২. সীহনাদৰগ্গো
১. চূল়সীহনাদসুত্তং
১৩৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘ইধেৰ, ভিক্খৰে, সমণো, ইধ দুতিযো সমণো, ইধ ততিযো সমণো, ইধ চতুত্থো সমণো; সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেভি অঞ্ঞেহীতি [সমণেহি অঞ্ঞেতি (সী॰ পী॰ ক॰) এত্থ অঞ্ঞেহীতি সকায পটিঞ্ঞায সচ্চাভিঞ্ঞেহীতি অত্থো ৰেদিতব্বো]। এৰমেতং [এৰমেৰ (স্যা॰ ক॰)], ভিক্খৰে, সম্মা সীহনাদং নদথ।
১৪০. ‘‘ঠানং খো পনেতং, ভিক্খৰে, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ৰদেয্যুং – ‘কো পনাযস্মন্তানং অস্সাসো, কিং বলং, যেন তুম্হে আযস্মন্তো এৰং ৰদেথ – ইধেৰ সমণো, ইধ দুতিযো সমণো, ইধ ততিযো সমণো, ইধ চতুত্থো সমণো; সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেভি অঞ্ঞেহী’তি? এৰংৰাদিনো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰমস্সু ৰচনীযা – ‘অত্থি খো নো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন চত্তারো ধম্মা অক্খাতা যে মযং অত্তনি সম্পস্সমানা এৰং ৰদেম – ইধেৰ সমণো, ইধ দুতিযো সমণো, ইধ ততিযো সমণো, ইধ চতুত্থো সমণো; সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেভি অঞ্ঞেহীতি। কতমে চত্তারো? অত্থি খো নো, আৰুসো, সত্থরি পসাদো, অত্থি ধম্মে পসাদো, অত্থি সীলেসু পরিপূরকারিতা; সহধম্মিকা খো পন পিযা মনাপা – গহট্ঠা চেৰ পব্বজিতা চ। ইমে খো নো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন চত্তারো ধম্মা অক্খাতা যে মযং অত্তনি সম্পস্সমানা এৰং ৰদেম – ইধেৰ সমণো, ইধ দুতিযো সমণো, ইধ ততিযো সমণো, ইধ চতুত্থো সমণো; সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেভি অঞ্ঞেহী’তি।
১৪১. ‘‘ঠানং খো পনেতং, ভিক্খৰে, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ৰদেয্যুং – ‘অম্হাকম্পি খো, আৰুসো, অত্থি সত্থরি পসাদো যো অম্হাকং সত্থা, অম্হাকম্পি অত্থি ধম্মে পসাদো যো অম্হাকং ধম্মো, মযম্পি সীলেসু পরিপূরকারিনো যানি অম্হাকং সীলানি, অম্হাকম্পি সহধম্মিকা পিযা মনাপা – গহট্ঠা চেৰ পব্বজিতা চ। ইধ নো, আৰুসো, কো ৰিসেসো কো অধিপ্পযাসো [অধিপ্পাযো (ক॰ সী॰ স্যা॰ পী॰), অধিপ্পযোগো (ক॰)] কিং নানাকরণং যদিদং তুম্হাকঞ্চেৰ অম্হাকঞ্চা’তি?
‘‘এৰংৰাদিনো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰমস্সু ৰচনীযা – ‘কিং পনাৰুসো, একা নিট্ঠা, উদাহু পুথু নিট্ঠা’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘একাৰুসো, নিট্ঠা, ন পুথু নিট্ঠা’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা সরাগস্স উদাহু ৰীতরাগস্সা’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘ৰীতরাগস্সাৰুসো, সা নিট্ঠা, ন সা নিট্ঠা সরাগস্সা’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা সদোসস্স উদাহু ৰীতদোসস্সা’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘ৰীতদোসস্সাৰুসো, সা নিট্ঠা, ন সা নিট্ঠা সদোসস্সা’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা সমোহস্স উদাহু ৰীতমোহস্সা’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘ৰীতমোহস্সাৰুসো, সা নিট্ঠা, ন সা নিট্ঠা সমোহস্সা’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা সতণ্হস্স উদাহু ৰীততণ্হস্সা’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘ৰীততণ্হস্সাৰুসো, সা নিট্ঠা, ন সা নিট্ঠা সতণ্হস্সা’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা সউপাদানস্স উদাহু অনুপাদানস্সা’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে , অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘অনুপাদানস্সাৰুসো, সা নিট্ঠা, ন সা নিট্ঠা সউপাদানস্সা’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা ৰিদ্দসুনো উদাহু অৰিদ্দসুনো’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘ৰিদ্দসুনো, আৰুসো, সা নিট্ঠা, ন সা নিট্ঠা অৰিদ্দসুনো’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা অনুরুদ্ধপ্পটিৰিরুদ্ধস্স উদাহু অননুরুদ্ধঅপ্পটিৰিরুদ্ধস্সা’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘অননুরুদ্ধঅপ্পটিৰিরুদ্ধস্সাৰুসো, সা নিট্ঠা, ন সা নিট্ঠা অনুরুদ্ধপ্পটিৰিরুদ্ধস্সা’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা পপঞ্চারামস্স পপঞ্চরতিনো উদাহু নিপ্পপঞ্চারামস্স নিপ্পপঞ্চরতিনো’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘নিপ্পপঞ্চারামস্সাৰুসো, সা নিট্ঠা নিপ্পপঞ্চরতিনো, ন সা নিট্ঠা পপঞ্চারামস্স পপঞ্চরতিনো’তি।
১৪২. ‘‘দ্ৰেমা, ভিক্খৰে, দিট্ঠিযো – ভৰদিট্ঠি চ ৰিভৰদিট্ঠি চ। যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ভৰদিট্ঠিং অল্লীনা ভৰদিট্ঠিং উপগতা ভৰদিট্ঠিং অজ্ঝোসিতা, ৰিভৰদিট্ঠিযা তে পটিৰিরুদ্ধা। যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ৰিভৰদিট্ঠিং অল্লীনা ৰিভৰদিট্ঠিং উপগতা ৰিভৰদিট্ঠিং অজ্ঝোসিতা, ভৰদিট্ঠিযা তে পটিৰিরুদ্ধা। যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ইমাসং দ্ৰিন্নং দিট্ঠীনং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং নপ্পজানন্তি, ‘তে সরাগা তে সদোসা তে সমোহা তে সতণ্হা তে সউপাদানা তে অৰিদ্দসুনো তে অনুরুদ্ধপ্পটিৰিরুদ্ধা তে পপঞ্চারামা পপঞ্চরতিনো; তে ন পরিমুচ্চন্তি জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি; ন পরিমুচ্চন্তি দুক্খস্মা’তি ৰদামি। যে চ খো কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ইমাসং দ্ৰিন্নং দিট্ঠীনং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং পজানন্তি, ‘তে ৰীতরাগা তে ৰীতদোসা তে ৰীতমোহা তে ৰীততণ্হা তে অনুপাদানা তে ৰিদ্দসুনো তে অননুরুদ্ধঅপ্পটিৰিরুদ্ধা তে নিপ্পপঞ্চারামা নিপ্পপঞ্চরতিনো; তে পরিমুচ্চন্তি জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি; পরিমুচ্চন্তি দুক্খস্মা’তি ৰদামি।
১৪৩. ‘‘চত্তারিমানি , ভিক্খৰে, উপাদানানি। কতমানি চত্তারি? কামুপাদানং, দিট্ঠুপাদানং, সীলব্বতুপাদানং, অত্তৰাদুপাদানং। সন্তি, ভিক্খৰে, একে সমণব্রাহ্মণা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞাৰাদা পটিজানমানা। তে ন সম্মা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি – কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন দিট্ঠুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন সীলব্বতুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি। তং কিস্স হেতু? ইমানি হি তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা তীণি ঠানানি যথাভূতং নপ্পজানন্তি। তস্মা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞাৰাদা পটিজানমানা; তে ন সম্মা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি – কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন দিট্ঠুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন সীলব্বতুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি।
‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, একে সমণব্রাহ্মণা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞাৰাদা পটিজানমানা। তে ন সম্মা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি – কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, দিট্ঠুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন সীলব্বতুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি। তং কিস্স হেতু? ইমানি হি তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা দ্ৰে ঠানানি যথাভূতং নপ্পজানন্তি। তস্মা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞাৰাদা পটিজানমানা; তে ন সম্মা [পটিজানমানা ন সম্মা (?)] সব্বুপাদানপরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি – কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, দিট্ঠুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন সীলব্বতুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি।
‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, একে সমণব্রাহ্মণা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞাৰাদা পটিজানমানা। তে ন সম্মা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি – কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, দিট্ঠুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, সীলব্বতুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি। তং কিস্স হেতু? ইমঞ্হি তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা একং ঠানং যথাভূতং নপ্পজানন্তি। তস্মা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞাৰাদা পটিজানমানা; তে ন সম্মা [পটিজানমানা ন সম্মা (?)] সব্বুপাদানপরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি – কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, দিট্ঠুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, সীলব্বতুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি।
‘‘এৰরূপে খো, ভিক্খৰে, ধম্মৰিনযে যো সত্থরি পসাদো সো ন সম্মগ্গতো অক্খাযতি; যো ধম্মে পসাদো সো ন সম্মগ্গতো অক্খাযতি; যা সীলেসু পরিপূরকারিতা সা ন সম্মগ্গতা অক্খাযতি; যা সহধম্মিকেসু পিযমনাপতা সা ন সম্মগ্গতা অক্খাযতি। তং কিস্স হেতু? এৰঞ্হেতং, ভিক্খৰে, হোতি যথা তং দুরক্খাতে ধম্মৰিনযে দুপ্পৰেদিতে অনিয্যানিকে অনুপসমসংৰত্তনিকে অসম্মাসম্বুদ্ধপ্পৰেদিতে।
১৪৪. ‘‘তথাগতো চ খো, ভিক্খৰে, অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো সব্বুপাদানপরিঞ্ঞাৰাদো পটিজানমানো সম্মা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি – কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, দিট্ঠুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, সীলব্বতুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি। এৰরূপে খো, ভিক্খৰে, ধম্মৰিনযে যো সত্থরি পসাদো সো সম্মগ্গতো অক্খাযতি; যো ধম্মে পসাদো সো সম্মগ্গতো অক্খাযতি; যা সীলেসু পরিপূরকারিতা সা সম্মগ্গতা অক্খাযতি; যা সহধম্মিকেসু পিযমনাপতা সা সম্মগ্গতা অক্খাযতি। তং কিস্স হেতু? এৰঞ্হেতং, ভিক্খৰে, হোতি যথা তং স্ৰাক্খাতে ধম্মৰিনযে সুপ্পৰেদিতে নিয্যানিকে উপসমসংৰত্তনিকে সম্মাসম্বুদ্ধপ্পৰেদিতে।
১৪৫. ‘‘ইমে চ, ভিক্খৰে, চত্তারো উপাদানা। কিংনিদানা কিংসমুদযা কিংজাতিকা কিংপভৰা? ইমে চত্তারো উপাদানা তণ্হানিদানা তণ্হাসমুদযা তণ্হাজাতিকা তণ্হাপভৰা। তণ্হা চাযং, ভিক্খৰে, কিংনিদানা কিংসমুদযা কিংজাতিকা কিংপভৰা? তণ্হা ৰেদনানিদানা ৰেদনাসমুদযা ৰেদনাজাতিকা ৰেদনাপভৰা। ৰেদনা চাযং, ভিক্খৰে, কিংনিদানা কিংসমুদযা কিংজাতিকা কিংপভৰা? ৰেদনা ফস্সনিদানা ফস্সসমুদযা ফস্সজাতিকা ফস্সপভৰা। ফস্সো চাযং, ভিক্খৰে, কিংনিদানো কিংসমুদযো কিংজাতিকো কিংপভৰো? ফস্সো সল়াযতননিদানো সল়াযতনসমুদযো সল়াযতনজাতিকো সল়াযতনপভৰো। সল়াযতনঞ্চিদং, ভিক্খৰে, কিংনিদানং কিংসমুদযং কিংজাতিকং কিংপভৰং? সল়াযতনং নামরূপনিদানং নামরূপসমুদযং নামরূপজাতিকং নামরূপপভৰং। নামরূপঞ্চিদং, ভিক্খৰে, কিংনিদানং কিংসমুদযং কিংজাতিকং কিংপভৰং? নামরূপং ৰিঞ্ঞাণনিদানং ৰিঞ্ঞাণসমুদযং ৰিঞ্ঞাণজাতিকং ৰিঞ্ঞাণপভৰং। ৰিঞ্ঞাণঞ্চিদং, ভিক্খৰে , কিংনিদানং কিংসমুদযং কিংজাতিকং কিংপভৰং? ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারনিদানং সঙ্খারসমুদযং সঙ্খারজাতিকং সঙ্খারপভৰং। সঙ্খারা চিমে, ভিক্খৰে, কিংনিদানা কিংসমুদযা কিংজাতিকা কিংপভৰা? সঙ্খারা অৰিজ্জানিদানা অৰিজ্জাসমুদযা অৰিজ্জাজাতিকা অৰিজ্জাপভৰা।
‘‘যতো চ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অৰিজ্জা পহীনা হোতি ৰিজ্জা উপ্পন্না, সো অৰিজ্জাৰিরাগা ৰিজ্জুপ্পাদা নেৰ কামুপাদানং উপাদিযতি, ন দিট্ঠুপাদানং উপাদিযতি, ন সীলব্বতুপাদানং উপাদিযতি, ন অত্তৰাদুপাদানং উপাদিযতি। অনুপাদিযং ন পরিতস্সতি, অপরিতস্সং পচ্চত্তঞ্ঞেৰ পরিনিব্বাযতি। ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতী’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
চূল়সীহনাদসুত্তং নিট্ঠিতং পঠমং।
২. মহাসীহনাদসুত্তং
১৪৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি বহিনগরে অপরপুরে ৰনসণ্ডে। তেন খো পন সমযেন সুনক্খত্তো লিচ্ছৰিপুত্তো অচিরপক্কন্তো হোতি ইমস্মা ধম্মৰিনযা। সো ৰেসালিযং পরিসতি [পরিসতিং (সী॰ পী॰)] এৰং [এতং (পী॰ ক॰)] ৰাচং ভাসতি – ‘‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরি [উত্তরিং (পী॰)] মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো। তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভানং। যস্স চ খ্ৰাস্স অত্থায ধম্মো দেসিতো সো নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযা’’তি।
অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ৰেসালিং পিণ্ডায পাৰিসি। অস্সোসি খো আযস্মা সারিপুত্তো সুনক্খত্তস্স লিচ্ছৰিপুত্তস্স ৰেসালিযং পরিসতি এৰং ৰাচং ভাসমানস্স – ‘‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো। তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভানং। যস্স চ খ্ৰাস্স অত্থায ধম্মো দেসিতো সো নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযা’’তি।
অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো ৰেসালিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুনক্খত্তো, ভন্তে, লিচ্ছৰিপুত্তো অচিরপক্কন্তো ইমস্মা ধম্মৰিনযা। সো ৰেসালিযং পরিসতি এৰং ৰাচং ভাসতি – ‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো। তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভানং। যস্স চ খ্ৰাস্স অত্থায ধম্মো দেসিতো সো নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযা’’’তি।
১৪৭. ‘‘কোধনো হেসো, সারিপুত্ত, সুনক্খত্তো মোঘপুরিসো। কোধা চ পনস্স এসা ৰাচা ভাসিতা। ‘অৰণ্ণং ভাসিস্সামী’তি খো, সারিপুত্ত, সুনক্খত্তো মোঘপুরিসো ৰণ্ণংযেৰ তথাগতস্স ভাসতি । ৰণ্ণো হেসো, সারিপুত্ত, তথাগতস্স যো এৰং ৰদেয্য – ‘যস্স চ খ্ৰাস্স অত্থায ধম্মো দেসিতো সো নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযা’তি।
‘‘অযম্পি হি নাম, সারিপুত্ত, সুনক্খত্তস্স মোঘপুরিসস্স মযি ধম্মন্ৰযো ন ভৰিস্সতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি, সত্থা দেৰমনুস্সানং, বুদ্ধো ভগৰা’তি।
‘‘অযম্পি হি নাম, সারিপুত্ত, সুনক্খত্তস্স মোঘপুরিসস্স মযি ধম্মন্ৰযো ন ভৰিস্সতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভোতি – একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতি, বহুধাপি হুত্ৰা একো হোতি; আৰিভাৰং, তিরোভাৰং; তিরোকুট্টং তিরোপাকারং তিরোপব্বতং অসজ্জমানো গচ্ছতি, সেয্যথাপি আকাসে; পথৰিযাপি উম্মুজ্জনিমুজ্জং করোতি, সেয্যথাপি উদকে; উদকেপি অভিজ্জমানো গচ্ছতি, সেয্যথাপি পথৰিযং; আকাসেপি পল্লঙ্কেন কমতি, সেয্যথাপি পক্খী সকুণো; ইমেপি চন্দিমসূরিযে এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে পাণিনা পরিমসতি পরিমজ্জতি; যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেতী’তি।
‘‘অযম্পি হি নাম, সারিপুত্ত, সুনক্খত্তস্স মোঘপুরিসস্স মযি ধম্মন্ৰযো ন ভৰিস্সতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা দিব্বায সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায উভো সদ্দে সুণাতি – দিব্বে চ মানুসে চ, যে দূরে সন্তিকে চা’তি।
‘‘অযম্পি হি নাম, সারিপুত্ত, সুনক্খত্তস্স মোঘপুরিসস্স মযি ধম্মন্ৰযো ন ভৰিস্সতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি – সরাগং ৰা চিত্তং সরাগং চিত্তন্তি পজানাতি, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং ৰীতরাগং চিত্তন্তি পজানাতি; সদোসং ৰা চিত্তং সদোসং চিত্তন্তি পজানাতি, ৰীতদোসং ৰা চিত্তং ৰীতদোসং চিত্তন্তি পজানাতি; সমোহং ৰা চিত্তং সমোহং চিত্তন্তি পজানাতি, ৰীতমোহং ৰা চিত্তং ৰীতমোহং চিত্তন্তি পজানাতি; সংখিত্তং ৰা চিত্তং সংখিত্তং চিত্তন্তি পজানাতি , ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং ৰিক্খিত্তং চিত্তন্তি পজানাতি; মহগ্গতং ৰা চিত্তং মহগ্গতং চিত্তন্তি পজানাতি, অমহগ্গতং ৰা চিত্তং অমহগ্গতং চিত্তন্তি পজানাতি; সউত্তরং ৰা চিত্তং সউত্তরং চিত্তন্তি পজানাতি, অনুত্তরং ৰা চিত্তং অনুত্তরং চিত্তন্তি পজানাতি; সমাহিতং ৰা চিত্তং সমাহিতং চিত্তন্তি পজানাতি, অসমাহিতং ৰা চিত্তং অসমাহিতং চিত্তন্তি পজানাতি; ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানাতি, অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং অৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানাতী’তি।
১৪৮. ‘‘দস খো পনিমানি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলানি যেহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি। কতমানি দস?
‘‘ইধ, সারিপুত্ত, তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং পজানাতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো সব্বত্থগামিনিং পটিপদং যথাভূতং পজানাতি। যম্পি , সারিপুত্ত, তথাগতো সব্বত্থগামিনিং পটিপদং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো অনেকধাতুনানাধাতুলোকং যথাভূতং পজানাতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো অনেকধাতুনানাধাতুলোকং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো সত্তানং নানাধিমুত্তিকতং যথাভূতং পজানাতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো সত্তানং নানাধিমুত্তিকতং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো পরসত্তানং পরপুগ্গলানং ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তং যথাভূতং পজানাতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো পরসত্তানং পরপুগ্গলানং ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং পজানাতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তালীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি জাতিসহস্সম্পি জাতিসতসহস্সম্পি অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে – ‘অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নো’তি। ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো…পে॰… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি – ‘ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না। ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’তি। ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি – ‘ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না। ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’তি। ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি। ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘ইমানি খো, সারিপুত্ত, দস তথাগতস্স তথাগতবলানি যেহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
১৪৯. ‘‘যো খো মং, সারিপুত্ত, এৰং জানন্তং এৰং পস্সন্তং এৰং ৰদেয্য – ‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো; তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভান’ন্তি, তং, সারিপুত্ত, ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য, এৰং সম্পদমিদং, সারিপুত্ত, ৰদামি। তং ৰাচং অপ্পহায, তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে।
১৫০. ‘‘চত্তারিমানি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স ৰেসারজ্জানি যেহি ৰেসারজ্জেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি। কতমানি চত্তারি?
‘‘‘সম্মাসম্বুদ্ধস্স তে পটিজানতো ইমে ধম্মা অনভিসম্বুদ্ধা’তি। তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা কোচি ৰা লোকস্মিং সহধম্মেন পটিচোদেস্সতীতি নিমিত্তমেতং, সারিপুত্ত, ন সমনুপস্সামি। এতমহং [এতম্পহং (সী॰ পী॰)], সারিপুত্ত, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি।
‘‘‘খীণাসৰস্স তে পটিজানতো ইমে আসৰা অপরিক্খীণা’তি। তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা কোচি ৰা লোকস্মিং সহধম্মেন পটিচোদেস্সতীতি নিমিত্তমেতং, সারিপুত্ত, ন সমনুপস্সামি। এতমহং, সারিপুত্ত, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তোৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি।
‘‘‘যে খো পন তে অন্তরাযিকা ধম্মা ৰুত্তা, তে পটিসেৰতো নালং অন্তরাযাযা’তি। তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা কোচি ৰা লোকস্মিং সহধম্মেন পটিচোদেস্সতীতি নিমিত্তমেতং, সারিপুত্ত, ন সমনুপস্সামি। এতমহং, সারিপুত্ত, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি।
‘‘‘যস্স খো পন তে অত্থায ধম্মো দেসিতো, সো ন নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযা’তি । তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা কোচি ৰা লোকস্মিং সহধম্মেন পটিচোদেস্সতী’তি নিমিত্তমেতং, সারিপুত্ত, ন সমনুপস্সামি। এতমহং, সারিপুত্ত, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি।
‘‘ইমানি খো, সারিপুত্ত, চত্তারি তথাগতস্স ৰেসারজ্জানি যেহি ৰেসারজ্জেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘যো খো মং, সারিপুত্ত, এৰং জানন্তং এৰং পস্সন্তং এৰং ৰদেয্য – ‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো, তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভান’ন্তি, তং, সারিপুত্ত, ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য, এৰং সম্পদমিদং, সারিপুত্ত, ৰদামি। তং ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে।
১৫১. ‘‘অট্ঠ খো ইমা, সারিপুত্ত, পরিসা। কতমা অট্ঠ? খত্তিযপরিসা, ব্রাহ্মণপরিসা, গহপতিপরিসা, সমণপরিসা, চাতুমহারাজিকপরিসা[চাতুম্মহারাজিকা (সী॰ স্যা॰ পী॰)], তাৰতিংসপরিসা, মারপরিসা, ব্রহ্মপরিসা – ইমা খো, সারিপুত্ত, অট্ঠ পরিসা। ইমেহি খো, সারিপুত্ত, চতূহি ৰেসারজ্জেহি সমন্নাগতো তথাগতো ইমা অট্ঠ পরিসা উপসঙ্কমতি অজ্ঝোগাহতি। অভিজানামি খো পনাহং, সারিপুত্ত, অনেকসতং খত্তিযপরিসং উপসঙ্কমিতা। তত্রপি মযা সন্নিসিন্নপুব্বঞ্চেৰ, সল্লপিতপুব্বঞ্চ, সাকচ্ছা চ সমাপজ্জিতপুব্বা। তত্র ৰত মং ভযং ৰা সারজ্জং ৰা ওক্কমিস্সতীতি নিমিত্তমেতং, সারিপুত্ত, ন সমনুপস্সামি। এতমহং, সারিপুত্ত, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি।
‘‘অভিজানামি খো পনাহং, সারিপুত্ত, অনেকসতং ব্রাহ্মণপরিসং…পে॰… গহপতিপরিসং… সমণপরিসং… চাতুমহারাজিকপরিসং… তাৰতিংসপরিসং… মারপরিসং… ব্রহ্মপরিসং উপসঙ্কমিতা। তত্রপি মযা সন্নিসিন্নপুব্বঞ্চেৰ, সল্লপিতপুব্বঞ্চ, সাকচ্ছা চ সমাপজ্জিতপুব্বা। তত্র ৰত মং ভযং ৰা সারজ্জং ৰা ওক্কমিস্সতীতি নিমিত্তমেতং, সারিপুত্ত , ন সমনুপস্সামি। এতমহং, সারিপুত্ত, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি।
‘‘যো খো মং, সারিপুত্ত, এৰং জানন্তং এৰং পস্সন্তং এৰং ৰদেয্য – ‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো, তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভান’ন্তি, তং, সারিপুত্ত, ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য, এৰং সম্পদমিদং, সারিপুত্ত, ৰদামি। তং ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে।
১৫২. ‘‘চতস্সো খো ইমা, সারিপুত্ত, যোনিযো। কতমা চতস্সো? অণ্ডজা যোনি, জলাবুজা যোনি, সংসেদজা যোনি, ওপপাতিকা যোনি। কতমা চ, সারিপুত্ত, অণ্ডজা যোনি? যে খো তে, সারিপুত্ত, সত্তা অণ্ডকোসং অভিনিব্ভিজ্জ জাযন্তি – অযং ৰুচ্চতি, সারিপুত্ত, অণ্ডজা যোনি। কতমা চ, সারিপুত্ত, জলাবুজা যোনি? যে খো তে, সারিপুত্ত, সত্তা ৰত্থিকোসং অভিনিব্ভিজ্জ জাযন্তি – অযং ৰুচ্চতি, সারিপুত্ত, জলাবুজা যোনি। কতমা চ, সারিপুত্ত, সংসেদজা যোনি? যে খো তে, সারিপুত্ত, সত্তা পূতিমচ্ছে ৰা জাযন্তি পূতিকুণপে ৰা পূতিকুম্মাসে ৰা চন্দনিকাযে ৰা ওল়িগল্লে ৰা জাযন্তি – অযং ৰুচ্চতি, সারিপুত্ত, সংসেদজা যোনি। কতমা চ, সারিপুত্ত, ওপপাতিকা যোনি? দেৰা, নেরযিকা, একচ্চে চ মনুস্সা, একচ্চে চ ৰিনিপাতিকা – অযং ৰুচ্চতি, সারিপুত্ত, ওপপাতিকা যোনি। ইমা খো, সারিপুত্ত, চতস্সো যোনিযো।
‘‘যো খো মং, সারিপুত্ত, এৰং জানন্তং এৰং পস্সন্তং এৰং ৰদেয্য – ‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো, তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভান’ন্তি, তং, সারিপুত্ত, ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য, এৰং সম্পদমিদং, সারিপুত্ত, ৰদামি। তং ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে।
১৫৩. ‘‘পঞ্চ খো ইমা, সারিপুত্ত, গতিযো। কতমা পঞ্চ? নিরযো, তিরচ্ছানযোনি, পেত্তিৰিসযো, মনুস্সা, দেৰা। নিরযঞ্চাহং, সারিপুত্ত, পজানামি, নিরযগামিঞ্চ মগ্গং, নিরযগামিনিঞ্চ পটিপদং; যথা পটিপন্নো চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। তিরচ্ছানযোনিঞ্চাহং, সারিপুত্ত, পজানামি, তিরচ্ছানযোনিগামিঞ্চ মগ্গং, তিরচ্ছানযোনিগামিনিঞ্চ পটিপদং; যথা পটিপন্নো চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা তিরচ্ছানযোনিং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। পেত্তিৰিসযং চাহং, সারিপুত্ত, পজানামি, পেত্তিৰিসযগামিঞ্চ মগ্গং, পেত্তিৰিসযগামিনিঞ্চ পটিপদং; যথা পটিপন্নো চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। মনুস্সে চাহং, সারিপুত্ত, পজানামি, মনুস্সলোকগামিঞ্চ মগ্গং , মনুস্সলোকগামিনিঞ্চ পটিপদং; যথা পটিপন্নো চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সেসু উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। দেৰে চাহং, সারিপুত্ত, পজানামি, দেৰলোকগামিঞ্চ মগ্গং, দেৰলোকগামিনিঞ্চ পটিপদং; যথা পটিপন্নো চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। নিব্বানঞ্চাহং, সারিপুত্ত, পজানামি, নিব্বানগামিঞ্চ মগ্গং, নিব্বানগামিনিঞ্চ পটিপদং; যথা পটিপন্নো চ আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি তঞ্চ পজানামি।
১৫৪. ‘‘ইধাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্নং, একন্তদুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদযমানং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, অঙ্গারকাসু সাধিকপোরিসা পূরা অঙ্গারানং ৰীতচ্চিকানং ৰীতধূমানং। অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো একাযনেন মগ্গেন তমেৰ অঙ্গারকাসুং পণিধায। তমেনং চক্খুমা পুরিসো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘তথাযং ভৰং পুরিসো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা ইমংযেৰ অঙ্গারকাসুং আগমিস্সতী’তি । তমেনং পস্সেয্য অপরেন সমযেন তস্সা অঙ্গারকাসুযা পতিতং, একন্তদুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদযমানং। এৰমেৰ খো অহং, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্নং, একন্তদুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদযমানং।
‘‘ইধ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা তিরচ্ছানযোনিং উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা তিরচ্ছানযোনিং উপপন্নং, দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদযমানং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, গূথকূপো সাধিকপোরিসো, পূরো গূথস্স। অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো একাযনেন মগ্গেন তমেৰ গূথকূপং পণিধায। তমেনং চক্খুমা পুরিসো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘তথাযং ভৰং পুরিসো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো যথা ইমংযেৰ গূথকূপং আগমিস্সতী’তি। তমেনং পস্সেয্য অপরেন সমযেন তস্মিং গূথকূপে পতিতং, দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদযমানং। এৰমেৰ খো অহং, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা তিরচ্ছানযোনিং উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা তিরচ্ছানযোনিং উপপন্নং, দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদযমানং।
‘‘ইধ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযং উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযং উপপন্নং, দুক্খবহুলা ৰেদনা ৰেদযমানং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, রুক্খো ৰিসমে ভূমিভাগে জাতো তনুপত্তপলাসো কবরচ্ছাযো । অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো একাযনেন মগ্গেন তমেৰ রুক্খং পণিধায। তমেনং চক্খুমা পুরিসো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘তথাযং ভৰং পুরিসো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা ইমংযেৰ রুক্খং আগমিস্সতী’তি। তমেনং পস্সেয্য, অপরেন সমযেন তস্স রুক্খস্স ছাযায নিসিন্নং ৰা নিপন্নং ৰা দুক্খবহুলা ৰেদনা ৰেদযমানং। এৰমেৰ খো অহং, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযং উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযং উপপন্নং, দুক্খবহুলা ৰেদনা ৰেদযমানং।
‘‘ইধ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সেসু উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সেসু উপপন্নং, সুখবহুলা ৰেদনা ৰেদযমানং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, রুক্খো সমে ভূমিভাগে জাতো বহলপত্তপলাসো সন্দচ্ছাযো [সণ্ডচ্ছাযো (স্যা॰), সন্তচ্ছাযো (ক॰)]। অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো একাযনেন মগ্গেন তমেৰ রুক্খং পণিধায। তমেনং চক্খুমা পুরিসো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘তথাযং ভৰং পুরিসো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা ইমমেৰ রুক্খং আগমিস্সতী’তি। তমেনং পস্সেয্য অপরেন সমযেন তস্স রুক্খস্স ছাযায নিসিন্নং ৰা নিপন্নং ৰা সুখবহুলা ৰেদনা ৰেদযমানং। এৰমেৰ খো অহং, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সেসু উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সেসু উপপন্নং, সুখবহুলা ৰেদনা ৰেদযমানং।
‘‘ইধ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সতী’তি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্নং, একন্তসুখা ৰেদনা ৰেদযমানং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, পাসাদো, তত্রাস্স কূটাগারং উল্লিত্তাৰলিত্তং নিৰাতং ফুসিতগ্গল়ং পিহিতৰাতপানং। তত্রাস্স পল্লঙ্কো গোনকত্থতো পটিকত্থতো পটলিকত্থতো কদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণো সউত্তরচ্ছদো উভতোলোহিতকূপধানো। অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো একাযনেন মগ্গেন তমেৰ পাসাদং পণিধায। তমেনং চক্খুমা পুরিসো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘তথাযং ভৰং পুরিসো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা ইমংযেৰ পাসাদং আগমিস্সতী’তি। তমেনং পস্সেয্য অপরেন সমযেন তস্মিং পাসাদে তস্মিং কূটাগারে তস্মিং পল্লঙ্কে নিসিন্নং ৰা নিপন্নং ৰা একন্তসুখা ৰেদনা ৰেদযমানং। এৰমেৰ খো অহং, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্নং, একন্তসুখা ৰেদনা ৰেদযমানং।
‘‘ইধ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা আসৰানং খযা অনাসং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তং, একন্তসুখা ৰেদনা ৰেদযমানং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, পোক্খরণী অচ্ছোদকা সাতোদকা সীতোদকা সেতকা সুপতিত্থা রমণীযা। অৰিদূরে চস্সা তিব্বো ৰনসণ্ডো। অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো একাযনেন মগ্গেন তমেৰ পোক্খরণিং পণিধায। তমেনং চক্খুমা পুরিসো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘তথা ভৰং পুরিসো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা ইমংযেৰ পোক্খরণিং আগমিস্সতী’তি। তমেনং পস্সেয্য অপরেন সমযেন তং পোক্খরণিং ওগাহেত্ৰা ন্হাযিত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ সব্বদরথকিলমথপরিল়াহং পটিপ্পস্সম্ভেত্ৰা পচ্চুত্তরিত্ৰা তস্মিং ৰনসণ্ডে নিসিন্নং ৰা নিপন্নং ৰা, একন্তসুখা ৰেদনা ৰেদযমানং। এৰমেৰ খো অহং, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযংঅভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সতী’তি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তং, একন্তসুখা ৰেদনা ৰেদযমানং। ইমা খো, সারিপুত্ত, পঞ্চ গতিযো।
‘‘যো খো মং, সারিপুত্ত, এৰং জানন্তং এৰং পস্সন্তং এৰং ৰদেয্য – ‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো; তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভান’ন্তি তং, সারিপুত্ত, ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য, এৰং সম্পদমিদং, সারিপুত্ত, ৰদামি ‘তং ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে’।
