৭৫. ‘‘যথোধি [যতোধি (অট্ঠকথাযং পাঠন্তরং)] খো পনস্স চত্তং হোতি ৰন্তং মুত্তং পহীনং পটিনিস্সট্ঠং, সো ‘বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতোম্হী’তি লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জং। পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি; ‘ধম্মে…পে॰… সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতোম্হী’তি লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জং; পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। ‘যথোধি খো পন মে চত্তং ৰন্তং মুত্তং পহীনং পটিনিস্সট্ঠ’ন্তি লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জং; পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি।
৭৬. ‘‘স খো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰংসীলো এৰংধম্মো এৰংপঞ্ঞো সালীনং চেপি পিণ্ডপাতং ভুঞ্জতি ৰিচিতকাল়কং অনেকসূপং অনেকব্যঞ্জনং, নেৰস্স তং হোতি অন্তরাযায। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ৰত্থং সংকিলিট্ঠং মলগ্গহিতং অচ্ছোদকং আগম্ম পরিসুদ্ধং হোতি পরিযোদাতং , উক্কামুখং ৰা পনাগম্ম জাতরূপং পরিসুদ্ধং হোতি পরিযোদাতং, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰংসীলো এৰংধম্মো এৰংপঞ্ঞো সালীনং চেপি পিণ্ডপাতং ভুঞ্জতি ৰিচিতকাল়কং অনেকসূপং অনেকব্যঞ্জনং , নেৰস্স তং হোতি অন্তরাযায। ৭৭. ‘‘সো মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং [চতুত্থিং (সী॰ পী॰)]। ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি; করুণাসহগতেন চেতসা…পে॰… মুদিতাসহগতেন চেতসা…পে॰… উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং। ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি। ৭৮. ‘‘সো ‘অত্থি ইদং, অত্থি হীনং, অত্থি পণীতং, অত্থি ইমস্স সঞ্ঞাগতস্স উত্তরিং নিস্সরণ’ন্তি পজানাতি। তস্স এৰং জানতো এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, অৰিজ্জাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি। ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতি। ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতি । অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘ভিক্খু সিনাতো অন্তরেন সিনানেনা’’’তি। ৭৯. তেন খো পন সমযেন সুন্দরিকভারদ্ৰাজো ব্রাহ্মণো ভগৰতো অৰিদূরে নিসিন্নো হোতি। অথ খো সুন্দরিকভারদ্ৰাজো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘গচ্ছতি পন ভৰং গোতমো বাহুকং নদিং সিনাযিতু’’ন্তি? ‘‘কিং, ব্রাহ্মণ, বাহুকায নদিযা? কিং বাহুকা নদী করিস্সতী’’তি? ‘‘লোক্খসম্মতা [লোখ্যসম্মতা (সী॰), মোক্খসম্মতা (পী॰)] হি, ভো গোতম, বাহুকা নদী বহুজনস্স, পুঞ্ঞসম্মতা হি, ভো গোতম, বাহুকা নদী বহুজনস্স, বাহুকায পন নদিযা বহুজনো পাপকম্মং কতং পৰাহেতী’’তি। অথ খো ভগৰা সুন্দরিকভারদ্ৰাজং ব্রাহ্মণং গাথাহি অজ্ঝভাসি – ‘‘বাহুকং অধিকক্কঞ্চ, গযং সুন্দরিকং মপি [সুন্দরিকামপি (সী॰ স্যা॰ পী॰), সুন্দরিকং মহিং (ইতিপি)]। সরস্সতিং পযাগঞ্চ, অথো বাহুমতিং নদিং। নিচ্চম্পি বালো পক্খন্দো [পক্খন্নো (সী॰ স্যা॰ পী॰)], কণ্হকম্মো ন সুজ্ঝতি॥ ‘‘কিং সুন্দরিকা করিস্সতি, কিং পযাগা [পযাগো (সী॰ স্যা॰ পী॰)] কিং বাহুকা নদী। ৰেরিং কতকিব্বিসং নরং, ন হি নং সোধযে পাপকম্মিনং॥ ‘‘সুদ্ধস্স ৰে সদা ফগ্গু, সুদ্ধস্সুপোসথো সদা। সুদ্ধস্স সুচিকম্মস্স, সদা সম্পজ্জতে ৰতং। ইধেৰ সিনাহি ব্রাহ্মণ, সব্বভূতেসু করোহি খেমতং॥ ‘‘সচে মুসা ন ভণসি, সচে পাণং ন হিংসসি। সচে অদিন্নং নাদিযসি, সদ্দহানো অমচ্ছরী। কিং কাহসি গযং গন্ত্ৰা, উদপানোপি তে গযা’’তি॥ ৮০. এৰং ৰুত্তে, সুন্দরিকভারদ্ৰাজো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতম! সেয্যথাপি, ভো গোতম, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তীতি; এৰমেৰং ভোতা গোতমেন অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো। এসাহং ভৰন্তং গোতমং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। লভেয্যাহং ভোতো গোতমস্স সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যং উপসম্পদ’’ন্তি। অলত্থ খো সুন্দরিকভারদ্ৰাজো ব্রাহ্মণো ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, অলত্থ উপসম্পদং। অচিরূপসম্পন্নো খো পনাযস্মা ভারদ্ৰাজো একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো নচিরস্সেৰ – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসি। ‘‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’’তি অব্ভঞ্ঞাসি। অঞ্ঞতরো খো পনাযস্মা ভারদ্ৰাজো অরহতং অহোসীতি। ৰত্থসুত্তং নিট্ঠিতং সত্তমং। ৮. সল্লেখসুত্তং ৮১. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। অথ খো আযস্মা মহাচুন্দো সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা মহাচুন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যা ইমা, ভন্তে, অনেকৰিহিতা দিট্ঠিযো লোকে উপ্পজ্জন্তি – অত্তৰাদপটিসংযুত্তা ৰা লোকৰাদপটিসংযুত্তা ৰা – আদিমেৰ নু খো, ভন্তে, ভিক্খুনো মনসিকরোতো এৰমেতাসং দিট্ঠীনং পহানং হোতি, এৰমেতাসং দিট্ঠীনং পটিনিস্সগ্গো হোতী’’তি? ৮২. ‘‘যা ইমা, চুন্দ, অনেকৰিহিতা দিট্ঠিযো লোকে উপ্পজ্জন্তি – অত্তৰাদপটিসংযুত্তা ৰা লোকৰাদপটিসংযুত্তা ৰা – যত্থ চেতা দিট্ঠিযো উপ্পজ্জন্তি যত্থ চ অনুসেন্তি যত্থ চ সমুদাচরন্তি তং ‘নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মে সো অত্তা’তি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞা পস্সতো এৰমেতাসং দিট্ঠীনং পহানং হোতি, এৰমেতাসং দিট্ঠীনং পটিনিস্সগ্গো হোতি। ‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। দিট্ঠধম্মসুখৰিহারা এতে অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি। ‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। দিট্ঠধম্মসুখৰিহারা এতে অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি। ‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরেয্য, সতো চ সম্পজানো সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেয্য, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। দিট্ঠধম্মসুখৰিহারা এতে অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি। ‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিংচতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। দিট্ঠধম্মসুখৰিহারা এতে অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি। ‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা, পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা, নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা, ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। সন্তা এতে ৰিহারা অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি। ‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। সন্তা এতে ৰিহারা অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি। ‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। সন্তা এতে ৰিহারা অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি। ‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি । ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। সন্তা এতে ৰিহারা অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি। ৮৩. ‘‘ইধ খো পন ৰো, চুন্দ, সল্লেখো করণীযো। ‘পরে ৰিহিংসকা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অৰিহিংসকা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে পাণাতিপাতী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ পাণাতিপাতা পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অদিন্নাদাযী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অদিন্নাদানা পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অব্রহ্মচারী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ ব্রহ্মচারী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মুসাৰাদী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ মুসাৰাদা পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে পিসুণৰাচা [পিসুণা ৰাচা (সী॰ পী॰)] ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে ফরুসৰাচা [ফরুসা ৰাচা (সী॰ পী॰)] ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে সম্ফপ্পলাপী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অভিজ্ঝালূ ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অনভিজ্ঝালূ ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে ব্যাপন্নচিত্তা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অব্যাপন্নচিত্তা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাদিট্ঠী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাদিট্ঠী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাসঙ্কপ্পা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাসঙ্কপ্পা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাৰাচা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাৰাচা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাকম্মন্তা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাকম্মন্তা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাআজীৰা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাআজীৰা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাৰাযামা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাৰাযামা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাসতী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাসতী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাসমাধি ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাসমাধী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাঞাণী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাঞাণী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাৰিমুত্তী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাৰিমুত্তী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘‘‘পরে থীনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ ৰিগতথীনমিদ্ধা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো । ‘পরে উদ্ধতা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অনুদ্ধতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে ৰিচিকিচ্ছী [ৰেচিকিচ্ছী (সী॰ পী॰ ক॰)] ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ তিণ্ণৰিচিকিচ্ছা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে কোধনা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অক্কোধনা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে উপনাহী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অনুপনাহী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মক্খী ভৰিস্সন্তি , মযমেত্থ অমক্খী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে পল়াসী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অপল়াসী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে ইস্সুকী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অনিস্সুকী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মচ্ছরী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অমচ্ছরী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে সঠা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অসঠা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মাযাৰী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অমাযাৰী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে থদ্ধা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অত্থদ্ধা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অতিমানী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অনতিমানী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে দুব্বচা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সুৰচা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে পাপমিত্তা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ কল্যাণমিত্তা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে পমত্তা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অপ্পমত্তা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অস্সদ্ধা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সদ্ধা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অহিরিকা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ হিরিমনা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অনোত্তাপী[অনোত্তপ্পী (ক॰)] ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ ওত্তাপী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অপ্পস্সুতা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ বহুস্সুতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে কুসীতা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ আরদ্ধৰীরিযা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মুট্ঠস্সতী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ উপট্ঠিতস্সতী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে দুপ্পঞ্ঞা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ পঞ্ঞাসম্পন্না ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে সন্দিট্ঠিপরামাসী আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অসন্দিট্ঠিপরামাসী অনাধানগ্গাহী সুপ্পটিনিস্সগ্গী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ৮৪. ‘‘চিত্তুপ্পাদম্পি খো অহং, চুন্দ, কুসলেসু ধম্মেসু বহুকারং [বহূপকারং (ক॰)] ৰদামি, কো পন ৰাদো কাযেন ৰাচায অনুৰিধীযনাসু! তস্মাতিহ, চুন্দ, ‘পরে ৰিহিংসকা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অৰিহিংসকা ভৰিস্সামা’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং। ‘পরে পাণাতিপাতী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ পাণাতিপাতা পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং…‘পরে সন্দিট্ঠিপরামাসী আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অসন্দিট্ঠিপরামাসী অনাধানগ্গাহী সুপ্পটিনিস্সগ্গী ভৰিস্সামা’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং। ৮৫. ‘‘সেয্যথাপি, চুন্দ, ৰিসমো মগ্গো অস্স, তস্স [মগ্গো তস্সাস্স (সী॰ স্যা॰ পী॰)] অঞ্ঞো সমো মগ্গো পরিক্কমনায; সেয্যথা ৰা পন, চুন্দ, ৰিসমং তিত্থং অস্স, তস্স অঞ্ঞং সমং তিত্থং পরিক্কমনায; এৰমেৰ খো, চুন্দ, ৰিহিংসকস্স পুরিসপুগ্গলস্স অৰিহিংসা হোতি পরিক্কমনায, পাণাতিপাতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স পাণাতিপাতা ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, অদিন্নাদাযিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অদিন্নাদানা ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, অব্রহ্মচারিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অব্রহ্মচরিযা ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায , মুসাৰাদিস্স পুরিসপুগ্গলস্স মুসাৰাদা ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, পিসুণৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, ফরুসৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, সম্ফপ্পলাপিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, অভিজ্ঝালুস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনভিজ্ঝা হোতি পরিক্কমনায, ব্যাপন্নচিত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স অব্যাপাদো হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাদিট্ঠিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাদিট্ঠি হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাসঙ্কপ্পস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসঙ্কপ্পো হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰাচা হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাকম্মন্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাকম্মন্তো হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাআজীৰস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাআজীৰো হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাৰাযামস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰাযামো হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাসতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসতি হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাসমাধিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসমাধি হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাঞাণিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাঞাণং হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাৰিমুত্তিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰিমুত্তি হোতি পরিক্কমনায। ‘‘থীনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতস্স পুরিসপুগ্গলস্স ৰিগতথিনমিদ্ধতা হোতি পরিক্কমনায, উদ্ধতস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনুদ্ধচ্চং হোতি পরিক্কমনায, ৰিচিকিচ্ছিস্স পুরিসপুগ্গলস্স তিণ্ণৰিচিকিচ্ছতা হোতি পরিক্কমনায, কোধনস্স পুরিসপুগ্গলস্স অক্কোধো হোতি পরিক্কমনায, উপনাহিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনুপনাহো হোতি পরিক্কমনায, মক্খিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমক্খো হোতি পরিক্কমনায, পল়াসিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অপল়াসো হোতি পরিক্কমনায , ইস্সুকিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনিস্সুকিতা হোতি পরিক্কমনায, মচ্ছরিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমচ্ছরিযং হোতি পরিক্কমনায, সঠস্স পুরিসপুগ্গলস্স অসাঠেয্যং হোতি পরিক্কমনায, মাযাৰিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমাযা [অমাযাৰিতা (ক॰)] হোতি পরিক্কমনায, থদ্ধস্স পুরিসপুগ্গলস্স অত্থদ্ধিযং হোতি পরিক্কমনায, অতিমানিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনতিমানো হোতি পরিক্কমনায, দুব্বচস্স পুরিসপুগ্গলস্স সোৰচস্সতা হোতি পরিক্কমনায, পাপমিত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স কল্যাণমিত্ততা হোতি পরিক্কমনায, পমত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স অপ্পমাদো হোতি পরিক্কমনায, অস্সদ্ধস্স পুরিসপুগ্গলস্স সদ্ধা হোতি পরিক্কমনায, অহিরিকস্স পুরিসপুগ্গলস্স হিরী হোতি পরিক্কমনায, অনোত্তাপিস্স পুরিসপুগ্গলস্স ওত্তপ্পং হোতি পরিক্কমনায, অপ্পস্সুতস্স পুরিসপুগ্গলস্স বাহুসচ্চং হোতি পরিক্কমনায, কুসীতস্স পুরিসপুগ্গলস্স ৰীরিযারম্ভো হোতি পরিক্কমনায, মুট্ঠস্সতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স উপট্ঠিতস্সতিতা হোতি