মযং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যাম উপসম্পদ’’ন্তি। ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চরথ ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি। সাৰ তেসং আযস্মন্তানং উপসম্পদা অহোসি। অথ খো ভগৰা তে ভিক্খূ ধম্মিযা কথায ওৰদি অনুসাসি। তেসং ভগৰতা ধম্মিযা কথায ওৰদিযমানানং অনুসাসিযমানানং অনুপাদায আসৰেহি চিত্তানি ৰিমুচ্চিংসু। তেন খো পন সমযেন একাদস লোকে অরহন্তো হোন্তি। চতুগিহিসহাযকপব্বজ্জা নিট্ঠিতা। ৩১. অস্সোসুং খো আযস্মতো যসস্স পঞ্ঞাসমত্তা গিহিসহাযকা জানপদা পুব্বানুপুব্বকানং কুলানং পুত্তা – যসো কির কুলপুত্তো কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতোতি। সুত্ৰান নেসং এতদহোসি – ‘‘ন হি নূন সো ওরকো ধম্মৰিনযো, ন সা ওরকা পব্বজ্জা, যত্থ যসো কুলপুত্তো কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো’’তি। তে যেনাযস্মা যসো তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং যসং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু। অথ খো আযস্মা যসো তে পঞ্ঞাসমত্তে গিহিসহাযকে আদায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা যসো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইমে মে, ভন্তে, পঞ্ঞাসমত্তা গিহিসহাযকা জানপদা পুব্বানুপুব্বকানং কুলানং পুত্তা। ইমে ভগৰা ওৰদতু অনুসাসতূ’’তি। তেসং ভগৰা অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সেয্যথিদং – দানকথং সীলকথং সগ্গকথং কামানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসং নেক্খম্মে আনিসংসং পকাসেসি। যদা তে ভগৰা অঞ্ঞাসি কল্লচিত্তে মুদুচিত্তে ৰিনীৰরণচিত্তে উদগ্গচিত্তে পসন্নচিত্তে, অথ যা বুদ্ধানং সামুক্কংসিকা ধম্মদেসনা, তং পকাসেসি দুক্খং সমুদযং নিরোধং মগ্গং, সেয্যথাপি নাম সুদ্ধং ৰত্থং অপগতকাল়কং সম্মদেৰ রজনং পটিগ্গণ্হেয্য, এৰমেৰ তেসং তস্মিংযেৰ আসনে ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্মন্তি। তে দিট্ঠধম্মা পত্তধম্মা ৰিদিতধম্মা পরিযোগাল়্হধম্মা তিণ্ণৰিচিকিচ্ছা ৰিগতকথংকথা ৰেসারজ্জপ্পত্তা অপরপ্পচ্চযা সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘লভেয্যাম মযং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যাম উপসম্পদ’’ন্তি। ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চরথ ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি। সাৰ তেসং আযস্মন্তানং উপসম্পদা অহোসি। অথ খো ভগৰা তে ভিক্খূ ধম্মিযা কথায ওৰদি অনুসাসি। তেসং ভগৰতা ধম্মিযা কথায ওৰদিযমানানং অনুসাসিযমানানং অনুপাদায আসৰেহি চিত্তানি ৰিমুচ্চিংসু। তেন খো পন সমযেন একসট্ঠি লোকে অরহন্তো হোন্তি। পঞ্ঞাসগিহিসহাযকপব্বজ্জা নিট্ঠিতা। নিট্ঠিতা চ পব্বজ্জাকথা। ৮. মারকথা ৩২. অথ খো ভগৰা তে ভিক্খূ আমন্তেসি [সং॰ নি॰ ১.১৪১ মারসংযুত্তেপি] – ‘‘মুত্তাহং, ভিক্খৰে, সব্বপাসেহি, যে দিব্বা যে চ মানুসা। তুম্হেপি, ভিক্খৰে , মুত্তা সব্বপাসেহি, যে দিব্বা যে চ মানুসা। চরথ, ভিক্খৰে, চারিকং বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। মা একেন দ্ৰে অগমিত্থ। দেসেথ, ভিক্খৰে, ধম্মং আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেথ। সন্তি সত্তা অপ্পরজক্খজাতিকা , অস্সৰনতা ধম্মস্স পরিহাযন্তি, ভৰিস্সন্তি ধম্মস্স অঞ্ঞাতারো। অহম্পি, ভিক্খৰে, যেন উরুৰেলা সেনানিগমো তেনুপসঙ্কমিস্সামি ধম্মদেসনাযা’’তি। ৩৩. অথ খো মারো পাপিমা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং গাথায অজ্ঝভাসি – ‘‘বদ্ধোসি সব্বপাসেহি, যে দিব্বা যে চ মানুসা। মহাবন্ধনবদ্ধোসি, ন মে সমণ মোক্খসী’’তি॥ ‘‘মুত্তাহং [মুত্তোহং (সী॰ স্যা॰)] সব্বপাসেহি, যে দিব্বা যে চ মানুসা। মহাবন্ধনমুত্তোম্হি, নিহতো ত্ৰমসি অন্তকাতি॥ [সং॰ নি॰ ১.১৫১ মারসংযুত্তেপি] ‘‘অন্তলিক্খচরো পাসো, য্ৰাযং চরতি মানসো। তেন তং বাধযিস্সামি, ন মে সমণ মোক্খসীতি॥ [সং॰ নি॰ ১.১১৫১ মারসংযুত্তেপি] ‘‘রূপা সদ্দা রসা গন্ধা, ফোট্ঠব্বা চ মনোরমা। এত্থ মে ৰিগতো ছন্দো, নিহতো ত্ৰমসি অন্তকা’’তি॥ অথ খো মারো পাপিমা – জানাতি মং ভগৰা, জানাতি মং সুগতোতি দুক্খী দুম্মনো তত্থেৰন্তরধাযীতি। মারকথা নিট্ঠিতা। ৯. পব্বজ্জূপসম্পদাকথা ৩৪. তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ নানাদিসা নানাজনপদা পব্বজ্জাপেক্খে চ উপসম্পদাপেক্খে চ আনেন্তি – ভগৰা নে পব্বাজেস্সতি উপসম্পাদেস্সতীতি। তত্থ ভিক্খূ চেৰ কিলমন্তি পব্বজ্জাপেক্খা চ উপসম্পদাপেক্খা চ। অথ খো ভগৰতো রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘‘এতরহি খো ভিক্খূ নানাদিসা নানাজনপদা পব্বজ্জাপেক্খে চ উপসম্পদাপেক্খে চ আনেন্তি – ভগৰা নে পব্বাজেস্সতি উপসম্পাদেস্সতীতি। তত্থ ভিক্খূ চেৰ কিলমন্তি পব্বজ্জাপেক্খা চ উপসম্পদাপেক্খা চ। যংনূনাহং ভিক্খূনং অনুজানেয্যং – তুম্হেৰ দানি, ভিক্খৰে, তাসু তাসু দিসাসু তেসু তেসু জনপদেসু পব্বাজেথ উপসম্পাদেথা’’তি। অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইধ ময্হং, ভিক্খৰে, রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘এতরহি খো ভিক্খূ নানাদিসা নানাজনপদা পব্বজ্জাপেক্খে চ উপসম্পদাপেক্খে চ আনেন্তি ভগৰা নে পব্বাজেস্সতি উপসম্পাদেস্সতীতি, তত্থ ভিক্খূ চেৰ কিলমন্তি পব্বজ্জাপেক্খা চ উপসম্পদাপেক্খা চ, যংনূনাহং ভিক্খূনং অনুজানেয্যং তুম্হেৰ দানি, ভিক্খৰে, তাসু তাসু দিসাসু তেসু তেসু জনপদেসু পব্বাজেথ উপসম্পাদেথা’’’তি, অনুজানামি, ভিক্খৰে, তুম্হেৰ দানি তাসু তাসু দিসাসু তেসু তেসু জনপদেসু পব্বাজেথ উপসম্পাদেথ। এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, পব্বাজেতব্বো উপসম্পাদেতব্বো – পঠমং কেসমস্সুং ওহারাপেত্ৰা [ওহারেত্ৰা (ক॰)], কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদাপেত্ৰা, একংসং উত্তরাসঙ্গং কারাপেত্ৰা, ভিক্খূনং পাদে ৰন্দাপেত্ৰা, উক্কুটিকং নিসীদাপেত্ৰা, অঞ্জলিং পগ্গণ্হাপেত্ৰা, এৰং ৰদেহীতি ৰত্তব্বো – বুদ্ধং সরণং গচ্ছামি, ধম্মং সরণং গচ্ছামি, সঙ্ঘং সরণং গচ্ছামি; দুতিযম্পি বুদ্ধং সরণং গচ্ছামি, দুতিযম্পি ধম্মং সরণং গচ্ছামি, দুতিযম্পি সঙ্ঘং সরণং গচ্ছামি; ততিযম্পি বুদ্ধং সরণং গচ্ছামি, ততিযম্পি ধম্মং সরণং গচ্ছামি, ততিযম্পি সঙ্ঘং সরণং গচ্ছামী’’তি। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ইমেহি তীহি সরণগমনেহি পব্বজ্জং উপসম্পদ’’ন্তি। তীহি সরণগমনেহি উপসম্পদাকথা নিট্ঠিতা। ১০. দুতিযমারকথা ৩৫. অথ খো ভগৰা ৰস্সংৰুট্ঠো [ৰস্সংৰুত্থো (সী॰)] ভিক্খূ আমন্তেসি [সং॰ নি॰ ১.১৫৫] – ‘‘ময্হং খো, ভিক্খৰে, যোনিসো মনসিকারা যোনিসো সম্মপ্পধানা অনুত্তরা ৰিমুত্তি অনুপ্পত্তা, অনুত্তরা ৰিমুত্তি সচ্ছিকতা । তুম্হেপি, ভিক্খৰে, যোনিসো মনসিকারা যোনিসো সম্মপ্পধানা অনুত্তরং ৰিমুত্তিং অনুপাপুণাথ, অনুত্তরং ৰিমুত্তিং সচ্ছিকরোথা’’তি। অথ খো মারো পাপিমা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং গাথায অজ্ঝভাসি – ‘‘বদ্ধোসি মারপাসেহি, যে দিব্বা যে চ মানুসা। মহাবন্ধনবদ্ধোসি [মারবন্ধনবদ্ধোসি (সী॰ স্যা॰)], ন মে সমণ মোক্খসী’’তি॥ ‘‘মুত্তাহং মারপাসেহি, যে দিব্বা যে চ মানুসা। মহাবন্ধনমুত্তোম্হি [মারবন্ধনমুত্তোম্হি (সী॰ স্যা॰)], নিহতো ত্ৰমসি অন্তকা’’তি॥ অথ খো মারো পাপিমা – জানাতি মং ভগৰা, জানাতি মং সুগতোতি দুক্খী দুম্মনো তত্থেৰন্তরধাযি। দুতিযমারকথা নিট্ঠিতা। ১১. ভদ্দৰগ্গিযৰত্থু ৩৬. অথ খো ভগৰা বারাণসিযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন উরুৰেলা তেন চারিকং পক্কামি। অথ খো ভগৰা মগ্গা ওক্কম্ম যেন অঞ্ঞতরো ৰনসণ্ডো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা তং ৰনসণ্ডং অজ্ঝোগাহেত্ৰা অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি। তেন খো পন সমযেন তিংসমত্তা ভদ্দৰগ্গিযা সহাযকা সপজাপতিকা তস্মিং ৰনসণ্ডে পরিচারেন্তি। একস্স পজাপতি নাহোসি; তস্স অত্থায ৰেসী আনীতা অহোসি। অথ খো সা ৰেসী তেসু পমত্তেসু পরিচারেন্তেসু ভণ্ডং আদায পলাযিত্থ। অথ খো তে সহাযকা সহাযকস্স ৰেয্যাৰচ্চং করোন্তা, তং ইত্থিং গৰেসন্তা, তং ৰনসণ্ডং আহিণ্ডন্তা অদ্দসংসু ভগৰন্তং অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসিন্নং। দিস্ৰান যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অপি, ভন্তে, ভগৰা একং ইত্থিং পস্সেয্যা’’তি? ‘‘কিং পন ৰো, কুমারা, ইত্থিযা’’তি? ‘‘ইধ মযং, ভন্তে, তিংসমত্তা ভদ্দৰগ্গিযা সহাযকা সপজাপতিকা ইমস্মিং ৰনসণ্ডে পরিচারিম্হা। একস্স পজাপতি নাহোসি; তস্স অত্থায ৰেসী আনীতা অহোসি। অথ খো সা, ভন্তে , ৰেসী অম্হেসু পমত্তেসু পরিচারেন্তেসু ভণ্ডং আদায পলাযিত্থ। তে মযং, ভন্তে, সহাযকা সহাযকস্স ৰেয্যাৰচ্চং করোন্তা, তং ইত্থিং গৰেসন্তা, ইমং ৰনসণ্ডং আহিণ্ডামা’’তি। ‘‘তং কিং মঞ্ঞথ ৰো, কুমারা, কতমং নু খো তুম্হাকং ৰরং – যং ৰা তুম্হে ইত্থিং গৰেসেয্যাথ, যং ৰা অত্তানং গৰেসেয্যাথা’’তি? ‘‘এতদেৰ, ভন্তে, অম্হাকং ৰরং যং মযং অত্তানং গৰেসেয্যামা’’তি। ‘‘তেন হি ৰো, কুমারা, নিসীদথ, ধম্মং ৰো দেসেস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভদ্দৰগ্গিযা সহাযকা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। তেসং ভগৰা অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সেয্যথিদং – দানকথং সীলকথং সগ্গকথং কামানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসং নেক্খম্মে আনিসংসং পকাসেসি, যদা তে ভগৰা অঞ্ঞাসি কল্লচিত্তে মুদুচিত্তে ৰিনীৰরণচিত্তে উদগ্গচিত্তে পসন্নচিত্তে, অথ যা বুদ্ধানং সামুক্কংসিকা ধম্মদেসনা, তং পকাসেসি দুক্খং সমুদযং নিরোধং মগ্গং, সেয্যথাপি নাম সুদ্ধং ৰত্থং অপগতকাল়কং সম্মদেৰ রজনং পটিগ্গণ্হেয্য, এৰমেৰ তেসং তস্মিংযেৰ আসনে ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি। তে দিট্ঠধম্মা পত্তধম্মা ৰিদিতধম্মা পরিযোগাল়্হধম্মা তিণ্ণৰিচিকিচ্ছা ৰিগতকথংকথা ৰেসারজ্জপ্পত্তা অপরপ্পচ্চযা সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘লভেয্যাম মযং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যাম উপসম্পদ’’ন্তি। ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চরথ ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি। সাৰ তেসং আযস্মন্তানং উপসম্পদা অহোসি। ভদ্দৰগ্গিযসহাযকানং ৰত্থু নিট্ঠিতং। দুতিযভাণৰারো। ১২. উরুৰেলপাটিহারিযকথা ৩৭. অথ খো ভগৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন উরুৰেলা তদৰসরি। তেন খো পন সমযেন উরুৰেলাযং তযো জটিলা পটিৰসন্তি – উরুৰেলকস্সপো, নদীকস্সপো, গযাকস্সপোতি। তেসু উরুৰেলকস্সপো জটিলো পঞ্চন্নং জটিলসতানং নাযকো হোতি, ৰিনাযকো অগ্গো পমুখো পামোক্খো। নদীকস্সপো জটিলো তিণ্ণং জটিলসতানং নাযকো হোতি, ৰিনাযকো অগ্গো পমুখো পামোক্খো। গযাকস্সপো জটিলো দ্ৰিন্নং জটিলসতানং নাযকো হোতি, ৰিনাযকো অগ্গো পমুখো পামোক্খো। অথ খো ভগৰা যেন উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স অস্সমো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা উরুৰেলকস্সপং জটিলং এতদৰোচ – ‘‘সচে তে, কস্সপ , অগরু, ৰসেয্যাম একরত্তং অগ্যাগারে’’তি? ‘‘ন খো মে, মহাসমণ, গরু, চণ্ডেত্থ নাগরাজা ইদ্ধিমা আসিৰিসো ঘোরৰিসো, সো তং মা ৰিহেঠেসী’’তি। দুতিযম্পি খো ভগৰা উরুৰেলকস্সপং জটিলং এতদৰোচ – ‘‘সচে তে, কস্সপ, অগরু, ৰসেয্যাম একরত্তং অগ্যাগারে’’তি? ‘‘ন খো মে, মহাসমণ, গরু, চণ্ডেত্থ নাগরাজা ইদ্ধিমা আসিৰিসো ঘোরৰিসো, সো তং মা ৰিহেঠেসী’’তি। ততিযম্পি খো ভগৰা উরুৰেলকস্সপং জটিলং এতদৰোচ – ‘‘সচে তে, কস্সপ, অগরু, ৰসেয্যাম একরত্তং অগ্যাগারে’’তি? ‘‘ন খো মে, মহাসমণ, গরু, চণ্ডেত্থ নাগরাজা ইদ্ধিমা আসিৰিসো ঘোরৰিসো, সো তং মা ৰিহেঠেসী’’তি। ‘‘অপ্পেৰ মং ন ৰিহেঠেয্য, ইঙ্ঘ ত্ৰং, কস্সপ, অনুজানাহি অগ্যাগার’’ন্তি। ‘‘ৰিহর, মহাসমণ, যথাসুখ’’ন্তি। অথ খো ভগৰা অগ্যাগারং পৰিসিত্ৰা তিণসন্থারকং পঞ্ঞপেত্ৰা নিসীদি পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা উজুং কাযং পণিধায পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা। ৩৮. অদ্দসা খো সো নাগো ভগৰন্তং পৰিট্ঠং, দিস্ৰান দুম্মনো [দুক্খী দুম্মনো (সী॰ স্যা॰)] পধূপাযি [পখূপাসি (ক॰)]। অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘যংনূনাহং ইমস্স নাগস্স অনুপহচ্চ ছৰিঞ্চ চম্মঞ্চ মংসঞ্চ ন্হারুঞ্চ অট্ঠিঞ্চ অট্ঠিমিঞ্জঞ্চ তেজসা তেজং পরিযাদিযেয্য’’ন্তি। অথ খো ভগৰা তথারূপং ইদ্ধাভিসঙ্খারং অভিসঙ্খরিত্ৰা পধূপাযি। অথ খো সো নাগো মক্খং অসহমানো পজ্জলি। ভগৰাপি তেজোধাতুং সমাপজ্জিত্ৰা পজ্জলি। উভিন্নং সজোতিভূতানং অগ্যাগারং আদিত্তং ৰিয হোতি সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং। অথ খো তে জটিলা অগ্যাগারং পরিৰারেত্ৰা এৰমাহংসু – ‘‘অভিরূপো ৰত ভো মহাসমণো নাগেন ৰিহেঠিযতী’’তি। অথ খো ভগৰা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন তস্স নাগস্সঅনুপহচ্চ ছৰিঞ্চ চম্মঞ্চ মংসঞ্চ ন্হারুঞ্চ অট্ঠিঞ্চ অট্ঠিমিঞ্জঞ্চ তেজসা তেজং পরিযাদিযিত্ৰা পত্তে পক্খিপিত্ৰা উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স দস্সেসি – ‘‘অযং তে, কস্সপ, নাগো পরিযাদিন্নো [পরিযাদিণ্ণো (ক॰)] অস্স তেজসা তেজো’’তি। অথ খো উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘মহিদ্ধিকো খো মহাসমণো মহানুভাৰো, যত্র হি নাম চণ্ডস্স নাগরাজস্স ইদ্ধিমতো আসিৰিসস্স ঘোরৰিসস্স তেজসা তেজং পরিযাদিযিস্সতি, নত্ৰেৰ চ খো অরহা যথা অহ’’ন্তি। ৩৯. নেরঞ্জরাযং ভগৰা, উরুৰেলকস্সপং জটিলং অৰোচ। ‘‘সচে তে কস্সপ অগরু, ৰিহরেমু অজ্জণ্হো অগ্গিসালম্হী’’তি [অগ্গিসরণম্হীতি (সী॰ স্যা॰)]॥ ‘‘ন খো মে মহাসমণ গরু। ফাসুকামোৰ তং নিৰারেমি। চণ্ডেত্থ নাগরাজা। ইদ্ধিমা আসিৰিসো ঘোরৰিসো। সো তং মা ৰিহেঠেসী’’তি॥ ‘‘অপ্পেৰ মং ন ৰিহেঠেয্য। ইঙ্ঘ ত্ৰং কস্সপ অনুজানাহি অগ্যাগার’’ন্তি। দিন্নন্তি নং ৰিদিত্ৰা। অভীতো [অসম্ভীতো (সী॰)] পাৰিসি ভযমতীতো॥ দিস্ৰা ইসিং পৰিট্ঠং, অহিনাগো দুম্মনো পধূপাযি। সুমনমনসো অধিমনো [অৰিমনো (কত্থচি), নৰিমনো (স্যা॰)], মনুস্সনাগোপি তত্থ পধূপাযি॥ মক্খঞ্চ অসহমানো, অহিনাগো পাৰকোৰ পজ্জলি। তেজোধাতুসু কুসলো, মনুস্সনাগোপি তত্থ পজ্জলি॥ উভিন্নং সজোতিভূতানং। অগ্যাগারং আদিত্তং হোতি সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং। উদিচ্ছরে জটিলা। ‘‘অভিরূপো ৰত ভো মহাসমণো। নাগেন ৰিহেঠিযতী’’তি ভণন্তি॥ অথ তস্সা রত্তিযা [অথ রত্তিযা (সী॰ স্যা॰)] অচ্চযেন। হতা নাগস্স অচ্চিযো হোন্তি [অহিনাগস্স অচ্চিযো ন হোন্তি (সী॰ স্যা॰)]। ইদ্ধিমতো পন ঠিতা [ইদ্ধিমতো পনুট্ঠিতা (সী॰)]। অনেকৰণ্ণা অচ্চিযো হোন্তি॥ নীলা অথ লোহিতিকা। মঞ্জিট্ঠা পীতকা ফলিকৰণ্ণাযো। অঙ্গীরসস্স কাযে। অনেকৰণ্ণা অচ্চিযো হোন্তি॥ পত্তম্হি ওদহিত্ৰা। অহিনাগং ব্রাহ্মণস্স দস্সেসি। ‘‘অযং তে কস্সপ নাগো। পরিযাদিন্নো অস্স তেজসা তেজো’’তি॥ অথ খো উরুৰেলকস্সপো জটিলো ভগৰতো ইমিনা ইদ্ধিপাটিহারিযেন অভিপ্পসন্নো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইধেৰ, মহাসমণ, ৰিহর, অহং তে [তে উপট্ঠামি (ইতিপি)] ধুৰভত্তেনা’’তি। পঠমং পাটিহারিযং। ৪০. অথ খো ভগৰা উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স অস্সমস্স অৰিদূরে অঞ্ঞতরস্মিং ৰনসণ্ডে ৰিহাসি। অথ খো চত্তারো মহারাজানো অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং ৰনসণ্ডং ওভাসেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা চতুদ্দিসা অট্ঠংসু সেয্যথাপি মহন্তা অগ্গিক্খন্ধা। অথ খো উরুৰেলকস্সপো জটিলো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কালো, মহাসমণ, নিট্ঠিতং ভত্তং। কে নু খো তে, মহাসমণ, অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণা কেৰলকপ্পং ৰনসণ্ডং ওভাসেত্ৰা যেন ত্ৰং তেনুপসঙ্কমিংসু , উপসঙ্কমিত্ৰা তং অভিৰাদেত্ৰা চতুদ্দিসা অট্ঠংসু ‘‘সেয্যথাপি মহন্তা অগ্গিক্খন্ধা’’তি। ‘‘এতে খো, কস্সপ, চত্তারো মহারাজানো যেনাহং তেনুপসঙ্কমিংসু ধম্মস্সৰনাযা’’তি। অথ খো উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘মহিদ্ধিকো খো মহাসমণো মহানুভাৰো, যত্র হি নাম চত্তারোপি মহারাজানো উপসঙ্কমিস্সন্তি ধম্মস্সৰনায, ন ত্ৰেৰ চ খো অরহা যথা অহ’’ন্তি। অথ খো ভগৰা উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা তস্মিংযেৰ ৰনসণ্ডে ৰিহাসি। দুতিযং পাটিহারিযং। ৪১. অথ খো সক্কো দেৰানমিন্দো অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণো কেৰলকপ্পং ৰনসণ্ডং ওভাসেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি , উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি সেয্যথাপি মহাঅগ্গিক্খন্ধো, পুরিমাহি ৰণ্ণনিভাহি অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চ। অথ খো উরুৰেলকস্সপো জটিলো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কালো, মহাসমণ, নিট্ঠিতং ভত্তং। কো নু খো সো, মহাসমণ, অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণো কেৰলকপ্পং ৰনসণ্ডং ওভাসেত্ৰা যেন ত্ৰং তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি সেয্যথাপি মহাঅগ্গিক্খন্ধো, পুরিমাহি ৰণ্ণনিভাহি অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’তি? ‘‘এসো খো, কস্সপ, সক্কো দেৰানমিন্দো যেনাহং তেনুপসঙ্কমি ধম্মস্সৰনাযা’’তি। অথ খো উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘মহিদ্ধিকো খো মহাসমণো মহানুভাৰো, যত্র হি নাম সক্কোপি দেৰানমিন্দো উপসঙ্কমিস্সতি ধম্মস্সৰনায, ন ত্ৰেৰ চ খো অরহা যথা অহ’’ন্তি। অথ খো ভগৰা উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা তস্মিংযেৰ ৰনসণ্ডে ৰিহাসি। ততিযং পাটিহারিযং। ৪২. অথ খো ব্রহ্মা সহম্পতি অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণো কেৰলকপ্পং ৰনসণ্ডং ওভাসেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি সেয্যথাপি মহাঅগ্গিক্খন্ধো, পুরিমাহি ৰণ্ণনিভাহি অভিক্কন্ততরো চপণীততরো চ। অথ খো উরুৰেলকস্সপো জটিলো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কালো, মহাসমণ, নিট্ঠিতং ভত্তং। কো নু খো সো, মহাসমণ, অভিক্কন্তায রত্তিযা অভিক্কন্তৰণ্ণো কেৰলকপ্পং ৰনসণ্ডং ওভাসেত্ৰা যেন ত্ৰং তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি সেয্যথাপি মহাঅগ্গিক্খন্ধো, পুরিমাহি ৰণ্ণনিভাহি অভিক্কন্ততরো চ পণীততরো চা’’তি? ‘‘এসো খো, কস্সপ, ব্রহ্মা সহম্পতি যেনাহং তেনুপসঙ্কমি ধম্মস্সৰনাযা’’তি। অথ খো উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘মহিদ্ধিকো খো মহাসমণো মহানুভাৰো, যত্র হি নাম ব্রহ্মাপি সহম্পতি উপসঙ্কমিস্সতি ধম্মস্সৰনায, ন ত্ৰেৰ চ খো অরহা যথা অহ’’ন্তি। অথ খো ভগৰা উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা তস্মিংযেৰ ৰনসণ্ডে ৰিহাসি। চতুত্থং পাটিহারিযং। ৪৩. তেন খো পন সমযেন উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স মহাযঞ্ঞো পচ্চুপট্ঠিতো হোতি, কেৰলকপ্পা চ অঙ্গমগধা পহূতং খাদনীযং ভোজনীযং আদায অভিক্কমিতুকামা হোন্তি । অথ খো উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘এতরহি খো মে মহাযঞ্ঞো পচ্চুপট্ঠিতো, কেৰলকপ্পা চ অঙ্গমগধা পহূতং খাদনীযং ভোজনীযং আদায অভিক্কমিস্সন্তি। সচে মহাসমণো মহাজনকাযে ইদ্ধিপাটিহারিযং করিস্সতি , মহাসমণস্স লাভসক্কারো অভিৰড্ঢিস্সতি, মম লাভসক্কারো পরিহাযিস্সতি। অহো নূন মহাসমণো স্ৰাতনায নাগচ্ছেয্যা’’তি। অথ খো ভগৰা উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায উত্তরকুরুং গন্ত্ৰা ততো পিণ্ডপাতং আহরিত্ৰা অনোতত্তদহে পরিভুঞ্জিত্ৰা তত্থেৰ দিৰাৰিহারং অকাসি। অথ খো উরুৰেলকস্সপো জটিলো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কালো, মহাসমণ, নিট্ঠিতং ভত্তং। কিং নু খো, মহাসমণ, হিয্যো নাগমাসি? অপি চ মযং তং সরাম – কিং নু খো মহাসমণো নাগচ্ছতীতি? খাদনীযস্স চ ভোজনীযস্স চ তে পটিৰীসো [পটিৰিংসো (সী॰), পটিৰিসো (স্যা॰)] ঠপিতো’’তি। ননু তে, কস্সপ, এতদহোসি – ‘‘‘এতরহি খো মে মহাযঞ্ঞো পচ্চুপট্ঠিতো, কেৰলকপ্পা চ অঙ্গমগধা পহূতং খাদনীযং ভোজনীযং আদায অভিক্কমিস্সন্তি, সচে মহাসমণো মহাজনকাযে ইদ্ধিপাটিহারিযং করিস্সতি, মহাসমণস্স লাভসক্কারো অভিৰড্ঢিস্সতি, মম লাভসক্কারো পরিহাযিস্সতি, অহো নূন মহাসমণো স্ৰাতনায নাগচ্ছেয্যা’তি। সো খো অহং, কস্সপ, তৰ চেতসা চেতোপরিৰিতক্কং অঞ্ঞায উত্তরকুরুং গন্ত্ৰা ততো পিণ্ডপাতং আহরিত্ৰা অনোতত্তদহে পরিভুঞ্জিত্ৰা তত্থেৰ দিৰাৰিহারং অকাসি’’ন্তি। অথ খো উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘মহিদ্ধিকো খো মহাসমণো মহানুভাৰো, যত্র হি নাম চেতসাপি চিত্তং পজানিস্সতি , ন ত্ৰেৰ চ খো অরহা যথা অহ’’ন্তি। অথ খো ভগৰা উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা তস্মিংযেৰ ৰনসণ্ডে ৰিহাসি। পঞ্চমং পাটিহারিযং। ৪৪. তেন খো পন সমযেন ভগৰতো পংসুকূলং উপ্পন্নং হোতি। অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘কত্থ নু খো অহং পংসুকূলং ধোৰেয্য’’ন্তি? অথ খো সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰতো চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায পাণিনা পোক্খরণিং খণিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইধ, ভন্তে, ভগৰা পংসুকূলং ধোৰতূ’’তি। অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘কিম্হি নু খো অহং পংসুকূলং পরিমদ্দেয্য’’ন্তি? অথ খো সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰতো চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায মহতিং সিলং উপনিক্খিপি – ইধ, ভন্তে, ভগৰা পংসুকূলং পরিমদ্দতূতি। অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘কিম্হি নু খো অহং [অহং পংসুকূলং (ক॰)] আলম্বিত্ৰা উত্তরেয্য’’ন্তি? অথ খো ককুধে অধিৰত্থা দেৰতা ভগৰতো চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায সাখং ওনামেসি – ইধ, ভন্তে, ভগৰা আলম্বিত্ৰা উত্তরতূতি। অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘কিম্হি নু খো অহং পংসুকূলং ৰিস্সজ্জেয্য’’ন্তি? অথ খো সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰতো চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায মহতিং সিলং উপনিক্খিপি – ইধ, ভন্তে, ভগৰা পংসুকূলং ৰিস্সজ্জেতূতি। অথ খো উরুৰেলকস্সপো জটিলো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কালো , মহাসমণ, নিট্ঠিতং ভত্তং। কিং নু খো, মহাসমণ, নাযং পুব্বে ইধ পোক্খরণী, সাযং ইধ পোক্খরণী। নযিমা সিলা পুব্বে উপনিক্খিত্তা। কেনিমা সিলা উপনিক্খিত্তা? নযিমস্স ককুধস্স পুব্বে সাখা ওনতা, সাযং সাখা ওনতা’’তি। ইধ মে, কস্সপ, পংসুকূলং উপ্পন্নং অহোসি। তস্স ময্হং, কস্সপ, এতদহোসি – ‘‘কত্থ নু খো অহং পংসুকূলং ধোৰেয্য’’ন্তি? অথ খো, কস্সপ, সক্কো দেৰানমিন্দো মম চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায পাণিনা পোক্খরণিং খণিত্ৰা মং এতদৰোচ – ‘‘ইধ, ভন্তে, ভগৰা পংসুকূলং ধোৰতূ’’তি। সাযং কস্সপ অমনুস্সেন পাণিনা খণিতা পোক্খরণী। তস্স ময্হং, কস্সপ, এতদহোসি – ‘‘কিম্হি নু খো অহং পংসুকূলং পরিমদ্দেয্য’’ন্তি? অথ খো, কস্সপ, সক্কো দেৰানমিন্দো মম চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায মহতিং সিলং উপনিক্খিপি – ‘‘ইধ, ভন্তে, ভগৰা পংসুকূলং পরিমদ্দতূ’’তি। সাযং কস্সপ অমনুস্সেন উপনিক্খিত্তা সিলা। তস্স ময্হং, কস্সপ, এতদহোসি – ‘‘কিম্হি নু খো অহং আলম্বিত্ৰা উত্তরেয্য’’ন্তি? অথ খো, কস্সপ, ককুধে অধিৰত্থা দেৰতা জ মম চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায সাখং ওনামেসি – ‘‘ইধ, ভন্তে, ভগৰা আলম্বিত্ৰা উত্তরজ্তূ’’তি। স্ৰাযং আহরহত্থো ককুধো। তস্স ময্হং, কস্সপ, এতদহোসি – ‘‘কিম্হি নু খো অহং পংসুকূলং ৰিস্সজ্জেয্য’’ন্তি? অথ খো, কস্সপ, সক্কো দেৰানমিন্দো মম চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায মহতিং সিলং উপনিক্খিপি – ‘‘ইধ, ভন্তে, ভগৰা পংসুকূলং ৰিস্সজ্জেতূ’’তি । সাযং কস্সপ অমনুস্সেন উপনিক্খিত্তা সিলাতি। অথ খো উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘মহিদ্ধিকো খো মহাসমণো মহানুভাৰো, যত্র হি নাম সক্কোপি দেৰানমিন্দো ৰেয্যাৰচ্চং করিস্সতি, ন ত্ৰেৰ চ খো অরহা যথা অহ’’ন্তি। অথ খো ভগৰা উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা তস্মিংযেৰ ৰনসণ্ডে ৰিহাসি। অথ খো উরুৰেলকস্সপো জটিলো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচেসি – ‘‘কালো, মহাসমণ, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি। ‘‘গচ্ছ ত্ৰং, কস্সপ, আযামহ’’ন্তি উরুৰেলকস্সপং জটিলং উয্যোজেত্ৰা যায জম্বুযা ‘জম্বুদীপো’ পঞ্ঞাযতি, ততো ফলং গহেত্ৰা পঠমতরং আগন্ত্ৰা অগ্যাগারে নিসীদি। অদ্দসা খো উরুৰেলকস্সপো জটিলো ভগৰন্তং অগ্যাগারে নিসিন্নং, দিস্ৰান ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কতমেন ত্ৰং, মহাসমণ, মগ্গেন আগতো? অহং তযা পঠমতরং পক্কন্তো, সো ত্ৰং পঠমতরং আগন্ত্ৰা অগ্যাগারে নিসিন্নো’’তি। ‘‘ইধাহং, কস্সপ, তং উয্যোজেত্ৰা যায জম্বুযা ‘জম্বুদীপো’ পঞ্ঞাযতি, ততো ফলং গহেত্ৰা পঠমতরং আগন্ত্ৰা অগ্যাগারে নিসিন্নো। ইদং খো, কস্সপ, জম্বুফলং ৰণ্ণসম্পন্নং গন্ধসম্পন্নং রসসম্পন্নং। সচে আকঙ্খসি পরিভুঞ্জা’’তি। ‘‘অলং, মহাসমণ, ত্ৰংযেৰ তং অরহসি , ত্ৰংযেৰ তং [ত্ৰংযেৰেতং আহরসি, ত্ৰংযেৰেতং (সী॰ স্যা॰)] পরিভুঞ্জাহী’’তি। অথ খো উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘মহিদ্ধিকো খো মহাসমণো মহানুভাৰো, যত্র হি নাম মং পঠমতরং উয্যোজেত্ৰা যায জম্বুযা ‘জম্বুদীপো’ পঞ্ঞাযতি, ততো ফলং গহেত্ৰা পঠমতরং আগন্ত্ৰা অগ্যাগারে নিসীদিস্সতি, ন ত্ৰেৰ চ খো অরহা যথা অহ’’ন্তি। অথ খো ভগৰা উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা তস্মিংযেৰ ৰনসণ্ডে ৰিহাসি। ৪৫. অথ খো উরুৰেলকস্সপো জটিলো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচেসি – ‘‘কালো, মহাসমণ, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি। গচ্ছ ত্ৰং, কস্সপ, আযামহন্তি উরুৰেলকস্সপং জটিলং উয্যোজেত্ৰা যায জম্বুযা ‘জম্বুদীপো’ পঞ্ঞাযতি, তস্সা অৰিদূরে অম্বো…পে॰… তস্সা অৰিদূরে আমলকী…পে॰… তস্সা অৰিদূরে হরীতকী…পে॰… তাৰতিংসং গন্ত্ৰা পারিচ্ছত্তকপুপ্ফং গহেত্ৰা পঠমতরং আগন্ত্ৰা অগ্যাগারে নিসীদি। অদ্দসা খো উরুৰেলকস্সপো জটিলো ভগৰন্তং অগ্যাগারে নিসিন্নং, দিস্ৰান ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কতমেন ত্ৰং, মহাসমণ, মগ্গেন আগতো? অহং তযা পঠমতরং পক্কন্তো, সো ত্ৰং পঠমতরং আগন্ত্ৰা অগ্যাগারে নিসিন্নো’’তি। ‘‘ইধাহং , কস্সপ, তং উয্যোজেত্ৰা তাৰতিংসং গন্ত্ৰা পারিচ্ছত্তকপুপ্ফং গহেত্ৰা পঠমতরং আগন্ত্ৰা অগ্যাগারে নিসিন্নো। ইদং খো, কস্সপ, পারিচ্ছত্তকপুপ্ফং ৰণ্ণসম্পন্নং গন্ধসম্পন্নং [সুগন্ধিকং (ক॰)]। (সচে আকঙ্খসি গণ্হা’’তি। ‘‘অলং, মহাসমণ, ত্ৰংযেৰ তং অরহসি, ত্ৰংযেৰ তং গণ্হা’’তি) [( ) সী॰ স্যা॰ পোত্থকেসু নত্থি]। অথ খো উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘মহিদ্ধিকো খো মহাসমণো মহানুভাৰো, যত্র হি নাম মং পঠমতরং উয্যোজেত্ৰা তাৰতিংসং গন্ত্ৰা পারিচ্ছত্তকপুপ্ফং গহেত্ৰা পঠমতরং আগন্ত্ৰা অগ্যাগারে নিসীদিস্সতি, ন ত্ৰেৰ চ খো অরহা যথা অহ’’ন্তি। ৪৬. তেন খো পন সমযেন তে জটিলা অগ্গিং পরিচরিতুকামা ন সক্কোন্তি কট্ঠানি ফালেতুং । অথ খো তেসং জটিলানং এতদহোসি – ‘‘নিস্সংসযং খো মহাসমণস্স ইদ্ধানুভাৰো, যথা মযং ন সক্কোম কট্ঠানি ফালেতু’’ন্তি। অথ খো ভগৰা উরুৰেলকস্সপং জটিলং এতদৰোচ – ‘‘ফালিযন্তু, কস্সপ, কট্ঠানী’’তি। ‘‘ফালিযন্তু, মহাসমণা’’তি। সকিদেৰ পঞ্চ কট্ঠসতানি ফালিযিংসু। অথ খো উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘মহিদ্ধিকো খো মহাসমণো মহানুভাৰো, যত্র হি নাম কট্ঠানিপি ফালিযিস্সন্তি, ন ত্ৰেৰ চ খো অরহা যথা অহ’’ন্তি। ৪৭. তেন খো পন সমযেন তে জটিলা অগ্গিং পরিচরিতুকামা ন সক্কোন্তি অগ্গিং উজ্জলেতুং [জালেতুং (সী॰), উজ্জলিতুং (ক॰)]। অথ খো তেসং জটিলানং এতদহোসি – ‘‘নিস্সংসযং খো মহাসমণস্স ইদ্ধানুভাৰো, যথা মযং ন সক্কোম অগ্গিংউজ্জলেতু’’ন্তি। অথ খো ভগৰা উরুৰেলকস্সপং জটিলং এতদৰোচ – ‘‘উজ্জলিযন্তু, কস্সপ, অগ্গী’’তি। ‘‘উজ্জলিযন্তু, মহাসমণা’’তি। সকিদেৰ পঞ্চ অগ্গিসতানি উজ্জলিযিংসু। অথ খো উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘মহিদ্ধিকো খো মহাসমণো মহানুভাৰো, যত্র হি নাম অগ্গীপি উজ্জলিযিস্সন্তি, ন ত্ৰেৰ চ খো অরহা যথা অহ’’ন্তি। ৪৮. তেন খো পন সমযেন তে জটিলা অগ্গিং পরিচরিত্ৰা ন সক্কোন্তি অগ্গিং ৰিজ্ঝাপেতুং। অথ খো তেসং জটিলানং এতদহোসি – ‘‘নিস্সংসযং খো মহাসমণস্স ইদ্ধানুভাৰো, যথা মযং ন সক্কোম অগ্গিং ৰিজ্ঝাপেতু’’ন্তি। অথ খো ভগৰা উরুৰেলকস্সপং জটিলং এতদৰোচ – ‘‘ৰিজ্ঝাযন্তু, কস্সপ, অগ্গী’’তি। ‘‘ৰিজ্ঝাযন্তু, মহাসমণা’’তি। সকিদেৰ পঞ্চ অগ্গিসতানি ৰিজ্ঝাযিংসু। অথ খো উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘মহিদ্ধিকো খো মহাসমণো মহানুভাৰো, যত্র হি নাম অগ্গীপি ৰিজ্ঝাযিস্সন্তি, ন ত্ৰেৰ চ খো অরহা যথা অহ’’ন্তি। ৪৯. তেন খো পন সমযেন তে জটিলা সীতাসু হেমন্তিকাসু রত্তীসু অন্তরট্ঠকাসু হিমপাতসমযে নজ্জা নেরঞ্জরায উম্মুজ্জন্তিপি, নিমুজ্জন্তিপি, উম্মুজ্জননিমুজ্জনম্পি করোন্তি। অথ খো ভগৰা পঞ্চমত্তানি মন্দামুখিসতানি অভিনিম্মিনি, যত্থ তে জটিলা উত্তরিত্ৰা ৰিসিব্বেসুং । অথ খো তেসং জটিলানং এতদহোসি – ‘‘নিস্সংসযং খো মহাসমণস্স ইদ্ধানুভাৰো, যথযিমা মন্দামুখিযো নিম্মিতা’’তি। অথ খো উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘মহিদ্ধিকো খো মহাসমণো মহানুভাৰো, যত্র হি নাম তাৰ বহূ মন্দামুখিযোপি অভিনিম্মিনিস্সতি, ন ত্ৰেৰ চ খো অরহা যথা অহ’’ন্তি। ৫০. তেন খো পন সমযেন মহা অকালমেঘো পাৰস্সি, মহা উদকৰাহকো সঞ্জাযি। যস্মিং পদেসে ভগৰা ৰিহরতি, সো পদেসো উদকেন ন ওত্থটো [উদকেন ওত্থটো (সী॰ স্যা॰)] হোতি। অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘যংনূনাহং সমন্তা উদকং উস্সারেত্ৰা মজ্ঝে রেণুহতায ভূমিযা চঙ্কমেয্য’’ন্তি। অথ খো ভগৰা সমন্তা উদকং উস্সারেত্ৰা মজ্ঝে রেণুহতায ভূমিযা চঙ্কমি। অথ খো উরুৰেলকস্সপো জটিলো – মাহেৰ খো মহাসমণো উদকেন ৰূল়্হো অহোসীতি নাৰায সম্বহুলেহি জটিলেহি সদ্ধিং যস্মিং পদেসে ভগৰা ৰিহরতি তং পদেসং অগমাসি। অদ্দসা খো উরুৰেলকস্সপো জটিলো ভগৰন্তং সমন্তা উদকং উস্সারেত্ৰা মজ্ঝে রেণুহতায ভূমিযা চঙ্কমন্তং, দিস্ৰান ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইদং নু ত্ৰং, মহাসমণা’’তি? ‘‘অযমহমস্মি [আম অহমস্মি (স্যা॰)], কস্সপা’’তি ভগৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা নাৰায পচ্চুট্ঠাসি। অথ খো উরুৰেলকস্সপস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘মহিদ্ধিকো খো মহাসমণো মহানুভাৰো, যত্র হি নাম উদকম্পি ন পৰাহিস্সতি[নপ্পসহিস্সতি (সী॰)], ন ত্ৰেৰ চ খো অরহা যথা অহ’’ন্তি। ৫১. অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘চিরম্পি খো ইমস্স মোঘপুরিসস্স এৰং ভৰিস্সতি – ‘মহিদ্ধিকো খো মহাসমণো মহানুভাৰো, ন ত্ৰেৰ চ খো অরহা যথা অহ’ন্তি; যংনূনাহং ইমং জটিলং সংৰেজেয্য’’ন্তি। অথ খো ভগৰা উরুৰেলকস্সপং জটিলং এতদৰোচ – ‘‘নেৰ চ খো ত্ৰং, কস্সপ, অরহা, নাপি অরহত্তমগ্গসমাপন্নো। সাপি তে পটিপদা নত্থি, যায ত্ৰং অরহা ৰা অস্সসি, অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্নো’’তি। অথ খো উরুৰেলকস্সপো জটিলো ভগৰতো পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘লভেয্যাহং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যং উপসম্পদ’’ন্তি। ত্ৰং খোসি, কস্সপ, পঞ্চন্নং জটিলসতানং নাযকো ৰিনাযকো অগ্গো পমুখো পামোক্খো। তেপি তাৰ অপলোকেহি, যথা তে মঞ্ঞিস্সন্তি তথা তে করিস্সন্তীতি। অথ খো উরুৰেলকস্সপো জটিলো যেন তে জটিলা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা তে জটিলে এতদৰোচ – ‘‘ইচ্ছামহং , ভো, মহাসমণে ব্রহ্মচরিযং চরিতুং, যথা ভৰন্তো মঞ্ঞন্তি তথা করোন্তূ’’তি। ‘‘চিরপটিকা মযং, ভো, মহাসমণে অভিপ্পসন্না, সচে ভৰং, মহাসমণে ব্রহ্মচরিযং চরিস্সতি, সব্বেৰ মযং মহাসমণে ব্রহ্মচরিযং চরিস্সামা’’তি। অথ খো তে জটিলা কেসমিস্সং জটামিস্সং খারিকাজমিস্সং অগ্গিহুতমিস্সং উদকে পৰাহেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘লভেয্যাম মযং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যাম উপসম্পদ’’ন্তি। ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চরথ ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি। সাৰ তেসং আযস্মন্তানং উপসম্পদা অহোসি। ৫২. অদ্দসা খো নদীকস্সপো জটিলো কেসমিস্সং জটামিস্সং খারিকাজমিস্সং অগ্গিহুতমিস্সং উদকে ৰুয্হমানে, দিস্ৰানস্স এতদহোসি – ‘‘মাহেৰ মে ভাতুনো উপসগ্গো অহোসী’’তি। জটিলে পাহেসি – গচ্ছথ মে ভাতরং জানাথাতি। সামঞ্চ তীহি জটিলসতেহি সদ্ধিং যেনাযস্মা উরুৰেলকস্সপো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং উরুৰেলকস্সপং এতদৰোচ – ‘‘ইদং নু খো, কস্সপ, সেয্যো’’তি? ‘‘আমাৰুসো, ইদং সেয্যো’’তি। অথ খো তে জটিলা কেসমিস্সং জটামিস্সং খারিকাজমিস্সং অগ্গিহুতমিস্সং উদকে পৰাহেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘লভেয্যাম মযং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যাম উপসম্পদ’’ন্তি। ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চরথ ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি। সাৰ তেসং আযস্মন্তানং উপসম্পদা অহোসি। ৫৩. অদ্দসা খো গযাকস্সপো জটিলো কেসমিস্সং জটামিস্সং খারিকাজমিস্সং অগ্গিহুতমিস্সং উদকে ৰুয্হমানে, দিস্ৰানস্স এতদহোসি – ‘‘মাহেৰ মে ভাতূনং উপসগ্গো অহোসী’’তি। জটিলে পাহেসি – গচ্ছথ মে ভাতরো জানাথাতি। সামঞ্চ দ্ৰীহি জটিলসতেহি সদ্ধিং যেনাযস্মা উরুৰেলকস্সপো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং উরুৰেলকস্সপং এতদৰোচ – ‘‘ইদং নু খো, কস্সপ, সেয্যো’’তি? ‘‘আমাৰুসো, ইদং সেয্যো’’তি। অথ খো তে জটিলা কেসমিস্সং জটামিস্সং খারিকাজমিস্সং অগ্গিহুতমিস্সং উদকে পৰাহেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘লভেয্যাম মযং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যাম উপসম্পদ’’ন্তি। ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চরথ ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি। সাৰ তেসং আযস্মন্তানং উপসম্পদা অহোসি। ভগৰতো অধিট্ঠানেন পঞ্চ কট্ঠসতানি ন ফালিযিংসু, ফালিযিংসু; অগ্গী ন উজ্জলিযিংসু, উজ্জলিযিংসু; ন ৰিজ্ঝাযিংসু, ৰিজ্ঝাযিংসু; পঞ্চমন্দামুখিসতানি অভিনিম্মিনি। এতেন নযেন অড্ঢুড্ঢপাটিহারিযসহস্সানি হোন্তি। ৫৪. অথ খো ভগৰা উরুৰেলাযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন গযাসীসং তেন পক্কামি মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং ভিক্খুসহস্সেন সব্বেহেৰ পুরাণজটিলেহি। তত্র সুদং ভগৰা গযাযং ৰিহরতি গযাসীসে সদ্ধিং ভিক্খুসহস্সেন। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – [সং॰ নি॰ ৪.