১৫৫. ‘‘অভিজানামি খো পনাহং, সারিপুত্ত, চতুরঙ্গসমন্নাগতং ব্রহ্মচরিযং চরিতা [চরিত্ৰা (ক॰)] – তপস্সী সুদং হোমি পরমতপস্সী, লূখো সুদং [লূখস্সুদং (সী॰ পী॰)] হোমি পরমলূখো, জেগুচ্ছী সুদং হোমি পরমজেগুচ্ছী, পৰিৰিত্তো সুদং [পৰিৰিত্তস্সুদং (সী॰ পী॰)] হোমি পরমপৰিৰিত্তো । তত্রাস্সু মে ইদং, সারিপুত্ত, তপস্সিতায হোতি – অচেলকো হোমি মুত্তাচারো হত্থাপলেখনো [হত্থাৰলেখনো (স্যা॰)], ন এহিভদ্দন্তিকো ন তিট্ঠভদ্দন্তিকো; নাভিহটং ন উদ্দিস্সকতং ন নিমন্তনং সাদিযামি। সো ন কুম্ভিমুখা পটিগ্গণ্হামি, ন কল়োপিমুখা পটিগ্গণ্হামি, ন এল়কমন্তরং, ন দণ্ডমন্তরং, ন মুসলমন্তরং, ন দ্ৰিন্নং ভুঞ্জমানানং, ন গব্ভিনিযা, ন পাযমানায [পাযন্তিযা (ক॰)], ন পুরিসন্তরগতায, ন সঙ্কিত্তীসু, ন যত্থ সা উপট্ঠিতো হোতি, ন যত্থ মক্খিকা সণ্ডসণ্ডচারিনী; ন মচ্ছং ন মংসং ন সুরং ন মেরযং ন থুসোদকং পিৰামি; সো একাগারিকো ৰা হোমি একালোপিকো, দ্ৰাগারিকো ৰা হোমি দ্ৰালোপিকো…পে॰… সত্তাগারিকো ৰা হোমি সত্তালোপিকো; একিস্সাপি দত্তিযা যাপেমি, দ্ৰীহিপি দত্তীহি যাপেমি…পে॰… সত্তহিপি দত্তীহি যাপেমি; একাহিকম্পি আহারং আহারেমি, দ্ৰীহিকম্পি আহারং আহারেমি…পে॰… সত্তাহিকম্পি আহারং আহারেমি; ইতি এৰরূপং অদ্ধমাসিকম্পি পরিযাযভত্তভোজনানুযোগমনুযুত্তো ৰিহরামি।
‘‘সো সাকভক্খো ৰা হোমি, সামাকভক্খো ৰা হোমি, নীৰারভক্খো ৰা হোমি, দদ্দুলভক্খো ৰা হোমি, হটভক্খো ৰা হোমি, কণভক্খো ৰাহোমি, আচামভক্খো ৰা হোমি , পিঞ্ঞাকভক্খো ৰা হোমি, তিণভক্খো ৰা হোমি, গোমযভক্খো ৰা হোমি, ৰনমূলফলাহারো যাপেমি পৰত্তফলভোজী।
‘‘সো সাণানিপি ধারেমি, মসাণানিপি ধারেমি, ছৰদুস্সানিপি ধারেমি, পংসুকূলানিপি ধারেমি, তিরীটানিপি ধারেমি, অজিনম্পি ধারেমি, অজিনক্খিপম্পি ধারেমি, কুসচীরম্পি ধারেমি, ৰাকচীরম্পি ধারেমি, ফলকচীরম্পি ধারেমি, কেসকম্বলম্পি ধারেমি, ৰাল়কম্বলম্পি ধারেমি, উলূকপক্খম্পি ধারেমি; কেসমস্সুলোচকোপি হোমি কেসমস্সুলোচনানুযোগমনুযুত্তো; উব্ভট্ঠকোপি হোমি আসনপটিক্খিত্তো; উক্কুটিকোপি হোমি উক্কুটিকপ্পধানমনুযুত্তো; কণ্টকাপস্সযিকোপি হোমি কণ্টকাপস্সযে সেয্যং কপ্পেমি [ইমস্সানন্তরে অঞ্ঞোপি কোচি পাঠপদেসো অঞ্ঞেসু আজীৰকৰতদীপকসুত্তেসু দিস্সতি]; সাযততিযকম্পি উদকোরোহনানুযোগমনুযুত্তো ৰিহরামি – ইতি এৰরূপং অনেকৰিহিতং কাযস্সআতাপনপরিতাপনানুযোগমনুযুত্তো ৰিহরামি। ইদংসু মে, সারিপুত্ত, তপস্সিতায হোতি।
১৫৬. ‘‘তত্রাস্সু মে ইদং, সারিপুত্ত, লূখস্মিং হোতি – নেকৰস্সগণিকং রজোজল্লং কাযে সন্নিচিতং হোতি পপটিকজাতং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, তিন্দুকখাণু নেকৰস্সগণিকো সন্নিচিতো হোতি পপটিকজাতো, এৰমেৰাস্সু মে, সারিপুত্ত, নেকৰস্সগণিকং রজোজল্লং কাযে সন্নিচিতং হোতি পপটিকজাতং। তস্স ময্হং, সারিপুত্ত, ন এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং ইমং রজোজল্লং পাণিনা পরিমজ্জেয্যং, অঞ্ঞে ৰা পন মে ইমং রজোজল্লং পাণিনা পরিমজ্জেয্যু’ন্তি। এৰম্পি মে, সারিপুত্ত , ন হোতি। ইদংসু মে, সারিপুত্ত, লূখস্মিং হোতি।
‘‘তত্রাস্সু মে ইদং, সারিপুত্ত, জেগুচ্ছিস্মিং হোতি – সো খো অহং, সারিপুত্ত, সতোৰ অভিক্কমামি, সতোৰ পটিক্কমামি, যাৰ উদকবিন্দুম্হিপি মে দযা পচ্চুপট্ঠিতা হোতি – ‘মাহং খুদ্দকে পাণে ৰিসমগতে সঙ্ঘাতং আপাদেসি’ন্তি। ইদংসু মে, সারিপুত্ত, জেগুচ্ছিস্মিং হোতি।
‘‘তত্রাস্সু মে ইদং, সারিপুত্ত, পৰিৰিত্তস্মিং হোতি – সো খো অহং, সারিপুত্ত, অঞ্ঞতরং অরঞ্ঞাযতনং অজ্ঝোগাহেত্ৰা ৰিহরামি। যদা পস্সামি গোপালকং ৰা পসুপালকং ৰা তিণহারকং ৰা কট্ঠহারকং ৰা ৰনকম্মিকং ৰা, ৰনেন ৰনং গহনেন গহনং নিন্নেন নিন্নং থলেন থলং সংপতামি [পপতামি (সী॰ স্যা॰ পী॰)]। তং কিস্স হেতু? মা মং তে অদ্দসংসু অহঞ্চ মা তে অদ্দসন্তি। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, আরঞ্ঞকো মগো মনুস্সে দিস্ৰা ৰনেন ৰনং গহনেন গহনং নিন্নেন নিন্নং থলেন থলং সংপততি, এৰমেৰ খো অহং, সারিপুত্ত, যদা পস্সামি গোপালকং ৰা পসুপালকং ৰা তিণহারকং ৰা কট্ঠহারকং ৰা ৰনকম্মিকং ৰা ৰনেন ৰনং গহনেন গহনং নিন্নেন নিন্নং থলেন থলং সংপতামি। তং কিস্স হেতু? মা মং তে অদ্দসংসু অহঞ্চ মা তে অদ্দসন্তি। ইদংসু মে, সারিপুত্ত, পৰিৰিত্তস্মিং হোতি।
‘‘সো খো অহং, সারিপুত্ত, যে তে গোট্ঠা পট্ঠিতগাৰো অপগতগোপালকা, তত্থ চতুক্কুণ্ডিকো উপসঙ্কমিত্ৰা যানি তানি ৰচ্ছকানং তরুণকানং ধেনুপকানং গোমযানি তানি সুদং আহারেমি। যাৰকীৰঞ্চ মে , সারিপুত্ত, সকং মুত্তকরীসং অপরিযাদিন্নং হোতি, সকংযেৰ সুদং মুত্তকরীসং আহারেমি। ইদংসু মে, সারিপুত্ত, মহাৰিকটভোজনস্মিং হোতি।
১৫৭. ‘‘সো খো অহং, সারিপুত্ত, অঞ্ঞতরং ভিংসনকং ৰনসণ্ডং অজ্ঝোগাহেত্ৰা ৰিহরামি। তত্রাস্সুদং, সারিপুত্ত, ভিংসনকস্স ৰনসণ্ডস্স ভিংসনকতস্মিং হোতি – যো কোচি অৰীতরাগো তং ৰনসণ্ডং পৰিসতি, যেভুয্যেন লোমানি হংসন্তি। সো খো অহং, সারিপুত্ত, যা তা রত্তিযো সীতা হেমন্তিকা অন্তরট্ঠকা হিমপাতসমযা [অন্তরট্ঠকে হিমপাতসমযে (সী॰ পী॰)] তথারূপাসু রত্তীসু রত্তিং অব্ভোকাসে ৰিহরামি, দিৰা ৰনসণ্ডে; গিম্হানং পচ্ছিমে মাসে দিৰা অব্ভোকাসে ৰিহরামি, রত্তিং ৰনসণ্ডে। অপিস্সু মং, সারিপুত্ত, অযং অনচ্ছরিযগাথা পটিভাসি পুব্বে অস্সুতপুব্বা –
‘‘সোতত্তো সোসিন্নো [সোসীনো (সী॰ পী॰ ক॰), সোসিনো (স্যা॰), সোসিন্দো (সদ্দনীতি)] চেৰ, একো ভিংসনকে ৰনে।
নগ্গো ন চগ্গিমাসীনো, এসনাপসুতো মুনী’’তি॥
‘‘সো খো অহং, সারিপুত্ত, সুসানে সেয্যং কপ্পেমি ছৰট্ঠিকানি উপধায। অপিস্সু মং, সারিপুত্ত, গামণ্ডলা [গোমণ্ডলা (বহূসু) চরিযাপিটকঅট্ঠকথা ওলোকেতব্বা] উপসঙ্কমিত্ৰা ওট্ঠুভন্তিপি, ওমুত্তেন্তিপি, পংসুকেনপি ওকিরন্তি, কণ্ণসোতেসুপি সলাকং পৰেসেন্তি। ন খো পনাহং, সারিপুত্ত, অভিজানামি তেসু পাপকং চিত্তং উপ্পাদেতা। ইদংসু মে, সারিপুত্ত, উপেক্খাৰিহারস্মিং হোতি।
১৫৮. ‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘আহারেন সুদ্ধী’তি। তে এৰমাহংসু – ‘কোলেহি যাপেমা’তি। তে কোলম্পি খাদন্তি, কোলচুণ্ণম্পি খাদন্তি, কোলোদকম্পি পিৰন্তি – অনেকৰিহিতম্পি কোলৰিকতিং পরিভুঞ্জন্তি। অভিজানামি খো পনাহং, সারিপুত্ত, একংযেৰ কোলং আহারং আহারিতা। সিযা খো পন তে, সারিপুত্ত, এৰমস্স – ‘মহা নূন তেন সমযেন কোলো অহোসী’তি। ন খো পনেতং, সারিপুত্ত, এৰং দট্ঠব্বং। তদাপি এতপরমোযেৰ কোলো অহোসি সেয্যথাপি এতরহি। তস্স ময্হং, সারিপুত্ত, একংযেৰ কোলং আহারং আহারযতো অধিমত্তকসিমানং পত্তো কাযো হোতি। সেয্যথাপি নাম আসীতিকপব্বানি ৰা কাল়পব্বানি ৰা, এৰমেৰস্সু মে অঙ্গপচ্চঙ্গানি ভৰন্তি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম ওট্ঠপদং, এৰমেৰস্সু মে আনিসদং হোতি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম ৰট্টনাৰল়ী, এৰমেৰস্সু মে পিট্ঠিকণ্টকো উন্নতাৰনতো হোতি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম জরসালায গোপানসিযো ওলুগ্গৰিলুগ্গা ভৰন্তি, এৰমেৰস্সু মে ফাসুল়িযো ওলুগ্গৰিলুগ্গা ভৰন্তি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম গম্ভীরে উদপানে উদকতারকা গম্ভীরগতা ওক্খাযিকা দিস্সন্তি, এৰমেৰস্সু মে অক্খিকূপেসু অক্খিতারকা গম্ভীরগতা ওক্খাযিকা দিস্সন্তি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম তিত্তকালাবুআমকচ্ছিন্নো ৰাতাতপেন সংফুটিতো [সম্ফুসিতো (স্যা॰), সংপুটিতো (পী॰ ক॰) এত্থ সংফুটিতোতি সঙ্কুচিতোতি অত্থো] হোতি সম্মিলাতো, এৰমেৰস্সু মে সীসচ্ছৰি সংফুটিতা হোতি সম্মিলাতা তাযেৰপ্পাহারতায। সো খো অহং, সারিপুত্ত, ‘উদরচ্ছৰিং পরিমসিস্সামী’তি পিট্ঠিকণ্টকংযেৰ পরিগ্গণ্হামি, ‘পিট্ঠিকণ্টকং পরিমসিস্সামী’তি উদরচ্ছৰিংযেৰ পরিগ্গণ্হামি, যাৰস্সু মে, সারিপুত্ত, উদরচ্ছৰি পিট্ঠিকণ্টকং অল্লীনা হোতি তাযেৰপ্পাহারতায। সো খো অহং, সারিপুত্ত, ‘ৰচ্চং ৰা মুত্তং ৰা করিস্সামী’তি তত্থেৰ অৰকুজ্জো পপতামি তাযেৰপ্পাহারতায। সো খো অহং, সারিপুত্ত, তমেৰ কাযং অস্সাসেন্তো পাণিনা গত্তানি অনোমজ্জামি। তস্স ময্হং, সারিপুত্ত, পাণিনা গত্তানি অনোমজ্জতো পূতিমূলানি লোমানি কাযস্মা পতন্তি তাযেৰপ্পাহারতায।
১৫৯. ‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘আহারেন সুদ্ধী’তি। তে এৰমাহংসু – ‘মুগ্গেহি যাপেম…পে॰… তিলেহি যাপেম…পে॰… তণ্ডুলেহি যাপেমা’তি। তে তণ্ডুলম্পি খাদন্তি, তণ্ডুলচুণ্ণম্পি খাদন্তি, তণ্ডুলোদকম্পি পিৰন্তি – অনেকৰিহিতম্পি তণ্ডুলৰিকতিং পরিভুঞ্জন্তি। অভিজানামি খো পনাহং, সারিপুত্ত, একংযেৰ তণ্ডুলং আহারং আহারিতা। সিযা খো পন তে, সারিপুত্ত, এৰমস্স – ‘মহা নূন তেন সমযেন তণ্ডুলো অহোসী’তি। ন খো পনেতং, সারিপুত্ত, এৰং দট্ঠব্বং। তদাপি এতপরমোযেৰ তণ্ডুলো অহোসি , সেয্যথাপি এতরহি। তস্স ময্হং, সারিপুত্ত, একংযেৰ তণ্ডুলং আহারং আহারযতো অধিমত্তকসিমানং পত্তো কাযো হোতি। সেয্যথাপি নাম আসীতিকপব্বানি ৰা কাল়পব্বানি ৰা, এৰমেৰস্সু মে অঙ্গপচ্চঙ্গানি ভৰন্তি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম ওট্ঠপদং, এৰমেৰস্সু মে আনিসদং হোতি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম ৰট্টনাৰল়ী, এৰমেৰস্সু মে পিট্ঠিকণ্টকো উন্নতাৰনতো হোতি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম জরসালায গোপানসিযো ওলুগ্গৰিলুগ্গা ভৰন্তি, এৰমেৰস্সু মে ফাসুল়িযো ওলুগ্গৰিলুগ্গা ভৰন্তি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম গম্ভীরে উদপানে উদকতারকা গম্ভীরগতা ওক্খাযিকা দিস্সন্তি, এৰমেৰস্সু মে অক্খিকূপেসু অক্খিতারকা গম্ভীরগতা ওক্খাযিকা দিস্সন্তি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম তিত্তকালাবু আমকচ্ছিন্নো ৰাতাতপেন সংফুটিতো হোতি সম্মিলাতো, এৰমেৰস্সু মে সীসচ্ছৰি সংফুটিতা হোতি সম্মিলাতা তাযেৰপ্পাহারতায। সো খো অহং, সারিপুত্ত, ‘উদরচ্ছৰিং পরিমসিস্সামী’তি পিট্ঠিকণ্টকংযেৰ পরিগ্গণ্হামি, ‘পিট্ঠিকণ্টকং পরিমসিস্সামী’তি উদরচ্ছৰিংযেৰ পরিগ্গণ্হামি। যাৰস্সু মে, সারিপুত্ত, উদরচ্ছৰি পিট্ঠিকণ্টকং অল্লীনা হোতি তাযেৰপ্পাহারতায। সো খো অহং, সারিপুত্ত, ‘ৰচ্চং ৰা মুত্তং ৰা করিস্সামী’তি তত্থেৰ অৰকুজ্জো পপতামি তাযেৰপ্পাহারতায। সো খো অহং, সারিপুত্ত, তমেৰ কাযং অস্সাসেন্তো পাণিনা গত্তানি অনোমজ্জামি। তস্স ময্হং, সারিপুত্ত, পাণিনা গত্তানি অনোমজ্জতো পূতিমূলানি লোমানি কাযস্মা পতন্তি তাযেৰপ্পাহারতায।
‘‘তাযপি খো অহং, সারিপুত্ত, ইরিযায তায পটিপদায তায দুক্করকারিকায নাজ্ঝগমং উত্তরিং মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং। তং কিস্স হেতু? ইমিস্সাযেৰ অরিযায পঞ্ঞায অনধিগমা, যাযং অরিযা পঞ্ঞা অধিগতা অরিযা নিয্যানিকা, নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযায।
১৬০. ‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘সংসারেন সুদ্ধী’তি। ন খো পন সো [ন খো পনেসো (সী॰ স্যা॰)], সারিপুত্ত, সংসারো সুলভরূপো যো মযা অসংসরিতপুব্বো ইমিনা দীঘেন অদ্ধুনা, অঞ্ঞত্র সুদ্ধাৰাসেহি দেৰেহি। সুদ্ধাৰাসে চাহং, সারিপুত্ত, দেৰে সংসরেয্যং, নযিমং লোকং পুনরাগচ্ছেয্যং।
‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘উপপত্তিযা সুদ্ধী’তি। ন খো পন সা, সারিপুত্ত , উপপত্তি সুলভরূপা যা মযা অনুপপন্নপুব্বা ইমিনা দীঘেন অদ্ধুনা, অঞ্ঞত্র সুদ্ধাৰাসেহি দেৰেহি। সুদ্ধাৰাসে চাহং, সারিপুত্ত, দেৰে উপপজ্জেয্যং, নযিমং লোকং পুনরাগচ্ছেয্যং।
‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘আৰাসেন সুদ্ধী’তি। ন খো পন সো, সারিপুত্ত, আৰাসো সুলভরূপো যো মযা অনাৰুট্ঠপুব্বো [অনাৰুত্থপুব্বো (সী॰ পী॰)] ইমিনা দীঘেন অদ্ধুনা, অঞ্ঞত্র সুদ্ধাৰাসেহি দেৰেহি। সুদ্ধাৰাসে চাহং, সারিপুত্ত, দেৰে আৰসেয্যং, নযিমং লোকং পুনরাগচ্ছেয্যং।
‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যঞ্ঞেন সুদ্ধী’তি। ন খো পন সো, সারিপুত্ত, যঞ্ঞো সুলভরূপো যো মযা অযিট্ঠপুব্বো ইমিনা দীঘেন অদ্ধুনা, তঞ্চ খো রঞ্ঞা ৰা সতা খত্তিযেন মুদ্ধাৰসিত্তেন ব্রাহ্মণেন ৰা মহাসালেন।
‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘অগ্গিপরিচরিযায সুদ্ধী’তি। ন খো পন সো, সারিপুত্ত, অগ্গি সুলভরূপো যো মযা অপরিচিণ্ণপুব্বো ইমিনা দীঘেন অদ্ধুনা, তঞ্চ খো রঞ্ঞা ৰা সতা খত্তিযেন মুদ্ধাৰসিত্তেন ব্রাহ্মণেন ৰা মহাসালেন।
১৬১. ‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যাৰদেৰাযং ভৰং পুরিসো দহরো হোতি যুৰা সুসুকাল়কেসো ভদ্রেন যোব্বনেন সমন্নাগতো পঠমেন ৰযসা তাৰদেৰ পরমেন পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযেন সমন্নাগতো হোতি। যতো চ খো অযং ভৰং পুরিসো জিণ্ণো হোতি ৰুদ্ধো মহল্লকো অদ্ধগতো ৰযোঅনুপ্পত্তো, আসীতিকো ৰা নাৰুতিকো ৰা ৰস্সসতিকো ৰা জাতিযা, অথ তম্হা পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযা, পরিহাযতী’তি। ন খো পনেতং, সারিপুত্ত , এৰং দট্ঠব্বং। অহং খো পন, সারিপুত্ত, এতরহি জিণ্ণো ৰুদ্ধো মহল্লকো অদ্ধগতো ৰযোঅনুপ্পত্তো, আসীতিকো মে ৰযো ৰত্ততি। ইধ মে অস্সু, সারিপুত্ত, চত্তারো সাৰকা ৰস্সসতাযুকা ৰস্সসতজীৰিনো, পরমায সতিযা চ গতিযা চ ধিতিযা চ সমন্নাগতা পরমেন চ পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযেন। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, দল়্হধম্মা [দল়্হধম্মো (বহূসু) টীকা চ মোগ্গল্লানব্যাকরণং চ ওলোকেতব্বং] ধনুগ্গহো সিক্খিতো কতহত্থো কতূপাসনো লহুকেন অসনেন অপ্পকসিরেনেৰ তিরিযং তালচ্ছাযং অতিপাতেয্য, এৰং অধিমত্তসতিমন্তো এৰং অধিমত্তগতিমন্তো এৰং অধিমত্তধিতিমন্তো এৰং পরমেন পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযেন সমন্নাগতা। তে মং চতুন্নং সতিপট্ঠানানং উপাদাযুপাদায পঞ্হং পুচ্ছেয্যুং, পুট্ঠো পুট্ঠো চাহং তেসং ব্যাকরেয্যং, ব্যাকতঞ্চ মে ব্যাকততো ধারেয্যুং, ন চ মং দুতিযকং উত্তরি পটিপুচ্ছেয্যুং। অঞ্ঞত্র অসিতপীতখাযিতসাযিতা অঞ্ঞত্র উচ্চারপস্সাৰকম্মা, অঞ্ঞত্র নিদ্দাকিলমথপটিৰিনোদনা অপরিযাদিন্নাযেৰস্স, সারিপুত্ত, তথাগতস্স ধম্মদেসনা, অপরিযাদিন্নংযেৰস্স তথাগতস্স ধম্মপদব্যঞ্জনং, অপরিযাদিন্নংযেৰস্স তথাগতস্স পঞ্হপটিভানং । অথ মে তে চত্তারো সাৰকা ৰস্সসতাযুকা ৰস্সসতজীৰিনো ৰস্সসতস্স অচ্চযেন কালং করেয্যুং। মঞ্চকেন চেপি মং, সারিপুত্ত, পরিহরিস্সথ, নেৰত্থি তথাগতস্স পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযস্স অঞ্ঞথত্তং। যং খো তং [যং খো পনেতং (সী॰)], সারিপুত্ত, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘অসম্মোহধম্মো সত্তো লোকে উপ্পন্নো বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’ন্তি, মমেৰ তং সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য ‘অসম্মোহধম্মো সত্তো লোকে উপ্পন্নো বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’’’ন্তি।
১৬২. তেন খো পন সমযেন আযস্মা নাগসমালো ভগৰতো পিট্ঠিতো ঠিতো হোতি ভগৰন্তং বীজযমানো। অথ খো আযস্মা নাগসমালো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে! অপি হি মে, ভন্তে, ইমং ধম্মপরিযাযং সুত্ৰা লোমানি হট্ঠানি। কোনামো অযং, ভন্তে, ধম্মপরিযাযো’’তি? ‘‘তস্মাতিহ ত্ৰং, নাগসমাল, ইমং ধম্মপরিযাযং লোমহংসনপরিযাযো ত্ৰেৰ নং ধারেহী’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনো আযস্মা নাগসমালো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি।
মহাসীহনাদসুত্তং নিট্ঠিতং দুতিযং।
৩. মহাদুক্খক্খন্ধসুত্তং
১৬৩. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। অথ খো সম্বহুলা ভিক্খূ পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সাৰত্থিং পিণ্ডায পাৰিসিংসু। অথ খো তেসং ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘অতিপ্পগো খো তাৰ সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিতুং, যং নূন মযং যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমেয্যামা’’তি। অথ খো তে ভিক্খূ যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা তেহি অঞ্ঞতিত্থিযেহি পরিব্বাজকেহি সদ্ধিং সম্মোদিংসু; সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্নে খো তে ভিক্খূ তে অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এতদৰোচুং – ‘‘সমণো, আৰুসো, গোতমো কামানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, মযম্পি কামানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেম; সমণো, আৰুসো, গোতমো রূপানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, মযম্পি রূপানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেম; সমণো, আৰুসো, গোতমো ৰেদনানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, মযম্পি ৰেদনানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেম; ইধ নো, আৰুসো, কো ৰিসেসো, কো অধিপ্পযাসো, কিং নানাকরণং সমণস্স ৰা গোতমস্স অম্হাকং ৰা – যদিদং ধম্মদেসনায ৰা ধম্মদেসনং, অনুসাসনিযা ৰা অনুসাসনি’’ন্তি? অথ খো তে ভিক্খূ তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং ভাসিতং নেৰ অভিনন্দিংসু, নপ্পটিক্কোসিংসু; অনভিনন্দিত্ৰা অপ্পটিক্কোসিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কমিংসু – ‘‘ভগৰতো সন্তিকে এতস্স ভাসিতস্স অত্থং আজানিস্সামা’’তি।
১৬৪. অথ খো তে ভিক্খূ সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘ইধ মযং, ভন্তে, পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সাৰত্থিংপিণ্ডায পাৰিসিম্হ। তেসং নো, ভন্তে, অম্হাকং এতদহোসি – ‘অতিপ্পগো খো তাৰ সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিতুং, যং নূন মযং যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমেয্যামা’তি। অথ খো মযং, ভন্তে, যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমিম্হ; উপসঙ্কমিত্ৰা তেহি অঞ্ঞতিত্থিযেহি পরিব্বাজকেহি সদ্ধিং সম্মোদিম্হ; সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিম্হ। একমন্তং নিসিন্নে খো অম্হে, ভন্তে, তে অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এতদৰোচুং – ‘সমণো, আৰুসো, গোতমো কামানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, মযম্পি কামানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেম । সমণো, আৰুসো, গোতমো রূপানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, মযম্পি রূপানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেম। সমণো, আৰুসো, গোতমো ৰেদনানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, মযম্পি ৰেদনানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেম। ইধ নো, আৰুসো, কো ৰিসেসো, কো অধিপ্পযাসো, কিং নানাকরণং সমণস্স ৰা গোতমস্স অম্হাকং ৰা, যদিদং ধম্মদেসনায ৰা ধম্মদেসনং অনুসাসনিযা ৰা অনুসাসনি’ন্তি। অথ খো মযং, ভন্তে, তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং ভাসিতং নেৰ অভিনন্দিম্হ, নপ্পটিক্কোসিম্হ; অনভিনন্দিত্ৰা অপ্পটিক্কোসিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কমিম্হ – ‘ভগৰতো সন্তিকে এতস্স ভাসিতস্স অত্থং আজানিস্সামা’’’তি।
১৬৫. ‘‘এৰংৰাদিনো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰমস্সু ৰচনীযা – ‘কো পনাৰুসো, কামানং অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণং? কো রূপানং অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণং? কো ৰেদনানং অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণ’ন্তি? এৰং পুট্ঠা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা ন চেৰ সম্পাযিস্সন্তি, উত্তরিঞ্চ ৰিঘাতং আপজ্জিস্সন্তি। তং কিস্স হেতু? যথা তং, ভিক্খৰে, অৰিসযস্মিং। নাহং তং, ভিক্খৰে, পস্সামি সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায যো ইমেসং পঞ্হানং ৰেয্যাকরণেন চিত্তং আরাধেয্য, অঞ্ঞত্র তথাগতেন ৰা তথাগতসাৰকেন ৰা, ইতো ৰা পন সুত্ৰা।
১৬৬. ‘‘কো চ, ভিক্খৰে, কামানং অস্সাদো? পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, কামগুণা। কতমে পঞ্চ? চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা, সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা…পে॰… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা … জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ কামগুণা। যং খো, ভিক্খৰে, ইমে পঞ্চ কামগুণে পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং – অযং কামানং অস্সাদো।
১৬৭. ‘‘কো চ, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো? ইধ, ভিক্খৰে, কুলপুত্তো যেন সিপ্পট্ঠানেন জীৰিকং কপ্পেতি – যদি মুদ্দায যদি গণনায যদি সঙ্খানেন [সঙ্খায (ক॰)] যদি কসিযা যদি ৰণিজ্জায যদি গোরক্খেন যদি ইস্সত্থেন যদি রাজপোরিসেন যদি সিপ্পঞ্ঞতরেন – সীতস্স পুরক্খতো উণ্হস্স পুরক্খতো ডংসমকসৰাতাতপসরীংসপসম্ফস্সেহি রিস্সমানো [ঈরযমানো (ক॰), সম্ফস্সমানো (চূল়নি॰ খগ্গৰিসাণসুত্ত ১৩৬)] খুপ্পিপাসায মীযমানো; অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো, দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘তস্স চে, ভিক্খৰে, কুলপুত্তস্স এৰং উট্ঠহতো ঘটতো ৰাযমতো তে ভোগা নাভিনিপ্ফজ্জন্তি। সো সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি উরত্তাল়িং কন্দতি, সম্মোহং আপজ্জতি – ‘মোঘং ৰত মে উট্ঠানং, অফলো ৰত মে ৰাযামো’তি। অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘তস্স চে, ভিক্খৰে, কুলপুত্তস্স এৰং উট্ঠহতো ঘটতো ৰাযমতো তে ভোগা অভিনিপ্ফজ্জন্তি। সো তেসং ভোগানং আরক্খাধিকরণং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি – ‘কিন্তি মে ভোগে নেৰ রাজানো হরেয্যুং, ন চোরা হরেয্যুং, ন অগ্গি দহেয্য, ন উদকং ৰহেয্য [ৰাহেয্য (ক॰)], ন অপ্পিযা দাযাদা হরেয্যু’ন্তি। তস্স এৰং আরক্খতো গোপযতো তে ভোগে রাজানো ৰা হরন্তি, চোরা ৰা হরন্তি, অগ্গি ৰা দহতি, উদকং ৰা ৰহতি, অপ্পিযা ৰা দাযাদা হরন্তি। সো সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি উরত্তাল়িং কন্দতি, সম্মোহং আপজ্জতি – ‘যম্পি মে অহোসি তম্পি নো নত্থী’তি। অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো, দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
১৬৮. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু রাজানোপি রাজূহি ৰিৰদন্তি, খত্তিযাপি খত্তিযেহি ৰিৰদন্তি, ব্রাহ্মণাপি ব্রাহ্মণেহি ৰিৰদন্তি, গহপতীপি গহপতীহি ৰিৰদন্তি, মাতাপি পুত্তেন ৰিৰদতি, পুত্তোপি মাতরা ৰিৰদতি, পিতাপি পুত্তেন ৰিৰদতি, পুত্তোপি পিতরা ৰিৰদতি, ভাতাপি ভাতরা ৰিৰদতি, ভাতাপি ভগিনিযা ৰিৰদতি, ভগিনীপি ভাতরা ৰিৰদতি, সহাযোপি সহাযেন ৰিৰদতি। তে তত্থ কলহৰিগ্গহৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং পাণীহিপি উপক্কমন্তি, লেড্ডূহিপি উপক্কমন্তি, দণ্ডেহিপি উপক্কমন্তি, সত্থেহিপি উপক্কমন্তি। তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং । অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো, দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু অসিচম্মং গহেত্ৰা, ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা, উভতোব্যূল়্হং সঙ্গামং পক্খন্দন্তি উসূসুপি খিপ্পমানেসু , সত্তীসুপি খিপ্পমানাসু, অসীসুপি ৰিজ্জোতলন্তেসু। তে তত্থ উসূহিপি ৰিজ্ঝন্তি, সত্তিযাপি ৰিজ্ঝন্তি, অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তি। তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং। অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো, দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু অসিচম্মং গহেত্ৰা, ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা, অদ্দাৰলেপনা[অট্টাৰলেপনা (স্যা॰ ক॰)] উপকারিযো পক্খন্দন্তি উসূসুপি খিপ্পমানেসু, সত্তীসুপি খিপ্পমানাসু , অসীসুপি ৰিজ্জোতলন্তেসু। তে তত্থ উসূহিপি ৰিজ্ঝন্তি, সত্তিযাপি ৰিজ্ঝন্তি, ছকণকাযপি [পকট্ঠিযাপি (সী॰)] ওসিঞ্চন্তি, অভিৰগ্গেনপি ওমদ্দন্তি, অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তি। তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং। অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো, দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
১৬৯. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু সন্ধিম্পি ছিন্দন্তি, নিল্লোপম্পি হরন্তি, একাগারিকম্পি করোন্তি, পরিপন্থেপি তিট্ঠন্তি, পরদারম্পি গচ্ছন্তি। তমেনং রাজানো গহেত্ৰা ৰিৰিধা কম্মকারণা কারেন্তি – কসাহিপি তাল়েন্তি, ৰেত্তেহিপি তাল়েন্তি, অড্ঢদণ্ডকেহিপি তাল়েন্তি; হত্থম্পি ছিন্দন্তি, পাদম্পি ছিন্দন্তি, হত্থপাদম্পি ছিন্দন্তি, কণ্ণম্পি ছিন্দন্তি, নাসম্পি ছিন্দন্তি, কণ্ণনাসম্পি ছিন্দন্তি; বিলঙ্গথালিকম্পি করোন্তি , সঙ্খমুণ্ডিকম্পি করোন্তি, রাহুমুখম্পি করোন্তি, জোতিমালিকম্পি করোন্তি, হত্থপজ্জোতিকম্পি করোন্তি, এরকৰত্তিকম্পি করোন্তি, চীরকৰাসিকম্পি করোন্তি, এণেয্যকম্পি করোন্তি, বল়িসমংসিকম্পি করোন্তি, কহাপণিকম্পি করোন্তি, খারাপতচ্ছিকম্পি করোন্তি, পলিঘপরিৰত্তিকম্পি করোন্তি, পলালপীঠকম্পি করোন্তি, তত্তেনপি তেলেন ওসিঞ্চন্তি, সুনখেহিপি খাদাপেন্তি, জীৰন্তম্পি সূলে উত্তাসেন্তি, অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তি । তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং। অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো, দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু কাযেন দুচ্চরিতং চরন্তি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরন্তি, মনসা দুচ্চরিতং চরন্তি। তে কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি। অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সম্পরাযিকো, দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
১৭০. ‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, কামানং নিস্সরণং? যো খো, ভিক্খৰে, কামেসু ছন্দরাগৰিনযো ছন্দরাগপ্পহানং – ইদং কামানং নিস্সরণং।
‘‘যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা এৰং কামানং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং নপ্পজানন্তি তে ৰত সামং ৰা কামে পরিজানিস্সন্তি, পরং ৰা তথত্তায সমাদপেস্সন্তি যথা পটিপন্নো কামে পরিজানিস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। যে চ খো কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা এৰং কামানং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং পজানন্তি, তে ৰত সামং ৰা কামে পরিজানিস্সন্তি পরং ৰা তথত্তায সমাদপেস্সন্ত্ন্ত্তি যথা পটিপন্নো কামে পরিজানিস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি।
১৭১. ‘‘কো চ, ভিক্খৰে, রূপানং অস্সাদো? সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, খত্তিযকঞ্ঞা ৰা ব্রাহ্মণকঞ্ঞা ৰা গহপতিকঞ্ঞা ৰা পন্নরসৰস্সুদ্দেসিকা ৰা সোল়সৰস্সুদ্দেসিকা ৰা, নাতিদীঘা নাতিরস্সা নাতিকিসা নাতিথূলা নাতিকাল়ী নাচ্চোদাতা পরমা সা, ভিক্খৰে, তস্মিং সমযে সুভা ৰণ্ণনিভাতি? ‘এৰং, ভন্তে’। যং খো, ভিক্খৰে, সুভং ৰণ্ণনিভং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং – অযং রূপানং অস্সাদো।
‘‘কো চ, ভিক্খৰে, রূপানং আদীনৰো? ইধ, ভিক্খৰে, তমেৰ ভগিনিং পস্সেয্য অপরেন সমযেন আসীতিকং ৰা নাৰুতিকং ৰা ৰস্সসতিকং ৰা জাতিযা, জিণ্ণং গোপানসিৰঙ্কং ভোগ্গং দণ্ডপরাযনং পৰেধমানং গচ্ছন্তিং আতুরং গতযোব্বনং খণ্ডদন্তং [খণ্ডদন্তিং (সী॰ পী॰)] পলিতকেসং[পলিতকেসিং], ৰিলূনং খলিতসিরং ৰলিনং তিলকাহতগত্তং [তিলকাহতগত্তিং (বহূসু) অট্ঠকথা টীকা ওলোকেতব্বা]। তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, যা পুরিমা সুভা ৰণ্ণনিভা সা অন্তরহিতা, আদীনৰো পাতুভূতোতি? ‘এৰং, ভন্তে’। অযম্পি, ভিক্খৰে, রূপানং আদীনৰো।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তমেৰ ভগিনিং পস্সেয্য আবাধিকং দুক্খিতং বাল়্হগিলানং, সকে মুত্তকরীসে পলিপন্নং সেমানং [সেয্যমানং (ক॰)], অঞ্ঞেহি ৰুট্ঠাপিযমানং, অঞ্ঞেহি সংৰেসিযমানং। তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, যা পুরিমা সুভা ৰণ্ণনিভা সা অন্তরহিতা, আদীনৰো পাতুভূতোতি? ‘এৰং, ভন্তে’। অযম্পি, ভিক্খৰে, রূপানং আদীনৰো।
১৭২. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তমেৰ ভগিনিং পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং – একাহমতং ৰা দ্ৰীহমতং ৰা তীহমতং ৰা, উদ্ধুমাতকং ৰিনীলকং ৰিপুব্বকজাতং। তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, যা পুরিমা সুভা ৰণ্ণনিভা সা অন্তরহিতা, আদীনৰো পাতুভূতোতি? ‘এৰং, ভন্তে’। অযম্পি, ভিক্খৰে, রূপানং আদীনৰো।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তমেৰ ভগিনিং পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং – কাকেহি ৰা খজ্জমানং, কুললেহি ৰা খজ্জমানং, গিজ্ঝেহি ৰা খজ্জমানং, কঙ্কেহি ৰা খজ্জমানং, সুনখেহি ৰা খজ্জমানং, ব্যগ্ঘেহি ৰা খজ্জমানং, দীপীহি ৰা খজ্জমানং, সিঙ্গালেহি ৰা খজ্জমানং, ৰিৰিধেহি ৰা পাণকজাতেহি খজ্জমানং। তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে , যা পুরিমা সুভা ৰণ্ণনিভা সা অন্তরহিতা, আদীনৰো পাতুভূতোতি? ‘এৰং, ভন্তে’। অযম্পি, ভিক্খৰে, রূপানং আদীনৰো।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তমেৰ ভগিনিং পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং – অট্ঠিকসঙ্খলিকং সমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং, অট্ঠিকসঙ্খলিকং নিমংসলোহিতমক্খিতং ন্হারুসম্বন্ধং, অট্ঠিকসঙ্খলিকং অপগতমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং, অট্ঠিকানি অপগতসম্বন্ধানি দিসাৰিদিসাৰিক্খিত্তানি – অঞ্ঞেন হত্থট্ঠিকং, অঞ্ঞেন পাদট্ঠিকং, অঞ্ঞেন গোপ্ফকট্ঠিকং, অঞ্ঞেন জঙ্ঘট্ঠিকং, অঞ্ঞেন ঊরুট্ঠিকং, অঞ্ঞেন কটিট্ঠিকং, অঞ্ঞেন ফাসুকট্ঠিকং, অঞ্ঞেন পিট্ঠিট্ঠিকং, অঞ্ঞেন খন্ধট্ঠিকং, অঞ্ঞেন গীৰট্ঠিকং, অঞ্ঞেন হনুকট্ঠিকং, অঞ্ঞেন দন্তট্ঠিকং, অঞ্ঞেন সীসকটাহং। তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, যা পুরিমা সুভা ৰণ্ণনিভা সা অন্তরহিতা, আদীনৰো পাতুভূতোতি? ‘এৰং, ভন্তে’। অযম্পি, ভিক্খৰে, রূপানং আদীনৰো।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তমেৰ ভগিনিং পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং – অট্ঠিকানি সেতানি সঙ্খৰণ্ণপটিভাগানি, অট্ঠিকানি পুঞ্জকিতানি তেরোৰস্সিকানি, অট্ঠিকানি পূতীনি চুণ্ণকজাতানি। তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, যা পুরিমা সুভা ৰণ্ণনিভা সা অন্তরহিতা, আদীনৰো পাতুভূতোতি? ‘এৰং, ভন্তে’। অযম্পি, ভিক্খৰে, রূপানং আদীনৰো।
‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, রূপানং নিস্সরণং? যো, ভিক্খৰে, রূপেসু ছন্দরাগৰিনযো ছন্দরাগপ্পহানং – ইদং রূপানং নিস্সরণং।
‘‘যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা এৰং রূপানং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং নপ্পজানন্তি তে ৰত সামং ৰা রূপে পরিজানিস্সন্তি, পরং ৰা তথত্তায সমাদপেস্সন্তি যথা পটিপন্নো রূপে পরিজানিস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। যে চ খো কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা এৰং রূপানং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং পজানন্তি তে ৰত সামং ৰা রূপে পরিজানিস্সন্তি পরং ৰা তথত্তায সমাদপেস্সন্তি যথা পটিপন্নো রূপে পরিজানিস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি।
১৭৩. ‘‘কো চ, ভিক্খৰে, ৰেদনানং অস্সাদো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, নেৰ তস্মিং সমযে অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি ; অব্যাবজ্ঝংযেৰ তস্মিং সমযে ৰেদনং ৰেদেতি। অব্যাবজ্ঝপরমাহং, ভিক্খৰে, ৰেদনানং অস্সাদং ৰদামি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে॰… যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু পীতিযা চ ৰিরাগা, উপেক্খকো চ ৰিহরতি, সতো চ সম্পজানো সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে॰… যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, নেৰ তস্মিং সমযে অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি; অব্যাবজ্ঝংযেৰ তস্মিং সমযে ৰেদনং ৰেদেতি। অব্যাবজ্ঝপরমাহং, ভিক্খৰে, ৰেদনানং অস্সাদং ৰদামি।
১৭৪. ‘‘কো চ, ভিক্খৰে, ৰেদনানং আদীনৰো? যং, ভিক্খৰে, ৰেদনা অনিচ্চা দুক্খা ৰিপরিণামধম্মা – অযং ৰেদনানং আদীনৰো।
‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, ৰেদনানং নিস্সরণং? যো, ভিক্খৰে, ৰেদনাসু ছন্দরাগৰিনযো, ছন্দরাগপ্পহানং – ইদং ৰেদনানং নিস্সরণং।
‘‘যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা এৰং ৰেদনানং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং নপ্পজানন্তি, তে ৰত সামং ৰা ৰেদনং পরিজানিস্সন্তি, পরং ৰা তথত্তায সমাদপেস্সন্তি যথা পটিপন্নো ৰেদনং পরিজানিস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। যে চ খো কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা এৰং ৰেদনানং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং পজানন্তি তে ৰত সামং ৰা ৰেদনং পরিজানিস্সন্তি, পরং ৰা তথত্তায সমাদপেস্সন্তি যথা পটিপন্নো ৰেদনং পরিজানিস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
মহাদুক্খক্খন্ধসুত্তং নিট্ঠিতং ততিযং।
৪. চূল়দুক্খক্খন্ধসুত্তং