পরিক্কমনায, দুপ্পঞ্ঞস্স পুরিসপুগ্গলস্স পঞ্ঞাসম্পদা হোতি পরিক্কমনায , সন্দিট্ঠিপরামাসি-আধানগ্গাহি-দুপ্পটিনিস্সগ্গিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অসন্দিট্ঠিপরামাসিঅনাধানগ্গাহি-সুপ্পটিনিস্সগ্গিতা হোতি পরিক্কমনায। ৮৬. ‘‘সেয্যথাপি, চুন্দ, যে কেচি অকুসলা ধম্মা সব্বে তে অধোভাগঙ্গমনীযা [অধোভাৰঙ্গমনীযা (সী॰ স্যা॰ পী॰)], যে কেচি কুসলা ধম্মা সব্বে তে উপরিভাগঙ্গমনীযা[উপরিভাৰঙ্গমনীযা (সী॰ স্যা॰ পী॰)], এৰমেৰ খো, চুন্দ, ৰিহিংসকস্স পুরিসপুগ্গলস্স অৰিহিংসা হোতি উপরিভাগায [উপরিভাৰায (সী॰ স্যা॰ ক॰)], পাণাতিপাতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স পাণাতিপাতা ৰেরমণী হোতি উপরিভাগায…পে॰… সন্দিট্ঠিপরামাসি-আধানগ্গাহি-দুপ্পটিনিস্সগ্গিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অসন্দিট্ঠিপরামাসি-অনাধানগ্গাহি-সুপ্পটিনিস্সগ্গিতা হোতি উপরিভাগায। ৮৭. ‘‘সো ৰত, চুন্দ, অত্তনা পলিপপলিপন্নো পরং পলিপপলিপন্নং উদ্ধরিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। সো ৰত, চুন্দ, অত্তনা অপলিপপলিপন্নো পরং পলিপপলিপন্নং উদ্ধরিস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতি। সো ৰত, চুন্দ, অত্তনা অদন্তো অৰিনীতো অপরিনিব্বুতো পরং দমেস্সতি ৰিনেস্সতি পরিনিব্বাপেস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। সো ৰত, চুন্দ, অত্তনা দন্তো ৰিনীতো পরিনিব্বুতো পরং দমেস্সতি ৰিনেস্সতি পরিনিব্বাপেস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতি। এৰমেৰ খো, চুন্দ, ৰিহিংসকস্স পুরিসপুগ্গলস্স অৰিহিংসা হোতি পরিনিব্বানায, পাণাতিপাতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স পাণাতিপাতা ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। অদিন্নাদাযিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অদিন্নাদানা ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। অব্রহ্মচারিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অব্রহ্মচরিযা ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। মুসাৰাদিস্স পুরিসপুগ্গলস্স মুসাৰাদা ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। পিসুণৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। ফরুসৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। সম্ফপ্পলাপিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। অভিজ্ঝালুস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনভিজ্ঝা হোতি পরিনিব্বানায। ব্যাপন্নচিত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স অব্যাপাদো হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাদিট্ঠিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাদিট্ঠি হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাসঙ্কপ্পস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসঙ্কপ্পো হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰাচা হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাকম্মন্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাকম্মন্তো হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাআজীৰস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাআজীৰো হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাৰাযামস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰাযামো হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাসতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসতি হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাসমাধিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসমাধি হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাঞাণিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাঞাণং হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাৰিমুত্তিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰিমুত্তি হোতি পরিনিব্বানায। ‘‘থীনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতস্স পুরিসপুগ্গলস্স ৰিগতথিনমিদ্ধতা হোতি পরিনিব্বানায। উদ্ধতস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনুদ্ধচ্চং হোতি পরিনিব্বানায। ৰিচিকিচ্ছিস্স পুরিসপুগ্গলস্স তিণ্ণৰিচিকিচ্ছতা হোতি পরিনিব্বানায। কোধনস্স পুরিসপুগ্গলস্স অক্কোধো হোতি পরিনিব্বানায। উপনাহিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনুপনাহো হোতি পরিনিব্বানায। মক্খিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমক্খো হোতি পরিনিব্বানায। পল়াসিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অপল়াসো হোতি পরিনিব্বানায। ইস্সুকিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনিস্সুকিতা হোতি পরিনিব্বানায। মচ্ছরিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমচ্ছরিযং হোতি পরিনিব্বানায। সঠস্স পুরিসপুগ্গলস্স অসাঠেয্যং হোতি পরিনিব্বানায। মাযাৰিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমাযা হোতি পরিনিব্বানায। থদ্ধস্স পুরিসপুগ্গলস্স অত্থদ্ধিযং হোতি পরিনিব্বানায। অতিমানিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনতিমানো হোতি পরিনিব্বানায। দুব্বচস্স পুরিসপুগ্গলস্স সোৰচস্সতা হোতি পরিনিব্বানায। পাপমিত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স কল্যাণমিত্ততা হোতি পরিনিব্বানায। পমত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স অপ্পমাদো হোতি পরিনিব্বানায। অস্সদ্ধস্স পুরিসপুগ্গলস্স সদ্ধা হোতি পরিনিব্বানায। অহিরিকস্স পুরিসপুগ্গলস্স হিরী হোতি পরিনিব্বানায। অনোত্তাপিস্স পুরিসপুগ্গলস্স ওত্তপ্পং হোতি পরিনিব্বানায। অপ্পস্সুতস্স পুরিসপুগ্গলস্স বাহুসচ্চং হোতি পরিনিব্বানায। কুসীতস্স পুরিসপুগ্গলস্স ৰীরিযারম্ভো হোতি পরিনিব্বানায। মুট্ঠস্সতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স উপট্ঠিতস্সতিতা হোতি পরিনিব্বানায। দুপ্পঞ্ঞস্স পুরিসপুগ্গলস্স পঞ্ঞাসম্পদা হোতি পরিনিব্বানায। সন্দিট্ঠিপরামাসি-আধানগ্গাহি-দুপ্পটিনিস্সগ্গিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অসন্দিট্ঠিপরামাসি-অনাধানগ্গাহি-সুপ্পটিনিস্সগ্গিতা হোতি পরিনিব্বানায। ৮৮. ‘‘ইতি খো, চুন্দ, দেসিতো মযা সল্লেখপরিযাযো, দেসিতো চিত্তুপ্পাদপরিযাযো, দেসিতো পরিক্কমনপরিযাযো, দেসিতো উপরিভাগপরিযাযো, দেসিতো পরিনিব্বানপরিযাযো। যং খো, চুন্দ, সত্থারা করণীযং সাৰকানং হিতেসিনা অনুকম্পকেন অনুকম্পং উপাদায, কতং ৰো তং মযা। ‘এতানি, চুন্দ, রুক্খমূলানি, এতানি সুঞ্ঞাগারানি, ঝাযথ, চুন্দ, মা পমাদত্থ, মা পচ্ছাৰিপ্পটিসারিনো অহুৰত্থ’ – অযং খো অম্হাকং অনুসাসনী’’তি। ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনো আযস্মা মহাচুন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি। চতুত্তালীসপদা ৰুত্তা, সন্ধযো পঞ্চ দেসিতা। সল্লেখো নাম সুত্তন্তো, গম্ভীরো সাগরূপমোতি॥ সল্লেখসুত্তং নিট্ঠিতং অট্ঠমং। ৯. সম্মাদিট্ঠিসুত্তং ৮৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি। ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ – ‘‘‘সম্মাদিট্ঠি [সম্মাদিট্ঠী (সী॰ স্যা॰)] সম্মাদিট্ঠী’তি, আৰুসো, ৰুচ্চতি। কিত্তাৰতা নু খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি? ‘‘দূরতোপি খো মযং, আৰুসো, আগচ্ছেয্যাম আযস্মতো সারিপুত্তস্স সন্তিকে এতস্স ভাসিতস্স অত্থমঞ্ঞাতুং। সাধু ৰতাযস্মন্তংযেৰ সারিপুত্তং পটিভাতু এতস্স ভাসিতস্স অত্থো। আযস্মতো সারিপুত্তস্স সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি। ‘‘তেন হি, আৰুসো, সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ – ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো অকুসলঞ্চ পজানাতি, অকুসলমূলঞ্চ পজানাতি, কুসলঞ্চ পজানাতি, কুসলমূলঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, অকুসলং, কতমং অকুসলমূলং, কতমং কুসলং, কতমং কুসলমূলং? পাণাতিপাতো খো, আৰুসো, অকুসলং, অদিন্নাদানং অকুসলং, কামেসুমিচ্ছাচারো অকুসলং, মুসাৰাদো অকুসলং, পিসুণা ৰাচা [পিসুণৰাচা (ক॰)] অকুসলং, ফরুসা ৰাচা [ফরুসৰাচা (ক॰)] অকুসলং, সম্ফপ্পলাপো অকুসলং, অভিজ্ঝা অকুসলং, ব্যাপাদো অকুসলং, মিচ্ছাদিট্ঠি অকুসলং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো অকুসলং। কতমঞ্চাৰুসো, অকুসলমূলং? লোভো অকুসলমূলং, দোসো অকুসলমূলং, মোহো অকুসলমূলং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, অকুসলমূলং। ‘‘কতমঞ্চাৰুসো , কুসলং? পাণাতিপাতা ৰেরমণী কুসলং, অদিন্নাদানা ৰেরমণী কুসলং, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী কুসলং, মুসাৰাদা ৰেরমণী কুসলং, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী কুসলং, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী কুসলং, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী কুসলং, অনভিজ্ঝা কুসলং, অব্যাপাদো কুসলং, সম্মাদিট্ঠি কুসলং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, কুসলং। কতমঞ্চাৰুসো, কুসলমূলং? অলোভো কুসলমূলং, অদোসো কুসলমূলং, অমোহো কুসলমূলং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, কুসলমূলং। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং অকুসলং পজানাতি, এৰং অকুসলমূলং পজানাতি, এৰং কুসলং পজানাতি, এৰং কুসলমূলং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ৯০. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং উত্তরি [উত্তরিং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] পঞ্হং অপুচ্ছুং[অপুচ্ছিংসু (স্যা॰)] – ‘‘সিযা পনাৰুসো, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি? ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো আহারঞ্চ পজানাতি, আহারসমুদযঞ্চ পজানাতি, আহারনিরোধঞ্চ পজানাতি, আহারনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমো পনাৰুসো, আহারো, কতমো আহারসমুদযো, কতমো আহারনিরোধো, কতমা আহারনিরোধগামিনী পটিপদা? চত্তারোমে, আৰুসো, আহারা ভূতানং ৰা সত্তানং ঠিতিযা, সম্ভৰেসীনং ৰা অনুগ্গহায। কতমে চত্তারো? কবল়ীকারো আহারো ওল়ারিকো ৰা সুখুমো ৰা, ফস্সো দুতিযো, মনোসঞ্চেতনা ততিযা, ৰিঞ্ঞাণং চতুত্থং। তণ্হাসমুদযা আহারসমুদযো, তণ্হানিরোধা আহারনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো আহারনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি সম্মাসঙ্কপ্পো সম্মাৰাচা সম্মাকম্মন্তো , সম্মাআজীৰো সম্মাৰাযামো সম্মাসতি সম্মাসমাধি’। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং আহারং পজানাতি, এৰং আহারসমুদযং পজানাতি, এৰং আহারনিরোধং পজানাতি, এৰং আহারনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ৯১. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং উত্তরি পঞ্হং অপুচ্ছুং – ‘‘সিযা পনাৰুসো, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি? ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো দুক্খঞ্চ পজানাতি, দুক্খসমুদযঞ্চ পজানাতি, দুক্খনিরোধঞ্চ পজানাতি, দুক্খনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, দুক্খং, কতমো দুক্খসমুদযো, কতমো দুক্খনিরোধো, কতমা দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা? জাতিপি দুক্খা, জরাপি দুক্খা, মরণম্পি দুক্খং, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসাপি দুক্খা, অপ্পিযেহি সম্পযোগোপি দুক্খো, পিযেহি ৰিপ্পযোগোপি দুক্খো, যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং, সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা [পঞ্চুপাদানক্খন্ধাপি (ক॰)] দুক্খা – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, দুক্খং। কতমো চাৰুসো, দুক্খসমুদযো? যাযং তণ্হা পোনোব্ভৰিকা নন্দীরাগসহগতা [পোনোভৰিকা (সী॰ পী॰)] তত্রতত্রাভিনন্দিনী [নন্দিরাগসহগতা (সী॰ পী॰)], সেয্যথিদং, কামতণ্হা ভৰতণ্হা ৰিভৰতণ্হা – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, দুক্খসমুদযো। কতমো চাৰুসো, দুক্খনিরোধো? যো তস্সাযেৰ তণ্হায অসেসৰিরাগনিরোধো চাগো পটিনিস্সগ্গো মুত্তি অনালযো – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, দুক্খনিরোধো। কতমা চাৰুসো, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং, সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং দুক্খং পজানাতি, এৰং দুক্খসমুদযং পজানাতি, এৰং দুক্খনিরোধং পজানাতি, এৰং দুক্খনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ৯২. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং উত্তরি পঞ্হং অপুচ্ছুং – ‘‘সিযা পনাৰুসো, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি? ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো জরামরণঞ্চ পজানাতি, জরামরণসমুদযঞ্চ পজানাতি, জরামরণনিরোধঞ্চ পজানাতি, জরামরণনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, জরামরণং, কতমো জরামরণসমুদযো, কতমো জরামরণনিরোধো, কতমা জরামরণনিরোধগামিনী পটিপদা? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জরা জীরণতা খণ্ডিচ্চং পালিচ্চং ৰলিত্তচতা আযুনো সংহানি ইন্দ্রিযানং পরিপাকো – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, জরা। কতমঞ্চাৰুসো, মরণং? যা [যং (পী॰ ক॰), সতিপট্ঠানসুত্তেপি]তেসং তেসং সত্তানং তম্হা তম্হা সত্তনিকাযা চুতি চৰনতা ভেদো অন্তরধানং মচ্চু মরণং কালংকিরিযা খন্ধানং ভেদো, কল়েৰরস্স নিক্খেপো, জীৰিতিন্দ্রিযস্সুপচ্ছেদো – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, মরণং। ইতি অযঞ্চ জরা ইদঞ্চ মরণং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, জরামরণং। জাতিসমুদযা জরামরণসমুদযো, জাতিনিরোধা জরামরণনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো জরামরণনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং জরামরণং পজানাতি, এৰং জরামরণসমুদং পজানাতি, এৰং জরামরণনিরোধং পজানাতি, এৰং জরামরণনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ৯৩. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো জাতিঞ্চ পজানাতি, জাতিসমুদযঞ্চ পজানাতি, জাতিনিরোধঞ্চ পজানাতি, জাতিনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমা পনাৰুসো, জাতি, কতমো জাতিসমুদযো, কতমো জাতিনিরোধো, কতমা জাতিনিরোধগামিনী পটিপদা? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জাতি সঞ্জাতি ওক্কন্তি অভিনিব্বত্তি খন্ধানং পাতুভাৰো, আযতনানং পটিলাভো – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, জাতি। ভৰসমুদযা জাতিসমুদযো, ভৰনিরোধা জাতিনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো জাতিনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং জাতিং পজানাতি, এৰং জাতিসমুদযং পজানাতি, এৰং জাতিনিরোধং পজানাতি, এৰং জাতিনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ৯৪. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো ভৰঞ্চ পজানাতি, ভৰসমুদযঞ্চ পজানাতি, ভৰনিরোধঞ্চ পজানাতি, ভৰনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমো পনাৰুসো, ভৰো, কতমো ভৰসমুদযো, কতমো ভৰনিরোধো, কতমা ভৰনিরোধগামিনী পটিপদা? তযোমে, আৰুসো, ভৰা – কামভৰো, রূপভৰো, অরূপভৰো। উপাদানসমুদযা ভৰসমুদযো, উপাদাননিরোধা ভৰনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ভৰনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং ভৰং পজানাতি, এৰং ভৰসমুদযং পজানাতি, এৰং ভৰনিরোধং পজানাতি, এৰং ভৰনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি। এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ৯৫. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো উপাদানঞ্চ পজানাতি, উপাদানসমুদযঞ্চপজানাতি, উপাদাননিরোধঞ্চ পজানাতি, উপাদাননিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, উপাদানং, কতমো উপাদানসমুদযো, কতমো উপাদাননিরোধো, কতমা উপাদাননিরোধগামিনী পটিপদা? চত্তারিমানি, আৰুসো, উপাদানানি – কামুপাদানং, দিট্ঠুপাদানং, সীলব্বতুপাদানং, অত্তৰাদুপাদানং। তণ্হাসমুদযা উপাদানসমুদযো, তণ্হানিরোধা উপাদাননিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো উপাদাননিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং উপাদানং পজানাতি, এৰং উপাদানসমুদযং পজানাতি, এৰং উপাদাননিরোধং পজানাতি, এৰং উপাদাননিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ৯৬. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো তণ্হঞ্চ পজানাতি, তণ্হাসমুদযঞ্চ পজানাতি, তণ্হানিরোধঞ্চ পজানাতি, তণ্হানিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমা পনাৰুসো, তণ্হা, কতমো তণ্হাসমুদযো, কতমো তণ্হানিরোধো, কতমা তণ্হানিরোধগামিনী পটিপদা? ছযিমে, আৰুসো, তণ্হাকাযা – রূপতণ্হা, সদ্দতণ্হা, গন্ধতণ্হা, রসতণ্হা, ফোট্ঠব্বতণ্হা, ধম্মতণ্হা। ৰেদনাসমুদযা তণ্হাসমুদযো, ৰেদনানিরোধা তণ্হানিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো তণ্হানিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং তণ্হং পজানাতি, এৰং তণ্হাসমুদযং পজানাতি, এৰং তণ্হানিরোধং পজানাতি, এৰং তণ্হানিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ৯৭. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো ৰেদনঞ্চ পজানাতি, ৰেদনাসমুদযঞ্চ পজানাতি, ৰেদনানিরোধঞ্চ পজানাতি, ৰেদনানিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমা পনাৰুসো, ৰেদনা, কতমো ৰেদনাসমুদযো, কতমো ৰেদনানিরোধো, কতমা ৰেদনানিরোধগামিনী পটিপদা? ছযিমে, আৰুসো, ৰেদনাকাযা – চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা। ফস্সসমুদযা ৰেদনাসমুদযো, ফস্সনিরোধা ৰেদনানিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ৰেদনানিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং ৰেদনং পজানাতি, এৰং ৰেদনাসমুদযং পজানাতি, এৰং ৰেদনানিরোধং পজানাতি, এৰং ৰেদনানিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ৯৮. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো ফস্সঞ্চ পজানাতি, ফস্সসমুদযঞ্চ পজানাতি, ফস্সনিরোধঞ্চ পজানাতি, ফস্সনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমো পনাৰুসো, ফস্সো, কতমো ফস্সসমুদযো, কতমো ফস্সনিরোধো, কতমা ফস্সনিরোধগামিনী পটিপদা? ছযিমে, আৰুসো, ফস্সকাযা – চক্খুসম্ফস্সো, সোতসম্ফস্সো , ঘানসম্ফস্সো, জিৰ্হাসম্ফস্সো, কাযসম্ফস্সো, মনোসম্ফস্সো। সল়াযতনসমুদযা ফস্সসমুদযো, সল়াযতননিরোধা ফস্সনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ফস্সনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং ফস্সং পজানাতি, এৰং ফস্সসমুদযং পজানাতি, এৰং ফস্সনিরোধং পজানাতি, এৰং ফস্সনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ৯৯. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সল়াযতনঞ্চ পজানাতি, সল়াযতনসমুদযঞ্চ পজানাতি, সল়াযতননিরোধঞ্চ পজানাতি, সল়াযতননিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, সল়াযতনং, কতমো সল়াযতনসমুদযো, কতমো সল়াযতননিরোধো, কতমা সল়াযতননিরোধগামিনী পটিপদা ? ছযিমানি, আৰুসো, আযতনানি – চক্খাযতনং, সোতাযতনং, ঘানাযতনং, জিৰ্হাযতনং, কাযাযতনং, মনাযতনং। নামরূপসমুদযা সল়াযতনসমুদযো, নামরূপনিরোধা সল়াযতননিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো সল়াযতননিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং সল়াযতনং পজানাতি, এৰং সল়াযতনসমুদযং পজানাতি, এৰং সল়াযতননিরোধং পজানাতি , এৰং সল়াযতননিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ১০০. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো নামরূপঞ্চ পজানাতি, নামরূপসমুদযঞ্চ পজানাতি, নামরূপনিরোধঞ্চ পজানাতি, নামরূপনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, নামরূপং, কতমো নামরূপসমুদযো, কতমো নামরূপনিরোধো, কতমা নামরূপনিরোধগামিনী পটিপদা? ৰেদনা, সঞ্ঞা, চেতনা, ফস্সো, মনসিকারো – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, নামং; চত্তারি চ মহাভূতানি, চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদাযরূপং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, রূপং। ইতি ইদঞ্চ নামং ইদঞ্চ রূপং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, নামরূপং। ৰিঞ্ঞাণসমুদযা নামরূপসমুদযো, ৰিঞ্ঞাণনিরোধা নামরূপনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো নামরূপনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং নামরূপং পজানাতি, এৰং নামরূপসমুদযং পজানাতি, এৰং নামরূপনিরোধং পজানাতি, এৰং নামরূপনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ১০১. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো ৰিঞ্ঞাণঞ্চ পজানাতি, ৰিঞ্ঞাণসমুদযঞ্চ পজানাতি, ৰিঞ্ঞাণনিরোধঞ্চ পজানাতি, ৰিঞ্ঞাণনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, ৰিঞ্ঞাণং, কতমো ৰিঞ্ঞাণসমুদযো, কতমো ৰিঞ্ঞাণনিরোধো, কতমা ৰিঞ্ঞাণনিরোধগামিনী পটিপদা? ছযিমে, আৰুসো, ৰিঞ্ঞাণকাযা – চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোৰিঞ্ঞাণং। সঙ্খারসমুদযা ৰিঞ্ঞাণসমুদযো, সঙ্খারনিরোধা ৰিঞ্ঞাণনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ৰিঞ্ঞাণনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং ৰিঞ্ঞাণং পজানাতি, এৰং ৰিঞ্ঞাণসমুদযং পজানাতি, এৰং ৰিঞ্ঞাণনিরোধং পজানাতি, এৰং ৰিঞ্ঞাণনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি , সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ১০২. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সঙ্খারে চ পজানাতি, সঙ্খারসমুদযঞ্চ পজানাতি, সঙ্খারনিরোধঞ্চ পজানাতি, সঙ্খারনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমে পনাৰুসো, সঙ্খারা, কতমো সঙ্খারসমুদযো, কতমো সঙ্খারনিরোধো, কতমা সঙ্খারনিরোধগামিনী পটিপদা? তযোমে, আৰুসো, সঙ্খারা – কাযসঙ্খারো, ৰচীসঙ্খারো, চিত্তসঙ্খারো। অৰিজ্জাসমুদযা সঙ্খারসমুদযো, অৰিজ্জানিরোধা সঙ্খারনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো সঙ্খারনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং সঙ্খারে পজানাতি, এৰং সঙ্খারসমুদযং পজানাতি, এৰং সঙ্খারনিরোধং পজানাতি, এৰং সঙ্খারনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ১০৩. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো অৰিজ্জঞ্চ পজানাতি, অৰিজ্জাসমুদযঞ্চ পজানাতি, অৰিজ্জানিরোধঞ্চ পজানাতি, অৰিজ্জানিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমা পনাৰুসো, অৰিজ্জা, কতমো অৰিজ্জাসমুদযো, কতমো অৰিজ্জানিরোধো, কতমা অৰিজ্জানিরোধগামিনী পটিপদা? যং খো, আৰুসো, দুক্খে অঞ্ঞাণং, দুক্খসমুদযে অঞ্ঞাণং, দুক্খনিরোধে অঞ্ঞাণং, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায অঞ্ঞাণং – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, অৰিজ্জা। আসৰসমুদযা অৰিজ্জাসমুদযো, আসৰনিরোধা অৰিজ্জানিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো অৰিজ্জানিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং অৰিজ্জং পজানাতি, এৰং অৰিজ্জাসমুদযং পজানাতি, এৰং অৰিজ্জানিরোধং পজানাতি, এৰং অৰিজ্জানিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ১০৪. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং উত্তরি পঞ্হং অপুচ্ছুং – ‘‘সিযা পনাৰুসো, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি? ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো আসৰঞ্চ পজানাতি, আসৰসমুদযঞ্চ পজানাতি, আসৰনিরোধঞ্চ পজানাতি, আসৰনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমো পনাৰুসো, আসৰো, কতমো আসৰসমুদযো, কতমো আসৰনিরোধো, কতমা আসৰনিরোধগামিনী পটিপদাতি? তযোমে, আৰুসো, আসৰা – কামাসৰো, ভৰাসৰো, অৰিজ্জাসৰো। অৰিজ্জাসমুদযা আসৰসমুদযো, অৰিজ্জানিরোধা আসৰনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি। ‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং আসৰং পজানাতি, এৰং আসৰসমুদযং পজানাতি, এৰং আসৰনিরোধং পজানাতি, এৰং আসৰনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি , উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি। ইদমৰোচাযস্মা সারিপুত্তো। অত্তমনা তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দুন্তি। সম্মাদিট্ঠিসুত্তং নিট্ঠিতং নৰমং। [ইতো পরং কেসুচি পোত্থকেসু ইমাপি গাথাযো§এৰং দিস্সন্তি –§দুক্খং জরামরণং উপাদানং, সল়াযতনং নামরূপং। ৰিঞ্ঞাণং যা সা পরে, কতমা পনাৰুসো পদানং॥§কিং জাতি তণ্হা চ ৰেদনা, অৰিজ্জায চতুক্কনযো। চত্তারি পরে কতমা, পনাৰুসো পদানং কেৰলং॥§আহারো চ ভৰো ফস্সো, সঙ্খারো আসৰপঞ্চমো। যাৰ পঞ্চ পরে কতমা, পনাৰুসো পদানং কিং॥§কতমন্তি ছব্বিধা ৰুত্তং, কতমানি চতুব্বিধানি। কতমো পঞ্চৰিধো ৰুত্তো, সব্বেসং একসঙ্খানং পঞ্চনযপদানি চাতি॥ ] ১০. মহাসতিপট্ঠানসুত্তং ১০৫. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কুরূসু ৰিহরতি কম্মাসধম্মং নাম কুরূনং নিগমো। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – উদ্দেসো ১০৬. ‘‘একাযনো অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা, সোকপরিদেৰানং [পরিদ্দৰানং (সী॰ পী॰)] সমতিক্কমায, দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায, ঞাযস্স অধিগমায, নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং চত্তারো সতিপট্ঠানা। ‘‘কতমে চত্তারো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং। উদ্দেসো নিট্ঠিতো। কাযানুপস্সনা আনাপানপব্বং ১০৭. ‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা নিসীদতি, পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা, উজুং কাযং পণিধায, পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা। সো সতোৰ অস্সসতি, সতোৰ [সতো (সী॰ স্যা॰)] পস্সসতি। দীঘং ৰা অস্সসন্তো ‘দীঘং অস্সসামী’তি পজানাতি, দীঘং ৰা পস্সসন্তো ‘দীঘং পস্সসামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা অস্সসন্তো ‘রস্সং অস্সসামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা পস্সসন্তো ‘রস্সং পস্সসামী’তি পজানাতি, ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি , ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি। ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দক্খো ভমকারো ৰা ভমকারন্তেৰাসী ৰা দীঘং ৰা অঞ্ছন্তো ‘দীঘং অঞ্ছামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা অঞ্ছন্তো ‘রস্সং অঞ্ছামী’তি পজানাতি; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু দীঘং ৰা অস্সসন্তো ‘দীঘং অস্সসামী’তি পজানাতি, দীঘং ৰা পস্সসন্তো ‘দীঘং পস্সসামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা অস্সসন্তো ‘রস্সং অস্সসামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা পস্সসন্তো ‘রস্সং পস্সসামী’তি পজানাতি; ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি। ‘অত্থি কাযো’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো [এৰম্পি (সী॰ স্যা॰ পী॰)], ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি। আনাপানপব্বং নিট্ঠিতং। কাযানুপস্সনা ইরিযাপথপব্বং ১০৮. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু গচ্ছন্তো ৰা ‘গচ্ছামী’তি পজানাতি, ঠিতো ৰা ‘ঠিতোম্হী’তি পজানাতি, নিসিন্নো ৰা ‘নিসিন্নোম্হী’তি পজানাতি, সযানো ৰা ‘সযানোম্হী’তি পজানাতি। যথা যথা ৰা পনস্স কাযো পণিহিতো হোতি তথা তথা নং পজানাতি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি। ‘অত্থি কাযো’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি। ইরিযাপথপব্বং নিট্ঠিতং। কাযানুপস্সনা সম্পজানপব্বং ১০৯. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অভিক্কন্তে পটিক্কন্তে সম্পজানকারী হোতি, আলোকিতে ৰিলোকিতে সম্পজানকারী হোতি, সমিঞ্জিতে পসারিতে সম্পজানকারী হোতি, সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে সম্পজানকারী হোতি, অসিতে পীতে খাযিতে সাযিতে সম্পজানকারী হোতি, উচ্চারপস্সাৰকম্মে সম্পজানকারী হোতি, গতে ঠিতে নিসিন্নে সুত্তে জাগরিতে ভাসিতে তুণ্হীভাৰে সম্পজানকারী হোতি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি। সম্পজানপব্বং নিট্ঠিতং। কাযানুপস্সনা পটিকূলমনসিকারপব্বং ১১০. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং উদ্ধং পাদতলা, অধো কেসমত্থকা, তচপরিযন্তং পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা নখা দন্তা তচো মংসং ন্হারু [নহারু (সী॰ স্যা॰ পী॰)] অট্ঠি অট্ঠিমিঞ্জং ৰক্কং হদযং যকনং কিলোমকং পিহকং পপ্ফাসং অন্তং অন্তগুণং উদরিযং করীসং পিত্তং সেম্হং পুব্বো লোহিতং সেদো মেদো অস্সু ৰসা খেল়ো সিঙ্ঘাণিকা লসিকা মুত্ত’ন্তি [মুত্তং মত্থলুঙ্গন্তি (ক॰)]। ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উভতোমুখা পুতোল়ি [মূতোল়ী (সী॰ স্যা॰ পী॰)] পূরা নানাৰিহিতস্স ধঞ্ঞস্স, সেয্যথিদং – সালীনং ৰীহীনং মুগ্গানং মাসানং তিলানং তণ্ডুলানং। তমেনং চক্খুমা পুরিসো মুঞ্চিত্ৰা পচ্চৰেক্খেয্য – ‘ইমে সালী ইমে ৰীহী ইমে মুগ্গা ইমে মাসা ইমে তিলা ইমে তণ্ডুলা’তি। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং উদ্ধং পাদতলা, অধো কেসমত্থকা, তচপরিযন্তং পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা…পে॰… মুত্ত’ন্তি। ‘‘ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি। পটিকূলমনসিকারপব্বং নিট্ঠিতং। কাযানুপস্সনা ধাতুমনসিকারপব্বং ১১১. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং যথাঠিতং যথাপণিহিতং ধাতুসো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে পথৰীধাতু আপোধাতু তেজোধাতু ৰাযোধাতূ’তি। ‘‘সেয্যথাপি , ভিক্খৰে, দক্খো গোঘাতকো ৰা গোঘাতকন্তেৰাসী ৰা গাৰিং ৰধিত্ৰা চতুমহাপথে [চাতুম্মহাপথে (সী॰ স্যা॰ পী॰)] বিলসো ৰিভজিত্ৰা নিসিন্নো অস্স। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং যথাঠিতং যথাপণিহিতং ধাতুসো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে পথৰীধাতু আপোধাতু তেজোধাতু ৰাযোধাতূ’তি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে , ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি। ধাতুমনসিকারপব্বং নিট্ঠিতং। কাযানুপস্সনা নৰসিৰথিকপব্বং ১১২. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং একাহমতং ৰা দ্ৰীহমতং ৰা তীহমতং ৰা উদ্ধুমাতকং ৰিনীলকং ৰিপুব্বকজাতং। সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি [এতং অনতীতোতি (সী॰ পী॰)]। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি। ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং কাকেহি ৰা খজ্জমানং কুললেহি ৰা খজ্জমানং গিজ্ঝেহি ৰা খজ্জমানং কঙ্কেহি ৰা খজ্জমানং সুনখেহি ৰা খজ্জমানং ব্যগ্ঘেহি ৰা খজ্জমানং দীপীহি ৰা খজ্জমানং সিঙ্গালেহি ৰা [গিজ্ঝেহি ৰা খজ্জমানং, সুৰানেহি ৰা খজ্জমানং, সিগালেহি ৰা (স্যা॰ পী॰)] খজ্জমানং ৰিৰিধেহি ৰা পাণকজাতেহি খজ্জমানং। সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি। ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং অট্ঠিকসঙ্খলিকং সমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং…পে॰… অট্ঠিকসঙ্খলিকং নিমংসলোহিতমক্খিতং ন্হারুসম্বন্ধং…পে॰… অট্ঠিকসঙ্খলিকং অপগতমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং…পে॰… অট্ঠিকানি অপগতসম্বন্ধানি [অপগতন্হারুসম্বন্ধানি (স্যা॰)]দিসা ৰিদিসা ৰিক্খিত্তানি, অঞ্ঞেন হত্থট্ঠিকং অঞ্ঞেন পাদট্ঠিকং অঞ্ঞেন গোপ্ফকট্ঠিকং [‘‘অঞ্ঞেন গোপ্ফকট্ঠিক’’ন্তি ইদং সী॰ স্যা॰ পী॰ পোত্থকেসু নত্থি] অঞ্ঞেন জঙ্ঘট্ঠিকং অঞ্ঞেন ঊরুট্ঠিকং অঞ্ঞেন কটিট্ঠিকং [অঞ্ঞেন কটট্ঠিকং অঞ্ঞেন পিট্ঠট্ঠিকং অঞ্ঞেন কণ্টকট্ঠিকং অঞ্ঞেন ফাসুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন উরট্ঠিকং অঞ্ঞেন অংসট্ঠিকং অঞ্ঞেন বাহুট্ঠিকং (স্যা॰)] অঞ্ঞেন ফাসুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন পিট্ঠিট্ঠিকং অঞ্ঞেন খন্ধট্ঠিকং [অঞ্ঞেন কটট্ঠিকং অঞ্ঞেন পিট্ঠট্ঠিকং অঞ্ঞেন কণ্টকট্ঠিকং অঞ্ঞেন ফাসুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন উরট্ঠিকং অঞ্ঞেন অংসট্ঠিকং অঞ্ঞেন বাহুট্ঠিকং (স্যা॰)] অঞ্ঞেন গীৰট্ঠিকং অঞ্ঞেন হনুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন দন্তট্ঠিকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং। সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি। ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং, অট্ঠিকানি সেতানি সঙ্খৰণ্ণপটিভাগানি [সঙ্খৰণ্ণূপনিভানি (সী॰ স্যা॰ পী॰)] …পে॰… অট্ঠিকানি পুঞ্জকিতানি তেরোৰস্সিকানি…পে॰… অট্ঠিকানি পূতীনি চুণ্ণকজাতানি । সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি। ‘অত্থি কাযো’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি। নৰসিৰথিকপব্বং নিট্ঠিতং। চুদ্দসকাযানুপস্সনা নিট্ঠিতা। ৰেদনানুপস্সনা ১১৩. ‘‘কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুখং ৰা [সুখং, দুক্খং, অদুক্খমসুখং (সী॰ স্যা॰ পী॰ ক॰)] ৰেদনং ৰেদযমানো ‘সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; দুক্খং ৰা [সুখং, দুক্খং অদুক্খমসুখং (সী॰ স্যা॰ পী॰ ক॰)] ৰেদনং ৰেদযমানো ‘দুক্খং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; অদুক্খমসুখং ৰা ৰেদনং ৰেদযমানো ‘অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; সামিসং ৰা সুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘সামিসং সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; নিরামিসং ৰা সুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘নিরামিসং সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; সামিসং ৰা দুক্খং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘সামিসং দুক্খং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; নিরামিসং ৰা দুক্খং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘নিরামিসং দুক্খং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; সামিসং ৰা অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘সামিসং অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; নিরামিসং ৰা অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘নিরামিসং অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ৰেদনাসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ৰেদনাসু ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ৰেদনাসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ৰেদনা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি , ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি। ৰেদনানুপস্সনা নিট্ঠিতা। চিত্তানুপস্সনা ১১৪. ‘‘কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সরাগং ৰা চিত্তং ‘সরাগং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং ‘ৰীতরাগং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সদোসং ৰা চিত্তং ‘সদোসং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰীতদোসং ৰা চিত্তং ‘ৰীতদোসং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সমোহং ৰা চিত্তং ‘সমোহং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰীতমোহং ৰা চিত্তং ‘ৰীতমোহং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সংখিত্তং ৰা চিত্তং ‘সংখিত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং ‘ৰিক্খিত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; মহগ্গতং ৰা চিত্তং ‘মহগ্গতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অমহগ্গতং ৰা চিত্তং ‘অমহগ্গতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সউত্তরং ৰা চিত্তং ‘সউত্তরং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অনুত্তরং ৰা চিত্তং ‘অনুত্তরং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সমাহিতং ৰা চিত্তং ‘সমাহিতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অসমাহিতং ৰা চিত্তং ‘অসমাহিতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘ৰিমুত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘অৰিমুত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা চিত্তস্মিং ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা চিত্তস্মিং ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা চিত্তস্মিং ৰিহরতি। ‘অত্থি চিত্ত’ন্তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি । এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি। চিত্তানুপস্সনা নিট্ঠিতা। ধম্মানুপস্সনা নীৰরণপব্বং ১১৫. ‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু নীৰরণেসু। কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু নীৰরণেসু? ‘‘ইধ , ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দো’তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নস্স কামচ্ছন্দস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স কামচ্ছন্দস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স কামচ্ছন্দস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ব্যাপাদং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং ব্যাপাদো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ব্যাপাদং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং ব্যাপাদো’তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নস্স ব্যাপাদস্সউপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স ব্যাপাদস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স ব্যাপাদস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং থীনমিদ্ধং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং থীনমিদ্ধ’ন্তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং থীনমিদ্ধং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং থীনমিদ্ধ’ন্তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স থীনমিদ্ধস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স থীনমিদ্ধস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স থীনমিদ্ধস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চ’ন্তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চ’ন্তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নস্স উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছা’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছা’তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নায ৰিচিকিচ্ছায উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নায ৰিচিকিচ্ছায পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনায ৰিচিকিচ্ছায আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি , সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু নীৰরণেসু। নীৰরণপব্বং নিট্ঠিতং। ধম্মানুপস্সনা খন্ধপব্বং ১১৬. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু। কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘ইতি রূপং, ইতি রূপস্স সমুদযো, ইতি রূপস্স অত্থঙ্গমো; ইতি ৰেদনা, ইতি ৰেদনায সমুদযো, ইতি ৰেদনায অত্থঙ্গমো; ইতি সঞ্ঞা, ইতি সঞ্ঞায সমুদযো, ইতি সঞ্ঞায অত্থঙ্গমো; ইতি সঙ্খারা, ইতি সঙ্খারানং সমুদযো, ইতি সঙ্খারানং অত্থঙ্গমো; ইতি ৰিঞ্ঞাণং, ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স সমুদযো, ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স অত্থঙ্গমো’তি; ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু। খন্ধপব্বং নিট্ঠিতং। ধম্মানুপস্সনা আযতনপব্বং ১১৭. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি ছসু অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু। কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি ছসুঅজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু? ‘‘ইধ , ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুঞ্চ পজানাতি, রূপে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘সোতঞ্চ পজানাতি, সদ্দে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘ঘানঞ্চ পজানাতি, গন্ধে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘জিৰ্হঞ্চ পজানাতি, রসে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘কাযঞ্চ পজানাতি, ফোট্ঠব্বে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘মনঞ্চ পজানাতি, ধম্মে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তাযপটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি ছসু অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু। আযতনপব্বং নিট্ঠিতং। ধম্মানুপস্সনা বোজ্ঝঙ্গপব্বং ১১৮. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি সত্তসু বোজ্ঝঙ্গেসু। কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি সত্তসু বোজ্ঝঙ্গেসু? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি , যথা চ অনুপ্পন্নস্স পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি। ‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি । ‘‘ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি সত্তসু বোজ্ঝঙ্গেসু। বোজ্ঝঙ্গপব্বং নিট্ঠিতং [বোজ্ঝঙ্গপব্বং নিট্ঠিতং। পঠমভাণৰারং (স্যা॰)]। ধম্মানুপস্সনা সচ্চপব্বং ১১৯. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি চতূসু অরিযসচ্চেসু। কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি চতূসু অরিযসচ্চেসু? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি। পঠমভাণৰারো নিট্ঠিতো। দুক্খসচ্চনিদ্দেসো ১২০. ‘‘কতমঞ্চ , ভিক্খৰে, দুক্খং অরিযসচ্চং? জাতিপি দুক্খা, জরাপি দুক্খা, মরণম্পি দুক্খং, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসাপি দুক্খা, অপ্পিযেহি সম্পযোগোপি দুক্খো, পিযেহি ৰিপ্পযোগোপি দুক্খো [‘‘অপ্পিযেহি…পে॰… ৰিপ্পযোগোপি দুক্খো’’তি পাঠো চেৰ তংনিদ্দেসো চ সী॰ পী॰ পোত্থকেসু ন দিস্সতি, সুমঙ্গলৰিলাসিনিযংপি তংসংৰণ্ণনা নত্থি], যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং, সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা [পঞ্চুপাদানক্খন্ধাপি (ক॰)] দুক্খা। ১২১. ‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, জাতি? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জাতি সঞ্জাতি ওক্কন্তি অভিনিব্বত্তি খন্ধানং পাতুভাৰো আযতনানং পটিলাভো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, জাতি। ১২২. ‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, জরা? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জরা জীরণতা খণ্ডিচ্চং পালিচ্চং ৰলিত্তচতা আযুনো সংহানি ইন্দ্রিযানং পরিপাকো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, জরা। ১২৩. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, মরণং? যং [সুমঙ্গলৰিলাসিনী ওলোকেতব্বা] তেসং তেসং সত্তানং তম্হা তম্হা সত্তনিকাযা চুতি চৰনতা ভেদো অন্তরধানং মচ্চু মরণং কালঙ্কিরিযা খন্ধানং ভেদো কল়েৰরস্স নিক্খেপো জীৰিতিন্দ্রিযস্সুপচ্ছেদো, ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, মরণং। ১২৪. ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সোকো? যো খো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স সোকো সোচনা সোচিতত্তং অন্তোসোকো অন্তোপরিসোকো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সোকো। ১২৫. ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পরিদেৰো? যো খো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স আদেৰো পরিদেৰো আদেৰনা পরিদেৰনা আদেৰিতত্তং পরিদেৰিতত্তং, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পরিদেৰো। ১২৬. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খং? যং খো, ভিক্খৰে, কাযিকং দুক্খং কাযিকং অসাতং কাযসম্ফস্সজং দুক্খং অসাতং ৰেদযিতং, ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খং। ১২৭. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দোমনস্সং? যং খো, ভিক্খৰে, চেতসিকং দুক্খং চেতসিকং অসাতং মনোসম্ফস্সজং দুক্খং অসাতং ৰেদযিতং, ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দোমনস্সং। ১২৮. ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, উপাযাসো? যো খো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স আযাসো উপাযাসো আযাসিতত্তং উপাযাসিতত্তং, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, উপাযাসো। ১২৯. ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অপ্পিযেহি সম্পযোগো দুক্খো? ইধ যস্স তে হোন্তি অনিট্ঠা অকন্তা অমনাপা রূপা সদ্দা গন্ধা রসা ফোট্ঠব্বা ধম্মা, যে ৰা পনস্স তে হোন্তি অনত্থকামা অহিতকামা অফাসুককামা অযোগক্খেমকামা, যা তেহি সদ্ধিং সঙ্গতি সমাগমো সমোধানং মিস্সীভাৰো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অপ্পিযেহি সম্পযোগো দুক্খো। ১৩০. ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পিযেহি ৰিপ্পযোগো দুক্খো? ইধ যস্স তে হোন্তি ইট্ঠা কন্তা মনাপা রূপা সদ্দা গন্ধা রসা ফোট্ঠব্বা ধম্মা, যে ৰা পনস্স তে হোন্তি অত্থকামা হিতকামা ফাসুককামা যোগক্খেমকামা মাতা ৰা পিতা ৰা ভাতা ৰা ভগিনী ৰা মিত্তা ৰা অমচ্চা ৰা ঞাতিসালোহিতা ৰা, যা তেহি সদ্ধিং অসঙ্গতি অসমাগমো অসমোধানং অমিস্সীভাৰো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পিযেহি ৰিপ্পযোগো দুক্খো। ১৩১. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং? জাতিধম্মানং, ভিক্খৰে , সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘অহো ৰত মযং ন জাতিধম্মা অস্সাম, ন চ ৰত নো জাতি আগচ্ছেয্যা’তি। ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং, ইদম্পি যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং। জরাধম্মানং, ভিক্খৰে, সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘অহো ৰত মযং ন জরাধম্মা অস্সাম, ন চ ৰত নো জরা আগচ্ছেয্যা’তি। ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং, ইদম্পি যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং। ব্যাধিধম্মানং, ভিক্খৰে, সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘অহো ৰত মযং ন ব্যাধিধম্মা অস্সাম, ন চ ৰত নো ব্যাধি আগচ্ছেয্যা’তি। ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং, ইদম্পি যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং। মরণধম্মানং, ভিক্খৰে, সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘অহো ৰত মযং ন মরণধম্মা অস্সাম, ন চ ৰত নো মরণং আগচ্ছেয্যা’তি। ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং, ইদম্পি যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং। সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মানং, ভিক্খৰে, সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘অহো ৰত মযং ন সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মা অস্সাম, ন চ ৰত নো সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মা আগচ্ছেয্যু’ন্তি। ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং, ইদম্পি যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং। ১৩২. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা দুক্খা? সেয্যথিদং – রূপুপাদানক্খন্ধো, ৰেদনুপাদানক্খন্ধো, সঞ্ঞুপাদানক্খন্ধো, সঙ্খারুপাদানক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণুপাদানক্খন্ধো। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা দুক্খা। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খং অরিযসচ্চং। সমুদযসচ্চনিদ্দেসো ১৩৩. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খসমুদযং [দুক্খসমুদযো (স্যা॰)] অরিযসচ্চং? যাযং তণ্হা পোনোব্ভৰিকা [পোনোভৰিকা (সী॰ পী॰)] নন্দীরাগসহগতা [নন্দিরাগসহগতা (সী॰ স্যা॰ পী॰)] তত্রতত্রাভিনন্দিনী। সেয্যথিদং – কামতণ্হা ভৰতণ্হা ৰিভৰতণ্হা। ‘‘সা খো পনেসা, ভিক্খৰে, তণ্হা কত্থ উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, কত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি? যং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। ‘‘কিঞ্চ লোকে পিযরূপং সাতরূপং? চক্খু লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। সোতং লোকে…পে॰… ঘানং লোকে… জিৰ্হা লোকে… কাযো লোকে… মনো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। ‘‘রূপা লোকে… সদ্দা লোকে… গন্ধা লোকে… রসা লোকে… ফোট্ঠব্বা লোকে… ধম্মা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। ‘‘চক্খুৰিঞ্ঞাণং লোকে… সোতৰিঞ্ঞাণং লোকে… ঘানৰিঞ্ঞাণং লোকে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং লোকে… কাযৰিঞ্ঞাণং লোকে… মনোৰিঞ্ঞাণং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। ‘‘চক্খুসম্ফস্সো লোকে… সোতসম্ফস্সো লোকে… ঘানসম্ফস্সো লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সো লোকে… কাযসম্ফস্সো লোকে… মনোসম্ফস্সো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। ‘‘চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। ‘‘রূপসঞ্ঞা লোকে… সদ্দসঞ্ঞা লোকে… গন্ধসঞ্ঞা লোকে… রসসঞ্ঞা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্ঞা লোকে… ধম্মসঞ্ঞা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। ‘‘রূপসঞ্চেতনা লোকে… সদ্দসঞ্চেতনা লোকে… গন্ধসঞ্চেতনা লোকে… রসসঞ্চেতনা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্চেতনা লোকে… ধম্মসঞ্চেতনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। ‘‘রূপতণ্হা লোকে… সদ্দতণ্হা লোকে… গন্ধতণ্হা লোকে… রসতণ্হা লোকে… ফোট্ঠব্বতণ্হা লোকে… ধম্মতণ্হা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। ‘‘রূপৰিতক্কো লোকে… সদ্দৰিতক্কো লোকে… গন্ধৰিতক্কো লোকে… রসৰিতক্কো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিতক্কো লোকে… ধম্মৰিতক্কো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। ‘‘রূপৰিচারো লোকে… সদ্দৰিচারো লোকে… গন্ধৰিচারো লোকে… রসৰিচারো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিচারো লোকে… ধম্মৰিচারো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খসমুদযং অরিযসচ্চং। নিরোধসচ্চনিদ্দেসো ১৩৪. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধং [দুক্খনিরোধো (স্যা॰)] অরিযসচ্চং? যো তস্সাযেৰ তণ্হায অসেসৰিরাগনিরোধো চাগো পটিনিস্সগ্গো মুত্তি অনালযো। ‘‘সা খো পনেসা, ভিক্খৰে, তণ্হা কত্থ পহীযমানা পহীযতি, কত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি? যং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি। ‘‘কিঞ্চ লোকে পিযরূপং সাতরূপং? চক্খু লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি। সোতং লোকে…পে॰… ঘানং লোকে… জিৰ্হা লোকে… কাযো লোকে… মনো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি। ‘‘রূপা লোকে… সদ্দা লোকে… গন্ধা লোকে… রসা লোকে… ফোট্ঠব্বা লোকে… ধম্মা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি। ‘‘চক্খুৰিঞ্ঞাণং লোকে… সোতৰিঞ্ঞাণং লোকে… ঘানৰিঞ্ঞাণং লোকে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং লোকে… কাযৰিঞ্ঞাণং লোকে… মনোৰিঞ্ঞাণং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি। ‘‘চক্খুসম্ফস্সো লোকে… সোতসম্ফস্সো লোকে… ঘানসম্ফস্সো লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সো লোকে… কাযসম্ফস্সো লোকে… মনোসম্ফস্সো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি। ‘‘চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি। ‘‘রূপসঞ্ঞা লোকে… সদ্দসঞ্ঞা লোকে… গন্ধসঞ্ঞা লোকে… রসসঞ্ঞা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্ঞা লোকে… ধম্মসঞ্ঞা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি। ‘‘রূপসঞ্চেতনা লোকে… সদ্দসঞ্চেতনা লোকে… গন্ধসঞ্চেতনা লোকে… রসসঞ্চেতনা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্চেতনা লোকে… ধম্মসঞ্চেতনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি। ‘‘রূপতণ্হা লোকে… সদ্দতণ্হা লোকে… গন্ধতণ্হা লোকে… রসতণ্হা লোকে… ফোট্ঠব্বতণ্হা লোকে… ধম্মতণ্হা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি। ‘‘রূপৰিতক্কো লোকে… সদ্দৰিতক্কো লোকে… গন্ধৰিতক্কো লোকে… রসৰিতক্কো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিতক্কো লোকে… ধম্মৰিতক্কো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি। ‘‘রূপৰিচারো লোকে… সদ্দৰিচারো লোকে… গন্ধৰিচারো লোকে… রসৰিচারো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিচারো লোকে… ধম্মৰিচারো লোকে পিযরূপং সাতরূপং। এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝামানা নিরুজ্ঝতি। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধং অরিযসচ্চং। মগ্গসচ্চনিদ্দেসো ১৩৫. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি সম্মাসঙ্কপ্পো সম্মাৰাচা সম্মাকম্মন্তো সম্মাআজীৰো সম্মাৰাযামো সম্মাসতি সম্মাসমাধি। ‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি? যং খো, ভিক্খৰে, দুক্খে ঞাণং, দুক্খসমুদযে ঞাণং, দুক্খনিরোধে ঞাণং, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায ঞাণং। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি। ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো? নেক্খম্মসঙ্কপ্পো অব্যাপাদসঙ্কপ্পো অৰিহিংসাসঙ্কপ্পো। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো। ‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাৰাচা? মুসাৰাদা ৰেরমণী [ৰেরমণি (ক॰)], পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী । অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাৰাচা। ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাকম্মন্তো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী, অদিন্নাদানা ৰেরমণী, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাকম্মন্তো। ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাআজীৰো? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো মিচ্ছাআজীৰং পহায সম্মাআজীৰেন জীৰিতং কপ্পেতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাআজীৰো। ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাৰাযামো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি; উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি; অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি; উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাৰাযামো। ‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাসতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাসতি। ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাসমাধি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি, সতো চ সম্পজানো, সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাসমাধি। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং। ১৩৬. ‘‘ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি চতূসু অরিযসচ্চেসু। সচ্চপব্বং নিট্ঠিতং। ধম্মানুপস্সনা নিট্ঠিতা। ১৩৭. ‘‘যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য সত্ত ৰস্সানি, তস্স দ্ৰিন্নং ফলানং অঞ্ঞতরং ফলং পাটিকঙ্খং দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞা; সতি ৰা উপাদিসেসে অনাগামিতা। ‘‘তিট্ঠন্তু, ভিক্খৰে, সত্ত ৰস্সানি। যো হি কোচি , ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য ছ ৰস্সানি…পে॰… পঞ্চ ৰস্সানি… চত্তারি ৰস্সানি… তীণি ৰস্সানি… দ্ৰে ৰস্সানি… একং ৰস্সং… তিট্ঠতু, ভিক্খৰে, একং ৰস্সং। যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য সত্ত মাসানি, তস্স দ্ৰিন্নং ফলানং অঞ্ঞতরং ফলং পাটিকঙ্খং দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞা; সতি ৰা উপাদিসেসে অনাগামিতা। তিট্ঠন্তু, ভিক্খৰে, সত্ত মাসানি। যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য ছ মাসানি…পে॰… পঞ্চ মাসানি… চত্তারি মাসানি… তীণি মাসানি… দ্ৰে মাসানি… একং মাসং… অড্ঢমাসং… তিট্ঠতু, ভিক্খৰে, অড্ঢমাসো। যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য সত্তাহং, তস্স দ্ৰিন্নং ফলানং অঞ্ঞতরং ফলং পাটিকঙ্খং দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞা সতি ৰা উপাদিসেসে অনাগামিতা’’তি। ১৩৮. ‘‘‘একাযনো অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমায নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায যদিদং চত্তারো সতিপট্ঠানা’তি। ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি। ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি। মহাসতিপট্ঠানসুত্তং নিট্ঠিতং দসমং। মূলপরিযাযৰগ্গো নিট্ঠিতো পঠমো। তস্সুদ্দানং – [ইতো পরং কেসুচি পোত্থকেসু ইমাপি গাথাযো এৰং দিস্সন্তি –§অজরং অমতং অমতাধিগমং, ফলমগ্গনিদস্সনং দুক্খনুদং। সহিতত্তং মহারসহস্সকরং, ভূতমিতি সারং ৰিৰিধং সুণাথ॥§তল়াকং ৰসুপূরিতং ঘম্মপথে, তিৰিধগ্গিপিল়েসিতনিব্বাপনং। ব্যাধিপনুদনওসধযো, পচ্ছিমসুত্তপৰরা ঠপিতা॥§মধুমন্দৰরসামদানং, খিড্ডারতি জননিমনুসঙ্ঘাতং। তথা সুত্তে ৰেয্যাকরণা ঠপিতা, সক্যপুত্তানমভিদমনত্থায॥§পঞ্ঞাসং চ দিযঢ্ডসতং, দ্ৰে চ ৰেয্যাকরণং অপরে চ। তেৰনামগতং চ অনুপুব্বং, একমনা নিসামেথ মুদগ্গং॥] মূলসুসংৰরধম্মদাযাদা, ভেরৰানঙ্গণাকঙ্খেয্যৰত্থং। সল্লেখসম্মাদিট্ঠিসতিপট্ঠং, ৰগ্গৰরো অসমো সুসমত্তো॥ |