২৯] ‘‘সব্বং , ভিক্খৰে, আদিত্তং। কিঞ্চ, ভিক্খৰে, সব্বং আদিত্তং? চক্খু আদিত্তং, রূপা আদিত্তা, চক্খুৰিঞ্ঞাণং আদিত্তং, চক্খুসম্ফস্সো আদিত্তো, যমিদং চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা উপ্পজ্জতি ৰেদযিতং সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা তম্পি আদিত্তং। কেন আদিত্তং? রাগগ্গিনা দোসগ্গিনা মোহগ্গিনা আদিত্তং, জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি আদিত্তন্তি ৰদামি। সোতং আদিত্তং, সদ্দা আদিত্তা, সোতৰিঞ্ঞাণং আদিত্তং, সোতসম্ফস্সো আদিত্তো, যমিদং সোতসম্ফস্সপচ্চযা উপ্পজ্জতি ৰেদযিতং সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা তম্পি আদিত্তং। কেন আদিত্তং? রাগগ্গিনা দোসগ্গিনা মোহগ্গিনা আদিত্তং, জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি আদিত্তন্তি ৰদামি। ঘানং আদিত্তং, গন্ধা আদিত্তা, ঘানৰিঞ্ঞাণং আদিত্তং, ঘানসম্ফস্সো আদিত্তো, যমিদং ঘানসম্ফস্সপচ্চযা উপ্পজ্জতি ৰেদযিতং সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা তম্পি আদিত্তং। কেন আদিত্তং? রাগগ্গিনা দোসগ্গিনা মোহগ্গিনা আদিত্তং, জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি আদিত্তন্তি ৰদামি। জিৰ্হা আদিত্তা, রসা আদিত্তা, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং আদিত্তং জিৰ্হাসম্ফস্সো আদিত্তো, যমিদং জিৰ্হাসম্ফস্সপচ্চযা উপ্পজ্জতি ৰেদযিতং সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা তম্পি আদিত্তং। কেন আদিত্তং? রাগগ্গিনা দোসগ্গিনা মোহগ্গিনা আদিত্তং, জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি আদিত্তন্তি ৰদামি। কাযো আদিত্তো, ফোট্ঠব্বা আদিত্তা, কাযৰিঞ্ঞাণং আদিত্তং কাযসম্ফস্সো আদিত্তো, যমিদং কাযসম্ফস্সপচ্চযা উপ্পজ্জতি ৰেদযিতং সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা তম্পি আদিত্তং। কেন আদিত্তং? রাগগ্গিনা দোসগ্গিনা মোহগ্গিনা আদিত্তং, জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি আদিত্তন্তি ৰদামি। মনো আদিত্তো, ধম্মা আদিত্তা, মনোৰিঞ্ঞাণং আদিত্তং মনোসম্ফস্সো আদিত্তো, যমিদং মনোসম্ফস্সপচ্চযা উপ্পজ্জতি ৰেদযিতং সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা তম্পি আদিত্তং। কেন আদিত্তং? রাগগ্গিনা দোসগ্গিনা মোহগ্গিনা আদিত্তং, জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি আদিত্তন্তি ৰদামি। ‘‘এৰং পস্সং, ভিক্খৰে, সুতৰা অরিযসাৰকো চক্খুস্মিম্পি নিব্বিন্দতি, রূপেসুপি নিব্বিন্দতি, চক্খুৰিঞ্ঞাণেপি নিব্বিন্দতি, চক্খুসম্ফস্সেপি নিব্বিন্দতি, যমিদং চক্খুসম্ফস্সপচ্চযা উপ্পজ্জতি ৰেদযিতং সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা, তস্মিম্পি নিব্বিন্দতি। সোতস্মিম্পি নিব্বিন্দতি, সদ্দেসুপি নিব্বিন্দতি…পে॰… ঘানস্মিম্পি নিব্বিন্দতি , গন্ধেসুপি নিব্বিন্দতি…পে॰… জিৰ্হাযপি নিব্বিন্দতি, রসেসুপি নিব্বিন্দতি…পে॰… কাযস্মিম্পি নিব্বিন্দতি, ফোট্ঠব্বেসুপি নিব্বিন্দতি…পে॰… মনস্মিম্পি নিব্বিন্দতি, ধম্মেসুপি নিব্বিন্দতি, মনোৰিঞ্ঞাণেপি নিব্বিন্দতি, মনোসম্ফস্সেপি নিব্বিন্দতি, যমিদং মনোসম্ফস্সপচ্চযা উপ্পজ্জতি ৰেদযিতং সুখং ৰা দুক্খং ৰা অদুক্খমসুখং ৰা তস্মিম্পি নিব্বিন্দতি, নিব্বিন্দং ৰিরজ্জতি, ৰিরাগা ৰিমুচ্চতি, ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতি। খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানাতী’’তি। ইমস্মিঞ্চ পন ৰেয্যাকরণস্মিং ভঞ্ঞমানে তস্স ভিক্খুসহস্সস্স অনুপাদায আসৰেহি চিত্তানি ৰিমুচ্চিংসু। আদিত্তপরিযাযসুত্তং নিট্ঠিতং। উরুৰেলপাটিহারিযং ততিযভাণৰারো নিট্ঠিতো। ১৩. বিম্বিসারসমাগমকথা ৫৫. অথ খো ভগৰা গযাসীসে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন রাজগহং তেন চারিকং পক্কামি, মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং ভিক্খুসহস্সেন সব্বেহেৰ পুরাণজটিলেহি। অথ খো ভগৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন রাজগহং তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি লট্ঠিৰনে [লট্ঠিৰনুয্যানে (স্যা॰)] সুপ্পতিট্ঠে চেতিযে। অস্সোসি খো রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো – সমণো খলু ভো গোতমো সক্যপুত্তো সক্যকুলা পব্বজিতো রাজগহং অনুপ্পত্তো রাজগহে ৰিহরতি লট্ঠিৰনে সুপ্পতিট্ঠে চেতিযে। তং খো পন ভগৰন্তং [ভৰন্তং (ক॰)] গোতমং এৰং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো – ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা [ভগৰাতি (ক॰)]। সো ইমং লোকং সদেৰকং সমারকং সব্রহ্মকং সস্সমণব্রাহ্মণিং পজং সদেৰমনুস্সং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেতি। সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি। সাধু খো পন তথারূপানং অরহতং দস্সনং হোতীতি। অথ খো রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো দ্ৰাদসনহুতেহি [দ্ৰাদসনিযুতেহি (যোজনা)] মাগধিকেহি ব্রাহ্মণগহপতিকেহি পরিৰুতো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। তেপি খো দ্ৰাদসনহুতা মাগধিকা ব্রাহ্মণগহপতিকা অপ্পেকচ্চে ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, অপ্পেকচ্চে ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদিংসু, সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, অপ্পেকচ্চে যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, অপ্পেকচ্চে ভগৰতো সন্তিকে নামগোত্তং সাৰেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু, অপ্পেকচ্চে তুণ্হীভূতা একমন্তং নিসীদিংসু। অথ খো তেসং দ্ৰাদসনহুতানং [দ্ৰাদসনিযুতানং (যোজনা)] মাগধিকানং ব্রাহ্মণগহপতিকানং এতদহোসি – ‘‘কিং নু খো মহাসমণো উরুৰেলকস্সপে ব্রহ্মচরিযং চরতি, উদাহু উরুৰেলকস্সপো মহাসমণে ব্রহ্মচরিযং চরতী’’তি? অথ খো ভগৰা তেসং দ্ৰাদসনহুতানং মাগধিকানং ব্রাহ্মণগহপতিকানং চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায আযস্মন্তং উরুৰেলকস্সপং গাথায অজ্ঝভাসি – ‘‘কিমেৰ দিস্ৰা উরুৰেলৰাসি, পহাসি অগ্গিং কিসকোৰদানো। পুচ্ছামি তং কস্সপ, এতমত্থং কথং পহীনং তৰ অগ্গিহুত্তন্তি॥ ‘‘রূপে চ সদ্দে চ অথো রসে চ। কামিত্থিযো চাভিৰদন্তি যঞ্ঞা। এতং মলন্তি উপধীসু ঞত্ৰা। তস্মা ন যিট্ঠে ন হুতে অরঞ্জিন্তি॥ ‘‘এত্থেৰ তে মনো ন রমিত্থ (কস্সপাতি ভগৰা)। রূপেসু সদ্দেসু অথো রসেসু। অথ কো চরহি দেৰমনুস্সলোকে। রতো মনো কস্সপ, ব্রূহি মেতন্তি॥ ‘‘দিস্ৰা পদং সন্তমনূপধীকং। অকিঞ্চনং কামভৰে অসত্তং। অনঞ্ঞথাভাৰিমনঞ্ঞনেয্যং। তস্মা ন যিট্ঠে ন হুতে অরঞ্জি’’ন্তি॥ ৫৬. অথ খো আযস্মা উরুৰেলকস্সপো উট্ঠাযাসনা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা ভগৰতো পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সত্থা মে, ভন্তে, ভগৰা, সাৰকোহমস্মি; সত্থা মে, ভন্তে, ভগৰা, সাৰকোহমস্মী’’তি। অথ খো তেসং দ্ৰাদসনহুতানং মাগধিকানং ব্রাহ্মণগহপতিকানং এতদহোসি – ‘‘উরুৰেলকস্সপো মহাসমণে ব্রহ্মচরিযং চরতী’’তি। অথ খো ভগৰা তেসং দ্ৰাদসনহুতানং মাগধিকানং ব্রাহ্মণগহপতিকানং চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সেয্যথিদং – দানকথং সীলকথং সগ্গকথং কামানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসং নেক্খম্মে আনিসংসং পকাসেসি। যদা তে ভগৰা অঞ্ঞাসি কল্লচিত্তে মুদুচিত্তে ৰিনীৰরণচিত্তে উদগ্গচিত্তে পসন্নচিত্তে, অথ যা বুদ্ধানং সামুক্কংসিকা ধম্মদেসনা, তং পকাসেসি – দুক্খং, সমুদযং, নিরোধং, মগ্গং। সেয্যথাপি নাম সুদ্ধং ৰত্থং অপগতকাল়কং সম্মদেৰ রজনং পটিগ্গণ্হেয্য, এৰমেৰ একাদসনহুতানং মাগধিকানং ব্রাহ্মণগহপতিকানং বিম্বিসারপ্পমুখানং তস্মিং যেৰ আসনে ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্মন্তি। একনহুতং উপাসকত্তং পটিৰেদেসি। ৫৭. অথ খো রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো দিট্ঠধম্মো পত্তধম্মো ৰিদিতধম্মো পরিযোগাল়্হধম্মো তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো ৰিগতকথংকথো ৰেসারজ্জপ্পত্তো অপরপ্পচ্চযো সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘পুব্বে মে, ভন্তে, কুমারস্স সতো পঞ্চ অস্সাসকা অহেসুং, তে মে এতরহি সমিদ্ধা। পুব্বে মে, ভন্তে, কুমারস্স সতো এতদহোসি – ‘অহো ৰত মং রজ্জে অভিসিঞ্চেয্যু’ন্তি, অযং খো মে, ভন্তে, পঠমো অস্সাসকো অহোসি, সো মে এতরহি সমিদ্ধো। ‘তস্স চ মে ৰিজিতং অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ওক্কমেয্যা’তি, অযং খো মে, ভন্তে, দুতিযো অস্সাসকো অহোসি, সো মে এতরহি সমিদ্ধো। ‘তঞ্চাহং ভগৰন্তং পযিরুপাসেয্য’ন্তি, অযং খো মে, ভন্তে, ততিযো অস্সাসকো অহোসি, সো মে এতরহি সমিদ্ধো। ‘সো চ মে ভগৰা ধম্মং দেসেয্যা’তি, অযং খো মে, ভন্তে, চতুত্থো অস্সাসকো অহোসি, সো মে এতরহি সমিদ্ধো। ‘তস্স চাহং ভগৰতো ধম্মং আজানেয্য’ন্তি, অযং খো মে, ভন্তে, পঞ্চমো অস্সাসকো অহোসি, সো মে এতরহি সমিদ্ধো। পুব্বে মে, ভন্তে, কুমারস্স সতো ইমে পঞ্চ অস্সাসকা অহেসুং, তে মে এতরহি সমিদ্ধা। অভিক্কন্তং, ভন্তে, অভিক্কন্তং, ভন্তে, সেয্যথাপি, ভন্তে, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তীতি – এৰমেৰং ভগৰতা অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো। এসাহং, ভন্তে, ভগৰন্তং সরণং গচ্ছামি, ধম্মঞ্চ, ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। উপাসকং মং [মং ভন্তে (ক॰)], ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গতং, অধিৰাসেতু চ মে, ভন্তে, ভগৰা , স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি । অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি। অথ খো রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচাপেসি – ‘‘কালো, ভন্তে, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি। ৫৮. অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায রাজগহং পাৰিসি মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং ভিক্খুসহস্সেন সব্বেহেৰ পুরাণজটিলেহি। তেন খো পন সমযেন সক্কো দেৰানমিন্দো মাণৰকৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স পুরতো পুরতো গচ্ছতি ইমা গাথাযো গাযমানো – ‘‘দন্তো দন্তেহি সহ পুরাণজটিলেহি, ৰিপ্পমুত্তো ৰিপ্পমুত্তেহি। সিঙ্গীনিক্খসৰণ্ণো, রাজগহং পাৰিসি ভগৰা॥ ‘‘মুত্তো মুত্তেহি সহ পুরাণজটিলেহি, ৰিপ্পমুত্তো ৰিপ্পমুত্তেহি। সিঙ্গীনিক্খসৰণ্ণো, রাজগহং পাৰিসি ভগৰা॥ ‘‘তিণ্ণো তিণ্ণেহি সহ পুরাণজটিলেহি। ৰিপ্পমুত্তো ৰিপ্পমুত্তেহি। সিঙ্গীনিক্খসুৰণ্ণো। রাজগহং পাৰিসি ভগৰা॥ ‘‘সন্তো সন্তেহি সহ পুরাণজটিলেহি। ৰিপ্পমুত্তো ৰিপ্পমুত্তেহি। সিঙ্গীনিক্খসৰণ্ণো। রাজগহং পাৰিসি ভগৰা॥ ‘‘দসৰাসো দসবলো, দসধম্মৰিদূ দসভি চুপেতো। সো দসসতপরিৰারো [পরিৰারকো (ক॰)] রাজগহং, পাৰিসি ভগৰা’’তি॥ মনুস্সা সক্কং দেৰানমিন্দং পস্সিত্ৰা এৰমাহংসু – ‘‘অভিরূপো ৰতাযং মাণৰকো, দস্সনীযো ৰতাযং মাণৰকো, পাসাদিকো ৰতাযং মাণৰকো। কস্স নু খো অযং মাণৰকো’’তি? এৰং ৰুত্তে সক্কো দেৰানমিন্দো তে মনুস্সে গাথায অজ্ঝভাসি – ‘‘যো ধীরো সব্বধি দন্তো, সুদ্ধো অপ্পটিপুগ্গলো। অরহং সুগতো লোকে, তস্সাহং পরিচারকো’’তি॥ ৫৯. অথ খো ভগৰা যেন রঞ্ঞো মাগধস্স সেনিযস্স বিম্বিসারস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন। অথ খো রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেত্ৰা সম্পৰারেত্ৰা ভগৰন্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নস্স খো রঞ্ঞো মাগধস্স সেনিযস্স বিম্বিসারস্স এতদহোসি [চূল়ৰ॰ ৩০৭] – ‘‘কত্থ নু খো ভগৰা ৰিহরেয্য? যং অস্স গামতো নেৰ অৰিদূরে ন অচ্চাসন্নে, গমনাগমনসম্পন্নং, অত্থিকানং অত্থিকানং মনুস্সানং অভিক্কমনীযং, দিৰা অপ্পাকিণ্ণং [অপ্পকিণ্ণং (সী॰ স্যা॰), অব্ভোকিণ্ণং (ক॰)], রত্তিং অপ্পসদ্দং অপ্পনিগ্ঘোসং ৰিজনৰাতং, মনুস্সরাহস্সেয্যকং, পটিসল্লানসারুপ্প’’ন্তি। অথ খো রঞ্ঞো মাগধস্স সেনিযস্স বিম্বিসারস্স এতদহোসি – ‘‘ইদং খো অম্হাকং ৰেল়ুৰনং উয্যানং গামতো নেৰ অৰিদূরে ন অচ্চাসন্নে গমনাগমনসম্পন্নং অত্থিকানং অত্থিকানং মনুস্সানং অভিক্কমনীযং দিৰা অপ্পাকিণ্ণং রত্তিং অপ্পসদ্দং অপ্পনিগ্ঘোসং ৰিজনৰাতং মনুস্সরাহস্সেয্যকং পটিসল্লানসারুপ্পং। যংনূনাহং ৰেল়ুৰনং উয্যানং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দদেয্য’’ন্তি। অথ খো রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো সোৰণ্ণমযং ভিঙ্কারং গহেত্ৰা ভগৰতো ওণোজেসি – ‘‘এতাহং, ভন্তে, ৰেল়ুৰনং উয্যানং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দম্মী’’তি। পটিগ্গহেসি ভগৰা আরামং। অথ খো ভগৰা রাজানং মাগধং সেনিযং বিম্বিসারং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আরাম’’ন্তি। বিম্বিসারসমাগমকথা নিট্ঠিতা। ১৪. সারিপুত্তমোগ্গল্লানপব্বজ্জাকথা ৬০. তেন খো পন সমযেন সঞ্চযো [সঞ্জযো (সী॰ স্যা॰)] পরিব্বাজকো রাজগহে পটিৰসতি মহতিযা পরিব্বাজকপরিসায সদ্ধিং অড্ঢতেয্যেহি পরিব্বাজকসতেহি। তেন খো পন সমযেন সারিপুত্তমোগ্গল্লানা সঞ্চযে পরিব্বাজকে ব্রহ্মচরিযং চরন্তি। তেহি কতিকা কতা হোতি – যো পঠমং অমতং অধিগচ্ছতি, সো ইতরস্স আরোচেতূতি। অথ খো আযস্মা অস্সজি পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসি পাসাদিকেন অভিক্কন্তেন পটিক্কন্তেন আলোকিতেন ৰিলোকিতেন সমিঞ্জিতেন পসারিতেন, ওক্খিত্তচক্খু ইরিযাপথসম্পন্নো। অদ্দসা খো সারিপুত্তো পরিব্বাজকো আযস্মন্তং অস্সজিং রাজগহে পিণ্ডায চরন্তং পাসাদিকেন অভিক্কন্তেন পটিক্কন্তেন আলোকিতেন ৰিলোকিতেন সমিঞ্জিতেন পসারিতেন ওক্খিত্তচক্খুং ইরিযাপথসম্পন্নং। দিস্ৰানস্স এতদহোসি – ‘‘যে ৰত লোকে অরহন্তো ৰা অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্না, অযং তেসং ভিক্খু অঞ্ঞতরো। যংনূনাহং ইমং ভিক্খুং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছেয্যং – ‘কংসি ত্ৰং, আৰুসো, উদ্দিস্স পব্বজিতো, কো ৰা তে সত্থা, কস্স ৰা ত্ৰং ধম্মং রোচেসী’’’তি? অথ খো সারিপুত্তস্স পরিব্বাজকস্স এতদহোসি – ‘‘অকালো খো ইমং ভিক্খুং পুচ্ছিতুং, অন্তরঘরং পৰিট্ঠো পিণ্ডায চরতি। যংনূনাহং ইমং ভিক্খুং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধেয্যং, অত্থিকেহি উপঞ্ঞাতং মগ্গ’’ন্তি। অথ খো আযস্মা অস্সজি