১৭৫. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সক্কেসু ৰিহরতি কপিলৰত্থুস্মিং নিগ্রোধারামে। অথ খো মহানামো সক্কো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো মহানামো সক্কো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘দীঘরত্তাহং, ভন্তে, ভগৰতা এৰং ধম্মং দেসিতং আজানামি – ‘লোভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, দোসো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, মোহো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি। এৰঞ্চাহং [এৰংপাহং (ক॰)], ভন্তে, ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামি – ‘লোভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, দোসো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, মোহো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি। অথ চ পন মে একদা লোভধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, দোসধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, মোহধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি। তস্স ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘কোসু নাম মে ধম্মো অজ্ঝত্তং অপ্পহীনো যেন মে একদা লোভধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, দোসধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, মোহধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তী’’’তি।
১৭৬. ‘‘সো এৰ খো তে, মহানাম, ধম্মো অজ্ঝত্তং অপ্পহীনো যেন তে একদা লোভধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, দোসধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, মোহধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি। সো চ হি তে, মহানাম, ধম্মো অজ্ঝত্তং পহীনো অভৰিস্স, ন ত্ৰং অগারং অজ্ঝাৰসেয্যাসি, ন কামে পরিভুঞ্জেয্যাসি। যস্মা চ খো তে, মহানাম, সো এৰ ধম্মো অজ্ঝত্তং অপ্পহীনো তস্মা ত্ৰং অগারং অজ্ঝাৰসসি, কামে পরিভুঞ্জসি।
১৭৭. ‘‘‘অপ্পস্সাদা কামা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো [বহূপাযাসা (সী॰ স্যা॰ পী॰)] এত্থ ভিয্যো’তি – ইতি চেপি, মহানাম, অরিযসাৰকস্স যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠং হোতি, সো চ [সোৰ (ক॰)] অঞ্ঞত্রেৰ কামেহি অঞ্ঞত্র অকুসলেহি ধম্মেহি পীতিসুখং নাধিগচ্ছতি, অঞ্ঞং ৰা ততো সন্ততরং; অথ খো সো নেৰ তাৰ অনাৰট্টী কামেসু হোতি। যতো চ খো, মহানাম, অরিযসাৰকস্স ‘অপ্পস্সাদা কামা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো’তি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠং হোতি, সো চ অঞ্ঞত্রেৰ কামেহি অঞ্ঞত্র অকুসলেহি ধম্মেহি পীতিসুখং অধিগচ্ছতি অঞ্ঞং ৰা ততো সন্ততরং; অথ খো সো অনাৰট্টী কামেসু হোতি।
‘‘ময্হম্পি খো, মহানাম , পুব্বেৰ সম্বোধা, অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো, ‘অপ্পস্সাদা কামা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো’তি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠং হোতি, সো চ অঞ্ঞত্রেৰ কামেহি অঞ্ঞত্র অকুসলেহি ধম্মেহি পীতিসুখং নাজ্ঝগমং, অঞ্ঞং ৰা ততো সন্ততরং; অথ খ্ৰাহং নেৰ তাৰ অনাৰট্টী কামেসু পচ্চঞ্ঞাসিং। যতো চ খো মে, মহানাম, ‘অপ্পস্সাদা কামা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো’তি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠং অহোসি, সো চ [সোৰ (ক॰)] অঞ্ঞত্রেৰ কামেহি অঞ্ঞত্র অকুসলেহি ধম্মেহি পীতিসুখং অজ্ঝগমং, অঞ্ঞং ৰা ততো সন্ততরং; অথাহং অনাৰট্টী কামেসু পচ্চঞ্ঞাসিং।
১৭৮. ‘‘কো চ, মহানাম, কামানং অস্সাদো? পঞ্চিমে, মহানাম, কামগুণা। কতমে পঞ্চ? চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা; সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা…পে॰… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা – ইমে খো, মহানাম, পঞ্চ কামগুণা। যং খো, মহানাম, ইমে পঞ্চ কামগুণে পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং – অযং কামানং অস্সাদো।
‘‘কো চ, মহানাম, কামানং আদীনৰো? ইধ, মহানাম, কুলপুত্তো যেন সিপ্পট্ঠানেন জীৰিকং কপ্পেতি – যদি মুদ্দায যদি গণনায যদি সঙ্খানেন যদি কসিযা যদি ৰণিজ্জায যদি গোরক্খেন যদি ইস্সত্থেন যদি রাজপোরিসেন যদি সিপ্পঞ্ঞতরেন, সীতস্স পুরক্খতো উণ্হস্স পুরক্খতো ডংসমকসৰাতাতপসরীংসপসম্ফস্সেহি রিস্সমানো খুপ্পিপাসায মীযমানো; অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘তস্স চে মহানাম কুলপুত্তস্স এৰং উট্ঠহতো ঘটতো ৰাযমতো তে ভোগা নাভিনিপ্ফজ্জন্তি, সো সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি উরত্তাল়িং কন্দতি সম্মোহং আপজ্জতি ‘মোঘং ৰত মে উট্ঠানং, অফলো ৰত মে ৰাযামো’তি। অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘তস্স চে, মহানাম, কুলপুত্তস্স এৰং উট্ঠহতো ঘটতো ৰাযমতো তে ভোগা অভিনিপ্ফজ্জন্তি। সো তেসং ভোগানং আরক্খাধিকরণং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি – ‘কিন্তি মে ভোগে নেৰ রাজানো হরেয্যুং, ন চোরা হরেয্যুং, ন অগ্গি দহেয্য, ন উদকং ৰহেয্য, ন অপ্পিযা ৰা দাযাদা হরেয্যু’ন্তি। তস্স এৰং আরক্খতো গোপযতো তে ভোগে রাজানো ৰা হরন্তি, চোরা ৰা হরন্তি, অগ্গি ৰা দহতি, উদকং ৰা ৰহতি, অপ্পিযা ৰা দাযাদা হরন্তি। সো সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি উরত্তাল়িং কন্দতি সম্মোহং আপজ্জতি – ‘যম্পি মে অহোসি তম্পি নো নত্থী’তি। অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, মহানাম, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু রাজানোপি রাজূহি ৰিৰদন্তি, খত্তিযাপি খত্তিযেহি ৰিৰদন্তি, ব্রাহ্মণাপি ব্রাহ্মণেহি ৰিৰদন্তি, গহপতীপি গহপতীহি ৰিৰদন্তি, মাতাপি পুত্তেন ৰিৰদতি, পুত্তোপি মাতরা ৰিৰদতি, পিতাপি পুত্তেন ৰিৰদতি, পুত্তোপি পিতরা ৰিৰদতি, ভাতাপি ভাতরা ৰিৰদতি, ভাতাপি ভগিনিযা ৰিৰদতি, ভগিনীপি ভাতরা ৰিৰদতি, সহাযোপি সহাযেন ৰিৰদতি। তে তত্থ কলহৰিগ্গহৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং পাণীহিপি উপক্কমন্তি, লেড্ডূহিপি উপক্কমন্তি, দণ্ডেহিপি উপক্কমন্তি, সত্থেহিপি উপক্কমন্তি। তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং । অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, মহানাম, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু অসিচম্মং গহেত্ৰা, ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা, উভতোব্যূল়্হং সঙ্গামং পক্খন্দন্তি উসূসুপি খিপ্পমানেসু, সত্তীসুপি খিপ্পমানাসু, অসীসুপি ৰিজ্জোতলন্তেসু। তে তত্থ উসূহিপি ৰিজ্ঝন্তি, সত্তিযাপি ৰিজ্ঝন্তি, অসিনাপি সীসংছিন্দন্তি। তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং। অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, মহানাম, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু অসিচম্মং গহেত্ৰা, ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা, অদ্দাৰলেপনা উপকারিযো পক্খন্দন্তি উসূসুপি খিপ্পমানেসু, সত্তীসুপি খিপ্পমানাসু, অসীসুপি ৰিজ্জোতলন্তেসু। তে তত্থ উসূহিপি ৰিজ্ঝন্তি, সত্তিযাপি ৰিজ্ঝন্তি, ছকণকাযপি ওসিঞ্চন্তি, অভিৰগ্গেনপি ওমদ্দন্তি, অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তি। তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং। অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, মহানাম, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু সন্ধিম্পি ছিন্দন্তি, নিল্লোপম্পি হরন্তি, একাগারিকম্পি করোন্তি, পরিপন্থেপি তিট্ঠন্তি, পরদারম্পি গচ্ছন্তি। তমেনং রাজানো গহেত্ৰা ৰিৰিধা কম্মকারণা কারেন্তি – কসাহিপি তাল়েন্তি, ৰেত্তেহিপি তাল়েন্তি, অড্ঢদণ্ডকেহিপি তাল়েন্তি; হত্থম্পি ছিন্দন্তি, পাদম্পি ছিন্দন্তি, হত্থপাদম্পি ছিন্দন্তি, কণ্ণম্পি ছিন্দন্তি, নাসম্পি ছিন্দন্তি, কণ্ণনাসম্পি ছিন্দন্তি; বিলঙ্গথালিকম্পি করোন্তি, সঙ্খমুণ্ডিকম্পি করোন্তি, রাহুমুখম্পি করোন্তি, জোতিমালিকম্পি করোন্তি, হত্থপজ্জোতিকম্পি করোন্তি, এরকৰত্তিকম্পি করোন্তি, চীরকৰাসিকম্পি করোন্তি, এণেয্যকম্পি করোন্তি, বল়িসমংসিকম্পি করোন্তি, কহাপণিকম্পি করোন্তি, খারাপতচ্ছিকম্পি করোন্তি, পলিঘপরিৰত্তিকম্পি করোন্তি, পলালপীঠকম্পি করোন্তি, তত্তেনপি তেলেন ওসিঞ্চন্তি, সুনখেহিপি খাদাপেন্তি, জীৰন্তম্পি সূলে উত্তাসেন্তি, অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তি। তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং। অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, মহানাম, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু কাযেন দুচ্চরিতং চরন্তি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরন্তি, মনসা দুচ্চরিতং চরন্তি। তে কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, কাযস্স ভেদা পরং মরণা, অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি। অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সম্পরাযিকো , দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
১৭৯. ‘‘একমিদাহং, মহানাম, সমযং রাজগহে ৰিহরামি গিজ্ঝকূটে পব্বতে। তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা নিগণ্ঠা [নিগন্থা (স্যা॰ ক॰)]ইসিগিলিপস্সে কাল়সিলাযং উব্ভট্ঠকা হোন্তি আসনপটিক্খিত্তা, ওপক্কমিকা দুক্খা তিব্বা খরা কটুকা ৰেদনা ৰেদযন্তি। অথ খ্ৰাহং, মহানাম, সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন ইসিগিলিপস্সে কাল়সিলা যেন তে নিগণ্ঠা তেনুপসঙ্কমিং; উপসঙ্কমিত্ৰা তে নিগণ্ঠে এতদৰোচং – ‘কিন্নু তুম্হে, আৰুসো, নিগণ্ঠা উব্ভট্ঠকা আসনপটিক্খিত্তা, ওপক্কমিকা দুক্খা তিব্বা খরা কটুকা ৰেদনা ৰেদযথা’তি? এৰং ৰুত্তে, মহানাম, তে নিগণ্ঠা মং এতদৰোচুং – ‘নিগণ্ঠো, আৰুসো, নাটপুত্তো [নাথপুত্তো (সী॰ পী॰)] সব্বঞ্ঞূ সব্বদস্সাৰী অপরিসেসং ঞাণদস্সনং পটিজানাতি – ‘‘চরতো চ মে তিট্ঠতো চ সুত্তস্স চ জাগরস্স চ সততং সমিতং ঞাণদস্সনং পচ্চুপট্ঠিত’’ন্তি। সো এৰমাহ – ‘‘অত্থি খো ৰো [অত্থি খো ভো (স্যা॰ ক॰)], নিগণ্ঠা, পুব্বে পাপকম্মং কতং, তং ইমায কটুকায দুক্করকারিকায নিজ্জীরেথ [নিজ্জরেথ (সী॰ স্যা॰ পী॰)]; যং পনেত্থ [মযং পনেত্থ (ক॰)] এতরহি কাযেন সংৰুতা ৰাচায সংৰুতা মনসা সংৰুতা তং আযতিং পাপস্স কম্মস্স অকরণং; ইতি পুরাণানং কম্মানং তপসা ব্যন্তিভাৰা, নৰানং কম্মানং অকরণা, আযতিং অনৰস্সৰো; আযতিং অনৰস্সৰা কম্মক্খযো, কম্মক্খযা দুক্খক্খযো, দুক্খক্খযা ৰেদনাক্খযো, ৰেদনাক্খযা সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতী’’তি। তঞ্চ পনম্হাকং রুচ্চতি চেৰ খমতি চ, তেন চম্হ অত্তমনা’তি।
১৮০. ‘‘এৰং ৰুত্তে, অহং, মহানাম, তে নিগণ্ঠে এতদৰোচং – ‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানাথ – অহুৰম্হেৰ মযং পুব্বে ন নাহুৰম্হা’তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’। ‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানাথ – অকরম্হেৰ মযং পুব্বে পাপকম্মং ন নাকরম্হা’তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’। ‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানাথ – এৰরূপং ৰা এৰরূপং ৰা পাপকম্মং অকরম্হা’তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’। ‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানাথ – এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জিণ্ণং, এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জীরেতব্বং , এত্তকম্হি ৰা দুক্খে নিজ্জিণ্ণে সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতী’তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’। ‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানাথ – দিট্ঠেৰ ধম্মে অকুসলানং ধম্মানং পহানং, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদ’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’।
‘‘‘ইতি কির তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, ন জানাথ – অহুৰম্হেৰ মযং পুব্বে ন নাহুৰম্হাতি, ন জানাথ – অকরম্হেৰ মযং পুব্বে পাপকম্মং ন নাকরম্হাতি, ন জানাথ – এৰরূপং ৰা এৰরূপং ৰা পাপকম্মং অকরম্হাতি, ন জানাথ – এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জিণ্ণং, এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জীরেতব্বং, এত্তকম্হি ৰা দুক্খে নিজ্জিণ্ণে সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতীতি। ন জানাথ – দিট্ঠেৰ ধম্মে অকুসলানং ধম্মানং পহানং, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদং। এৰং সন্তে, আৰুসো নিগণ্ঠা, যে লোকে লুদ্দা লোহিতপাণিনো কুরূরকম্মন্তা মনুস্সেসু পচ্চাজাতা তে নিগণ্ঠেসু পব্বজন্তী’তি? ‘নখো, আৰুসো গোতম, সুখেন সুখং অধিগন্তব্বং, দুক্খেন খো সুখং অধিগন্তব্বং; সুখেন চাৰুসো গোতম, সুখং অধিগন্তব্বং অভৰিস্স, রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো সুখং অধিগচ্ছেয্য, রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো সুখৰিহারিতরো আযস্মতা গোতমেনা’তি।
‘‘‘অদ্ধাযস্মন্তেহি নিগণ্ঠেহি সহসা অপ্পটিসঙ্খা ৰাচা ভাসিতা – ন খো, আৰুসো গোতম, সুখেন সুখং অধিগন্তব্বং, দুক্খেন খো সুখং অধিগন্তব্বং; সুখেন চাৰুসো গোতম, সুখং অধিগন্তব্বং অভৰিস্স, রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো সুখং অধিগচ্ছেয্য, রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো সুখৰিহারিতরো আযস্মতা গোতমেনা’’তি। অপি চ অহমেৰ তত্থ পটিপুচ্ছিতব্বো – কো নু খো আযস্মন্তানং সুখৰিহারিতরো রাজা ৰা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো আযস্মা ৰা গোতমো’তি? অদ্ধাৰুসো গোতম, অম্হেহি সহসা অপ্পটিসঙ্খা ৰাচা ভাসিতা, ন খো, আৰুসো গোতম, সুখেন সুখং অধিগন্তব্বং, দুক্খেন খো সুখং অধিগন্তব্বং; সুখেন চাৰুসো গোতম, সুখং অধিগন্তব্বং অভৰিস্স, রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো সুখং অধিগচ্ছেয্য, রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো সুখৰিহারিতরো আযস্মতা গোতমেনাতি। অপি চ তিট্ঠতেতং, ইদানিপি মযং আযস্মন্তং গোতমং পুচ্ছাম – কো নু খো আযস্মন্তানং সুখৰিহারিতরো রাজা ৰা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো আযস্মা ৰা গোতমো’তি?
‘‘‘তেন হাৰুসো নিগণ্ঠা, তুম্হেৰ তত্থ পটিপুচ্ছিস্সামি, যথা ৰো খমেয্য তথা নং ব্যাকরেয্যাথ। তং কিং মঞ্ঞথাৰুসো নিগণ্ঠা, পহোতি রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো, অনিঞ্জমানো কাযেন, অভাসমানো ৰাচং, সত্ত রত্তিন্দিৰানি একন্তসুখং পটিসংৰেদী ৰিহরিতু’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’।
‘‘‘তং কিং মঞ্ঞথাৰুসো নিগণ্ঠা, পহোতি রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো, অনিঞ্জমানো কাযেন, অভাসমানো ৰাচং, ছ রত্তিন্দিৰানি…পে॰… পঞ্চ রত্তিন্দিৰানি… চত্তারি রত্তিন্দিৰানি… তীণি রত্তিন্দিৰানি… দ্ৰে রত্তিন্দিৰানি… একং রত্তিন্দিৰং একন্তসুখং পটিসংৰেদী ৰিহরিতু’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’।
‘‘‘অহং খো, আৰুসো নিগণ্ঠা, পহোমি অনিঞ্জমানো কাযেন, অভাসমানো ৰাচং, একং রত্তিন্দিৰং একন্তসুখং পটিসংৰেদী ৰিহরিতুং। অহং খো, আৰুসো নিগণ্ঠা, পহোমি অনিঞ্জমানো কাযেন, অভাসমানো ৰাচং, দ্ৰে রত্তিন্দিৰানি… তীণি রত্তিন্দিৰানি… চত্তারি রত্তিন্দিৰানি… পঞ্চ রত্তিন্দিৰানি… ছ রত্তিন্দিৰানি… সত্ত রত্তিন্দিৰানি একন্তসুখং পটিসংৰেদী ৰিহরিতুং। তং কিং মঞ্ঞথাৰুসো নিগণ্ঠা, এৰং সন্তে কো সুখৰিহারিতরো রাজা ৰা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো অহং ৰা’তি? ‘এৰং সন্তে আযস্মাৰ গোতমো সুখৰিহারিতরো রঞ্ঞা মাগধেন সেনিযেন বিম্বিসারেনা’’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনো মহানামো সক্কো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি।
চূল়দুক্খক্খন্ধসুত্তং নিট্ঠিতং চতুত্থং।
৫. অনুমানসুত্তং
১৮১. এৰং মে সুতং – একং সমযং আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভগ্গেসু ৰিহরতি সুসুমারগিরে [সুংসুমারগিরে (সী॰ স্যা॰ পী॰)] ভেসকল়াৰনে মিগদাযে। তত্র খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো, ভিক্খৰো’’তি। ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা মহামোগ্গল্লানো এতদৰোচ –
‘‘পৰারেতি চেপি, আৰুসো, ভিক্খু – ‘ৰদন্তু মং আযস্মন্তো, ৰচনীযোম্হি আযস্মন্তেহী’তি, সো চ হোতি দুব্বচো, দোৰচস্সকরণেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো, অক্খমো অপ্পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনিং, অথ খো নং সব্রহ্মচারী ন চেৰ ৰত্তব্বং মঞ্ঞন্তি, ন চ অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি, ন চ তস্মিং পুগ্গলে ৰিস্সাসং আপজ্জিতব্বং মঞ্ঞন্তি।
‘‘কতমে চাৰুসো, দোৰচস্সকরণা ধম্মা? ইধাৰুসো, ভিক্খু পাপিচ্ছো হোতি, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো। যম্পাৰুসো, ভিক্খু পাপিচ্ছো হোতি, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু অত্তুক্কংসকো হোতি পরৰম্ভী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু অত্তুক্কংসকো হোতি পরৰম্ভী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি কোধাভিভূতো। যম্পাৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি কোধাভিভূতো – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো , ভিক্খু কোধনো হোতি কোধহেতু উপনাহী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি কোধহেতু উপনাহী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি কোধহেতু অভিসঙ্গী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি কোধহেতু অভিসঙ্গী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি কোধসামন্তা [কোধসামন্তং (স্যা॰ পী॰ ক॰)] ৰাচং নিচ্ছারেতা। যম্পাৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো [চুদিতো (সী॰ স্যা॰ পী॰)] চোদকেন চোদকং পটিপ্ফরতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকং পটিপ্ফরতি – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকং অপসাদেতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকং অপসাদেতি – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং , আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকস্স পচ্চারোপেতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকস্স পচ্চারোপেতি – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতি, বহিদ্ধা কথং অপনামেতি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতি, বহিদ্ধা কথং অপনামেতি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন অপদানে ন সম্পাযতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন অপদানে ন সম্পাযতি – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু মক্খী হোতি পল়াসী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু মক্খী হোতি পল়াসী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু ইস্সুকী হোতি মচ্ছরী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু ইস্সুকী হোতি মচ্ছরী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু সঠো হোতি মাযাৰী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু সঠো হোতি মাযাৰী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু থদ্ধো হোতি অতিমানী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু থদ্ধো হোতি অতিমানী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু সন্দিট্ঠিপরামাসী হোতি আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু সন্দিট্ঠিপরামাসী হোতি আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো। ইমে ৰুচ্চন্তাৰুসো, দোৰচস্সকরণা ধম্মা।
১৮২. ‘‘নো চেপি, আৰুসো, ভিক্খু পৰারেতি – ‘ৰদন্তু মং আযস্মন্তো, ৰচনীযোম্হি আযস্মন্তেহী’তি, সো চ হোতি সুৰচো, সোৰচস্সকরণেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো, খমো পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনিং, অথ খো নং সব্রহ্মচারী ৰত্তব্বঞ্চেৰ মঞ্ঞন্তি, অনুসাসিতব্বঞ্চ মঞ্ঞন্তি, তস্মিঞ্চ পুগ্গলে ৰিস্সাসং আপজ্জিতব্বং মঞ্ঞন্তি।
‘‘কতমে চাৰুসো, সোৰচস্সকরণা ধম্মা? ইধাৰুসো, ভিক্খু ন পাপিচ্ছো হোতি, ন পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো। যম্পাৰুসো, ভিক্খু ন পাপিচ্ছো হোতি ন পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু অনত্তুক্কংসকো হোতি অপরৰম্ভী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু অনত্তুক্কংসকো হোতি অপরৰম্ভী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধাভিভূতো। যম্পাৰুসো, ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধাভিভূতো – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধহেতু উপনাহী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধহেতু উপনাহী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধহেতু অভিসঙ্গী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধহেতু অভিসঙ্গী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা। যম্পাৰুসো , ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকং নপ্পটিপ্ফরতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকং নপ্পটিপ্ফরতি – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো ।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকং ন অপসাদেতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকং ন অপসাদেতি – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকস্স ন পচ্চারোপেতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকস্স ন পচ্চারোপেতি – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন ন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতি, ন বহিদ্ধা কথং অপনামেতি, ন কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন ন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতি, ন বহিদ্ধা কথং অপনামেতি, ন কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন অপদানে সম্পাযতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন অপদানে সম্পাযতি – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু অমক্খী হোতি অপল়াসী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু অমক্খী হোতি অপল়াসী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু অনিস্সুকী হোতি অমচ্ছরী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু অনিস্সুকী হোতি অমচ্ছরী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু অসঠো হোতি অমাযাৰী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু অসঠো হোতি অমাযাৰী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু অত্থদ্ধো হোতি অনতিমানী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু অত্থদ্ধো হোতি অনতিমানী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু অসন্দিট্ঠিপরামাসী হোতি অনাধানগ্গাহী সুপ্পটিনিস্সগ্গী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু অসন্দিট্ঠিপরামাসী হোতি, অনাধানগ্গাহী সুপ্পটিনিস্সগ্গী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো। ইমে ৰুচ্চন্তাৰুসো, সোৰচস্সকরণা ধম্মা।
১৮৩. ‘‘তত্রাৰুসো , ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং অনুমিনিতব্বং [অনুমানিতব্বং (সী॰)] – ‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো পাপিচ্ছো, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং পাপিচ্ছো পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘ন পাপিচ্ছো ভৰিস্সামি, ন পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো অত্তুক্কংসকো পরৰম্ভী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং অত্তুক্কংসকো পরৰম্ভী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘অনত্তুক্কংসকো ভৰিস্সামি অপরৰম্ভী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো কোধনো কোধাভিভূতো, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো। অহঞ্চেৰ খো পনস্সং কোধনো কোধাভিভূতো, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘ন কোধনো ভৰিস্সামি ন কোধাভিভূতো’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো কোধনো কোধহেতু উপনাহী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং কোধনো কোধহেতু উপনাহী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘ন কোধনো ভৰিস্সামি ন কোধহেতু উপনাহী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো কোধনো কোধহেতু অভিসঙ্গী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং কোধনো কোধহেতু অভিসঙ্গী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘ন কোধনো ভৰিস্সামি ন কোধহেতু অভিসঙ্গী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো কোধনো কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং কোধনো কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘ন কোধনো ভৰিস্সামি ন কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেস্সামী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো চোদিতো চোদকেন চোদকং পটিপ্ফরতি, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পন চোদিতো চোদকেন চোদকং পটিপ্ফরেয্যং , অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘চোদিতো চোদকেন চোদকং নপ্পটিপ্ফরিস্সামী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো চোদিতো চোদকেন চোদকং অপসাদেতি, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পন চোদিতো চোদকেন চোদকং অপসাদেয্যং, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘চোদিতো চোদকেন চোদকং ন অপসাদেস্সামী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো চোদিতো চোদকেন চোদকস্স পচ্চারোপেতি, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পন চোদিতো চোদকেন চোদকস্স পচ্চারোপেয্যং, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘চোদিতো চোদকেন চোদকস্স ন পচ্চারোপেস্সামী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো চোদিতো চোদকেন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতি, বহিদ্ধা কথং অপনামেতি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পন চোদিতো চোদকেন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরেয্যং, বহিদ্ধা কথং অপনামেয্যং , কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরেয্যং, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘চোদিতো চোদকেন ন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরিস্সামি, ন বহিদ্ধা কথং অপনামেস্সামি, ন কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরিস্সামী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো চোদিতো চোদকেন অপদানে ন সম্পাযতি, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পন চোদিতো চোদকেন অপদানে ন সম্পাযেয্যং, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘চোদিতো চোদকেন অপদানে সম্পাযিস্সামী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো মক্খী পল়াসী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং মক্খী পল়াসী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘অমক্খী ভৰিস্সামি অপল়াসী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো ইস্সুকী মচ্ছরী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং ইস্সুকী মচ্ছরী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘অনিস্সুকী ভৰিস্সামি অমচ্ছরী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো সঠো মাযাৰী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং সঠো মাযাৰী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘অসঠো ভৰিস্সামি অমাযাৰী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো থদ্ধো অতিমানী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং থদ্ধো অতিমানী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘অত্থদ্ধো ভৰিস্সামি অনতিমানী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো সন্দিট্ঠিপরামাসী আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং সন্দিট্ঠিপরামাসী আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘অসন্দিট্ঠিপরামাসী ভৰিস্সামি অনাধানগ্গাহী সুপ্পটিনিস্সগ্গী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
১৮৪. ‘‘তত্রাৰুসো , ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি পাপিচ্ছো, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো’তি? সচে, আৰুসো , ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘পাপিচ্ছো খোম্হি, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘ন খোম্হি পাপিচ্ছো, ন পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি অত্তুক্কংসকো পরৰম্ভী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অত্তুক্কংসকো খোম্হি পরৰম্ভী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অনত্তুক্কংসকো খোম্হি অপরৰম্ভী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি কোধনো কোধাভিভূতো’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘কোধনো খোম্হি কোধাভিভূতো’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘ন খোম্হি কোধনো কোধাভিভূতো’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি কোধনো কোধহেতু উপনাহী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি ‘কোধনো খোম্হি কোধহেতু উপনাহী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি ‘ন খোম্হি কোধনো কোধহেতু উপনাহী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি কোধনো কোধহেতু অভিসঙ্গী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘কোধনো খোম্হি কোধহেতু অভিসঙ্গী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘ন খোম্হি কোধনো কোধহেতু অভিসঙ্গী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি কোধনো কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘কোধনো খোম্হি কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘ন খোম্হি কোধনো কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি চোদিতো চোদকেন চোদকং পটিপ্ফরামী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন চোদকং পটিপ্ফরামী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন চোদকং নপ্পটিপ্ফরামী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি চোদিতো চোদকেন চোদকং অপসাদেমী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন চোদকং অপসাদেমী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন চোদকং ন অপসাদেমী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি চোদিতো চোদকেন চোদকস্স পচ্চারোপেমী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন চোদকস্স পচ্চারোপেমী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন চোদকস্স ন পচ্চারোপেমী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি চোদিতো চোদকেন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরামি, বহিদ্ধা কথং অপনামেমি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোমী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরামি, বহিদ্ধা কথং অপনামেমি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোমী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন ন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরামি, ন বহিদ্ধা কথং অপনামেমি, ন কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোমী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি চোদিতো চোদকেন অপদানে ন সম্পাযামী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন অপদানে ন সম্পাযামী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন অপদানে সম্পাযামী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং , আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি মক্খী পল়াসী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘মক্খী খোম্হি পল়াসী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অমক্খী খোম্হি অপল়াসী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি ইস্সুকী মচ্ছরী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘ইস্সুকী খোম্হি মচ্ছরী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অনিস্সুকী খোম্হি অমচ্ছরী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি সঠো মাযাৰী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘সঠো খোম্হি মাযাৰী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অসঠো খোম্হি অমাযাৰী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি থদ্ধো অতিমানী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘থদ্ধো খোম্হি অতিমানী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অত্থদ্ধো খোম্হি অনতিমানী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি সন্দিট্ঠিপরামাসী আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী’তি? সচে, আৰুসো , ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘সন্দিট্ঠিপরামাসী খোম্হি আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অসন্দিট্ঠিপরামাসী খোম্হি অনাধানগ্গাহী সুপ্পটিনিস্সগ্গী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘সচে , আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো সব্বেপিমে পাপকে অকুসলে ধম্মে অপ্পহীনে অত্তনি সমনুপস্সতি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা সব্বেসংযেৰ ইমেসং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো সব্বেপিমে পাপকে অকুসলে ধম্মে পহীনে অত্তনি সমনুপস্সতি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং, অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘সেয্যথাপি, আৰুসো, ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা, দহরো যুৰা মণ্ডনজাতিকো, আদাসে ৰা পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে, অচ্ছে ৰা উদকপত্তে, সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো, সচে তত্থ পস্সতি রজং ৰা অঙ্গণং ৰা, তস্সেৰ রজস্স ৰা অঙ্গণস্স ৰা পহানায ৰাযমতি; নো চে তত্থ পস্সতি রজং ৰা অঙ্গণং ৰা, তেনেৰ অত্তমনো হোতি – ‘লাভা ৰত মে, পরিসুদ্ধং ৰত মে’তি। এৰমেৰ খো, আৰুসো, সচে ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো সব্বেপিমে পাপকে অকুসলে ধম্মে অপ্পহীনে অত্তনি সমনুপস্সতি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা সব্বেসংযেৰ ইমেসং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো সব্বেপিমে পাপকে অকুসলে ধম্মে পহীনে অত্তনি সমনুপস্সতি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং, অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসূ’’তি।
ইদমৰোচাযস্মা মহামোগ্গল্লানো। অত্তমনা তে ভিক্খূ আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
অনুমানসুত্তং নিট্ঠিতং পঞ্চমং।
৬. চেতোখিলসুত্তং
১৮৫. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পঞ্চ চেতোখিলা অপ্পহীনা, পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা [চেতসোৰিনিবদ্ধা (সী॰), চেতোৰিনিবদ্ধা (সারত্থদীপনীটীকা)] অসমুচ্ছিন্না, সো ৰতিমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি।
‘‘কতমাস্স পঞ্চ চেতোখিলা অপ্পহীনা হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থরি কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থরি কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঠমো চেতোখিলো অপ্পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মে কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি…পে॰… এৰমস্সাযং দুতিযো চেতোখিলো অপ্পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সঙ্ঘে কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি…পে॰… এৰমস্সাযং ততিযো চেতোখিলো অপ্পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সিক্খায কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সিক্খায কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং চতুত্থো চেতোখিলো অপ্পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীসু কুপিতো হোতি অনত্তমনো আহতচিত্তো খিলজাতো। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীসু কুপিতো হোতি অনত্তমনো আহতচিত্তো খিলজাতো, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঞ্চমো চেতোখিলো অপ্পহীনো হোতি। ইমাস্স পঞ্চ চেতোখিলা অপ্পহীনা হোন্তি।
১৮৬. ‘‘কতমাস্স পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা অসমুচ্ছিন্না হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কামে অৰীতরাগো [অৰিগতরাগো (কত্থচি)] হোতি অৰিগতচ্ছন্দো অৰিগতপেমো অৰিগতপিপাসো অৰিগতপরিল়াহো অৰিগততণ্হো। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কামে অৰীতরাগো হোতি অৰিগতচ্ছন্দো অৰিগতপেমো অৰিগতপিপাসো অৰিগতপরিল়াহো অৰিগততণ্হো, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঠমো চেতসোৰিনিবন্ধো অসমুচ্ছিন্নো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে অৰীতরাগো হোতি…পে॰… এৰমস্সাযং দুতিযো চেতসোৰিনিবন্ধো অসমুচ্ছিন্নো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু রূপে অৰীতরাগো হোতি…পে॰… এৰমস্সাযং ততিযো চেতসোৰিনিবন্ধো অসমুচ্ছিন্নো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু যাৰদত্থং উদরাৰদেহকং ভুঞ্জিত্ৰা সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরতি। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু যাৰদত্থং উদরাৰদেহকং ভুঞ্জিত্ৰা সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরতি, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং চতুত্থো চেতসোৰিনিবন্ধো অসমুচ্ছিন্নো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঞ্চমো চেতসোৰিনিবন্ধো অসমুচ্ছিন্নো হোতি। ইমাস্স পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা অসমুচ্ছিন্না হোন্তি।
‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ইমে পঞ্চ চেতোখিলা অপ্পহীনা, ইমে পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা অসমুচ্ছিন্না, সো ৰতিমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি।
১৮৭. ‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পঞ্চ চেতোখিলা পহীনা, পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা সুসমুচ্ছিন্না, সো ৰতিমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি।
‘‘কতমাস্স পঞ্চ চেতোখিলা পহীনা হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থরি ন কঙ্খতি ন ৰিচিকিচ্ছতি অধিমুচ্চতি সম্পসীদতি। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থরি ন কঙ্খতি ন ৰিচিকিচ্ছতি অধিমুচ্চতি সম্পসীদতি, তস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঠমো চেতোখিলো পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মে ন কঙ্খতি ন ৰিচিকিচ্ছতি অধিমুচ্চতি সম্পসীদতি…পে॰… এৰমস্সাযং দুতিযো চেতোখিলো পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সঙ্ঘে ন কঙ্খতি ন ৰিচিকিচ্ছতি অধিমুচ্চতি সম্পসীদতি…পে॰… এৰমস্সাযং ততিযো চেতোখিলো পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সিক্খায ন কঙ্খতি ন ৰিচিকিচ্ছতি অধিমুচ্চতি সম্পসীদতি…পে॰… এৰমস্সাযং চতুত্থো চেতোখিলো পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীসু ন কুপিতো হোতি ন অনত্তমনো [অত্তমনো (সী॰ পী॰)] অনাহতচিত্তো অখিলজাতো। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীসু ন কুপিতো হোতি ন অনত্তমনো অনাহতচিত্তো অখিলজাতো, তস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঞ্চমো চেতোখিলো পহীনো হোতি। ইমাস্স পঞ্চ চেতোখিলা পহীনা হোন্তি।
১৮৮. ‘‘কতমাস্স পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা সুসমুচ্ছিন্না হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কামে ৰীতরাগো হোতি ৰিগতচ্ছন্দো ৰিগতপেমো ৰিগতপিপাসো ৰিগতপরিল়াহো ৰিগততণ্হো। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কামে ৰীতরাগো হোতি ৰিগতচ্ছন্দো ৰিগতপেমো ৰিগতপিপাসো ৰিগতপরিল়াহো ৰিগততণ্হো, তস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঠমো চেতসোৰিনিবন্ধো সুসমুচ্ছিন্নো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে ৰীতরাগো হোতি…পে॰… রূপে ৰীতরাগো হোতি…পে॰… ন যাৰদত্থং উদরাৰদেহকং ভুঞ্জিত্ৰা সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরতি। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন যাৰদত্থং উদরাৰদেহকং ভুঞ্জিত্ৰা সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরতি, তস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং চতুত্থো চেতসোৰিনিবন্ধো সুসমুচ্ছিন্নো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি, তস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঞ্চমো চেতসোৰিনিবন্ধো সুসমুচ্ছিন্নো হোতি। ইমাস্স পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা সুসমুচ্ছিন্না হোন্তি।
‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ইমে পঞ্চ চেতোখিলা পহীনা, ইমে পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা সুসমুচ্ছিন্না, সো ৰতিমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি।
১৮৯. ‘‘সো ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, ৰীরিযসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, চিত্তসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, ৰীমংসাসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, উস্সোল়্হীযেৰ পঞ্চমী। স খো সো, ভিক্খৰে, এৰং উস্সোল়্হীপন্নরসঙ্গসমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো অভিনিব্বিদায, ভব্বো সম্বোধায, ভব্বো অনুত্তরস্স যোগক্খেমস্স অধিগমায। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কুক্কুটিযা অণ্ডানি অট্ঠ ৰা দস ৰা দ্ৰাদস ৰা। তানস্সু কুক্কুটিযা সম্মা অধিসযিতানি সম্মা পরিসেদিতানি সম্মা পরিভাৰিতানি। কিঞ্চাপি তস্সা কুক্কুটিযা ন এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰতিমে কুক্কুটপোতকা পাদনখসিখায ৰা মুখতুণ্ডকেন ৰা অণ্ডকোসংপদালেত্ৰা সোত্থিনা অভিনিব্ভিজ্জেয্যু’ন্তি। অথ খো ভব্বাৰ তে কুক্কুটপোতকা পাদনখসিখায ৰা মুখতুণ্ডকেন ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা সোত্থিনা অভিনিব্ভিজ্জিতুং। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, এৰং উস্সোল়্হিপন্নরসঙ্গসমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো অভিনিব্বিদায, ভব্বো সম্বোধায, ভব্বো অনুত্তরস্স যোগক্খেমস্স অধিগমাযা’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
চেতোখিলসুত্তং নিট্ঠিতং ছট্ঠং।
৭. ৰনপত্থসুত্তং
১৯০. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘ৰনপত্থপরিযাযং ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি, তং সুণাথ, সাধুকং মনসিকরোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
১৯১. ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরামি, তস্স মে ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তী’তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা রত্তিভাগং ৰা দিৰসভাগং ৰা তম্হা ৰনপত্থা পক্কমিতব্বং, ন ৰত্থব্বং।
১৯২. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন , ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরামি। তস্স মে ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। ন খো পনাহং চীৰরহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো ন পিণ্ডপাতহেতু…পে॰… ন সেনাসনহেতু…পে॰… ন গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো। অথ চ পন মে ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণামী’তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা সঙ্খাপি তম্হা ৰনপত্থা পক্কমিতব্বং, ন ৰত্থব্বং।
১৯৩. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা, তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরামি। তস্স মে ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। ন খো পনাহং চীৰরহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো, ন পিণ্ডপাতহেতু…পে॰… ন সেনাসনহেতু…পে॰… ন গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো । অথ চ পন মে ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণামী’তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা সঙ্খাপি তস্মিং ৰনপত্থে ৰত্থব্বং, ন পক্কমিতব্বং।
১৯৪. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরামি। তস্স মে ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তী’তি । তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা যাৰজীৰম্পি তস্মিং ৰনপত্থে ৰত্থব্বং, ন পক্কমিতব্বং।
১৯৫. ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং গামং উপনিস্সায ৰিহরতি …পে॰… অঞ্ঞতরং নিগমং উপনিস্সায ৰিহরতি…পে॰… অঞ্ঞতরং নগরং উপনিস্সায ৰিহরতি…পে॰… অঞ্ঞতরং জনপদং উপনিস্সায ৰিহরতি…পে॰… অঞ্ঞতরং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরামি। তস্স মে ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তী’তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা রত্তিভাগং ৰা দিৰসভাগং ৰা সো পুগ্গলো অনাপুচ্ছা পক্কমিতব্বং, নানুবন্ধিতব্বো।
১৯৬. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা, তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরামি। তস্স মে ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। ন খো পনাহং চীৰরহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো, ন পিণ্ডপাতহেতু…পে॰… ন সেনাসনহেতু…পে॰… ন গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো। অথ চ পন মে ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণামী’তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা সঙ্খাপি সো পুগ্গলো আপুচ্ছা পক্কমিতব্বং, নানুবন্ধিতব্বো।
১৯৭. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরামি। তস্স মে ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। ন খো পনাহং চীৰরহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো, ন পিণ্ডপাতহেতু…পে॰… ন সেনাসনহেতু…পে॰… ন গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারহেতু অগারস্মাঅনগারিযং পব্বজিতো। অথ চ পন মে ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণামী’তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা সঙ্খাপি সো পুগ্গলো অনুবন্ধিতব্বো, ন পক্কমিতব্বং।
১৯৮. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতিউপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি , অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরামি । তস্স মে ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তী’তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা যাৰজীৰম্পি সো পুগ্গলো অনুবন্ধিতব্বো, ন পক্কমিতব্বং, অপি পনুজ্জমানেনপী’’তি [অপি পণুজ্জমানেনাতি (?)]।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
ৰনপত্থসুত্তং নিট্ঠিতং সত্তমং।
৮. মধুপিণ্ডিকসুত্তং
১৯৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সক্কেসু ৰিহরতি কপিলৰত্থুস্মিং নিগ্রোধারামে। অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায কপিলৰত্থুং পিণ্ডায পাৰিসি। কপিলৰত্থুস্মিং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো যেন মহাৰনং তেনুপসঙ্কমি দিৰাৰিহারায। মহাৰনং অজ্ঝোগাহেত্ৰা বেলুৰলট্ঠিকায মূলে দিৰাৰিহারং নিসীদি। দণ্ডপাণিপি খো সক্কো জঙ্ঘাৰিহারং [জঙ্ঘৰিহারং (ক॰)] অনুচঙ্কমমানো অনুৰিচরমানো যেন মহাৰনং তেনুপসঙ্কমি। মহাৰনং অজ্ঝোগাহেত্ৰা যেন বেলুৰলট্ঠিকা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি। সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা দণ্ডমোলুব্ভ একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো দণ্ডপাণি সক্কো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিংৰাদী সমণো কিমক্খাযী’’তি? ‘‘যথাৰাদী খো, আৰুসো, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায ন কেনচি লোকে ৰিগ্গয্হ তিট্ঠতি, যথা চ পন কামেহি ৰিসংযুত্তং ৰিহরন্তং তং ব্রাহ্মণং অকথংকথিং ছিন্নকুক্কুচ্চং ভৰাভৰে ৰীততণ্হং সঞ্ঞা নানুসেন্তি – এৰংৰাদী খো অহং, আৰুসো, এৰমক্খাযী’’তি।
‘‘এৰং ৰুত্তে দণ্ডপাণি সক্কো সীসং ওকম্পেত্ৰা , জিৰ্হং নিল্লাল়েত্ৰা, তিৰিসাখং নলাটিকং নলাটে ৰুট্ঠাপেত্ৰা দণ্ডমোলুব্ভ পক্কামি।
২০০. অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন নিগ্রোধারামো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। নিসজ্জ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইধাহং, ভিক্খৰে, পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায কপিলৰত্থুং পিণ্ডায পাৰিসিং। কপিলৰত্থুস্মিং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো যেন মহাৰনং তেনুপসঙ্কমিং দিৰাৰিহারায। মহাৰনং অজ্ঝোগাহেত্ৰা বেলুৰলট্ঠিকায মূলে দিৰাৰিহারং নিসীদিং। দণ্ডপাণিপি খো, ভিক্খৰে, সক্কো জঙ্ঘাৰিহারং অনুচঙ্কমমানো অনুৰিচরমানো যেন মহাৰনং তেনুপসঙ্কমি। মহাৰনং অজ্ঝোগাহেত্ৰা যেন বেলুৰলট্ঠিকা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মযা সদ্ধিং সম্মোদি। সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা দণ্ডমোলুব্ভ একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো, ভিক্খৰে, দণ্ডপাণি সক্কো মং এতদৰোচ – ‘কিংৰাদী সমণো কিমক্খাযী’তি?
‘‘এৰং ৰুত্তে অহং, ভিক্খৰে, দণ্ডপাণিং সক্কং এতদৰোচং – যথাৰাদী খো, আৰুসো, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায ন কেনচি লোকে ৰিগ্গয্হ তিট্ঠতি, যথা চ পন কামেহি ৰিসংযুত্তং ৰিহরন্তং তং ব্রাহ্মণং অকথংকথিং ছিন্নকুক্কুচ্চং ভৰাভৰে ৰীততণ্হং সঞ্ঞা নানুসেন্তি – এৰংৰাদী খো অহং, আৰুসো, এৰমক্খাযী’’তি। ‘‘এৰং ৰুত্তে ভিক্খৰে, দণ্ডপাণি সক্কো সীসং ওকম্পেত্ৰা, জিৰ্হং নিল্লাল়েত্ৰা, তিৰিসাখং নলাটিকং নলাটে ৰুট্ঠাপেত্ৰা দণ্ডমোলুব্ভ পক্কামী’’তি।
২০১. এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিংৰাদী পন, ভন্তে, ভগৰা সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায ন কেনচি লোকে ৰিগ্গয্হ তিট্ঠতি? কথঞ্চ পন, ভন্তে, ভগৰন্তং কামেহি ৰিসংযুত্তং ৰিহরন্তং তং ব্রাহ্মণং অকথংকথিং ছিন্নকুক্কুচ্চং ভৰাভৰে ৰীততণ্হং সঞ্ঞা নানুসেন্তী’’তি? ‘‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি। এত্থ চে নত্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং। এসেৰন্তো রাগানুসযানং, এসেৰন্তো পটিঘানুসযানং, এসেৰন্তো দিট্ঠানুসযানং , এসেৰন্তো ৰিচিকিচ্ছানুসযানং, এসেৰন্তো মানানুসযানং, এসেৰন্তো ভৰরাগানুসযানং, এসেৰন্তো অৰিজ্জানুসযানং, এসেৰন্তো দণ্ডাদান-সত্থাদান-কলহ-ৰিগ্গহ-ৰিৰাদ-তুৰংতুৰং-পেসুঞ্ঞ-মুসাৰাদানং। এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’তি। ইদমৰোচ ভগৰা। ইদং ৰত্ৰান সুগতো উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পাৰিসি।
২০২. অথ খো তেসং ভিক্খূনং অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘ইদং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা, ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা, উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি। এত্থ চে নত্থ্ত্থ্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং। এসেৰন্তো রাগানুসযানং…পে॰… এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’তি । কো নু খো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজেয্যা’’তি? অথ খো তেসং ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘অযং খো আযস্মা মহাকচ্চানো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং। পহোতি চাযস্মা মহাকচ্চানো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং। যংনূন মযং যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমেয্যাম; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যামা’’তি।
অথ খো তে ভিক্খূ যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা মহাকচ্চানেন সদ্ধিং সম্মোদিংসু। সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতদৰোচুং – ‘‘ইদং খো নো, আৰুসো কচ্চান, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি। এত্থ চে নত্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং। এসেৰন্তো রাগানুসযানং…পে॰… এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’তি। তেসং নো, আৰুসো কচ্চান, অম্হাকং অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো এতদহোসি – ‘ইদং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি। এত্থ চে নত্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং। এসেৰন্তো রাগানুসযানং…পে॰… এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’’তি। কো নু খো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজেয্যাতি? তেসং নো, আৰুসো কচ্চান, অম্হাকং এতদহোসি – ‘অযং খো আযস্মা মহাকচ্চানো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং, পহোতি চাযস্মা মহাকচ্চানো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং। যংনূন মযং যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমেয্যাম; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যামা’তি। ৰিভজতাযস্মা মহাকচ্চানো’’তি।
২০৩. ‘‘সেয্যথাপি, আৰুসো, পুরিসো সারত্থিকো সারগৰেসী সারপরিযেসনং চরমানো মহতো রুক্খস্স তিট্ঠতো সারৰতো অতিক্কম্মেৰ মূলং, অতিক্কম্ম খন্ধং, সাখাপলাসে সারং পরিযেসিতব্বং মঞ্ঞেয্য; এৰংসম্পদমিদং আযস্মন্তানং সত্থরি সম্মুখীভূতে, তং ভগৰন্তং অতিসিত্ৰা , অম্হে এতমত্থং পটিপুচ্ছিতব্বং মঞ্ঞথ। সো হাৰুসো, ভগৰা জানং জানাতি, পস্সং পস্সতি, চক্খুভূতো ঞাণভূতো ধম্মভূতো ব্রহ্মভূতো, ৰত্তা পৰত্তা, অত্থস্স নিন্নেতা, অমতস্স দাতা, ধম্মস্সামী তথাগতো। সো চেৰ পনেতস্স কালো অহোসি, যং ভগৰন্তংযেৰ এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ। যথা ৰো ভগৰা ব্যাকরেয্য তথা নং ধারেয্যাথা’’তি। ‘‘অদ্ধাৰুসো কচ্চান, ভগৰা জানং জানাতি, পস্সং পস্সতি, চক্খুভূতো ঞাণভূতো ধম্মভূতো ব্রহ্মভূতো, ৰত্তা পৰত্তা, অত্থস্স নিন্নেতা, অমতস্স দাতা, ধম্মস্সামী তথাগতো। সো চেৰ পনেতস্স কালো অহোসি, যং ভগৰন্তংযেৰ এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাম। যথা নো ভগৰা ব্যাকরেয্য তথা নং ধারেয্যাম। অপি চাযস্মা মহাকচ্চানো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং, পহোতিচাযস্মা মহাকচ্চানো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং। ৰিভজতাযস্মা মহাকচ্চানো অগরুং কত্ৰা’’তি [অগরুকত্ৰা (সী॰), অগরুকরিত্ৰা (স্যা॰ পী॰)]। ‘‘তেন হাৰুসো, সুণাথ, সাধুকং মনসিকরোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহাকচ্চানস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা মহাকচ্চানো এতদৰোচ –
২০৪. ‘‘যং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি । এত্থ চে নত্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং, এসেৰন্তো রাগানুসযানং…পে॰… এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’তি, ইমস্স খো অহং, আৰুসো, ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি –
‘‘চক্খুঞ্চাৰুসো, পটিচ্চ রূপে চ উপ্পজ্জতি চক্খুৰিঞ্ঞাণং, তিণ্ণং সঙ্গতি ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, যং ৰেদেতি তং সঞ্জানাতি , যং সঞ্জানাতি তং ৰিতক্কেতি, যং ৰিতক্কেতি তং পপঞ্চেতি, যং পপঞ্চেতি ততোনিদানং পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নেসু চক্খুৰিঞ্ঞেয্যেসু রূপেসু। সোতঞ্চাৰুসো, পটিচ্চ সদ্দে চ উপ্পজ্জতি সোতৰিঞ্ঞাণং…পে॰… ঘানঞ্চাৰুসো, পটিচ্চ গন্ধে চ উপ্পজ্জতি ঘানৰিঞ্ঞাণং…পে॰… জিৰ্হঞ্চাৰুসো, পটিচ্চ রসে চ উপ্পজ্জতি জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং…পে॰… কাযঞ্চাৰুসো, পটিচ্চ ফোট্ঠব্বে চ উপ্পজ্জতি কাযৰিঞ্ঞাণং…পে॰… মনঞ্চাৰুসো, পটিচ্চ ধম্মে চ উপ্পজ্জতি মনোৰিঞ্ঞাণং, তিণ্ণং সঙ্গতি ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, যং ৰেদেতি তং সঞ্জানাতি, যং সঞ্জানাতি তং ৰিতক্কেতি, যং ৰিতক্কেতি তং পপঞ্চেতি, যং পপঞ্চেতি ততোনিদানং পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নেসু মনোৰিঞ্ঞেয্যেসু ধম্মেসু।
‘‘সো ৰতাৰুসো, চক্খুস্মিং সতি রূপে সতি চক্খুৰিঞ্ঞাণে সতি ফস্সপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। ফস্সপঞ্ঞত্তিযা সতি ৰেদনাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। ৰেদনাপঞ্ঞত্তিযা সতি সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিযা সতি ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিযা সতি পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খাসমুদাচরণপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। সো ৰতাৰুসো, সোতস্মিং সতি সদ্দে সতি…পে॰… ঘানস্মিং সতি গন্ধে সতি…পে॰… জিৰ্হায সতি রসে সতি…পে॰… কাযস্মিং সতি ফোট্ঠব্বে সতি…পে॰… মনস্মিং সতি ধম্মে সতি মনোৰিঞ্ঞাণে সতি ফস্সপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। ফস্সপঞ্ঞত্তিযা সতি ৰেদনাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। ৰেদনাপঞ্ঞত্তিযা সতি সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিযা সতি ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিযা সতি পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খাসমুদাচরণপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি।
‘‘সো ৰতাৰুসো, চক্খুস্মিং অসতি রূপে অসতি চক্খুৰিঞ্ঞাণে অসতি ফস্সপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। ফস্সপঞ্ঞত্তিযা অসতি ৰেদনাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। ৰেদনাপঞ্ঞত্তিযা অসতি সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিযা অসতি ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিযা অসতি পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খাসমুদাচরণপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। সো ৰতাৰুসো, সোতস্মিং অসতি সদ্দে অসতি…পে॰… ঘানস্মিং অসতি গন্ধে অসতি…পে॰… জিৰ্হায অসতি রসে অসতি…পে॰… কাযস্মিং অসতি ফোট্ঠব্বে অসতি…পে॰… মনস্মিং অসতি ধম্মে অসতি মনোৰিঞ্ঞাণে অসতি ফস্সপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। ফস্সপঞ্ঞত্তিযা অসতি ৰেদনাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। ৰেদনাপঞ্ঞত্তিযা অসতি সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিযা অসতি ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিযা অসতি পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খাসমুদাচরণপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি।
‘‘যং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি এত্থ চে নত্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং এসেৰন্তো রাগানুসযানং…পে॰… এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’তি, ইমস্স খো অহং, আৰুসো, ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি। আকঙ্খমানা চ পন তুম্হে আযস্মন্তো ভগৰন্তংযেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ। যথা নো ভগৰা ব্যাকরোতি তথা নং ধারেয্যাথা’’তি।
২০৫. অথ খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহাকচ্চানস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘যং খো নো, ভন্তে, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি। এত্থ চে নত্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং। এসেৰন্তো রাগানুসযানং…পে॰… এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’তি। তেসং নো, ভন্তে, অম্হাকং অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো এতদহোসি – ‘ইদং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি। এত্থ চে নত্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং। এসেৰন্তো রাগানুসযানং, এসেৰন্তো পটিঘানুসযানং, এসেৰন্তো দিট্ঠানুসযানং, এসেৰন্তো ৰিচিকিচ্ছানুসযানং, এসেৰন্তো মানানুসযানং, এসেৰন্তো ভৰরাগানুসযানং , এসেৰন্তো অৰিজ্জানুসযানং, এসেৰন্তো দণ্ডাদান-সত্থাদান-কলহ-ৰিগ্গহ-ৰিৰাদতুৰংতুৰং-পেসুঞ্ঞ-মুসাৰাদানং। এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’’তি। কো নু খো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজেয্যা’তি? তেসং নো, ভন্তে, অম্হাকং এতদহোসি – ‘অযং খো আযস্মা মহাকচ্চানো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং, পহোতি চাযস্মা মহাকচ্চানো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং, যংনূন মযং যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমেয্যাম; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যামা’তি। অথ খো মযং, ভন্তে, যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমিম্হ; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতমত্থং পটিপুচ্ছিম্হ। তেসং নো, ভন্তে, আযস্মতা মহাকচ্চানেন ইমেহি আকারেহি ইমেহি পদেহি ইমেহি ব্যঞ্জনেহি অত্থো ৰিভত্তো’’তি। ‘‘পণ্ডিতো, ভিক্খৰে, মহাকচ্চানো; মহাপঞ্ঞো, ভিক্খৰে, মহাকচ্চানো। মং চেপি তুম্হে, ভিক্খৰে, এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ, অহম্পি তং এৰমেৰং ব্যাকরেয্যং যথা তং মহাকচ্চানেন ব্যাকতং। এসো চেৰেতস্স অত্থো। এৰঞ্চ[এৰেমেৰ চ (ক॰)] নং ধারেথা’’তি।
এৰং ৰুত্তে আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সেয্যথাপি, ভন্তে, পুরিসো জিঘচ্ছাদুব্বল্যপরেতো মধুপিণ্ডিকং অধিগচ্ছেয্য, সো যতো যতো সাযেয্য, লভেথেৰ সাদুরসং অসেচনকং। এৰমেৰ খো, ভন্তে, চেতসো ভিক্খু দব্বজাতিকো, যতো যতো ইমস্স ধম্মপরিযাযস্স পঞ্ঞায অত্থং উপপরিক্খেয্য, লভেথেৰ অত্তমনতং, লভেথেৰ চেতসো পসাদং। কো নামো অযং [কো নামাযং (স্যা॰)], ভন্তে, ধম্মপরিযাযো’’তি? ‘‘তস্মাতিহ ত্ৰং, আনন্দ, ইমং ধম্মপরিযাযং মধুপিণ্ডিকপরিযাযো ত্ৰেৰ নং ধারেহী’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি।
মধুপিণ্ডিকসুত্তং নিট্ঠিতং অট্ঠমং।
৯. দ্ৰেধাৰিতক্কসুত্তং
২০৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘পুব্বেৰ মে, ভিক্খৰে, সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো এতদহোসি – ‘যংনূনাহং দ্ৰিধা কত্ৰা দ্ৰিধা কত্ৰা ৰিতক্কে ৰিহরেয্য’ন্তি। সো খো অহং, ভিক্খৰে, যো চাযং কামৰিতক্কো যো চ ব্যাপাদৰিতক্কো যো চ ৰিহিংসাৰিতক্কো – ইমং একং ভাগমকাসিং ; যো চাযং নেক্খম্মৰিতক্কো যো চ অব্যাপাদৰিতক্কো যো চ অৰিহিংসাৰিতক্কো – ইমং দুতিযং ভাগমকাসিং।
২০৭. ‘‘তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এৰং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জতি কামৰিতক্কো। সো এৰং পজানামি – ‘উপ্পন্নো খো মে অযং কামৰিতক্কো। সো চ খো অত্তব্যাবাধাযপি সংৰত্ততি, পরব্যাবাধাযপি সংৰত্ততি, উভযব্যাবাধাযপি সংৰত্ততি, পঞ্ঞানিরোধিকো ৰিঘাতপক্খিকো অনিব্বানসংৰত্তনিকো’ [অনিব্বানসংৰত্তনিকো’’তি (?)]। ‘অত্তব্যাবাধায সংৰত্ততী’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি; ‘পরব্যাবাধায সংৰত্ততী’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি; ‘উভযব্যাবাধায সংৰত্ততী’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি; ‘পঞ্ঞানিরোধিকো ৰিঘাতপক্খিকো অনিব্বানসংৰত্তনিকো’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি। সো খো অহং, ভিক্খৰে, উপ্পন্নুপ্পন্নং কামৰিতক্কং পজহমেৰ [অতীতকালিককিরিযাপদানিযেৰ] ৰিনোদমেৰ [অতীতকালিককিরিযাপদানিযেৰ] ব্যন্তমেৰ [ব্যন্তেৰ (সী॰ স্যা॰ পী॰)] নং অকাসিং।
২০৮. ‘‘তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এৰং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জতি ব্যাপাদৰিতক্কো…পে॰… উপ্পজ্জতি ৰিহিংসাৰিতক্কো। সো এৰং পজানামি – ‘উপ্পন্নো খো মে অযং ৰিহিংসাৰিতক্কো। সো চ খো অত্তব্যাবাধাযপি সংৰত্ততি, পরব্যাবাধাযপি সংৰত্ততি, উভযব্যাবাধাযপি সংৰত্ততি, পঞ্ঞানিরোধিকো ৰিঘাতপক্খিকো অনিব্বানসংৰত্তনিকো’। ‘অত্তব্যাবাধায সংৰত্ততী’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি; ‘পরব্যাবাধায সংৰত্ততী’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি; ‘উভযব্যাবাধায সংৰত্ততী’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি; ‘পঞ্ঞানিরোধিকো ৰিঘাতপক্খিকো অনিব্বানসংৰত্তনিকো’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি। সো খো অহং, ভিক্খৰে, উপ্পন্নুপ্পন্নং ৰিহিংসাৰিতক্কং পজহমেৰ ৰিনোদমেৰ ব্যন্তমেৰ নং অকাসিং।
‘‘যঞ্ঞদেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুলমনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি, তথা তথা নতি হোতি চেতসো। কামৰিতক্কং চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুলমনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি, পহাসি নেক্খম্মৰিতক্কং, কামৰিতক্কং বহুলমকাসি, তস্স তং কামৰিতক্কায চিত্তং নমতি। ব্যাপাদৰিতক্কং চে, ভিক্খৰে…পে॰… ৰিহিংসাৰিতক্কং চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুলমনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি, পহাসি অৰিহিংসাৰিতক্কং, ৰিহিংসাৰিতক্কং বহুলমকাসি, তস্স তং ৰিহিংসাৰিতক্কায চিত্তং নমতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ৰস্সানং পচ্ছিমে মাসে সরদসমযে কিট্ঠসম্বাধে গোপালকো গাৰো রক্খেয্য। সো তা গাৰো ততো ততো দণ্ডেন আকোটেয্য পটিকোটেয্য সন্নিরুন্ধেয্য সন্নিৰারেয্য। তং কিস্স হেতু? পস্সতি হি সো, ভিক্খৰে, গোপালকো ততোনিদানং ৰধং ৰা বন্ধনং ৰা জানিং ৰা গরহং ৰা। এৰমেৰ খো অহং, ভিক্খৰে, অদ্দসং অকুসলানং ধম্মানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসং, কুসলানং ধম্মানং নেক্খম্মে আনিসংসং ৰোদানপক্খং।