রাজগহে পিণ্ডায চরিত্ৰা পিণ্ডপাতং আদায পটিক্কমি। অথ খো সারিপুত্তোপি পরিব্বাজকো যেনাযস্মা অস্সজি তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা অস্সজিনা সদ্ধিং সম্মোদি, সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো সারিপুত্তো পরিব্বাজকো আযস্মন্তং অস্সজিং এতদৰোচ – ‘‘ৰিপ্পসন্নানি খো তে, আৰুসো, ইন্দ্রিযানি, পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো। কংসি ত্ৰং, আৰুসো, উদ্দিস্স পব্বজিতো, কো ৰা তে সত্থা, কস্স ৰা ত্ৰং ধম্মং রোচেসী’’তি? ‘‘অত্থাৰুসো, মহাসমণো সক্যপুত্তো সক্যকুলা পব্বজিতো, তাহং ভগৰন্তং উদ্দিস্স পব্বজিতো, সো চ মে ভগৰা সত্থা, তস্স চাহং ভগৰতো ধম্মং রোচেমী’’তি। ‘‘কিংৰাদী পনাযস্মতো সত্থা, কিমক্খাযী’’তি? ‘‘অহং খো, আৰুসো, নৰো অচিরপব্বজিতো, অধুনাগতো ইমং ধম্মৰিনযং, ন তাহং সক্কোমি ৰিত্থারেন ধম্মং দেসেতুং, অপি চ তে সংখিত্তেন অত্থং ৰক্খামী’’তি। অথ খো সারিপুত্তো পরিব্বাজকো আযস্মন্তং অস্সজিং এতদৰোচ – ‘‘হোতু, আৰুসো – ‘‘অপ্পং ৰা বহুং ৰা ভাসস্সু, অত্থংযেৰ মে ব্রূহি। অত্থেনেৰ মে অত্থো, কিং কাহসি ব্যঞ্জনং বহু’’ন্তি॥ অথ খো আযস্মা অস্সজি সারিপুত্তস্স পরিব্বাজকস্স ইমং ধম্মপরিযাযং অভাসি – [অপ॰ ১.১.২৮৬ থেরাপদানেপি] ‘‘যে ধম্মা হেতুপ্পভৰা, তেসং হেতুং তথাগতো আহ। তেসঞ্চ যো নিরোধো, এৰংৰাদী মহাসমণো’’তি॥ অথ খো সারিপুত্তস্স পরিব্বাজকস্স ইমং ধম্মপরিযাযং সুত্ৰা ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি। [অপ॰ ১.১.২৮৯ থেরাপদানেপি] এসেৰ ধম্মো যদি তাৰদেৰ, পচ্চব্যত্থ পদমসোকং। অদিট্ঠং অব্ভতীতং, বহুকেহি কপ্পনহুতেহীতি॥ ৬১. অথ খো সারিপুত্তো পরিব্বাজকো যেন মোগ্গল্লানো পরিব্বাজকো তেনুপসঙ্কমি। অদ্দসা খো মোগ্গল্লানো পরিব্বাজকো সারিপুত্তং পরিব্বাজকং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং, দিস্ৰান সারিপুত্তং পরিব্বাজকং এতদৰোচ – ‘‘ৰিপ্পসন্নানি খো তে, আৰুসো, ইন্দ্রিযানি, পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো। কচ্চি নু ত্ৰং, আৰুসো, অমতং অধিগতো’’তি? ‘‘আমাৰুসো, অমতং অধিগতো’’তি। ‘‘যথাকথং পন ত্ৰং, আৰুসো, অমতং অধিগতো’’তি? ‘‘ইধাহং, আৰুসো, অদ্দসং অস্সজিংভিক্খুং রাজগহে পিণ্ডায চরন্তং পাসাদিকেন অভিক্কন্তেন পটিক্কন্তেন আলোকিতেন ৰিলোকিতেন সমিঞ্জিতেন পসারিতেন ওক্খিত্তচক্খুং ইরিযাপথসম্পন্নং। দিস্ৰান মে এতদহোসি – ‘যে ৰত লোকে অরহন্তো ৰা অরহত্তমগ্গং ৰা সমাপন্না, অযং তেসং ভিক্খু অঞ্ঞতরো। যংনূনাহং ইমং ভিক্খুং উপসঙ্কমিত্ৰা পুচ্ছেয্যং – কংসি ত্ৰং, আৰুসো উদ্দিস্স পব্বজিতো, কো ৰা তে সত্থা, কস্স ৰা ত্ৰং ধম্মং রোচেসী’’’তি। তস্স ময্হং, আৰুসো, এতদহোসি – ‘‘অকালো খো ইমং ভিক্খুং পুচ্ছিতুং অন্তরঘরং পৰিট্ঠো পিণ্ডায চরতি, যংনূনাহং ইমং ভিক্খুং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধেয্যং অত্থিকেহি উপঞ্ঞাতং মগ্গ’’ন্তি। অথ খো, আৰুসো, অস্সজি ভিক্খু রাজগহে পিণ্ডায চরিত্ৰা পিণ্ডপাতং আদায পটিক্কমি। অথ খ্ৰাহং, আৰুসো, যেন অস্সজি ভিক্খু তেনুপসঙ্কমিং, উপসঙ্কমিত্ৰা অস্সজিনা ভিক্খুনা সদ্ধিং সম্মোদিং, সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসিং। একমন্তং ঠিতো খো অহং, আৰুসো, অস্সজিং ভিক্খুং এতদৰোচং – ‘‘ৰিপ্পসন্নানি খো তে, আৰুসো, ইন্দ্রিযানি, পরিসুদ্ধো ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো। ‘কংসি ত্ৰং, আৰুসো, উদ্দিস্স পব্বজিতো, কো ৰা তে সত্থা, কস্স ৰা ত্ৰং ধম্মং রোচেসী’’’তি? ‘অত্থাৰুসো, মহাসমণো সক্যপুত্তো সক্যকুলা পব্বজিতো, তাহং ভগৰন্তং উদ্দিস্স পব্বজিতো, সো চ মে ভগৰা সত্থা, তস্স চাহং ভগৰতো ধম্মং রোচেমী’তি। ‘কিংৰাদী পনাযস্মতো সত্থা কিমক্খাযী’তি । ‘অহং খো, আৰুসো, নৰো অচিরপব্বজিতো অধুনাগতো ইমং ধম্মৰিনযং, ন তাহং সক্কোমি ৰিত্থারেন ধম্মং দেসেতুং, অপি চ তে সংখিত্তেন অত্থং ৰক্খামী’’’তি । অথ খ্ৰাহং, আৰুসো, অস্সজিং ভিক্খুং এতদৰোচং – ‘‘হোতু, আৰুসো, অপ্পং ৰা বহুং ৰা ভাসস্সু, অত্থংযেৰ মে ব্রূহি। অত্থেনেৰ মে অত্থো, কিং কাহসি ব্যঞ্জনং বহু’’ন্তি॥ অথ খো, আৰুসো, অস্সজি ভিক্খু ইমং ধম্মপরিযাযং অভাসি – ‘‘যে ধম্মা হেতুপ্পভৰা, তেসং হেতুং তথাগতো আহ। তেসঞ্চ যো নিরোধো, এৰংৰাদী মহাসমণো’’তি॥ অথ খো মোগ্গল্লানস্স পরিব্বাজকস্স ইমং ধম্মপরিযাযং সুত্ৰা ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্মন্তি। এসেৰ ধম্মো যদি তাৰদেৰ, পচ্চব্যত্থ পদমসোকং। অদিট্ঠং অব্ভতীতং, বহুকেহি কপ্পনহুতেহীতি॥ ৬২. অথ খো মোগ্গল্লানো পরিব্বাজকো সারিপুত্তং পরিব্বাজকং এতদৰোচ ‘‘গচ্ছাম মযং, আৰুসো, ভগৰতো সন্তিকে, সো নো ভগৰা সত্থা’’তি। ‘‘ইমানি খো, আৰুসো, অড্ঢতেয্যানি পরিব্বাজকসতানি অম্হে নিস্সায অম্হে সম্পস্সন্তা ইধ ৰিহরন্তি, তেপি তাৰ অপলোকেম [অপলোকাম (ক)]। যথা তে মঞ্ঞিস্সন্তি, তথা তে করিস্সন্তী’’তি। অথ খো সারিপুত্তমোগ্গল্লানা যেন তে পরিব্বাজকা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা তে পরিব্বাজকে এতদৰোচুং – ‘‘গচ্ছাম মযং, আৰুসো, ভগৰতো সন্তিকে, সো নো ভগৰা সত্থা’’তি। ‘‘মযং আযস্মন্তে নিস্সায আযস্মন্তে সম্পস্সন্তা ইধ ৰিহরাম, সচে আযস্মন্তা মহাসমণে ব্রহ্মচরিযং চরিস্সন্তি, সব্বেৰ মযং মহাসমণে ব্রহ্মচরিযং চরিস্সামা’’তি। অথ খো সারিপুত্তমোগ্গল্লানা যেন সঞ্চযো পরিব্বাজকো তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা সঞ্চযং পরিব্বাজকং এতদৰোচুং – ‘‘গচ্ছাম মযং, আৰুসো, ভগৰতো সন্তিকে, সো নো ভগৰা সত্থা’’তি। ‘‘অলং, আৰুসো, মা অগমিত্থ, সব্বেৰ তযো ইমং গণং পরিহরিস্সামা’’তি। দুতিযম্পি খো…পে॰… ততিযম্পি খো সারিপুত্তমোগ্গল্লানা সঞ্চযং পরিব্বাজকং এতদৰোচুং – ‘‘গচ্ছাম মযং, আৰুসো, ভগৰতো সন্তিকে, সো নো ভগৰা সত্থা’’তি। ‘‘অলং, আৰুসো, মা অগমিত্থ, সব্বেৰ তযো ইমং গণং পরিহরিস্সামা’’তি। অথ খো সারিপুত্তমোগ্গল্লানা তানি অড্ঢতেয্যানি পরিব্বাজকসতানি আদায যেন ৰেল়ুৰনং তেনুপসঙ্কমিংসু। সঞ্চযস্স পন পরিব্বাজকস্স তত্থেৰ উণ্হং লোহিতং মুখতো উগ্গঞ্ছি। অদ্দসা খো ভগৰা [ভগৰাতে (ক)] সারিপুত্তমোগ্গল্লানে দূরতোৰ আগচ্ছন্তে, দিস্ৰান ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘এতে, ভিক্খৰে, দ্ৰে সহাযকা আগচ্ছন্তি, কোলিতো উপতিস্সো চ। এতং মে সাৰকযুগং ভৰিস্সতি অগ্গং ভদ্দযুগ’’ন্তি। গম্ভীরে ঞাণৰিসযে, অনুত্তরে উপধিসঙ্খযে। ৰিমুত্তে অপ্পত্তে ৰেল়ুৰনং, অথ নে সত্থা ব্যাকাসি॥ এতে দ্ৰে সহাযকা, আগচ্ছন্তি কোলিতো উপতিস্সো চ। এতং মে সাৰকযুগং, ভৰিস্সতি অগ্গং ভদ্দযুগন্তি॥ অথ খো সারিপুত্তমোগ্গল্লানা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু , উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘লভেয্যাম মযং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যাম উপসম্পদ’’ন্তি। ‘‘এথ ভিক্খৰো’’তি ভগৰা অৰোচ – ‘‘স্ৰাক্খাতো ধম্মো, চরথ ব্রহ্মচরিযং সম্মা দুক্খস্স অন্তকিরিযাযা’’তি। সাৰ তেসং আযস্মন্তানং উপসম্পদা অহোসি। অভিঞ্ঞাতানং পব্বজ্জা |
Copyright © 2011 Bangladesh Buddhist. All rights reserved |