২০৯. ‘‘তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এৰং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জতি নেক্খম্মৰিতক্কো। সো এৰং পজানামি – ‘উপ্পন্নো খো মে অযং নেক্খম্মৰিতক্কো। সো চ খো নেৰত্তব্যাবাধায সংৰত্ততি, ন পরব্যাবাধায সংৰত্ততি, ন উভযব্যাবাধায সংৰত্ততি, পঞ্ঞাৰুদ্ধিকো অৰিঘাতপক্খিকো নিব্বানসংৰত্তনিকো’। রত্তিং চেপি নং, ভিক্খৰে, অনুৰিতক্কেয্যং অনুৰিচারেয্যং, নেৰ ততোনিদানং ভযং সমনুপস্সামি। দিৰসং চেপি নং, ভিক্খৰে, অনুৰিতক্কেয্যং অনুৰিচারেয্যং, নেৰ ততোনিদানং ভযং সমনুপস্সামি। রত্তিন্দিৰং চেপি নং, ভিক্খৰে, অনুৰিতক্কেয্যং অনুৰিচারেয্যং, নেৰ ততোনিদানং ভযং সমনুপস্সামি। অপি চ খো মে অতিচিরং অনুৰিতক্কযতো অনুৰিচারযতো কাযো কিলমেয্য । কাযে কিলন্তে[কিলমন্তে (ক॰)] চিত্তং ঊহঞ্ঞেয্য। ঊহতে চিত্তে আরা চিত্তং সমাধিম্হাতি। সো খো অহং, ভিক্খৰে, অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সণ্ঠপেমি সন্নিসাদেমি একোদিং করোমি [একোদি করোমি (পী॰)] সমাদহামি। তং কিস্স হেতু? ‘মা মে চিত্তং ঊহঞ্ঞী’তি [উগ্ঘাটীতি (স্যা॰ ক॰), ঊহনীতি (পী॰)]।
২১০. ‘‘তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এৰং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জতি অব্যাপাদৰিতক্কো…পে॰… উপ্পজ্জতি অৰিহিংসাৰিতক্কো। সো এৰং পজানামি – ‘উপ্পন্নো খো মে অযং অৰিহিংসাৰিতক্কো। সো চ খো নেৰত্তব্যাবাধায সংৰত্ততি, ন পরব্যাবাধায সংৰত্ততি, ন উভযব্যাবাধায সংৰত্ততি, পঞ্ঞাৰুদ্ধিকো অৰিঘাতপক্খিকো নিব্বানসংৰত্তনিকো’। রত্তিং চেপি নং, ভিক্খৰে, অনুৰিতক্কেয্যং অনুৰিচারেয্যং, নেৰ ততোনিদানং ভযং সমনুপস্সামি। দিৰসং চেপি নং, ভিক্খৰে, অনুৰিতক্কেয্যং অনুৰিচারেয্যং, নেৰ ততোনিদানং ভযং সমনুপস্সামি। রত্তিন্দিৰং চেপি নং, ভিক্খৰে, অনুৰিতক্কেয্যং অনুৰিচারেয্যং, নেৰ ততোনিদানং ভযং সমনুপস্সামি। অপি চ খো মে অতিচিরং অনুৰিতক্কযতো অনুৰিচারযতো কাযো কিলমেয্য। কাযে কিলন্তে চিত্তং ঊহঞ্ঞেয্য। ঊহতে চিত্তে আরা চিত্তং সমাধিম্হাতি। সো খো অহং, ভিক্খৰে, অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সণ্ঠপেমি, সন্নিসাদেমি, একোদিং করোমি সমাদহামি। তং কিস্স হেতু? ‘মা মে চিত্তং ঊহঞ্ঞী’তি।
‘‘যঞ্ঞদেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুলমনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি, তথা তথা নতি হোতি চেতসো। নেক্খম্মৰিতক্কঞ্চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুলমনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি, পহাসি কামৰিতক্কং, নেক্খম্মৰিতক্কং বহুলমকাসি, তস্সং তং নেক্খম্মৰিতক্কায চিত্তং নমতি। অব্যাপাদৰিতক্কঞ্চে, ভিক্খৰে…পে॰… অৰিহিংসাৰিতক্কঞ্চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুলমনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি, পহাসি ৰিহিংসাৰিতক্কং, অৰিহিংসাৰিতক্কং বহুলমকাসি, তস্স তং অৰিহিংসাৰিতক্কায চিত্তং নমতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, গিম্হানং পচ্ছিমে মাসে সব্বসস্সেসু গামন্তসম্ভতেসু গোপালকো গাৰো রক্খেয্য , তস্স রুক্খমূলগতস্স ৰা অব্ভোকাসগতস্স ৰা সতিকরণীযমেৰ হোতি – ‘এতা [এতে (ক॰)] গাৰো’তি। এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, সতিকরণীযমেৰ অহোসি – ‘এতে ধম্মা’তি।
২১১. ‘‘আরদ্ধং খো পন মে, ভিক্খৰে, ৰীরিযং অহোসি অসল্লীনং, উপট্ঠিতা সতি অসম্মুট্ঠা , পস্সদ্ধো কাযো অসারদ্ধো, সমাহিতং চিত্তং একগ্গং। সো খো অহং, ভিক্খৰে, ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং। ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং। পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহাসিং সতো চ সম্পজানো, সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেসিং, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি, ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং। সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং।
২১২. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং। সো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরামি। সেয্যথিদং, একম্পি জাতিং…পে॰… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরামি। অযং খো মে, ভিক্খৰে, রত্তিযা পঠমে যামে পঠমা ৰিজ্জা অধিগতা; অৰিজ্জা ৰিহতা ৰিজ্জা উপ্পন্না; তমো ৰিহতো আলোকো উপ্পন্নো; যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো।
২১৩. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে সত্তানং চুতূপপাতঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং। সো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সামি চৰমানে উপপজ্জমানে…পে॰… ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা…পে॰… ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সামি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে, যথাকম্মূপগে সত্তে পজানামি। অযং খো মে, ভিক্খৰে, রত্তিযা মজ্ঝিমে যামে দুতিযা ৰিজ্জা অধিগতা; অৰিজ্জা ৰিহতা ৰিজ্জা উপ্পন্না; তমো ৰিহতো আলোকো উপ্পন্নো; যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো।
২১৪. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে আসৰানং খযঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং। সো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং । ‘ইমে আসৰা’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং আসৰসমুদযো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং আসৰনিরোধো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং। তস্স মে এৰং জানতো এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ, ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ, অৰিজ্জাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ, ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং অহোসি – ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি অব্ভঞ্ঞাসিং। অযং খো মে, ভিক্খৰে, রত্তিযা পচ্ছিমে যামে ততিযা ৰিজ্জা অধিগতা; অৰিজ্জা ৰিহতা ৰিজ্জা উপ্পন্না; তমো ৰিহতো আলোকো উপ্পন্নো; যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো।
২১৫. ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অরঞ্ঞে পৰনে মহন্তং নিন্নং পল্ললং। তমেনং মহামিগসঙ্ঘো উপনিস্সায ৰিহরেয্য। তস্স কোচিদেৰ পুরিসো উপ্পজ্জেয্য অনত্থকামো অহিতকামো অযোগক্খেমকামো। সো য্ৰাস্স মগ্গো খেমো সোৰত্থিকো পীতিগমনীযো তং মগ্গং পিদহেয্য, ৰিৰরেয্য কুম্মগ্গং, ওদহেয্য ওকচরং, ঠপেয্য ওকচারিকং। এৰঞ্হি সো, ভিক্খৰে, মহামিগসঙ্ঘো অপরেন সমযেন অনযব্যসনং [অনযব্যসনং তনুত্তং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] আপজ্জেয্য। তস্সেৰ খো পন, ভিক্খৰে, মহতো মিগসঙ্ঘস্স কোচিদেৰ পুরিসো উপ্পজ্জেয্য অত্থকামো হিতকামো যোগক্খেমকামো। সো য্ৰাস্স মগ্গো খেমো সোৰত্থিকো পীতিগমনীযো তং মগ্গং ৰিৰরেয্য, পিদহেয্য কুম্মগ্গং, ঊহনেয্য ওকচরং, নাসেয্য ওকচারিকং। এৰঞ্হি সো, ভিক্খৰে, মহামিগসঙ্ঘো অপরেন সমযেন ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জেয্য।
‘‘উপমা খো মে অযং, ভিক্খৰে, কতা অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনায । অযং চেৰেত্থ অত্থো – মহন্তং নিন্নং পল্ললন্তি খো, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং। মহামিগসঙ্ঘোতি খো, ভিক্খৰে, সত্তানমেতং অধিৰচনং। পুরিসো অনত্থকামো অহিতকামো অযোগক্খেমকামোতি খো, ভিক্খৰে, মারস্সেতং পাপিমতো অধিৰচনং। কুম্মগ্গোতি খো, ভিক্খৰে, অট্ঠঙ্গিকস্সেতং মিচ্ছামগ্গস্স অধিৰচনং, সেয্যথিদং – মিচ্ছাদিট্ঠিযা মিচ্ছাসঙ্কপ্পস্স মিচ্ছাৰাচায মিচ্ছাকম্মন্তস্স মিচ্ছাআজীৰস্স মিচ্ছাৰাযামস্স মিচ্ছাসতিযা মিচ্ছাসমাধিস্স। ওকচরোতি খো, ভিক্খৰে, নন্দীরাগস্সেতং অধিৰচনং। ওকচারিকাতি খো, ভিক্খৰে, অৰিজ্জাযেতং অধিৰচনং। পুরিসো অত্থকামো হিতকামো যোগক্খেমকামোতি খো, ভিক্খৰে, তথাগতস্সেতং অধিৰচনং অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স। খেমো মগ্গো সোৰত্থিকো পীতিগমনীযোতি খো , ভিক্খৰে, অরিযস্সেতং অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্স অধিৰচনং, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠিযা সম্মাসঙ্কপ্পস্স সম্মাৰাচায সম্মাকম্মন্তস্স সম্মাআজীৰস্স সম্মাৰাযামস্স সম্মাসতিযা সম্মাসমাধিস্স।
‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, ৰিৰটো মযা খেমো মগ্গো সোৰত্থিকো পীতিগমনীযো, পিহিতো কুম্মগ্গো, ঊহতো ওকচরো, নাসিতা ওকচারিকা। যং, ভিক্খৰে, সত্থারা করণীযং সাৰকানং হিতেসিনা অনুকম্পকেন অনুকম্পং উপাদায, কতং ৰো তং মযা। এতানি, ভিক্খৰে , রুক্খমূলানি, এতানি সুঞ্ঞাগারানি; ঝাযথ, ভিক্খৰে, মা পমাদত্থ; মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনো অহুৰত্থ। অযং ৰো অম্হাকং অনুসাসনী’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
দ্ৰেধাৰিতক্কসুত্তং নিট্ঠিতং নৰমং।
১০. ৰিতক্কসণ্ঠানসুত্তং
২১৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘অধিচিত্তমনুযুত্তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা পঞ্চ নিমিত্তানি কালেন কালং মনসি কাতব্বানি। কতমানি পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো উপ্পজ্জন্তি পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তম্হা নিমিত্তা অঞ্ঞং নিমিত্তং মনসি কাতব্বং কুসলূপসংহিতং। তস্স তম্হা নিমিত্তা অঞ্ঞং নিমিত্তং মনসিকরোতো কুসলূপসংহিতং যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি [একোদিভোতি (স্যা॰ ক॰)] সমাধিযতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দক্খো পলগণ্ডো ৰা পলগণ্ডন্তেৰাসী ৰা সুখুমায আণিযা ওল়ারিকং আণিং অভিনিহনেয্য অভিনীহরেয্য অভিনিৰত্তেয্য [অভিনিৰজ্জেয্য (সী॰ পী॰)]; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো উপ্পজ্জন্তি পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তম্হা নিমিত্তা অঞ্ঞং নিমিত্তং মনসি কাতব্বং কুসলূপসংহিতং। তস্স তম্হা নিমিত্তা অঞ্ঞং নিমিত্তং মনসিকরোতো কুসলূপসংহিতং যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি।
২১৭. ‘‘তস্স চে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো তম্হা নিমিত্তা অঞ্ঞং নিমিত্তং মনসিকরোতো কুসলূপসংহিতং উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসং ৰিতক্কানং আদীনৰো উপপরিক্খিতব্বো – ‘ইতিপিমে ৰিতক্কা অকুসলা, ইতিপিমে ৰিতক্কা সাৰজ্জা, ইতিপিমে ৰিতক্কা দুক্খৰিপাকা’তি। তস্স তেসং ৰিতক্কানং আদীনৰং উপপরিক্খতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা দহরো যুৰা মণ্ডনকজাতিকো অহিকুণপেন ৰা কুক্কুরকুণপেন ৰা মনুস্সকুণপেনৰা কণ্ঠে আসত্তেন অট্টিযেয্য হরাযেয্য জিগুচ্ছেয্য; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, তস্স চে ভিক্খুনো তম্হাপি নিমিত্তা অঞ্ঞং নিমিত্তং মনসিকরোতো কুসলূপসংহিতং উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসং ৰিতক্কানং আদীনৰো উপপরিক্খিতব্বো – ‘ইতিপিমে ৰিতক্কা অকুসলা, ইতিপিমে ৰিতক্কা সাৰজ্জা, ইতিপিমে ৰিতক্কা দুক্খৰিপাকা’তি। তস্স তেসং ৰিতক্কানং আদীনৰং উপপরিক্খতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি।
২১৮. ‘‘তস্স চে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো তেসম্পি ৰিতক্কানং আদীনৰং উপপরিক্খতো উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসং ৰিতক্কানং অসতিঅমনসিকারো আপজ্জিতব্বো। তস্স তেসং ৰিতক্কানং অসতিঅমনসিকারং আপজ্জতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, চক্খুমা পুরিসো আপাথগতানং রূপানং অদস্সনকামো অস্স; সো নিমীলেয্য ৰা অঞ্ঞেন ৰা অপলোকেয্য। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, তস্স চে ভিক্খুনো তেসম্পি ৰিতক্কানং আদীনৰং উপপরিক্খতো উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি।
২১৯. ‘‘তস্স চে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো তেসম্পি ৰিতক্কানং অসতিঅমনসিকারং আপজ্জতো উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসং ৰিতক্কানং ৰিতক্কসঙ্খারসণ্ঠানং মনসিকাতব্বং। তস্স তেসং ৰিতক্কানং ৰিতক্কসঙ্খারসণ্ঠানং মনসিকরোতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো সীঘং গচ্ছেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘কিং নু খো অহং সীঘং গচ্ছামি? যংনূনাহং সণিকং গচ্ছেয্য’ন্তি। সো সণিকং গচ্ছেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘কিং নু খো অহং সণিকং গচ্ছামি? যংনূনাহং তিট্ঠেয্য’ন্তি। সো তিট্ঠেয্য । তস্স এৰমস্স – ‘কিং নু খো অহং ঠিতো? যংনূনাহং নিসীদেয্য’ন্তি। সো নিসীদেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘কিং নু খো অহং নিসিন্নো? যংনূনাহং নিপজ্জেয্য’ন্তি। সো নিপজ্জেয্য। এৰঞ্হি সো, ভিক্খৰে, পুরিসো ওল়ারিকং ওল়ারিকং ইরিযাপথং অভিনিৰজ্জেত্ৰা [অভিনিস্সজ্জেত্ৰা (স্যা॰)] সুখুমং সুখুমং ইরিযাপথং কপ্পেয্য। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, তস্স চে ভিক্খুনো তেসম্পি ৰিতক্কানং অসতিঅমনসিকারং আপজ্জতো উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি।
২২০. ‘‘তস্স চে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো তেসম্পি ৰিতক্কানং ৰিতক্কসঙ্খারসণ্ঠানং মনসিকরোতো উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা দন্তেভিদন্তমাধায [দন্তে + অভিদন্তং + আধাযাতি টীকাযং পদচ্ছেদো, দন্তেভীতি পনেত্থ করণত্থো যুত্তো ৰিয দিস্সতি] জিৰ্হায তালুং আহচ্চ চেতসা চিত্তং অভিনিগ্গণ্হিতব্বং অভিনিপ্পীল়েতব্বং অভিসন্তাপেতব্বং । তস্স দন্তেভিদন্তমাধায জিৰ্হায তালুং আহচ্চ চেতসা চিত্তং অভিনিগ্গণ্হতো অভিনিপ্পীল়যতো অভিসন্তাপযতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, বলৰা পুরিসো দুব্বলতরং পুরিসং সীসে ৰা গলে ৰা খন্ধে ৰা গহেত্ৰা অভিনিগ্গণ্হেয্য অভিনিপ্পীল়েয্য অভিসন্তাপেয্য; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, তস্স চে ভিক্খুনো তেসম্পি ৰিতক্কানং ৰিতক্কসঙ্খারসণ্ঠানং মনসিকরোতো উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা দন্তেভিদন্তমাধায জিৰ্হায তালুং আহচ্চ চেতসা চিত্তং অভিনিগ্গণ্হিতব্বং অভিনিপ্পীল়েতব্বং অভিসন্তাপেতব্বং। তস্স দন্তেভিদন্তমাধায জিৰ্হায তালুং আহচ্চ চেতসা চিত্তং অভিনিগ্গণ্হতো অভিনিপ্পীল়যতো অভিসন্তাপযতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি।
২২১. ‘‘যতো খো [যতো চ খো (স্যা॰ ক॰)], ভিক্খৰে, ভিক্খুনো যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো উপ্পজ্জন্তি পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তস্স তম্হা নিমিত্তা অঞ্ঞং নিমিত্তং মনসিকরোতো কুসলূপসংহিতং যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। তেসম্পি ৰিতক্কানং আদীনৰং উপপরিক্খতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। তেসম্পি ৰিতক্কানং অসতিঅমনসিকারং আপজ্জতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। তেসম্পি ৰিতক্কানং ৰিতক্কসঙ্খারসণ্ঠানং মনসিকরোতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। দন্তেভিদন্তমাধায জিৰ্হায তালুং আহচ্চ চেতসা চিত্তং অভিনিগ্গণ্হতো অভিনিপ্পীল়যতো অভিসন্তাপযতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰসী ৰিতক্কপরিযাযপথেসু। যং ৰিতক্কং আকঙ্খিস্সতি তং ৰিতক্কং ৰিতক্কেস্সতি, যং ৰিতক্কং নাকঙ্খিস্সতি ন তং ৰিতক্কং ৰিতক্কেস্সতি। অচ্ছেচ্ছি তণ্হং, ৰিৰত্তযি [ৰাৰত্তযি (সী॰ পী॰)]সংযোজনং, সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্সা’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
ৰিতক্কসণ্ঠানসুত্তং নিট্ঠিতং দসমং।
সীহনাদৰগ্গো নিট্ঠিতো দুতিযো।
তস্সুদ্দানং –
চূল়সীহনাদলোমহংসৰরো, মহাচূল়দুক্খক্খন্ধঅনুমানিকসুত্তং।
খিলপত্থমধুপিণ্ডিকদ্ৰিধাৰিতক্ক, পঞ্চনিমিত্তকথা পুন ৰগ্গো॥
১. চূল়সীহনাদসুত্তং
১৩৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘ইধেৰ, ভিক্খৰে, সমণো, ইধ দুতিযো সমণো, ইধ ততিযো সমণো, ইধ চতুত্থো সমণো; সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেভি অঞ্ঞেহীতি [সমণেহি অঞ্ঞেতি (সী॰ পী॰ ক॰) এত্থ অঞ্ঞেহীতি সকায পটিঞ্ঞায সচ্চাভিঞ্ঞেহীতি অত্থো ৰেদিতব্বো]। এৰমেতং [এৰমেৰ (স্যা॰ ক॰)], ভিক্খৰে, সম্মা সীহনাদং নদথ।
১৪০. ‘‘ঠানং খো পনেতং, ভিক্খৰে, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ৰদেয্যুং – ‘কো পনাযস্মন্তানং অস্সাসো, কিং বলং, যেন তুম্হে আযস্মন্তো এৰং ৰদেথ – ইধেৰ সমণো, ইধ দুতিযো সমণো, ইধ ততিযো সমণো, ইধ চতুত্থো সমণো; সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেভি অঞ্ঞেহী’তি? এৰংৰাদিনো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰমস্সু ৰচনীযা – ‘অত্থি খো নো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন চত্তারো ধম্মা অক্খাতা যে মযং অত্তনি সম্পস্সমানা এৰং ৰদেম – ইধেৰ সমণো, ইধ দুতিযো সমণো, ইধ ততিযো সমণো, ইধ চতুত্থো সমণো; সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেভি অঞ্ঞেহীতি। কতমে চত্তারো? অত্থি খো নো, আৰুসো, সত্থরি পসাদো, অত্থি ধম্মে পসাদো, অত্থি সীলেসু পরিপূরকারিতা; সহধম্মিকা খো পন পিযা মনাপা – গহট্ঠা চেৰ পব্বজিতা চ। ইমে খো নো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন চত্তারো ধম্মা অক্খাতা যে মযং অত্তনি সম্পস্সমানা এৰং ৰদেম – ইধেৰ সমণো, ইধ দুতিযো সমণো, ইধ ততিযো সমণো, ইধ চতুত্থো সমণো; সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেভি অঞ্ঞেহী’তি।
১৪১. ‘‘ঠানং খো পনেতং, ভিক্খৰে, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ৰদেয্যুং – ‘অম্হাকম্পি খো, আৰুসো, অত্থি সত্থরি পসাদো যো অম্হাকং সত্থা, অম্হাকম্পি অত্থি ধম্মে পসাদো যো অম্হাকং ধম্মো, মযম্পি সীলেসু পরিপূরকারিনো যানি অম্হাকং সীলানি, অম্হাকম্পি সহধম্মিকা পিযা মনাপা – গহট্ঠা চেৰ পব্বজিতা চ। ইধ নো, আৰুসো, কো ৰিসেসো কো অধিপ্পযাসো [অধিপ্পাযো (ক॰ সী॰ স্যা॰ পী॰), অধিপ্পযোগো (ক॰)] কিং নানাকরণং যদিদং তুম্হাকঞ্চেৰ অম্হাকঞ্চা’তি?
‘‘এৰংৰাদিনো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰমস্সু ৰচনীযা – ‘কিং পনাৰুসো, একা নিট্ঠা, উদাহু পুথু নিট্ঠা’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘একাৰুসো, নিট্ঠা, ন পুথু নিট্ঠা’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা সরাগস্স উদাহু ৰীতরাগস্সা’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘ৰীতরাগস্সাৰুসো, সা নিট্ঠা, ন সা নিট্ঠা সরাগস্সা’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা সদোসস্স উদাহু ৰীতদোসস্সা’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘ৰীতদোসস্সাৰুসো, সা নিট্ঠা, ন সা নিট্ঠা সদোসস্সা’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা সমোহস্স উদাহু ৰীতমোহস্সা’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘ৰীতমোহস্সাৰুসো, সা নিট্ঠা, ন সা নিট্ঠা সমোহস্সা’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা সতণ্হস্স উদাহু ৰীততণ্হস্সা’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘ৰীততণ্হস্সাৰুসো, সা নিট্ঠা, ন সা নিট্ঠা সতণ্হস্সা’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা সউপাদানস্স উদাহু অনুপাদানস্সা’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে , অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘অনুপাদানস্সাৰুসো, সা নিট্ঠা, ন সা নিট্ঠা সউপাদানস্সা’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা ৰিদ্দসুনো উদাহু অৰিদ্দসুনো’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘ৰিদ্দসুনো, আৰুসো, সা নিট্ঠা, ন সা নিট্ঠা অৰিদ্দসুনো’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা অনুরুদ্ধপ্পটিৰিরুদ্ধস্স উদাহু অননুরুদ্ধঅপ্পটিৰিরুদ্ধস্সা’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘অননুরুদ্ধঅপ্পটিৰিরুদ্ধস্সাৰুসো, সা নিট্ঠা, ন সা নিট্ঠা অনুরুদ্ধপ্পটিৰিরুদ্ধস্সা’তি।
‘‘‘সা পনাৰুসো, নিট্ঠা পপঞ্চারামস্স পপঞ্চরতিনো উদাহু নিপ্পপঞ্চারামস্স নিপ্পপঞ্চরতিনো’তি? সম্মা ব্যাকরমানা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰং ব্যাকরেয্যুং – ‘নিপ্পপঞ্চারামস্সাৰুসো, সা নিট্ঠা নিপ্পপঞ্চরতিনো, ন সা নিট্ঠা পপঞ্চারামস্স পপঞ্চরতিনো’তি।
১৪২. ‘‘দ্ৰেমা, ভিক্খৰে, দিট্ঠিযো – ভৰদিট্ঠি চ ৰিভৰদিট্ঠি চ। যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ভৰদিট্ঠিং অল্লীনা ভৰদিট্ঠিং উপগতা ভৰদিট্ঠিং অজ্ঝোসিতা, ৰিভৰদিট্ঠিযা তে পটিৰিরুদ্ধা। যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ৰিভৰদিট্ঠিং অল্লীনা ৰিভৰদিট্ঠিং উপগতা ৰিভৰদিট্ঠিং অজ্ঝোসিতা, ভৰদিট্ঠিযা তে পটিৰিরুদ্ধা। যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ইমাসং দ্ৰিন্নং দিট্ঠীনং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং নপ্পজানন্তি, ‘তে সরাগা তে সদোসা তে সমোহা তে সতণ্হা তে সউপাদানা তে অৰিদ্দসুনো তে অনুরুদ্ধপ্পটিৰিরুদ্ধা তে পপঞ্চারামা পপঞ্চরতিনো; তে ন পরিমুচ্চন্তি জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি; ন পরিমুচ্চন্তি দুক্খস্মা’তি ৰদামি। যে চ খো কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ইমাসং দ্ৰিন্নং দিট্ঠীনং সমুদযঞ্চ অত্থঙ্গমঞ্চ অস্সাদঞ্চ আদীনৰঞ্চ নিস্সরণঞ্চ যথাভূতং পজানন্তি, ‘তে ৰীতরাগা তে ৰীতদোসা তে ৰীতমোহা তে ৰীততণ্হা তে অনুপাদানা তে ৰিদ্দসুনো তে অননুরুদ্ধঅপ্পটিৰিরুদ্ধা তে নিপ্পপঞ্চারামা নিপ্পপঞ্চরতিনো; তে পরিমুচ্চন্তি জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি; পরিমুচ্চন্তি দুক্খস্মা’তি ৰদামি।
১৪৩. ‘‘চত্তারিমানি , ভিক্খৰে, উপাদানানি। কতমানি চত্তারি? কামুপাদানং, দিট্ঠুপাদানং, সীলব্বতুপাদানং, অত্তৰাদুপাদানং। সন্তি, ভিক্খৰে, একে সমণব্রাহ্মণা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞাৰাদা পটিজানমানা। তে ন সম্মা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি – কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন দিট্ঠুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন সীলব্বতুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি। তং কিস্স হেতু? ইমানি হি তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা তীণি ঠানানি যথাভূতং নপ্পজানন্তি। তস্মা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞাৰাদা পটিজানমানা; তে ন সম্মা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি – কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন দিট্ঠুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন সীলব্বতুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি।
‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, একে সমণব্রাহ্মণা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞাৰাদা পটিজানমানা। তে ন সম্মা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি – কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, দিট্ঠুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন সীলব্বতুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি। তং কিস্স হেতু? ইমানি হি তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা দ্ৰে ঠানানি যথাভূতং নপ্পজানন্তি। তস্মা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞাৰাদা পটিজানমানা; তে ন সম্মা [পটিজানমানা ন সম্মা (?)] সব্বুপাদানপরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি – কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, দিট্ঠুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন সীলব্বতুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি।
‘‘সন্তি, ভিক্খৰে, একে সমণব্রাহ্মণা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞাৰাদা পটিজানমানা। তে ন সম্মা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি – কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, দিট্ঠুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, সীলব্বতুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি। তং কিস্স হেতু? ইমঞ্হি তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা একং ঠানং যথাভূতং নপ্পজানন্তি। তস্মা তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞাৰাদা পটিজানমানা; তে ন সম্মা [পটিজানমানা ন সম্মা (?)] সব্বুপাদানপরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি – কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, দিট্ঠুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, সীলব্বতুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি, ন অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেন্তি।
‘‘এৰরূপে খো, ভিক্খৰে, ধম্মৰিনযে যো সত্থরি পসাদো সো ন সম্মগ্গতো অক্খাযতি; যো ধম্মে পসাদো সো ন সম্মগ্গতো অক্খাযতি; যা সীলেসু পরিপূরকারিতা সা ন সম্মগ্গতা অক্খাযতি; যা সহধম্মিকেসু পিযমনাপতা সা ন সম্মগ্গতা অক্খাযতি। তং কিস্স হেতু? এৰঞ্হেতং, ভিক্খৰে, হোতি যথা তং দুরক্খাতে ধম্মৰিনযে দুপ্পৰেদিতে অনিয্যানিকে অনুপসমসংৰত্তনিকে অসম্মাসম্বুদ্ধপ্পৰেদিতে।
১৪৪. ‘‘তথাগতো চ খো, ভিক্খৰে, অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো সব্বুপাদানপরিঞ্ঞাৰাদো পটিজানমানো সম্মা সব্বুপাদানপরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি – কামুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, দিট্ঠুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, সীলব্বতুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, অত্তৰাদুপাদানস্স পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি। এৰরূপে খো, ভিক্খৰে, ধম্মৰিনযে যো সত্থরি পসাদো সো সম্মগ্গতো অক্খাযতি; যো ধম্মে পসাদো সো সম্মগ্গতো অক্খাযতি; যা সীলেসু পরিপূরকারিতা সা সম্মগ্গতা অক্খাযতি; যা সহধম্মিকেসু পিযমনাপতা সা সম্মগ্গতা অক্খাযতি। তং কিস্স হেতু? এৰঞ্হেতং, ভিক্খৰে, হোতি যথা তং স্ৰাক্খাতে ধম্মৰিনযে সুপ্পৰেদিতে নিয্যানিকে উপসমসংৰত্তনিকে সম্মাসম্বুদ্ধপ্পৰেদিতে।
১৪৫. ‘‘ইমে চ, ভিক্খৰে, চত্তারো উপাদানা। কিংনিদানা কিংসমুদযা কিংজাতিকা কিংপভৰা? ইমে চত্তারো উপাদানা তণ্হানিদানা তণ্হাসমুদযা তণ্হাজাতিকা তণ্হাপভৰা। তণ্হা চাযং, ভিক্খৰে, কিংনিদানা কিংসমুদযা কিংজাতিকা কিংপভৰা? তণ্হা ৰেদনানিদানা ৰেদনাসমুদযা ৰেদনাজাতিকা ৰেদনাপভৰা। ৰেদনা চাযং, ভিক্খৰে, কিংনিদানা কিংসমুদযা কিংজাতিকা কিংপভৰা? ৰেদনা ফস্সনিদানা ফস্সসমুদযা ফস্সজাতিকা ফস্সপভৰা। ফস্সো চাযং, ভিক্খৰে, কিংনিদানো কিংসমুদযো কিংজাতিকো কিংপভৰো? ফস্সো সল়াযতননিদানো সল়াযতনসমুদযো সল়াযতনজাতিকো সল়াযতনপভৰো। সল়াযতনঞ্চিদং, ভিক্খৰে, কিংনিদানং কিংসমুদযং কিংজাতিকং কিংপভৰং? সল়াযতনং নামরূপনিদানং নামরূপসমুদযং নামরূপজাতিকং নামরূপপভৰং। নামরূপঞ্চিদং, ভিক্খৰে, কিংনিদানং কিংসমুদযং কিংজাতিকং কিংপভৰং? নামরূপং ৰিঞ্ঞাণনিদানং ৰিঞ্ঞাণসমুদযং ৰিঞ্ঞাণজাতিকং ৰিঞ্ঞাণপভৰং। ৰিঞ্ঞাণঞ্চিদং, ভিক্খৰে , কিংনিদানং কিংসমুদযং কিংজাতিকং কিংপভৰং? ৰিঞ্ঞাণং সঙ্খারনিদানং সঙ্খারসমুদযং সঙ্খারজাতিকং সঙ্খারপভৰং। সঙ্খারা চিমে, ভিক্খৰে, কিংনিদানা কিংসমুদযা কিংজাতিকা কিংপভৰা? সঙ্খারা অৰিজ্জানিদানা অৰিজ্জাসমুদযা অৰিজ্জাজাতিকা অৰিজ্জাপভৰা।
‘‘যতো চ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো অৰিজ্জা পহীনা হোতি ৰিজ্জা উপ্পন্না, সো অৰিজ্জাৰিরাগা ৰিজ্জুপ্পাদা নেৰ কামুপাদানং উপাদিযতি, ন দিট্ঠুপাদানং উপাদিযতি, ন সীলব্বতুপাদানং উপাদিযতি, ন অত্তৰাদুপাদানং উপাদিযতি। অনুপাদিযং ন পরিতস্সতি, অপরিতস্সং পচ্চত্তঞ্ঞেৰ পরিনিব্বাযতি। ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতী’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
চূল়সীহনাদসুত্তং নিট্ঠিতং পঠমং।
২. মহাসীহনাদসুত্তং
১৪৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি বহিনগরে অপরপুরে ৰনসণ্ডে। তেন খো পন সমযেন সুনক্খত্তো লিচ্ছৰিপুত্তো অচিরপক্কন্তো হোতি ইমস্মা ধম্মৰিনযা। সো ৰেসালিযং পরিসতি [পরিসতিং (সী॰ পী॰)] এৰং [এতং (পী॰ ক॰)] ৰাচং ভাসতি – ‘‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরি [উত্তরিং (পী॰)] মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো। তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভানং। যস্স চ খ্ৰাস্স অত্থায ধম্মো দেসিতো সো নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযা’’তি।
অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ৰেসালিং পিণ্ডায পাৰিসি। অস্সোসি খো আযস্মা সারিপুত্তো সুনক্খত্তস্স লিচ্ছৰিপুত্তস্স ৰেসালিযং পরিসতি এৰং ৰাচং ভাসমানস্স – ‘‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো। তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভানং। যস্স চ খ্ৰাস্স অত্থায ধম্মো দেসিতো সো নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযা’’তি।
অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো ৰেসালিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুনক্খত্তো, ভন্তে, লিচ্ছৰিপুত্তো অচিরপক্কন্তো ইমস্মা ধম্মৰিনযা। সো ৰেসালিযং পরিসতি এৰং ৰাচং ভাসতি – ‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো। তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভানং। যস্স চ খ্ৰাস্স অত্থায ধম্মো দেসিতো সো নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযা’’’তি।
১৪৭. ‘‘কোধনো হেসো, সারিপুত্ত, সুনক্খত্তো মোঘপুরিসো। কোধা চ পনস্স এসা ৰাচা ভাসিতা। ‘অৰণ্ণং ভাসিস্সামী’তি খো, সারিপুত্ত, সুনক্খত্তো মোঘপুরিসো ৰণ্ণংযেৰ তথাগতস্স ভাসতি । ৰণ্ণো হেসো, সারিপুত্ত, তথাগতস্স যো এৰং ৰদেয্য – ‘যস্স চ খ্ৰাস্স অত্থায ধম্মো দেসিতো সো নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযা’তি।
‘‘অযম্পি হি নাম, সারিপুত্ত, সুনক্খত্তস্স মোঘপুরিসস্স মযি ধম্মন্ৰযো ন ভৰিস্সতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি, সত্থা দেৰমনুস্সানং, বুদ্ধো ভগৰা’তি।
‘‘অযম্পি হি নাম, সারিপুত্ত, সুনক্খত্তস্স মোঘপুরিসস্স মযি ধম্মন্ৰযো ন ভৰিস্সতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভোতি – একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতি, বহুধাপি হুত্ৰা একো হোতি; আৰিভাৰং, তিরোভাৰং; তিরোকুট্টং তিরোপাকারং তিরোপব্বতং অসজ্জমানো গচ্ছতি, সেয্যথাপি আকাসে; পথৰিযাপি উম্মুজ্জনিমুজ্জং করোতি, সেয্যথাপি উদকে; উদকেপি অভিজ্জমানো গচ্ছতি, সেয্যথাপি পথৰিযং; আকাসেপি পল্লঙ্কেন কমতি, সেয্যথাপি পক্খী সকুণো; ইমেপি চন্দিমসূরিযে এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে পাণিনা পরিমসতি পরিমজ্জতি; যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেতী’তি।
‘‘অযম্পি হি নাম, সারিপুত্ত, সুনক্খত্তস্স মোঘপুরিসস্স মযি ধম্মন্ৰযো ন ভৰিস্সতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা দিব্বায সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায উভো সদ্দে সুণাতি – দিব্বে চ মানুসে চ, যে দূরে সন্তিকে চা’তি।
‘‘অযম্পি হি নাম, সারিপুত্ত, সুনক্খত্তস্স মোঘপুরিসস্স মযি ধম্মন্ৰযো ন ভৰিস্সতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি – সরাগং ৰা চিত্তং সরাগং চিত্তন্তি পজানাতি, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং ৰীতরাগং চিত্তন্তি পজানাতি; সদোসং ৰা চিত্তং সদোসং চিত্তন্তি পজানাতি, ৰীতদোসং ৰা চিত্তং ৰীতদোসং চিত্তন্তি পজানাতি; সমোহং ৰা চিত্তং সমোহং চিত্তন্তি পজানাতি, ৰীতমোহং ৰা চিত্তং ৰীতমোহং চিত্তন্তি পজানাতি; সংখিত্তং ৰা চিত্তং সংখিত্তং চিত্তন্তি পজানাতি , ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং ৰিক্খিত্তং চিত্তন্তি পজানাতি; মহগ্গতং ৰা চিত্তং মহগ্গতং চিত্তন্তি পজানাতি, অমহগ্গতং ৰা চিত্তং অমহগ্গতং চিত্তন্তি পজানাতি; সউত্তরং ৰা চিত্তং সউত্তরং চিত্তন্তি পজানাতি, অনুত্তরং ৰা চিত্তং অনুত্তরং চিত্তন্তি পজানাতি; সমাহিতং ৰা চিত্তং সমাহিতং চিত্তন্তি পজানাতি, অসমাহিতং ৰা চিত্তং অসমাহিতং চিত্তন্তি পজানাতি; ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানাতি, অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং অৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানাতী’তি।
১৪৮. ‘‘দস খো পনিমানি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলানি যেহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি। কতমানি দস?
‘‘ইধ, সারিপুত্ত, তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো ঠানঞ্চ ঠানতো অট্ঠানঞ্চ অট্ঠানতো যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং পজানাতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নানং কম্মসমাদানানং ঠানসো হেতুসো ৰিপাকং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো সব্বত্থগামিনিং পটিপদং যথাভূতং পজানাতি। যম্পি , সারিপুত্ত, তথাগতো সব্বত্থগামিনিং পটিপদং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো অনেকধাতুনানাধাতুলোকং যথাভূতং পজানাতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো অনেকধাতুনানাধাতুলোকং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো সত্তানং নানাধিমুত্তিকতং যথাভূতং পজানাতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো সত্তানং নানাধিমুত্তিকতং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো পরসত্তানং পরপুগ্গলানং ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তং যথাভূতং পজানাতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো পরসত্তানং পরপুগ্গলানং ইন্দ্রিযপরোপরিযত্তং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং পজানাতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো ঝানৰিমোক্খসমাধিসমাপত্তীনং সংকিলেসং ৰোদানং ৰুট্ঠানং যথাভূতং পজানাতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তালীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি জাতিসহস্সম্পি জাতিসতসহস্সম্পি অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে – ‘অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নো’তি। ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো…পে॰… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি – ‘ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না। ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’তি। ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি – ‘ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না। ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’তি। ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি। ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘পুন চপরং, সারিপুত্ত, তথাগতো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। যম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতো আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, ইদম্পি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স তথাগতবলং হোতি যং বলং আগম্ম তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘ইমানি খো, সারিপুত্ত, দস তথাগতস্স তথাগতবলানি যেহি বলেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
১৪৯. ‘‘যো খো মং, সারিপুত্ত, এৰং জানন্তং এৰং পস্সন্তং এৰং ৰদেয্য – ‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো; তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভান’ন্তি, তং, সারিপুত্ত, ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য, এৰং সম্পদমিদং, সারিপুত্ত, ৰদামি। তং ৰাচং অপ্পহায, তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে।
১৫০. ‘‘চত্তারিমানি, সারিপুত্ত, তথাগতস্স ৰেসারজ্জানি যেহি ৰেসারজ্জেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি। কতমানি চত্তারি?
‘‘‘সম্মাসম্বুদ্ধস্স তে পটিজানতো ইমে ধম্মা অনভিসম্বুদ্ধা’তি। তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা কোচি ৰা লোকস্মিং সহধম্মেন পটিচোদেস্সতীতি নিমিত্তমেতং, সারিপুত্ত, ন সমনুপস্সামি। এতমহং [এতম্পহং (সী॰ পী॰)], সারিপুত্ত, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি।
‘‘‘খীণাসৰস্স তে পটিজানতো ইমে আসৰা অপরিক্খীণা’তি। তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা কোচি ৰা লোকস্মিং সহধম্মেন পটিচোদেস্সতীতি নিমিত্তমেতং, সারিপুত্ত, ন সমনুপস্সামি। এতমহং, সারিপুত্ত, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তোৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি।
‘‘‘যে খো পন তে অন্তরাযিকা ধম্মা ৰুত্তা, তে পটিসেৰতো নালং অন্তরাযাযা’তি। তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা কোচি ৰা লোকস্মিং সহধম্মেন পটিচোদেস্সতীতি নিমিত্তমেতং, সারিপুত্ত, ন সমনুপস্সামি। এতমহং, সারিপুত্ত, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি।
‘‘‘যস্স খো পন তে অত্থায ধম্মো দেসিতো, সো ন নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযাযা’তি । তত্র ৰত মং সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা দেৰো ৰা মারো ৰা ব্রহ্মা ৰা কোচি ৰা লোকস্মিং সহধম্মেন পটিচোদেস্সতী’তি নিমিত্তমেতং, সারিপুত্ত, ন সমনুপস্সামি। এতমহং, সারিপুত্ত, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি।
‘‘ইমানি খো, সারিপুত্ত, চত্তারি তথাগতস্স ৰেসারজ্জানি যেহি ৰেসারজ্জেহি সমন্নাগতো তথাগতো আসভং ঠানং পটিজানাতি, পরিসাসু সীহনাদং নদতি, ব্রহ্মচক্কং পৰত্তেতি।
‘‘যো খো মং, সারিপুত্ত, এৰং জানন্তং এৰং পস্সন্তং এৰং ৰদেয্য – ‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো, তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভান’ন্তি, তং, সারিপুত্ত, ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য, এৰং সম্পদমিদং, সারিপুত্ত, ৰদামি। তং ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে।
১৫১. ‘‘অট্ঠ খো ইমা, সারিপুত্ত, পরিসা। কতমা অট্ঠ? খত্তিযপরিসা, ব্রাহ্মণপরিসা, গহপতিপরিসা, সমণপরিসা, চাতুমহারাজিকপরিসা[চাতুম্মহারাজিকা (সী॰ স্যা॰ পী॰)], তাৰতিংসপরিসা, মারপরিসা, ব্রহ্মপরিসা – ইমা খো, সারিপুত্ত, অট্ঠ পরিসা। ইমেহি খো, সারিপুত্ত, চতূহি ৰেসারজ্জেহি সমন্নাগতো তথাগতো ইমা অট্ঠ পরিসা উপসঙ্কমতি অজ্ঝোগাহতি। অভিজানামি খো পনাহং, সারিপুত্ত, অনেকসতং খত্তিযপরিসং উপসঙ্কমিতা। তত্রপি মযা সন্নিসিন্নপুব্বঞ্চেৰ, সল্লপিতপুব্বঞ্চ, সাকচ্ছা চ সমাপজ্জিতপুব্বা। তত্র ৰত মং ভযং ৰা সারজ্জং ৰা ওক্কমিস্সতীতি নিমিত্তমেতং, সারিপুত্ত, ন সমনুপস্সামি। এতমহং, সারিপুত্ত, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি।
‘‘অভিজানামি খো পনাহং, সারিপুত্ত, অনেকসতং ব্রাহ্মণপরিসং…পে॰… গহপতিপরিসং… সমণপরিসং… চাতুমহারাজিকপরিসং… তাৰতিংসপরিসং… মারপরিসং… ব্রহ্মপরিসং উপসঙ্কমিতা। তত্রপি মযা সন্নিসিন্নপুব্বঞ্চেৰ, সল্লপিতপুব্বঞ্চ, সাকচ্ছা চ সমাপজ্জিতপুব্বা। তত্র ৰত মং ভযং ৰা সারজ্জং ৰা ওক্কমিস্সতীতি নিমিত্তমেতং, সারিপুত্ত , ন সমনুপস্সামি। এতমহং, সারিপুত্ত, নিমিত্তং অসমনুপস্সন্তো খেমপ্পত্তো অভযপ্পত্তো ৰেসারজ্জপ্পত্তো ৰিহরামি।
‘‘যো খো মং, সারিপুত্ত, এৰং জানন্তং এৰং পস্সন্তং এৰং ৰদেয্য – ‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো, তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভান’ন্তি, তং, সারিপুত্ত, ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য, এৰং সম্পদমিদং, সারিপুত্ত, ৰদামি। তং ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে।
১৫২. ‘‘চতস্সো খো ইমা, সারিপুত্ত, যোনিযো। কতমা চতস্সো? অণ্ডজা যোনি, জলাবুজা যোনি, সংসেদজা যোনি, ওপপাতিকা যোনি। কতমা চ, সারিপুত্ত, অণ্ডজা যোনি? যে খো তে, সারিপুত্ত, সত্তা অণ্ডকোসং অভিনিব্ভিজ্জ জাযন্তি – অযং ৰুচ্চতি, সারিপুত্ত, অণ্ডজা যোনি। কতমা চ, সারিপুত্ত, জলাবুজা যোনি? যে খো তে, সারিপুত্ত, সত্তা ৰত্থিকোসং অভিনিব্ভিজ্জ জাযন্তি – অযং ৰুচ্চতি, সারিপুত্ত, জলাবুজা যোনি। কতমা চ, সারিপুত্ত, সংসেদজা যোনি? যে খো তে, সারিপুত্ত, সত্তা পূতিমচ্ছে ৰা জাযন্তি পূতিকুণপে ৰা পূতিকুম্মাসে ৰা চন্দনিকাযে ৰা ওল়িগল্লে ৰা জাযন্তি – অযং ৰুচ্চতি, সারিপুত্ত, সংসেদজা যোনি। কতমা চ, সারিপুত্ত, ওপপাতিকা যোনি? দেৰা, নেরযিকা, একচ্চে চ মনুস্সা, একচ্চে চ ৰিনিপাতিকা – অযং ৰুচ্চতি, সারিপুত্ত, ওপপাতিকা যোনি। ইমা খো, সারিপুত্ত, চতস্সো যোনিযো।
‘‘যো খো মং, সারিপুত্ত, এৰং জানন্তং এৰং পস্সন্তং এৰং ৰদেয্য – ‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো, তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভান’ন্তি, তং, সারিপুত্ত, ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য, এৰং সম্পদমিদং, সারিপুত্ত, ৰদামি। তং ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে।
১৫৩. ‘‘পঞ্চ খো ইমা, সারিপুত্ত, গতিযো। কতমা পঞ্চ? নিরযো, তিরচ্ছানযোনি, পেত্তিৰিসযো, মনুস্সা, দেৰা। নিরযঞ্চাহং, সারিপুত্ত, পজানামি, নিরযগামিঞ্চ মগ্গং, নিরযগামিনিঞ্চ পটিপদং; যথা পটিপন্নো চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। তিরচ্ছানযোনিঞ্চাহং, সারিপুত্ত, পজানামি, তিরচ্ছানযোনিগামিঞ্চ মগ্গং, তিরচ্ছানযোনিগামিনিঞ্চ পটিপদং; যথা পটিপন্নো চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা তিরচ্ছানযোনিং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। পেত্তিৰিসযং চাহং, সারিপুত্ত, পজানামি, পেত্তিৰিসযগামিঞ্চ মগ্গং, পেত্তিৰিসযগামিনিঞ্চ পটিপদং; যথা পটিপন্নো চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। মনুস্সে চাহং, সারিপুত্ত, পজানামি, মনুস্সলোকগামিঞ্চ মগ্গং , মনুস্সলোকগামিনিঞ্চ পটিপদং; যথা পটিপন্নো চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সেসু উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। দেৰে চাহং, সারিপুত্ত, পজানামি, দেৰলোকগামিঞ্চ মগ্গং, দেৰলোকগামিনিঞ্চ পটিপদং; যথা পটিপন্নো চ কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি তঞ্চ পজানামি। নিব্বানঞ্চাহং, সারিপুত্ত, পজানামি, নিব্বানগামিঞ্চ মগ্গং, নিব্বানগামিনিঞ্চ পটিপদং; যথা পটিপন্নো চ আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি তঞ্চ পজানামি।
১৫৪. ‘‘ইধাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্নং, একন্তদুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদযমানং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, অঙ্গারকাসু সাধিকপোরিসা পূরা অঙ্গারানং ৰীতচ্চিকানং ৰীতধূমানং। অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো একাযনেন মগ্গেন তমেৰ অঙ্গারকাসুং পণিধায। তমেনং চক্খুমা পুরিসো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘তথাযং ভৰং পুরিসো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা ইমংযেৰ অঙ্গারকাসুং আগমিস্সতী’তি । তমেনং পস্সেয্য অপরেন সমযেন তস্সা অঙ্গারকাসুযা পতিতং, একন্তদুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদযমানং। এৰমেৰ খো অহং, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্নং, একন্তদুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদযমানং।
‘‘ইধ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা তিরচ্ছানযোনিং উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা তিরচ্ছানযোনিং উপপন্নং, দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদযমানং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, গূথকূপো সাধিকপোরিসো, পূরো গূথস্স। অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো একাযনেন মগ্গেন তমেৰ গূথকূপং পণিধায। তমেনং চক্খুমা পুরিসো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘তথাযং ভৰং পুরিসো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো যথা ইমংযেৰ গূথকূপং আগমিস্সতী’তি। তমেনং পস্সেয্য অপরেন সমযেন তস্মিং গূথকূপে পতিতং, দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদযমানং। এৰমেৰ খো অহং, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা তিরচ্ছানযোনিং উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা তিরচ্ছানযোনিং উপপন্নং, দুক্খা তিব্বা কটুকা ৰেদনা ৰেদযমানং।
‘‘ইধ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযং উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযং উপপন্নং, দুক্খবহুলা ৰেদনা ৰেদযমানং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, রুক্খো ৰিসমে ভূমিভাগে জাতো তনুপত্তপলাসো কবরচ্ছাযো । অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো একাযনেন মগ্গেন তমেৰ রুক্খং পণিধায। তমেনং চক্খুমা পুরিসো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘তথাযং ভৰং পুরিসো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা ইমংযেৰ রুক্খং আগমিস্সতী’তি। তমেনং পস্সেয্য, অপরেন সমযেন তস্স রুক্খস্স ছাযায নিসিন্নং ৰা নিপন্নং ৰা দুক্খবহুলা ৰেদনা ৰেদযমানং। এৰমেৰ খো অহং, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযং উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা পেত্তিৰিসযং উপপন্নং, দুক্খবহুলা ৰেদনা ৰেদযমানং।
‘‘ইধ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সেসু উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সেসু উপপন্নং, সুখবহুলা ৰেদনা ৰেদযমানং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, রুক্খো সমে ভূমিভাগে জাতো বহলপত্তপলাসো সন্দচ্ছাযো [সণ্ডচ্ছাযো (স্যা॰), সন্তচ্ছাযো (ক॰)]। অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো একাযনেন মগ্গেন তমেৰ রুক্খং পণিধায। তমেনং চক্খুমা পুরিসো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘তথাযং ভৰং পুরিসো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা ইমমেৰ রুক্খং আগমিস্সতী’তি। তমেনং পস্সেয্য অপরেন সমযেন তস্স রুক্খস্স ছাযায নিসিন্নং ৰা নিপন্নং ৰা সুখবহুলা ৰেদনা ৰেদযমানং। এৰমেৰ খো অহং, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সেসু উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা মনুস্সেসু উপপন্নং, সুখবহুলা ৰেদনা ৰেদযমানং।
‘‘ইধ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সতী’তি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্নং, একন্তসুখা ৰেদনা ৰেদযমানং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, পাসাদো, তত্রাস্স কূটাগারং উল্লিত্তাৰলিত্তং নিৰাতং ফুসিতগ্গল়ং পিহিতৰাতপানং। তত্রাস্স পল্লঙ্কো গোনকত্থতো পটিকত্থতো পটলিকত্থতো কদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণো সউত্তরচ্ছদো উভতোলোহিতকূপধানো। অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো একাযনেন মগ্গেন তমেৰ পাসাদং পণিধায। তমেনং চক্খুমা পুরিসো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘তথাযং ভৰং পুরিসো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা ইমংযেৰ পাসাদং আগমিস্সতী’তি। তমেনং পস্সেয্য অপরেন সমযেন তস্মিং পাসাদে তস্মিং কূটাগারে তস্মিং পল্লঙ্কে নিসিন্নং ৰা নিপন্নং ৰা একন্তসুখা ৰেদনা ৰেদযমানং। এৰমেৰ খো অহং, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো যথা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্নং, একন্তসুখা ৰেদনা ৰেদযমানং।
‘‘ইধ পনাহং, সারিপুত্ত, একচ্চং পুগ্গলং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা আসৰানং খযা অনাসং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সতীতি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তং, একন্তসুখা ৰেদনা ৰেদযমানং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, পোক্খরণী অচ্ছোদকা সাতোদকা সীতোদকা সেতকা সুপতিত্থা রমণীযা। অৰিদূরে চস্সা তিব্বো ৰনসণ্ডো। অথ পুরিসো আগচ্ছেয্য ঘম্মাভিতত্তো ঘম্মপরেতো কিলন্তো তসিতো পিপাসিতো একাযনেন মগ্গেন তমেৰ পোক্খরণিং পণিধায। তমেনং চক্খুমা পুরিসো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘তথা ভৰং পুরিসো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা ইমংযেৰ পোক্খরণিং আগমিস্সতী’তি। তমেনং পস্সেয্য অপরেন সমযেন তং পোক্খরণিং ওগাহেত্ৰা ন্হাযিত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ সব্বদরথকিলমথপরিল়াহং পটিপ্পস্সম্ভেত্ৰা পচ্চুত্তরিত্ৰা তস্মিং ৰনসণ্ডে নিসিন্নং ৰা নিপন্নং ৰা, একন্তসুখা ৰেদনা ৰেদযমানং। এৰমেৰ খো অহং, সারিপুত্ত, ইধেকচ্চং পুগ্গলং এৰং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানামি – তথাযং পুগ্গলো পটিপন্নো তথা চ ইরিযতি তঞ্চ মগ্গং সমারূল়্হো, যথা আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযংঅভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরিস্সতী’তি। তমেনং পস্সামি অপরেন সমযেন আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরন্তং, একন্তসুখা ৰেদনা ৰেদযমানং। ইমা খো, সারিপুত্ত, পঞ্চ গতিযো।
‘‘যো খো মং, সারিপুত্ত, এৰং জানন্তং এৰং পস্সন্তং এৰং ৰদেয্য – ‘নত্থি সমণস্স গোতমস্স উত্তরিমনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসো; তক্কপরিযাহতং সমণো গোতমো ধম্মং দেসেতি ৰীমংসানুচরিতং সযংপটিভান’ন্তি তং, সারিপুত্ত, ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, ভিক্খু সীলসম্পন্নো সমাধিসম্পন্নো পঞ্ঞাসম্পন্নো দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞং আরাধেয্য, এৰং সম্পদমিদং, সারিপুত্ত, ৰদামি ‘তং ৰাচং অপ্পহায তং চিত্তং অপ্পহায তং দিট্ঠিং অপ্পটিনিস্সজ্জিত্ৰা যথাভতং নিক্খিত্তো এৰং নিরযে’।
১৫৫. ‘‘অভিজানামি খো পনাহং, সারিপুত্ত, চতুরঙ্গসমন্নাগতং ব্রহ্মচরিযং চরিতা [চরিত্ৰা (ক॰)] – তপস্সী সুদং হোমি পরমতপস্সী, লূখো সুদং [লূখস্সুদং (সী॰ পী॰)] হোমি পরমলূখো, জেগুচ্ছী সুদং হোমি পরমজেগুচ্ছী, পৰিৰিত্তো সুদং [পৰিৰিত্তস্সুদং (সী॰ পী॰)] হোমি পরমপৰিৰিত্তো । তত্রাস্সু মে ইদং, সারিপুত্ত, তপস্সিতায হোতি – অচেলকো হোমি মুত্তাচারো হত্থাপলেখনো [হত্থাৰলেখনো (স্যা॰)], ন এহিভদ্দন্তিকো ন তিট্ঠভদ্দন্তিকো; নাভিহটং ন উদ্দিস্সকতং ন নিমন্তনং সাদিযামি। সো ন কুম্ভিমুখা পটিগ্গণ্হামি, ন কল়োপিমুখা পটিগ্গণ্হামি, ন এল়কমন্তরং, ন দণ্ডমন্তরং, ন মুসলমন্তরং, ন দ্ৰিন্নং ভুঞ্জমানানং, ন গব্ভিনিযা, ন পাযমানায [পাযন্তিযা (ক॰)], ন পুরিসন্তরগতায, ন সঙ্কিত্তীসু, ন যত্থ সা উপট্ঠিতো হোতি, ন যত্থ মক্খিকা সণ্ডসণ্ডচারিনী; ন মচ্ছং ন মংসং ন সুরং ন মেরযং ন থুসোদকং পিৰামি; সো একাগারিকো ৰা হোমি একালোপিকো, দ্ৰাগারিকো ৰা হোমি দ্ৰালোপিকো…পে॰… সত্তাগারিকো ৰা হোমি সত্তালোপিকো; একিস্সাপি দত্তিযা যাপেমি, দ্ৰীহিপি দত্তীহি যাপেমি…পে॰… সত্তহিপি দত্তীহি যাপেমি; একাহিকম্পি আহারং আহারেমি, দ্ৰীহিকম্পি আহারং আহারেমি…পে॰… সত্তাহিকম্পি আহারং আহারেমি; ইতি এৰরূপং অদ্ধমাসিকম্পি পরিযাযভত্তভোজনানুযোগমনুযুত্তো ৰিহরামি।
‘‘সো সাকভক্খো ৰা হোমি, সামাকভক্খো ৰা হোমি, নীৰারভক্খো ৰা হোমি, দদ্দুলভক্খো ৰা হোমি, হটভক্খো ৰা হোমি, কণভক্খো ৰাহোমি, আচামভক্খো ৰা হোমি , পিঞ্ঞাকভক্খো ৰা হোমি, তিণভক্খো ৰা হোমি, গোমযভক্খো ৰা হোমি, ৰনমূলফলাহারো যাপেমি পৰত্তফলভোজী।
‘‘সো সাণানিপি ধারেমি, মসাণানিপি ধারেমি, ছৰদুস্সানিপি ধারেমি, পংসুকূলানিপি ধারেমি, তিরীটানিপি ধারেমি, অজিনম্পি ধারেমি, অজিনক্খিপম্পি ধারেমি, কুসচীরম্পি ধারেমি, ৰাকচীরম্পি ধারেমি, ফলকচীরম্পি ধারেমি, কেসকম্বলম্পি ধারেমি, ৰাল়কম্বলম্পি ধারেমি, উলূকপক্খম্পি ধারেমি; কেসমস্সুলোচকোপি হোমি কেসমস্সুলোচনানুযোগমনুযুত্তো; উব্ভট্ঠকোপি হোমি আসনপটিক্খিত্তো; উক্কুটিকোপি হোমি উক্কুটিকপ্পধানমনুযুত্তো; কণ্টকাপস্সযিকোপি হোমি কণ্টকাপস্সযে সেয্যং কপ্পেমি [ইমস্সানন্তরে অঞ্ঞোপি কোচি পাঠপদেসো অঞ্ঞেসু আজীৰকৰতদীপকসুত্তেসু দিস্সতি]; সাযততিযকম্পি উদকোরোহনানুযোগমনুযুত্তো ৰিহরামি – ইতি এৰরূপং অনেকৰিহিতং কাযস্সআতাপনপরিতাপনানুযোগমনুযুত্তো ৰিহরামি। ইদংসু মে, সারিপুত্ত, তপস্সিতায হোতি।
১৫৬. ‘‘তত্রাস্সু মে ইদং, সারিপুত্ত, লূখস্মিং হোতি – নেকৰস্সগণিকং রজোজল্লং কাযে সন্নিচিতং হোতি পপটিকজাতং। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, তিন্দুকখাণু নেকৰস্সগণিকো সন্নিচিতো হোতি পপটিকজাতো, এৰমেৰাস্সু মে, সারিপুত্ত, নেকৰস্সগণিকং রজোজল্লং কাযে সন্নিচিতং হোতি পপটিকজাতং। তস্স ময্হং, সারিপুত্ত, ন এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং ইমং রজোজল্লং পাণিনা পরিমজ্জেয্যং, অঞ্ঞে ৰা পন মে ইমং রজোজল্লং পাণিনা পরিমজ্জেয্যু’ন্তি। এৰম্পি মে, সারিপুত্ত , ন হোতি। ইদংসু মে, সারিপুত্ত, লূখস্মিং হোতি।
‘‘তত্রাস্সু মে ইদং, সারিপুত্ত, জেগুচ্ছিস্মিং হোতি – সো খো অহং, সারিপুত্ত, সতোৰ অভিক্কমামি, সতোৰ পটিক্কমামি, যাৰ উদকবিন্দুম্হিপি মে দযা পচ্চুপট্ঠিতা হোতি – ‘মাহং খুদ্দকে পাণে ৰিসমগতে সঙ্ঘাতং আপাদেসি’ন্তি। ইদংসু মে, সারিপুত্ত, জেগুচ্ছিস্মিং হোতি।
‘‘তত্রাস্সু মে ইদং, সারিপুত্ত, পৰিৰিত্তস্মিং হোতি – সো খো অহং, সারিপুত্ত, অঞ্ঞতরং অরঞ্ঞাযতনং অজ্ঝোগাহেত্ৰা ৰিহরামি। যদা পস্সামি গোপালকং ৰা পসুপালকং ৰা তিণহারকং ৰা কট্ঠহারকং ৰা ৰনকম্মিকং ৰা, ৰনেন ৰনং গহনেন গহনং নিন্নেন নিন্নং থলেন থলং সংপতামি [পপতামি (সী॰ স্যা॰ পী॰)]। তং কিস্স হেতু? মা মং তে অদ্দসংসু অহঞ্চ মা তে অদ্দসন্তি। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, আরঞ্ঞকো মগো মনুস্সে দিস্ৰা ৰনেন ৰনং গহনেন গহনং নিন্নেন নিন্নং থলেন থলং সংপততি, এৰমেৰ খো অহং, সারিপুত্ত, যদা পস্সামি গোপালকং ৰা পসুপালকং ৰা তিণহারকং ৰা কট্ঠহারকং ৰা ৰনকম্মিকং ৰা ৰনেন ৰনং গহনেন গহনং নিন্নেন নিন্নং থলেন থলং সংপতামি। তং কিস্স হেতু? মা মং তে অদ্দসংসু অহঞ্চ মা তে অদ্দসন্তি। ইদংসু মে, সারিপুত্ত, পৰিৰিত্তস্মিং হোতি।
‘‘সো খো অহং, সারিপুত্ত, যে তে গোট্ঠা পট্ঠিতগাৰো অপগতগোপালকা, তত্থ চতুক্কুণ্ডিকো উপসঙ্কমিত্ৰা যানি তানি ৰচ্ছকানং তরুণকানং ধেনুপকানং গোমযানি তানি সুদং আহারেমি। যাৰকীৰঞ্চ মে , সারিপুত্ত, সকং মুত্তকরীসং অপরিযাদিন্নং হোতি, সকংযেৰ সুদং মুত্তকরীসং আহারেমি। ইদংসু মে, সারিপুত্ত, মহাৰিকটভোজনস্মিং হোতি।
১৫৭. ‘‘সো খো অহং, সারিপুত্ত, অঞ্ঞতরং ভিংসনকং ৰনসণ্ডং অজ্ঝোগাহেত্ৰা ৰিহরামি। তত্রাস্সুদং, সারিপুত্ত, ভিংসনকস্স ৰনসণ্ডস্স ভিংসনকতস্মিং হোতি – যো কোচি অৰীতরাগো তং ৰনসণ্ডং পৰিসতি, যেভুয্যেন লোমানি হংসন্তি। সো খো অহং, সারিপুত্ত, যা তা রত্তিযো সীতা হেমন্তিকা অন্তরট্ঠকা হিমপাতসমযা [অন্তরট্ঠকে হিমপাতসমযে (সী॰ পী॰)] তথারূপাসু রত্তীসু রত্তিং অব্ভোকাসে ৰিহরামি, দিৰা ৰনসণ্ডে; গিম্হানং পচ্ছিমে মাসে দিৰা অব্ভোকাসে ৰিহরামি, রত্তিং ৰনসণ্ডে। অপিস্সু মং, সারিপুত্ত, অযং অনচ্ছরিযগাথা পটিভাসি পুব্বে অস্সুতপুব্বা –
‘‘সোতত্তো সোসিন্নো [সোসীনো (সী॰ পী॰ ক॰), সোসিনো (স্যা॰), সোসিন্দো (সদ্দনীতি)] চেৰ, একো ভিংসনকে ৰনে।
নগ্গো ন চগ্গিমাসীনো, এসনাপসুতো মুনী’’তি॥
‘‘সো খো অহং, সারিপুত্ত, সুসানে সেয্যং কপ্পেমি ছৰট্ঠিকানি উপধায। অপিস্সু মং, সারিপুত্ত, গামণ্ডলা [গোমণ্ডলা (বহূসু) চরিযাপিটকঅট্ঠকথা ওলোকেতব্বা] উপসঙ্কমিত্ৰা ওট্ঠুভন্তিপি, ওমুত্তেন্তিপি, পংসুকেনপি ওকিরন্তি, কণ্ণসোতেসুপি সলাকং পৰেসেন্তি। ন খো পনাহং, সারিপুত্ত, অভিজানামি তেসু পাপকং চিত্তং উপ্পাদেতা। ইদংসু মে, সারিপুত্ত, উপেক্খাৰিহারস্মিং হোতি।
১৫৮. ‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘আহারেন সুদ্ধী’তি। তে এৰমাহংসু – ‘কোলেহি যাপেমা’তি। তে কোলম্পি খাদন্তি, কোলচুণ্ণম্পি খাদন্তি, কোলোদকম্পি পিৰন্তি – অনেকৰিহিতম্পি কোলৰিকতিং পরিভুঞ্জন্তি। অভিজানামি খো পনাহং, সারিপুত্ত, একংযেৰ কোলং আহারং আহারিতা। সিযা খো পন তে, সারিপুত্ত, এৰমস্স – ‘মহা নূন তেন সমযেন কোলো অহোসী’তি। ন খো পনেতং, সারিপুত্ত, এৰং দট্ঠব্বং। তদাপি এতপরমোযেৰ কোলো অহোসি সেয্যথাপি এতরহি। তস্স ময্হং, সারিপুত্ত, একংযেৰ কোলং আহারং আহারযতো অধিমত্তকসিমানং পত্তো কাযো হোতি। সেয্যথাপি নাম আসীতিকপব্বানি ৰা কাল়পব্বানি ৰা, এৰমেৰস্সু মে অঙ্গপচ্চঙ্গানি ভৰন্তি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম ওট্ঠপদং, এৰমেৰস্সু মে আনিসদং হোতি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম ৰট্টনাৰল়ী, এৰমেৰস্সু মে পিট্ঠিকণ্টকো উন্নতাৰনতো হোতি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম জরসালায গোপানসিযো ওলুগ্গৰিলুগ্গা ভৰন্তি, এৰমেৰস্সু মে ফাসুল়িযো ওলুগ্গৰিলুগ্গা ভৰন্তি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম গম্ভীরে উদপানে উদকতারকা গম্ভীরগতা ওক্খাযিকা দিস্সন্তি, এৰমেৰস্সু মে অক্খিকূপেসু অক্খিতারকা গম্ভীরগতা ওক্খাযিকা দিস্সন্তি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম তিত্তকালাবুআমকচ্ছিন্নো ৰাতাতপেন সংফুটিতো [সম্ফুসিতো (স্যা॰), সংপুটিতো (পী॰ ক॰) এত্থ সংফুটিতোতি সঙ্কুচিতোতি অত্থো] হোতি সম্মিলাতো, এৰমেৰস্সু মে সীসচ্ছৰি সংফুটিতা হোতি সম্মিলাতা তাযেৰপ্পাহারতায। সো খো অহং, সারিপুত্ত, ‘উদরচ্ছৰিং পরিমসিস্সামী’তি পিট্ঠিকণ্টকংযেৰ পরিগ্গণ্হামি, ‘পিট্ঠিকণ্টকং পরিমসিস্সামী’তি উদরচ্ছৰিংযেৰ পরিগ্গণ্হামি, যাৰস্সু মে, সারিপুত্ত, উদরচ্ছৰি পিট্ঠিকণ্টকং অল্লীনা হোতি তাযেৰপ্পাহারতায। সো খো অহং, সারিপুত্ত, ‘ৰচ্চং ৰা মুত্তং ৰা করিস্সামী’তি তত্থেৰ অৰকুজ্জো পপতামি তাযেৰপ্পাহারতায। সো খো অহং, সারিপুত্ত, তমেৰ কাযং অস্সাসেন্তো পাণিনা গত্তানি অনোমজ্জামি। তস্স ময্হং, সারিপুত্ত, পাণিনা গত্তানি অনোমজ্জতো পূতিমূলানি লোমানি কাযস্মা পতন্তি তাযেৰপ্পাহারতায।
১৫৯. ‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘আহারেন সুদ্ধী’তি। তে এৰমাহংসু – ‘মুগ্গেহি যাপেম…পে॰… তিলেহি যাপেম…পে॰… তণ্ডুলেহি যাপেমা’তি। তে তণ্ডুলম্পি খাদন্তি, তণ্ডুলচুণ্ণম্পি খাদন্তি, তণ্ডুলোদকম্পি পিৰন্তি – অনেকৰিহিতম্পি তণ্ডুলৰিকতিং পরিভুঞ্জন্তি। অভিজানামি খো পনাহং, সারিপুত্ত, একংযেৰ তণ্ডুলং আহারং আহারিতা। সিযা খো পন তে, সারিপুত্ত, এৰমস্স – ‘মহা নূন তেন সমযেন তণ্ডুলো অহোসী’তি। ন খো পনেতং, সারিপুত্ত, এৰং দট্ঠব্বং। তদাপি এতপরমোযেৰ তণ্ডুলো অহোসি , সেয্যথাপি এতরহি। তস্স ময্হং, সারিপুত্ত, একংযেৰ তণ্ডুলং আহারং আহারযতো অধিমত্তকসিমানং পত্তো কাযো হোতি। সেয্যথাপি নাম আসীতিকপব্বানি ৰা কাল়পব্বানি ৰা, এৰমেৰস্সু মে অঙ্গপচ্চঙ্গানি ভৰন্তি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম ওট্ঠপদং, এৰমেৰস্সু মে আনিসদং হোতি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম ৰট্টনাৰল়ী, এৰমেৰস্সু মে পিট্ঠিকণ্টকো উন্নতাৰনতো হোতি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম জরসালায গোপানসিযো ওলুগ্গৰিলুগ্গা ভৰন্তি, এৰমেৰস্সু মে ফাসুল়িযো ওলুগ্গৰিলুগ্গা ভৰন্তি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম গম্ভীরে উদপানে উদকতারকা গম্ভীরগতা ওক্খাযিকা দিস্সন্তি, এৰমেৰস্সু মে অক্খিকূপেসু অক্খিতারকা গম্ভীরগতা ওক্খাযিকা দিস্সন্তি তাযেৰপ্পাহারতায। সেয্যথাপি নাম তিত্তকালাবু আমকচ্ছিন্নো ৰাতাতপেন সংফুটিতো হোতি সম্মিলাতো, এৰমেৰস্সু মে সীসচ্ছৰি সংফুটিতা হোতি সম্মিলাতা তাযেৰপ্পাহারতায। সো খো অহং, সারিপুত্ত, ‘উদরচ্ছৰিং পরিমসিস্সামী’তি পিট্ঠিকণ্টকংযেৰ পরিগ্গণ্হামি, ‘পিট্ঠিকণ্টকং পরিমসিস্সামী’তি উদরচ্ছৰিংযেৰ পরিগ্গণ্হামি। যাৰস্সু মে, সারিপুত্ত, উদরচ্ছৰি পিট্ঠিকণ্টকং অল্লীনা হোতি তাযেৰপ্পাহারতায। সো খো অহং, সারিপুত্ত, ‘ৰচ্চং ৰা মুত্তং ৰা করিস্সামী’তি তত্থেৰ অৰকুজ্জো পপতামি তাযেৰপ্পাহারতায। সো খো অহং, সারিপুত্ত, তমেৰ কাযং অস্সাসেন্তো পাণিনা গত্তানি অনোমজ্জামি। তস্স ময্হং, সারিপুত্ত, পাণিনা গত্তানি অনোমজ্জতো পূতিমূলানি লোমানি কাযস্মা পতন্তি তাযেৰপ্পাহারতায।
‘‘তাযপি খো অহং, সারিপুত্ত, ইরিযায তায পটিপদায তায দুক্করকারিকায নাজ্ঝগমং উত্তরিং মনুস্সধম্মা অলমরিযঞাণদস্সনৰিসেসং। তং কিস্স হেতু? ইমিস্সাযেৰ অরিযায পঞ্ঞায অনধিগমা, যাযং অরিযা পঞ্ঞা অধিগতা অরিযা নিয্যানিকা, নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযায।
১৬০. ‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘সংসারেন সুদ্ধী’তি। ন খো পন সো [ন খো পনেসো (সী॰ স্যা॰)], সারিপুত্ত, সংসারো সুলভরূপো যো মযা অসংসরিতপুব্বো ইমিনা দীঘেন অদ্ধুনা, অঞ্ঞত্র সুদ্ধাৰাসেহি দেৰেহি। সুদ্ধাৰাসে চাহং, সারিপুত্ত, দেৰে সংসরেয্যং, নযিমং লোকং পুনরাগচ্ছেয্যং।
‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘উপপত্তিযা সুদ্ধী’তি। ন খো পন সা, সারিপুত্ত , উপপত্তি সুলভরূপা যা মযা অনুপপন্নপুব্বা ইমিনা দীঘেন অদ্ধুনা, অঞ্ঞত্র সুদ্ধাৰাসেহি দেৰেহি। সুদ্ধাৰাসে চাহং, সারিপুত্ত, দেৰে উপপজ্জেয্যং, নযিমং লোকং পুনরাগচ্ছেয্যং।
‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘আৰাসেন সুদ্ধী’তি। ন খো পন সো, সারিপুত্ত, আৰাসো সুলভরূপো যো মযা অনাৰুট্ঠপুব্বো [অনাৰুত্থপুব্বো (সী॰ পী॰)] ইমিনা দীঘেন অদ্ধুনা, অঞ্ঞত্র সুদ্ধাৰাসেহি দেৰেহি। সুদ্ধাৰাসে চাহং, সারিপুত্ত, দেৰে আৰসেয্যং, নযিমং লোকং পুনরাগচ্ছেয্যং।
‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যঞ্ঞেন সুদ্ধী’তি। ন খো পন সো, সারিপুত্ত, যঞ্ঞো সুলভরূপো যো মযা অযিট্ঠপুব্বো ইমিনা দীঘেন অদ্ধুনা, তঞ্চ খো রঞ্ঞা ৰা সতা খত্তিযেন মুদ্ধাৰসিত্তেন ব্রাহ্মণেন ৰা মহাসালেন।
‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘অগ্গিপরিচরিযায সুদ্ধী’তি। ন খো পন সো, সারিপুত্ত, অগ্গি সুলভরূপো যো মযা অপরিচিণ্ণপুব্বো ইমিনা দীঘেন অদ্ধুনা, তঞ্চ খো রঞ্ঞা ৰা সতা খত্তিযেন মুদ্ধাৰসিত্তেন ব্রাহ্মণেন ৰা মহাসালেন।
১৬১. ‘‘সন্তি খো পন, সারিপুত্ত, একে সমণব্রাহ্মণা এৰংৰাদিনো এৰংদিট্ঠিনো – ‘যাৰদেৰাযং ভৰং পুরিসো দহরো হোতি যুৰা সুসুকাল়কেসো ভদ্রেন যোব্বনেন সমন্নাগতো পঠমেন ৰযসা তাৰদেৰ পরমেন পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযেন সমন্নাগতো হোতি। যতো চ খো অযং ভৰং পুরিসো জিণ্ণো হোতি ৰুদ্ধো মহল্লকো অদ্ধগতো ৰযোঅনুপ্পত্তো, আসীতিকো ৰা নাৰুতিকো ৰা ৰস্সসতিকো ৰা জাতিযা, অথ তম্হা পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযা, পরিহাযতী’তি। ন খো পনেতং, সারিপুত্ত , এৰং দট্ঠব্বং। অহং খো পন, সারিপুত্ত, এতরহি জিণ্ণো ৰুদ্ধো মহল্লকো অদ্ধগতো ৰযোঅনুপ্পত্তো, আসীতিকো মে ৰযো ৰত্ততি। ইধ মে অস্সু, সারিপুত্ত, চত্তারো সাৰকা ৰস্সসতাযুকা ৰস্সসতজীৰিনো, পরমায সতিযা চ গতিযা চ ধিতিযা চ সমন্নাগতা পরমেন চ পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযেন। সেয্যথাপি, সারিপুত্ত, দল়্হধম্মা [দল়্হধম্মো (বহূসু) টীকা চ মোগ্গল্লানব্যাকরণং চ ওলোকেতব্বং] ধনুগ্গহো সিক্খিতো কতহত্থো কতূপাসনো লহুকেন অসনেন অপ্পকসিরেনেৰ তিরিযং তালচ্ছাযং অতিপাতেয্য, এৰং অধিমত্তসতিমন্তো এৰং অধিমত্তগতিমন্তো এৰং অধিমত্তধিতিমন্তো এৰং পরমেন পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযেন সমন্নাগতা। তে মং চতুন্নং সতিপট্ঠানানং উপাদাযুপাদায পঞ্হং পুচ্ছেয্যুং, পুট্ঠো পুট্ঠো চাহং তেসং ব্যাকরেয্যং, ব্যাকতঞ্চ মে ব্যাকততো ধারেয্যুং, ন চ মং দুতিযকং উত্তরি পটিপুচ্ছেয্যুং। অঞ্ঞত্র অসিতপীতখাযিতসাযিতা অঞ্ঞত্র উচ্চারপস্সাৰকম্মা, অঞ্ঞত্র নিদ্দাকিলমথপটিৰিনোদনা অপরিযাদিন্নাযেৰস্স, সারিপুত্ত, তথাগতস্স ধম্মদেসনা, অপরিযাদিন্নংযেৰস্স তথাগতস্স ধম্মপদব্যঞ্জনং, অপরিযাদিন্নংযেৰস্স তথাগতস্স পঞ্হপটিভানং । অথ মে তে চত্তারো সাৰকা ৰস্সসতাযুকা ৰস্সসতজীৰিনো ৰস্সসতস্স অচ্চযেন কালং করেয্যুং। মঞ্চকেন চেপি মং, সারিপুত্ত, পরিহরিস্সথ, নেৰত্থি তথাগতস্স পঞ্ঞাৰেয্যত্তিযস্স অঞ্ঞথত্তং। যং খো তং [যং খো পনেতং (সী॰)], সারিপুত্ত, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘অসম্মোহধম্মো সত্তো লোকে উপ্পন্নো বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’ন্তি, মমেৰ তং সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য ‘অসম্মোহধম্মো সত্তো লোকে উপ্পন্নো বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’’’ন্তি।
১৬২. তেন খো পন সমযেন আযস্মা নাগসমালো ভগৰতো পিট্ঠিতো ঠিতো হোতি ভগৰন্তং বীজযমানো। অথ খো আযস্মা নাগসমালো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে! অপি হি মে, ভন্তে, ইমং ধম্মপরিযাযং সুত্ৰা লোমানি হট্ঠানি। কোনামো অযং, ভন্তে, ধম্মপরিযাযো’’তি? ‘‘তস্মাতিহ ত্ৰং, নাগসমাল, ইমং ধম্মপরিযাযং লোমহংসনপরিযাযো ত্ৰেৰ নং ধারেহী’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনো আযস্মা নাগসমালো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি।
মহাসীহনাদসুত্তং নিট্ঠিতং দুতিযং।
৩. মহাদুক্খক্খন্ধসুত্তং
১৬৩. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। অথ খো সম্বহুলা ভিক্খূ পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সাৰত্থিং পিণ্ডায পাৰিসিংসু। অথ খো তেসং ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘অতিপ্পগো খো তাৰ সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিতুং, যং নূন মযং যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমেয্যামা’’তি। অথ খো তে ভিক্খূ যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা তেহি অঞ্ঞতিত্থিযেহি পরিব্বাজকেহি সদ্ধিং সম্মোদিংসু; সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্নে খো তে ভিক্খূ তে অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এতদৰোচুং – ‘‘সমণো, আৰুসো, গোতমো কামানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, মযম্পি কামানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেম; সমণো, আৰুসো, গোতমো রূপানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, মযম্পি রূপানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেম; সমণো, আৰুসো, গোতমো ৰেদনানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, মযম্পি ৰেদনানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেম; ইধ নো, আৰুসো, কো ৰিসেসো, কো অধিপ্পযাসো, কিং নানাকরণং সমণস্স ৰা গোতমস্স অম্হাকং ৰা – যদিদং ধম্মদেসনায ৰা ধম্মদেসনং, অনুসাসনিযা ৰা অনুসাসনি’’ন্তি? অথ খো তে ভিক্খূ তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং ভাসিতং নেৰ অভিনন্দিংসু, নপ্পটিক্কোসিংসু; অনভিনন্দিত্ৰা অপ্পটিক্কোসিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কমিংসু – ‘‘ভগৰতো সন্তিকে এতস্স ভাসিতস্স অত্থং আজানিস্সামা’’তি।
১৬৪. অথ খো তে ভিক্খূ সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘ইধ মযং, ভন্তে, পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সাৰত্থিংপিণ্ডায পাৰিসিম্হ। তেসং নো, ভন্তে, অম্হাকং এতদহোসি – ‘অতিপ্পগো খো তাৰ সাৰত্থিযং পিণ্ডায চরিতুং, যং নূন মযং যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমেয্যামা’তি। অথ খো মযং, ভন্তে, যেন অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং আরামো তেনুপসঙ্কমিম্হ; উপসঙ্কমিত্ৰা তেহি অঞ্ঞতিত্থিযেহি পরিব্বাজকেহি সদ্ধিং সম্মোদিম্হ; সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিম্হ। একমন্তং নিসিন্নে খো অম্হে, ভন্তে, তে অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এতদৰোচুং – ‘সমণো, আৰুসো, গোতমো কামানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, মযম্পি কামানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেম । সমণো, আৰুসো, গোতমো রূপানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, মযম্পি রূপানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেম। সমণো, আৰুসো, গোতমো ৰেদনানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেতি, মযম্পি ৰেদনানং পরিঞ্ঞং পঞ্ঞপেম। ইধ নো, আৰুসো, কো ৰিসেসো, কো অধিপ্পযাসো, কিং নানাকরণং সমণস্স ৰা গোতমস্স অম্হাকং ৰা, যদিদং ধম্মদেসনায ৰা ধম্মদেসনং অনুসাসনিযা ৰা অনুসাসনি’ন্তি। অথ খো মযং, ভন্তে, তেসং অঞ্ঞতিত্থিযানং পরিব্বাজকানং ভাসিতং নেৰ অভিনন্দিম্হ, নপ্পটিক্কোসিম্হ; অনভিনন্দিত্ৰা অপ্পটিক্কোসিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কমিম্হ – ‘ভগৰতো সন্তিকে এতস্স ভাসিতস্স অত্থং আজানিস্সামা’’’তি।
১৬৫. ‘‘এৰংৰাদিনো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা এৰমস্সু ৰচনীযা – ‘কো পনাৰুসো, কামানং অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণং? কো রূপানং অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণং? কো ৰেদনানং অস্সাদো, কো আদীনৰো, কিং নিস্সরণ’ন্তি? এৰং পুট্ঠা, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতিত্থিযা পরিব্বাজকা ন চেৰ সম্পাযিস্সন্তি, উত্তরিঞ্চ ৰিঘাতং আপজ্জিস্সন্তি। তং কিস্স হেতু? যথা তং, ভিক্খৰে, অৰিসযস্মিং। নাহং তং, ভিক্খৰে, পস্সামি সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায যো ইমেসং পঞ্হানং ৰেয্যাকরণেন চিত্তং আরাধেয্য, অঞ্ঞত্র তথাগতেন ৰা তথাগতসাৰকেন ৰা, ইতো ৰা পন সুত্ৰা।
১৬৬. ‘‘কো চ, ভিক্খৰে, কামানং অস্সাদো? পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, কামগুণা। কতমে পঞ্চ? চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা, সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা…পে॰… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা … জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ কামগুণা। যং খো, ভিক্খৰে, ইমে পঞ্চ কামগুণে পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং – অযং কামানং অস্সাদো।
১৬৭. ‘‘কো চ, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো? ইধ, ভিক্খৰে, কুলপুত্তো যেন সিপ্পট্ঠানেন জীৰিকং কপ্পেতি – যদি মুদ্দায যদি গণনায যদি সঙ্খানেন [সঙ্খায (ক॰)] যদি কসিযা যদি ৰণিজ্জায যদি গোরক্খেন যদি ইস্সত্থেন যদি রাজপোরিসেন যদি সিপ্পঞ্ঞতরেন – সীতস্স পুরক্খতো উণ্হস্স পুরক্খতো ডংসমকসৰাতাতপসরীংসপসম্ফস্সেহি রিস্সমানো [ঈরযমানো (ক॰), সম্ফস্সমানো (চূল়নি॰ খগ্গৰিসাণসুত্ত ১৩৬)] খুপ্পিপাসায মীযমানো; অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো, দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘তস্স চে, ভিক্খৰে, কুলপুত্তস্স এৰং উট্ঠহতো ঘটতো ৰাযমতো তে ভোগা নাভিনিপ্ফজ্জন্তি। সো সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি উরত্তাল়িং কন্দতি, সম্মোহং আপজ্জতি – ‘মোঘং ৰত মে উট্ঠানং, অফলো ৰত মে ৰাযামো’তি। অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘তস্স চে, ভিক্খৰে, কুলপুত্তস্স এৰং উট্ঠহতো ঘটতো ৰাযমতো তে ভোগা অভিনিপ্ফজ্জন্তি। সো তেসং ভোগানং আরক্খাধিকরণং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি – ‘কিন্তি মে ভোগে নেৰ রাজানো হরেয্যুং, ন চোরা হরেয্যুং, ন অগ্গি দহেয্য, ন উদকং ৰহেয্য [ৰাহেয্য (ক॰)], ন অপ্পিযা দাযাদা হরেয্যু’ন্তি। তস্স এৰং আরক্খতো গোপযতো তে ভোগে রাজানো ৰা হরন্তি, চোরা ৰা হরন্তি, অগ্গি ৰা দহতি, উদকং ৰা ৰহতি, অপ্পিযা ৰা দাযাদা হরন্তি। সো সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি উরত্তাল়িং কন্দতি, সম্মোহং আপজ্জতি – ‘যম্পি মে অহোসি তম্পি নো নত্থী’তি। অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো, দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
১৬৮. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু রাজানোপি রাজূহি ৰিৰদন্তি, খত্তিযাপি খত্তিযেহি ৰিৰদন্তি, ব্রাহ্মণাপি ব্রাহ্মণেহি ৰিৰদন্তি, গহপতীপি গহপতীহি ৰিৰদন্তি, মাতাপি পুত্তেন ৰিৰদতি, পুত্তোপি মাতরা ৰিৰদতি, পিতাপি পুত্তেন ৰিৰদতি, পুত্তোপি পিতরা ৰিৰদতি, ভাতাপি ভাতরা ৰিৰদতি, ভাতাপি ভগিনিযা ৰিৰদতি, ভগিনীপি ভাতরা ৰিৰদতি, সহাযোপি সহাযেন ৰিৰদতি। তে তত্থ কলহৰিগ্গহৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং পাণীহিপি উপক্কমন্তি, লেড্ডূহিপি উপক্কমন্তি, দণ্ডেহিপি উপক্কমন্তি, সত্থেহিপি উপক্কমন্তি। তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং । অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো, দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু অসিচম্মং গহেত্ৰা, ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা, উভতোব্যূল়্হং সঙ্গামং পক্খন্দন্তি উসূসুপি খিপ্পমানেসু , সত্তীসুপি খিপ্পমানাসু, অসীসুপি ৰিজ্জোতলন্তেসু। তে তত্থ উসূহিপি ৰিজ্ঝন্তি, সত্তিযাপি ৰিজ্ঝন্তি, অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তি। তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং। অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো, দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু অসিচম্মং গহেত্ৰা, ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা, অদ্দাৰলেপনা[অট্টাৰলেপনা (স্যা॰ ক॰)] উপকারিযো পক্খন্দন্তি উসূসুপি খিপ্পমানেসু, সত্তীসুপি খিপ্পমানাসু , অসীসুপি ৰিজ্জোতলন্তেসু। তে তত্থ উসূহিপি ৰিজ্ঝন্তি, সত্তিযাপি ৰিজ্ঝন্তি, ছকণকাযপি [পকট্ঠিযাপি (সী॰)] ওসিঞ্চন্তি, অভিৰগ্গেনপি ওমদ্দন্তি, অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তি। তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং। অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো, দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
১৬৯. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু সন্ধিম্পি ছিন্দন্তি, নিল্লোপম্পি হরন্তি, একাগারিকম্পি করোন্তি, পরিপন্থেপি তিট্ঠন্তি, পরদারম্পি গচ্ছন্তি। তমেনং রাজানো গহেত্ৰা ৰিৰিধা কম্মকারণা কারেন্তি – কসাহিপি তাল়েন্তি, ৰেত্তেহিপি তাল়েন্তি, অড্ঢদণ্ডকেহিপি তাল়েন্তি; হত্থম্পি ছিন্দন্তি, পাদম্পি ছিন্দন্তি, হত্থপাদম্পি ছিন্দন্তি, কণ্ণম্পি ছিন্দন্তি, নাসম্পি ছিন্দন্তি, কণ্ণনাসম্পি ছিন্দন্তি; বিলঙ্গথালিকম্পি করোন্তি , সঙ্খমুণ্ডিকম্পি করোন্তি, রাহুমুখম্পি করোন্তি, জোতিমালিকম্পি করোন্তি, হত্থপজ্জোতিকম্পি করোন্তি, এরকৰত্তিকম্পি করোন্তি, চীরকৰাসিকম্পি করোন্তি, এণেয্যকম্পি করোন্তি, বল়িসমংসিকম্পি করোন্তি, কহাপণিকম্পি করোন্তি, খারাপতচ্ছিকম্পি করোন্তি, পলিঘপরিৰত্তিকম্পি করোন্তি, পলালপীঠকম্পি করোন্তি, তত্তেনপি তেলেন ওসিঞ্চন্তি, সুনখেহিপি খাদাপেন্তি, জীৰন্তম্পি সূলে উত্তাসেন্তি, অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তি । তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং। অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো, দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু কাযেন দুচ্চরিতং চরন্তি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরন্তি, মনসা দুচ্চরিতং চরন্তি। তে কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি। অযম্পি, ভিক্খৰে, কামানং আদীনৰো সম্পরাযিকো, দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
১৭০. ‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, কামানং নিস্সরণং? যো খো, ভিক্খৰে, কামেসু ছন্দরাগৰিনযো ছন্দরাগপ্পহানং – ইদং কামানং নিস্সরণং।
‘‘যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা এৰং কামানং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং নপ্পজানন্তি তে ৰত সামং ৰা কামে পরিজানিস্সন্তি, পরং ৰা তথত্তায সমাদপেস্সন্তি যথা পটিপন্নো কামে পরিজানিস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। যে চ খো কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা এৰং কামানং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং পজানন্তি, তে ৰত সামং ৰা কামে পরিজানিস্সন্তি পরং ৰা তথত্তায সমাদপেস্সন্ত্ন্ত্তি যথা পটিপন্নো কামে পরিজানিস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি।
১৭১. ‘‘কো চ, ভিক্খৰে, রূপানং অস্সাদো? সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, খত্তিযকঞ্ঞা ৰা ব্রাহ্মণকঞ্ঞা ৰা গহপতিকঞ্ঞা ৰা পন্নরসৰস্সুদ্দেসিকা ৰা সোল়সৰস্সুদ্দেসিকা ৰা, নাতিদীঘা নাতিরস্সা নাতিকিসা নাতিথূলা নাতিকাল়ী নাচ্চোদাতা পরমা সা, ভিক্খৰে, তস্মিং সমযে সুভা ৰণ্ণনিভাতি? ‘এৰং, ভন্তে’। যং খো, ভিক্খৰে, সুভং ৰণ্ণনিভং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং – অযং রূপানং অস্সাদো।
‘‘কো চ, ভিক্খৰে, রূপানং আদীনৰো? ইধ, ভিক্খৰে, তমেৰ ভগিনিং পস্সেয্য অপরেন সমযেন আসীতিকং ৰা নাৰুতিকং ৰা ৰস্সসতিকং ৰা জাতিযা, জিণ্ণং গোপানসিৰঙ্কং ভোগ্গং দণ্ডপরাযনং পৰেধমানং গচ্ছন্তিং আতুরং গতযোব্বনং খণ্ডদন্তং [খণ্ডদন্তিং (সী॰ পী॰)] পলিতকেসং[পলিতকেসিং], ৰিলূনং খলিতসিরং ৰলিনং তিলকাহতগত্তং [তিলকাহতগত্তিং (বহূসু) অট্ঠকথা টীকা ওলোকেতব্বা]। তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, যা পুরিমা সুভা ৰণ্ণনিভা সা অন্তরহিতা, আদীনৰো পাতুভূতোতি? ‘এৰং, ভন্তে’। অযম্পি, ভিক্খৰে, রূপানং আদীনৰো।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তমেৰ ভগিনিং পস্সেয্য আবাধিকং দুক্খিতং বাল়্হগিলানং, সকে মুত্তকরীসে পলিপন্নং সেমানং [সেয্যমানং (ক॰)], অঞ্ঞেহি ৰুট্ঠাপিযমানং, অঞ্ঞেহি সংৰেসিযমানং। তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, যা পুরিমা সুভা ৰণ্ণনিভা সা অন্তরহিতা, আদীনৰো পাতুভূতোতি? ‘এৰং, ভন্তে’। অযম্পি, ভিক্খৰে, রূপানং আদীনৰো।
১৭২. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তমেৰ ভগিনিং পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং – একাহমতং ৰা দ্ৰীহমতং ৰা তীহমতং ৰা, উদ্ধুমাতকং ৰিনীলকং ৰিপুব্বকজাতং। তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, যা পুরিমা সুভা ৰণ্ণনিভা সা অন্তরহিতা, আদীনৰো পাতুভূতোতি? ‘এৰং, ভন্তে’। অযম্পি, ভিক্খৰে, রূপানং আদীনৰো।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তমেৰ ভগিনিং পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং – কাকেহি ৰা খজ্জমানং, কুললেহি ৰা খজ্জমানং, গিজ্ঝেহি ৰা খজ্জমানং, কঙ্কেহি ৰা খজ্জমানং, সুনখেহি ৰা খজ্জমানং, ব্যগ্ঘেহি ৰা খজ্জমানং, দীপীহি ৰা খজ্জমানং, সিঙ্গালেহি ৰা খজ্জমানং, ৰিৰিধেহি ৰা পাণকজাতেহি খজ্জমানং। তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে , যা পুরিমা সুভা ৰণ্ণনিভা সা অন্তরহিতা, আদীনৰো পাতুভূতোতি? ‘এৰং, ভন্তে’। অযম্পি, ভিক্খৰে, রূপানং আদীনৰো।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তমেৰ ভগিনিং পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং – অট্ঠিকসঙ্খলিকং সমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং, অট্ঠিকসঙ্খলিকং নিমংসলোহিতমক্খিতং ন্হারুসম্বন্ধং, অট্ঠিকসঙ্খলিকং অপগতমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং, অট্ঠিকানি অপগতসম্বন্ধানি দিসাৰিদিসাৰিক্খিত্তানি – অঞ্ঞেন হত্থট্ঠিকং, অঞ্ঞেন পাদট্ঠিকং, অঞ্ঞেন গোপ্ফকট্ঠিকং, অঞ্ঞেন জঙ্ঘট্ঠিকং, অঞ্ঞেন ঊরুট্ঠিকং, অঞ্ঞেন কটিট্ঠিকং, অঞ্ঞেন ফাসুকট্ঠিকং, অঞ্ঞেন পিট্ঠিট্ঠিকং, অঞ্ঞেন খন্ধট্ঠিকং, অঞ্ঞেন গীৰট্ঠিকং, অঞ্ঞেন হনুকট্ঠিকং, অঞ্ঞেন দন্তট্ঠিকং, অঞ্ঞেন সীসকটাহং। তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, যা পুরিমা সুভা ৰণ্ণনিভা সা অন্তরহিতা, আদীনৰো পাতুভূতোতি? ‘এৰং, ভন্তে’। অযম্পি, ভিক্খৰে, রূপানং আদীনৰো।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, তমেৰ ভগিনিং পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং – অট্ঠিকানি সেতানি সঙ্খৰণ্ণপটিভাগানি, অট্ঠিকানি পুঞ্জকিতানি তেরোৰস্সিকানি, অট্ঠিকানি পূতীনি চুণ্ণকজাতানি। তং কিং মঞ্ঞথ, ভিক্খৰে, যা পুরিমা সুভা ৰণ্ণনিভা সা অন্তরহিতা, আদীনৰো পাতুভূতোতি? ‘এৰং, ভন্তে’। অযম্পি, ভিক্খৰে, রূপানং আদীনৰো।
‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, রূপানং নিস্সরণং? যো, ভিক্খৰে, রূপেসু ছন্দরাগৰিনযো ছন্দরাগপ্পহানং – ইদং রূপানং নিস্সরণং।
‘‘যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা এৰং রূপানং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং নপ্পজানন্তি তে ৰত সামং ৰা রূপে পরিজানিস্সন্তি, পরং ৰা তথত্তায সমাদপেস্সন্তি যথা পটিপন্নো রূপে পরিজানিস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। যে চ খো কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা এৰং রূপানং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং পজানন্তি তে ৰত সামং ৰা রূপে পরিজানিস্সন্তি পরং ৰা তথত্তায সমাদপেস্সন্তি যথা পটিপন্নো রূপে পরিজানিস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি।
১৭৩. ‘‘কো চ, ভিক্খৰে, ৰেদনানং অস্সাদো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, নেৰ তস্মিং সমযে অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি ; অব্যাবজ্ঝংযেৰ তস্মিং সমযে ৰেদনং ৰেদেতি। অব্যাবজ্ঝপরমাহং, ভিক্খৰে, ৰেদনানং অস্সাদং ৰদামি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে॰… যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু পীতিযা চ ৰিরাগা, উপেক্খকো চ ৰিহরতি, সতো চ সম্পজানো সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে॰… যস্মিং সমযে, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, নেৰ তস্মিং সমযে অত্তব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন পরব্যাবাধাযপি চেতেতি, ন উভযব্যাবাধাযপি চেতেতি; অব্যাবজ্ঝংযেৰ তস্মিং সমযে ৰেদনং ৰেদেতি। অব্যাবজ্ঝপরমাহং, ভিক্খৰে, ৰেদনানং অস্সাদং ৰদামি।
১৭৪. ‘‘কো চ, ভিক্খৰে, ৰেদনানং আদীনৰো? যং, ভিক্খৰে, ৰেদনা অনিচ্চা দুক্খা ৰিপরিণামধম্মা – অযং ৰেদনানং আদীনৰো।
‘‘কিঞ্চ, ভিক্খৰে, ৰেদনানং নিস্সরণং? যো, ভিক্খৰে, ৰেদনাসু ছন্দরাগৰিনযো, ছন্দরাগপ্পহানং – ইদং ৰেদনানং নিস্সরণং।
‘‘যে হি কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা এৰং ৰেদনানং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং নপ্পজানন্তি, তে ৰত সামং ৰা ৰেদনং পরিজানিস্সন্তি, পরং ৰা তথত্তায সমাদপেস্সন্তি যথা পটিপন্নো ৰেদনং পরিজানিস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। যে চ খো কেচি, ভিক্খৰে, সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা এৰং ৰেদনানং অস্সাদঞ্চ অস্সাদতো আদীনৰঞ্চ আদীনৰতো নিস্সরণঞ্চ নিস্সরণতো যথাভূতং পজানন্তি তে ৰত সামং ৰা ৰেদনং পরিজানিস্সন্তি, পরং ৰা তথত্তায সমাদপেস্সন্তি যথা পটিপন্নো ৰেদনং পরিজানিস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতী’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
মহাদুক্খক্খন্ধসুত্তং নিট্ঠিতং ততিযং।
৪. চূল়দুক্খক্খন্ধসুত্তং
১৭৫. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সক্কেসু ৰিহরতি কপিলৰত্থুস্মিং নিগ্রোধারামে। অথ খো মহানামো সক্কো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো মহানামো সক্কো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘দীঘরত্তাহং, ভন্তে, ভগৰতা এৰং ধম্মং দেসিতং আজানামি – ‘লোভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, দোসো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, মোহো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি। এৰঞ্চাহং [এৰংপাহং (ক॰)], ভন্তে, ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামি – ‘লোভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, দোসো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, মোহো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি। অথ চ পন মে একদা লোভধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, দোসধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, মোহধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি। তস্স ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘কোসু নাম মে ধম্মো অজ্ঝত্তং অপ্পহীনো যেন মে একদা লোভধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, দোসধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, মোহধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তী’’’তি।
১৭৬. ‘‘সো এৰ খো তে, মহানাম, ধম্মো অজ্ঝত্তং অপ্পহীনো যেন তে একদা লোভধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, দোসধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি, মোহধম্মাপি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠন্তি। সো চ হি তে, মহানাম, ধম্মো অজ্ঝত্তং পহীনো অভৰিস্স, ন ত্ৰং অগারং অজ্ঝাৰসেয্যাসি, ন কামে পরিভুঞ্জেয্যাসি। যস্মা চ খো তে, মহানাম, সো এৰ ধম্মো অজ্ঝত্তং অপ্পহীনো তস্মা ত্ৰং অগারং অজ্ঝাৰসসি, কামে পরিভুঞ্জসি।
১৭৭. ‘‘‘অপ্পস্সাদা কামা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো [বহূপাযাসা (সী॰ স্যা॰ পী॰)] এত্থ ভিয্যো’তি – ইতি চেপি, মহানাম, অরিযসাৰকস্স যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠং হোতি, সো চ [সোৰ (ক॰)] অঞ্ঞত্রেৰ কামেহি অঞ্ঞত্র অকুসলেহি ধম্মেহি পীতিসুখং নাধিগচ্ছতি, অঞ্ঞং ৰা ততো সন্ততরং; অথ খো সো নেৰ তাৰ অনাৰট্টী কামেসু হোতি। যতো চ খো, মহানাম, অরিযসাৰকস্স ‘অপ্পস্সাদা কামা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো’তি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠং হোতি, সো চ অঞ্ঞত্রেৰ কামেহি অঞ্ঞত্র অকুসলেহি ধম্মেহি পীতিসুখং অধিগচ্ছতি অঞ্ঞং ৰা ততো সন্ততরং; অথ খো সো অনাৰট্টী কামেসু হোতি।
‘‘ময্হম্পি খো, মহানাম , পুব্বেৰ সম্বোধা, অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো, ‘অপ্পস্সাদা কামা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো’তি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠং হোতি, সো চ অঞ্ঞত্রেৰ কামেহি অঞ্ঞত্র অকুসলেহি ধম্মেহি পীতিসুখং নাজ্ঝগমং, অঞ্ঞং ৰা ততো সন্ততরং; অথ খ্ৰাহং নেৰ তাৰ অনাৰট্টী কামেসু পচ্চঞ্ঞাসিং। যতো চ খো মে, মহানাম, ‘অপ্পস্সাদা কামা বহুদুক্খা বহুপাযাসা, আদীনৰো এত্থ ভিয্যো’তি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠং অহোসি, সো চ [সোৰ (ক॰)] অঞ্ঞত্রেৰ কামেহি অঞ্ঞত্র অকুসলেহি ধম্মেহি পীতিসুখং অজ্ঝগমং, অঞ্ঞং ৰা ততো সন্ততরং; অথাহং অনাৰট্টী কামেসু পচ্চঞ্ঞাসিং।
১৭৮. ‘‘কো চ, মহানাম, কামানং অস্সাদো? পঞ্চিমে, মহানাম, কামগুণা। কতমে পঞ্চ? চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা; সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা…পে॰… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসংহিতা রজনীযা – ইমে খো, মহানাম, পঞ্চ কামগুণা। যং খো, মহানাম, ইমে পঞ্চ কামগুণে পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সুখং সোমনস্সং – অযং কামানং অস্সাদো।
‘‘কো চ, মহানাম, কামানং আদীনৰো? ইধ, মহানাম, কুলপুত্তো যেন সিপ্পট্ঠানেন জীৰিকং কপ্পেতি – যদি মুদ্দায যদি গণনায যদি সঙ্খানেন যদি কসিযা যদি ৰণিজ্জায যদি গোরক্খেন যদি ইস্সত্থেন যদি রাজপোরিসেন যদি সিপ্পঞ্ঞতরেন, সীতস্স পুরক্খতো উণ্হস্স পুরক্খতো ডংসমকসৰাতাতপসরীংসপসম্ফস্সেহি রিস্সমানো খুপ্পিপাসায মীযমানো; অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘তস্স চে মহানাম কুলপুত্তস্স এৰং উট্ঠহতো ঘটতো ৰাযমতো তে ভোগা নাভিনিপ্ফজ্জন্তি, সো সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি উরত্তাল়িং কন্দতি সম্মোহং আপজ্জতি ‘মোঘং ৰত মে উট্ঠানং, অফলো ৰত মে ৰাযামো’তি। অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘তস্স চে, মহানাম, কুলপুত্তস্স এৰং উট্ঠহতো ঘটতো ৰাযমতো তে ভোগা অভিনিপ্ফজ্জন্তি। সো তেসং ভোগানং আরক্খাধিকরণং দুক্খং দোমনস্সং পটিসংৰেদেতি – ‘কিন্তি মে ভোগে নেৰ রাজানো হরেয্যুং, ন চোরা হরেয্যুং, ন অগ্গি দহেয্য, ন উদকং ৰহেয্য, ন অপ্পিযা ৰা দাযাদা হরেয্যু’ন্তি। তস্স এৰং আরক্খতো গোপযতো তে ভোগে রাজানো ৰা হরন্তি, চোরা ৰা হরন্তি, অগ্গি ৰা দহতি, উদকং ৰা ৰহতি, অপ্পিযা ৰা দাযাদা হরন্তি। সো সোচতি কিলমতি পরিদেৰতি উরত্তাল়িং কন্দতি সম্মোহং আপজ্জতি – ‘যম্পি মে অহোসি তম্পি নো নত্থী’তি। অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, মহানাম, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু রাজানোপি রাজূহি ৰিৰদন্তি, খত্তিযাপি খত্তিযেহি ৰিৰদন্তি, ব্রাহ্মণাপি ব্রাহ্মণেহি ৰিৰদন্তি, গহপতীপি গহপতীহি ৰিৰদন্তি, মাতাপি পুত্তেন ৰিৰদতি, পুত্তোপি মাতরা ৰিৰদতি, পিতাপি পুত্তেন ৰিৰদতি, পুত্তোপি পিতরা ৰিৰদতি, ভাতাপি ভাতরা ৰিৰদতি, ভাতাপি ভগিনিযা ৰিৰদতি, ভগিনীপি ভাতরা ৰিৰদতি, সহাযোপি সহাযেন ৰিৰদতি। তে তত্থ কলহৰিগ্গহৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং পাণীহিপি উপক্কমন্তি, লেড্ডূহিপি উপক্কমন্তি, দণ্ডেহিপি উপক্কমন্তি, সত্থেহিপি উপক্কমন্তি। তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং । অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, মহানাম, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু অসিচম্মং গহেত্ৰা, ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা, উভতোব্যূল়্হং সঙ্গামং পক্খন্দন্তি উসূসুপি খিপ্পমানেসু, সত্তীসুপি খিপ্পমানাসু, অসীসুপি ৰিজ্জোতলন্তেসু। তে তত্থ উসূহিপি ৰিজ্ঝন্তি, সত্তিযাপি ৰিজ্ঝন্তি, অসিনাপি সীসংছিন্দন্তি। তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং। অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, মহানাম, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু অসিচম্মং গহেত্ৰা, ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা, অদ্দাৰলেপনা উপকারিযো পক্খন্দন্তি উসূসুপি খিপ্পমানেসু, সত্তীসুপি খিপ্পমানাসু, অসীসুপি ৰিজ্জোতলন্তেসু। তে তত্থ উসূহিপি ৰিজ্ঝন্তি, সত্তিযাপি ৰিজ্ঝন্তি, ছকণকাযপি ওসিঞ্চন্তি, অভিৰগ্গেনপি ওমদ্দন্তি, অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তি। তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং। অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, মহানাম, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু সন্ধিম্পি ছিন্দন্তি, নিল্লোপম্পি হরন্তি, একাগারিকম্পি করোন্তি, পরিপন্থেপি তিট্ঠন্তি, পরদারম্পি গচ্ছন্তি। তমেনং রাজানো গহেত্ৰা ৰিৰিধা কম্মকারণা কারেন্তি – কসাহিপি তাল়েন্তি, ৰেত্তেহিপি তাল়েন্তি, অড্ঢদণ্ডকেহিপি তাল়েন্তি; হত্থম্পি ছিন্দন্তি, পাদম্পি ছিন্দন্তি, হত্থপাদম্পি ছিন্দন্তি, কণ্ণম্পি ছিন্দন্তি, নাসম্পি ছিন্দন্তি, কণ্ণনাসম্পি ছিন্দন্তি; বিলঙ্গথালিকম্পি করোন্তি, সঙ্খমুণ্ডিকম্পি করোন্তি, রাহুমুখম্পি করোন্তি, জোতিমালিকম্পি করোন্তি, হত্থপজ্জোতিকম্পি করোন্তি, এরকৰত্তিকম্পি করোন্তি, চীরকৰাসিকম্পি করোন্তি, এণেয্যকম্পি করোন্তি, বল়িসমংসিকম্পি করোন্তি, কহাপণিকম্পি করোন্তি, খারাপতচ্ছিকম্পি করোন্তি, পলিঘপরিৰত্তিকম্পি করোন্তি, পলালপীঠকম্পি করোন্তি, তত্তেনপি তেলেন ওসিঞ্চন্তি, সুনখেহিপি খাদাপেন্তি, জীৰন্তম্পি সূলে উত্তাসেন্তি, অসিনাপি সীসং ছিন্দন্তি। তে তত্থ মরণম্পি নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তম্পি দুক্খং। অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সন্দিট্ঠিকো দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
‘‘পুন চপরং, মহানাম, কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু কাযেন দুচ্চরিতং চরন্তি, ৰাচায দুচ্চরিতং চরন্তি, মনসা দুচ্চরিতং চরন্তি। তে কাযেন দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, ৰাচায দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, মনসা দুচ্চরিতং চরিত্ৰা, কাযস্স ভেদা পরং মরণা, অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি। অযম্পি, মহানাম, কামানং আদীনৰো সম্পরাযিকো , দুক্খক্খন্ধো কামহেতু কামনিদানং কামাধিকরণং কামানমেৰ হেতু।
১৭৯. ‘‘একমিদাহং, মহানাম, সমযং রাজগহে ৰিহরামি গিজ্ঝকূটে পব্বতে। তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা নিগণ্ঠা [নিগন্থা (স্যা॰ ক॰)]ইসিগিলিপস্সে কাল়সিলাযং উব্ভট্ঠকা হোন্তি আসনপটিক্খিত্তা, ওপক্কমিকা দুক্খা তিব্বা খরা কটুকা ৰেদনা ৰেদযন্তি। অথ খ্ৰাহং, মহানাম, সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন ইসিগিলিপস্সে কাল়সিলা যেন তে নিগণ্ঠা তেনুপসঙ্কমিং; উপসঙ্কমিত্ৰা তে নিগণ্ঠে এতদৰোচং – ‘কিন্নু তুম্হে, আৰুসো, নিগণ্ঠা উব্ভট্ঠকা আসনপটিক্খিত্তা, ওপক্কমিকা দুক্খা তিব্বা খরা কটুকা ৰেদনা ৰেদযথা’তি? এৰং ৰুত্তে, মহানাম, তে নিগণ্ঠা মং এতদৰোচুং – ‘নিগণ্ঠো, আৰুসো, নাটপুত্তো [নাথপুত্তো (সী॰ পী॰)] সব্বঞ্ঞূ সব্বদস্সাৰী অপরিসেসং ঞাণদস্সনং পটিজানাতি – ‘‘চরতো চ মে তিট্ঠতো চ সুত্তস্স চ জাগরস্স চ সততং সমিতং ঞাণদস্সনং পচ্চুপট্ঠিত’’ন্তি। সো এৰমাহ – ‘‘অত্থি খো ৰো [অত্থি খো ভো (স্যা॰ ক॰)], নিগণ্ঠা, পুব্বে পাপকম্মং কতং, তং ইমায কটুকায দুক্করকারিকায নিজ্জীরেথ [নিজ্জরেথ (সী॰ স্যা॰ পী॰)]; যং পনেত্থ [মযং পনেত্থ (ক॰)] এতরহি কাযেন সংৰুতা ৰাচায সংৰুতা মনসা সংৰুতা তং আযতিং পাপস্স কম্মস্স অকরণং; ইতি পুরাণানং কম্মানং তপসা ব্যন্তিভাৰা, নৰানং কম্মানং অকরণা, আযতিং অনৰস্সৰো; আযতিং অনৰস্সৰা কম্মক্খযো, কম্মক্খযা দুক্খক্খযো, দুক্খক্খযা ৰেদনাক্খযো, ৰেদনাক্খযা সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতী’’তি। তঞ্চ পনম্হাকং রুচ্চতি চেৰ খমতি চ, তেন চম্হ অত্তমনা’তি।
১৮০. ‘‘এৰং ৰুত্তে, অহং, মহানাম, তে নিগণ্ঠে এতদৰোচং – ‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানাথ – অহুৰম্হেৰ মযং পুব্বে ন নাহুৰম্হা’তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’। ‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানাথ – অকরম্হেৰ মযং পুব্বে পাপকম্মং ন নাকরম্হা’তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’। ‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানাথ – এৰরূপং ৰা এৰরূপং ৰা পাপকম্মং অকরম্হা’তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’। ‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানাথ – এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জিণ্ণং, এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জীরেতব্বং , এত্তকম্হি ৰা দুক্খে নিজ্জিণ্ণে সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতী’তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’। ‘কিং পন তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, জানাথ – দিট্ঠেৰ ধম্মে অকুসলানং ধম্মানং পহানং, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদ’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’।
‘‘‘ইতি কির তুম্হে, আৰুসো নিগণ্ঠা, ন জানাথ – অহুৰম্হেৰ মযং পুব্বে ন নাহুৰম্হাতি, ন জানাথ – অকরম্হেৰ মযং পুব্বে পাপকম্মং ন নাকরম্হাতি, ন জানাথ – এৰরূপং ৰা এৰরূপং ৰা পাপকম্মং অকরম্হাতি, ন জানাথ – এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জিণ্ণং, এত্তকং ৰা দুক্খং নিজ্জীরেতব্বং, এত্তকম্হি ৰা দুক্খে নিজ্জিণ্ণে সব্বং দুক্খং নিজ্জিণ্ণং ভৰিস্সতীতি। ন জানাথ – দিট্ঠেৰ ধম্মে অকুসলানং ধম্মানং পহানং, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদং। এৰং সন্তে, আৰুসো নিগণ্ঠা, যে লোকে লুদ্দা লোহিতপাণিনো কুরূরকম্মন্তা মনুস্সেসু পচ্চাজাতা তে নিগণ্ঠেসু পব্বজন্তী’তি? ‘নখো, আৰুসো গোতম, সুখেন সুখং অধিগন্তব্বং, দুক্খেন খো সুখং অধিগন্তব্বং; সুখেন চাৰুসো গোতম, সুখং অধিগন্তব্বং অভৰিস্স, রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো সুখং অধিগচ্ছেয্য, রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো সুখৰিহারিতরো আযস্মতা গোতমেনা’তি।
‘‘‘অদ্ধাযস্মন্তেহি নিগণ্ঠেহি সহসা অপ্পটিসঙ্খা ৰাচা ভাসিতা – ন খো, আৰুসো গোতম, সুখেন সুখং অধিগন্তব্বং, দুক্খেন খো সুখং অধিগন্তব্বং; সুখেন চাৰুসো গোতম, সুখং অধিগন্তব্বং অভৰিস্স, রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো সুখং অধিগচ্ছেয্য, রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো সুখৰিহারিতরো আযস্মতা গোতমেনা’’তি। অপি চ অহমেৰ তত্থ পটিপুচ্ছিতব্বো – কো নু খো আযস্মন্তানং সুখৰিহারিতরো রাজা ৰা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো আযস্মা ৰা গোতমো’তি? অদ্ধাৰুসো গোতম, অম্হেহি সহসা অপ্পটিসঙ্খা ৰাচা ভাসিতা, ন খো, আৰুসো গোতম, সুখেন সুখং অধিগন্তব্বং, দুক্খেন খো সুখং অধিগন্তব্বং; সুখেন চাৰুসো গোতম, সুখং অধিগন্তব্বং অভৰিস্স, রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো সুখং অধিগচ্ছেয্য, রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো সুখৰিহারিতরো আযস্মতা গোতমেনাতি। অপি চ তিট্ঠতেতং, ইদানিপি মযং আযস্মন্তং গোতমং পুচ্ছাম – কো নু খো আযস্মন্তানং সুখৰিহারিতরো রাজা ৰা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো আযস্মা ৰা গোতমো’তি?
‘‘‘তেন হাৰুসো নিগণ্ঠা, তুম্হেৰ তত্থ পটিপুচ্ছিস্সামি, যথা ৰো খমেয্য তথা নং ব্যাকরেয্যাথ। তং কিং মঞ্ঞথাৰুসো নিগণ্ঠা, পহোতি রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো, অনিঞ্জমানো কাযেন, অভাসমানো ৰাচং, সত্ত রত্তিন্দিৰানি একন্তসুখং পটিসংৰেদী ৰিহরিতু’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’।
‘‘‘তং কিং মঞ্ঞথাৰুসো নিগণ্ঠা, পহোতি রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো, অনিঞ্জমানো কাযেন, অভাসমানো ৰাচং, ছ রত্তিন্দিৰানি…পে॰… পঞ্চ রত্তিন্দিৰানি… চত্তারি রত্তিন্দিৰানি… তীণি রত্তিন্দিৰানি… দ্ৰে রত্তিন্দিৰানি… একং রত্তিন্দিৰং একন্তসুখং পটিসংৰেদী ৰিহরিতু’ন্তি? ‘নো হিদং, আৰুসো’।
‘‘‘অহং খো, আৰুসো নিগণ্ঠা, পহোমি অনিঞ্জমানো কাযেন, অভাসমানো ৰাচং, একং রত্তিন্দিৰং একন্তসুখং পটিসংৰেদী ৰিহরিতুং। অহং খো, আৰুসো নিগণ্ঠা, পহোমি অনিঞ্জমানো কাযেন, অভাসমানো ৰাচং, দ্ৰে রত্তিন্দিৰানি… তীণি রত্তিন্দিৰানি… চত্তারি রত্তিন্দিৰানি… পঞ্চ রত্তিন্দিৰানি… ছ রত্তিন্দিৰানি… সত্ত রত্তিন্দিৰানি একন্তসুখং পটিসংৰেদী ৰিহরিতুং। তং কিং মঞ্ঞথাৰুসো নিগণ্ঠা, এৰং সন্তে কো সুখৰিহারিতরো রাজা ৰা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো অহং ৰা’তি? ‘এৰং সন্তে আযস্মাৰ গোতমো সুখৰিহারিতরো রঞ্ঞা মাগধেন সেনিযেন বিম্বিসারেনা’’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনো মহানামো সক্কো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি।
চূল়দুক্খক্খন্ধসুত্তং নিট্ঠিতং চতুত্থং।
৫. অনুমানসুত্তং
১৮১. এৰং মে সুতং – একং সমযং আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভগ্গেসু ৰিহরতি সুসুমারগিরে [সুংসুমারগিরে (সী॰ স্যা॰ পী॰)] ভেসকল়াৰনে মিগদাযে। তত্র খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো, ভিক্খৰো’’তি। ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা মহামোগ্গল্লানো এতদৰোচ –
‘‘পৰারেতি চেপি, আৰুসো, ভিক্খু – ‘ৰদন্তু মং আযস্মন্তো, ৰচনীযোম্হি আযস্মন্তেহী’তি, সো চ হোতি দুব্বচো, দোৰচস্সকরণেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো, অক্খমো অপ্পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনিং, অথ খো নং সব্রহ্মচারী ন চেৰ ৰত্তব্বং মঞ্ঞন্তি, ন চ অনুসাসিতব্বং মঞ্ঞন্তি, ন চ তস্মিং পুগ্গলে ৰিস্সাসং আপজ্জিতব্বং মঞ্ঞন্তি।
‘‘কতমে চাৰুসো, দোৰচস্সকরণা ধম্মা? ইধাৰুসো, ভিক্খু পাপিচ্ছো হোতি, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো। যম্পাৰুসো, ভিক্খু পাপিচ্ছো হোতি, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু অত্তুক্কংসকো হোতি পরৰম্ভী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু অত্তুক্কংসকো হোতি পরৰম্ভী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি কোধাভিভূতো। যম্পাৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি কোধাভিভূতো – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো , ভিক্খু কোধনো হোতি কোধহেতু উপনাহী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি কোধহেতু উপনাহী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি কোধহেতু অভিসঙ্গী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি কোধহেতু অভিসঙ্গী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি কোধসামন্তা [কোধসামন্তং (স্যা॰ পী॰ ক॰)] ৰাচং নিচ্ছারেতা। যম্পাৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো [চুদিতো (সী॰ স্যা॰ পী॰)] চোদকেন চোদকং পটিপ্ফরতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকং পটিপ্ফরতি – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকং অপসাদেতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকং অপসাদেতি – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং , আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকস্স পচ্চারোপেতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকস্স পচ্চারোপেতি – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতি, বহিদ্ধা কথং অপনামেতি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতি, বহিদ্ধা কথং অপনামেতি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন অপদানে ন সম্পাযতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন অপদানে ন সম্পাযতি – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু মক্খী হোতি পল়াসী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু মক্খী হোতি পল়াসী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু ইস্সুকী হোতি মচ্ছরী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু ইস্সুকী হোতি মচ্ছরী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু সঠো হোতি মাযাৰী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু সঠো হোতি মাযাৰী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু থদ্ধো হোতি অতিমানী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু থদ্ধো হোতি অতিমানী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু সন্দিট্ঠিপরামাসী হোতি আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু সন্দিট্ঠিপরামাসী হোতি আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী – অযম্পি ধম্মো দোৰচস্সকরণো। ইমে ৰুচ্চন্তাৰুসো, দোৰচস্সকরণা ধম্মা।
১৮২. ‘‘নো চেপি, আৰুসো, ভিক্খু পৰারেতি – ‘ৰদন্তু মং আযস্মন্তো, ৰচনীযোম্হি আযস্মন্তেহী’তি, সো চ হোতি সুৰচো, সোৰচস্সকরণেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো, খমো পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনিং, অথ খো নং সব্রহ্মচারী ৰত্তব্বঞ্চেৰ মঞ্ঞন্তি, অনুসাসিতব্বঞ্চ মঞ্ঞন্তি, তস্মিঞ্চ পুগ্গলে ৰিস্সাসং আপজ্জিতব্বং মঞ্ঞন্তি।
‘‘কতমে চাৰুসো, সোৰচস্সকরণা ধম্মা? ইধাৰুসো, ভিক্খু ন পাপিচ্ছো হোতি, ন পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো। যম্পাৰুসো, ভিক্খু ন পাপিচ্ছো হোতি ন পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু অনত্তুক্কংসকো হোতি অপরৰম্ভী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু অনত্তুক্কংসকো হোতি অপরৰম্ভী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধাভিভূতো। যম্পাৰুসো, ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধাভিভূতো – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধহেতু উপনাহী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধহেতু উপনাহী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধহেতু অভিসঙ্গী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধহেতু অভিসঙ্গী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা। যম্পাৰুসো , ভিক্খু ন কোধনো হোতি ন কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকং নপ্পটিপ্ফরতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকং নপ্পটিপ্ফরতি – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো ।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকং ন অপসাদেতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকং ন অপসাদেতি – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকস্স ন পচ্চারোপেতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন চোদকস্স ন পচ্চারোপেতি – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন ন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতি, ন বহিদ্ধা কথং অপনামেতি, ন কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন ন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতি, ন বহিদ্ধা কথং অপনামেতি, ন কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন অপদানে সম্পাযতি। যম্পাৰুসো, ভিক্খু চোদিতো চোদকেন অপদানে সম্পাযতি – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু অমক্খী হোতি অপল়াসী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু অমক্খী হোতি অপল়াসী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু অনিস্সুকী হোতি অমচ্ছরী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু অনিস্সুকী হোতি অমচ্ছরী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু অসঠো হোতি অমাযাৰী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু অসঠো হোতি অমাযাৰী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু অত্থদ্ধো হোতি অনতিমানী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু অত্থদ্ধো হোতি অনতিমানী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু অসন্দিট্ঠিপরামাসী হোতি অনাধানগ্গাহী সুপ্পটিনিস্সগ্গী। যম্পাৰুসো, ভিক্খু অসন্দিট্ঠিপরামাসী হোতি, অনাধানগ্গাহী সুপ্পটিনিস্সগ্গী – অযম্পি ধম্মো সোৰচস্সকরণো। ইমে ৰুচ্চন্তাৰুসো, সোৰচস্সকরণা ধম্মা।
১৮৩. ‘‘তত্রাৰুসো , ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং অনুমিনিতব্বং [অনুমানিতব্বং (সী॰)] – ‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো পাপিচ্ছো, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং পাপিচ্ছো পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘ন পাপিচ্ছো ভৰিস্সামি, ন পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো অত্তুক্কংসকো পরৰম্ভী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং অত্তুক্কংসকো পরৰম্ভী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘অনত্তুক্কংসকো ভৰিস্সামি অপরৰম্ভী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো কোধনো কোধাভিভূতো, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো। অহঞ্চেৰ খো পনস্সং কোধনো কোধাভিভূতো, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘ন কোধনো ভৰিস্সামি ন কোধাভিভূতো’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো কোধনো কোধহেতু উপনাহী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং কোধনো কোধহেতু উপনাহী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘ন কোধনো ভৰিস্সামি ন কোধহেতু উপনাহী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো কোধনো কোধহেতু অভিসঙ্গী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং কোধনো কোধহেতু অভিসঙ্গী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘ন কোধনো ভৰিস্সামি ন কোধহেতু অভিসঙ্গী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো কোধনো কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং কোধনো কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘ন কোধনো ভৰিস্সামি ন কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেস্সামী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো চোদিতো চোদকেন চোদকং পটিপ্ফরতি, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পন চোদিতো চোদকেন চোদকং পটিপ্ফরেয্যং , অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘চোদিতো চোদকেন চোদকং নপ্পটিপ্ফরিস্সামী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো চোদিতো চোদকেন চোদকং অপসাদেতি, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পন চোদিতো চোদকেন চোদকং অপসাদেয্যং, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘চোদিতো চোদকেন চোদকং ন অপসাদেস্সামী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো চোদিতো চোদকেন চোদকস্স পচ্চারোপেতি, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পন চোদিতো চোদকেন চোদকস্স পচ্চারোপেয্যং, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘চোদিতো চোদকেন চোদকস্স ন পচ্চারোপেস্সামী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো চোদিতো চোদকেন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরতি, বহিদ্ধা কথং অপনামেতি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোতি, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পন চোদিতো চোদকেন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরেয্যং, বহিদ্ধা কথং অপনামেয্যং , কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরেয্যং, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘চোদিতো চোদকেন ন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরিস্সামি, ন বহিদ্ধা কথং অপনামেস্সামি, ন কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরিস্সামী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো চোদিতো চোদকেন অপদানে ন সম্পাযতি, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পন চোদিতো চোদকেন অপদানে ন সম্পাযেয্যং, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘চোদিতো চোদকেন অপদানে সম্পাযিস্সামী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো মক্খী পল়াসী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং মক্খী পল়াসী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘অমক্খী ভৰিস্সামি অপল়াসী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো ইস্সুকী মচ্ছরী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং ইস্সুকী মচ্ছরী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘অনিস্সুকী ভৰিস্সামি অমচ্ছরী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো সঠো মাযাৰী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং সঠো মাযাৰী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘অসঠো ভৰিস্সামি অমাযাৰী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো থদ্ধো অতিমানী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং থদ্ধো অতিমানী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘অত্থদ্ধো ভৰিস্সামি অনতিমানী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
‘‘‘যো খ্ৰাযং পুগ্গলো সন্দিট্ঠিপরামাসী আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী, অযং মে পুগ্গলো অপ্পিযো অমনাপো; অহঞ্চেৰ খো পনস্সং সন্দিট্ঠিপরামাসী আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী, অহংপাস্সং পরেসং অপ্পিযো অমনাপো’তি। এৰং জানন্তেনাৰুসো, ভিক্খুনা ‘অসন্দিট্ঠিপরামাসী ভৰিস্সামি অনাধানগ্গাহী সুপ্পটিনিস্সগ্গী’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
১৮৪. ‘‘তত্রাৰুসো , ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি পাপিচ্ছো, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো’তি? সচে, আৰুসো , ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘পাপিচ্ছো খোম্হি, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘ন খোম্হি পাপিচ্ছো, ন পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতো’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি অত্তুক্কংসকো পরৰম্ভী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অত্তুক্কংসকো খোম্হি পরৰম্ভী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অনত্তুক্কংসকো খোম্হি অপরৰম্ভী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি কোধনো কোধাভিভূতো’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘কোধনো খোম্হি কোধাভিভূতো’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘ন খোম্হি কোধনো কোধাভিভূতো’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি কোধনো কোধহেতু উপনাহী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি ‘কোধনো খোম্হি কোধহেতু উপনাহী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি ‘ন খোম্হি কোধনো কোধহেতু উপনাহী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি কোধনো কোধহেতু অভিসঙ্গী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘কোধনো খোম্হি কোধহেতু অভিসঙ্গী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘ন খোম্হি কোধনো কোধহেতু অভিসঙ্গী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি কোধনো কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘কোধনো খোম্হি কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘ন খোম্হি কোধনো কোধসামন্তা ৰাচং নিচ্ছারেতা’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি চোদিতো চোদকেন চোদকং পটিপ্ফরামী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন চোদকং পটিপ্ফরামী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন চোদকং নপ্পটিপ্ফরামী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি চোদিতো চোদকেন চোদকং অপসাদেমী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন চোদকং অপসাদেমী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন চোদকং ন অপসাদেমী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি চোদিতো চোদকেন চোদকস্স পচ্চারোপেমী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন চোদকস্স পচ্চারোপেমী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন চোদকস্স ন পচ্চারোপেমী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি চোদিতো চোদকেন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরামি, বহিদ্ধা কথং অপনামেমি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোমী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরামি, বহিদ্ধা কথং অপনামেমি, কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোমী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন ন অঞ্ঞেনঞ্ঞং পটিচরামি, ন বহিদ্ধা কথং অপনামেমি, ন কোপঞ্চ দোসঞ্চ অপ্পচ্চযঞ্চ পাতুকরোমী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি চোদিতো চোদকেন অপদানে ন সম্পাযামী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন অপদানে ন সম্পাযামী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘চোদিতো খোম্হি চোদকেন অপদানে সম্পাযামী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং , আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি মক্খী পল়াসী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘মক্খী খোম্হি পল়াসী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অমক্খী খোম্হি অপল়াসী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি ইস্সুকী মচ্ছরী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘ইস্সুকী খোম্হি মচ্ছরী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অনিস্সুকী খোম্হি অমচ্ছরী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি সঠো মাযাৰী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘সঠো খোম্হি মাযাৰী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অসঠো খোম্হি অমাযাৰী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি থদ্ধো অতিমানী’তি? সচে, আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘থদ্ধো খোম্হি অতিমানী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অত্থদ্ধো খোম্হি অনতিমানী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা অত্তনাৰ অত্তানং এৰং পচ্চৰেক্খিতব্বং – ‘কিং নু খোম্হি সন্দিট্ঠিপরামাসী আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী’তি? সচে, আৰুসো , ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘সন্দিট্ঠিপরামাসী খোম্হি আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেসংযেৰ পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো এৰং জানাতি – ‘অসন্দিট্ঠিপরামাসী খোম্হি অনাধানগ্গাহী সুপ্পটিনিস্সগ্গী’তি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘সচে , আৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো সব্বেপিমে পাপকে অকুসলে ধম্মে অপ্পহীনে অত্তনি সমনুপস্সতি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা সব্বেসংযেৰ ইমেসং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো সব্বেপিমে পাপকে অকুসলে ধম্মে পহীনে অত্তনি সমনুপস্সতি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং, অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসু।
‘‘সেয্যথাপি, আৰুসো, ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা, দহরো যুৰা মণ্ডনজাতিকো, আদাসে ৰা পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে, অচ্ছে ৰা উদকপত্তে, সকং মুখনিমিত্তং পচ্চৰেক্খমানো, সচে তত্থ পস্সতি রজং ৰা অঙ্গণং ৰা, তস্সেৰ রজস্স ৰা অঙ্গণস্স ৰা পহানায ৰাযমতি; নো চে তত্থ পস্সতি রজং ৰা অঙ্গণং ৰা, তেনেৰ অত্তমনো হোতি – ‘লাভা ৰত মে, পরিসুদ্ধং ৰত মে’তি। এৰমেৰ খো, আৰুসো, সচে ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো সব্বেপিমে পাপকে অকুসলে ধম্মে অপ্পহীনে অত্তনি সমনুপস্সতি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা সব্বেসংযেৰ ইমেসং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ৰাযমিতব্বং। সচে পনাৰুসো, ভিক্খু পচ্চৰেক্খমানো সব্বেপিমে পাপকে অকুসলে ধম্মে পহীনে অত্তনি সমনুপস্সতি, তেনাৰুসো, ভিক্খুনা তেনেৰ পীতিপামোজ্জেন ৰিহাতব্বং, অহোরত্তানুসিক্খিনা কুসলেসু ধম্মেসূ’’তি।
ইদমৰোচাযস্মা মহামোগ্গল্লানো। অত্তমনা তে ভিক্খূ আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
অনুমানসুত্তং নিট্ঠিতং পঞ্চমং।
৬. চেতোখিলসুত্তং
১৮৫. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পঞ্চ চেতোখিলা অপ্পহীনা, পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা [চেতসোৰিনিবদ্ধা (সী॰), চেতোৰিনিবদ্ধা (সারত্থদীপনীটীকা)] অসমুচ্ছিন্না, সো ৰতিমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি।
‘‘কতমাস্স পঞ্চ চেতোখিলা অপ্পহীনা হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থরি কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থরি কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঠমো চেতোখিলো অপ্পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মে কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি…পে॰… এৰমস্সাযং দুতিযো চেতোখিলো অপ্পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সঙ্ঘে কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি…পে॰… এৰমস্সাযং ততিযো চেতোখিলো অপ্পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সিক্খায কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সিক্খায কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং চতুত্থো চেতোখিলো অপ্পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীসু কুপিতো হোতি অনত্তমনো আহতচিত্তো খিলজাতো। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীসু কুপিতো হোতি অনত্তমনো আহতচিত্তো খিলজাতো, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঞ্চমো চেতোখিলো অপ্পহীনো হোতি। ইমাস্স পঞ্চ চেতোখিলা অপ্পহীনা হোন্তি।
১৮৬. ‘‘কতমাস্স পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা অসমুচ্ছিন্না হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কামে অৰীতরাগো [অৰিগতরাগো (কত্থচি)] হোতি অৰিগতচ্ছন্দো অৰিগতপেমো অৰিগতপিপাসো অৰিগতপরিল়াহো অৰিগততণ্হো। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কামে অৰীতরাগো হোতি অৰিগতচ্ছন্দো অৰিগতপেমো অৰিগতপিপাসো অৰিগতপরিল়াহো অৰিগততণ্হো, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঠমো চেতসোৰিনিবন্ধো অসমুচ্ছিন্নো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে অৰীতরাগো হোতি…পে॰… এৰমস্সাযং দুতিযো চেতসোৰিনিবন্ধো অসমুচ্ছিন্নো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু রূপে অৰীতরাগো হোতি…পে॰… এৰমস্সাযং ততিযো চেতসোৰিনিবন্ধো অসমুচ্ছিন্নো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু যাৰদত্থং উদরাৰদেহকং ভুঞ্জিত্ৰা সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরতি। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু যাৰদত্থং উদরাৰদেহকং ভুঞ্জিত্ৰা সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরতি, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং চতুত্থো চেতসোৰিনিবন্ধো অসমুচ্ছিন্নো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঞ্চমো চেতসোৰিনিবন্ধো অসমুচ্ছিন্নো হোতি। ইমাস্স পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা অসমুচ্ছিন্না হোন্তি।
‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ইমে পঞ্চ চেতোখিলা অপ্পহীনা, ইমে পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা অসমুচ্ছিন্না, সো ৰতিমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি।
১৮৭. ‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো পঞ্চ চেতোখিলা পহীনা, পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা সুসমুচ্ছিন্না, সো ৰতিমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি।
‘‘কতমাস্স পঞ্চ চেতোখিলা পহীনা হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থরি ন কঙ্খতি ন ৰিচিকিচ্ছতি অধিমুচ্চতি সম্পসীদতি। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সত্থরি ন কঙ্খতি ন ৰিচিকিচ্ছতি অধিমুচ্চতি সম্পসীদতি, তস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঠমো চেতোখিলো পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মে ন কঙ্খতি ন ৰিচিকিচ্ছতি অধিমুচ্চতি সম্পসীদতি…পে॰… এৰমস্সাযং দুতিযো চেতোখিলো পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সঙ্ঘে ন কঙ্খতি ন ৰিচিকিচ্ছতি অধিমুচ্চতি সম্পসীদতি…পে॰… এৰমস্সাযং ততিযো চেতোখিলো পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সিক্খায ন কঙ্খতি ন ৰিচিকিচ্ছতি অধিমুচ্চতি সম্পসীদতি…পে॰… এৰমস্সাযং চতুত্থো চেতোখিলো পহীনো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীসু ন কুপিতো হোতি ন অনত্তমনো [অত্তমনো (সী॰ পী॰)] অনাহতচিত্তো অখিলজাতো। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সব্রহ্মচারীসু ন কুপিতো হোতি ন অনত্তমনো অনাহতচিত্তো অখিলজাতো, তস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঞ্চমো চেতোখিলো পহীনো হোতি। ইমাস্স পঞ্চ চেতোখিলা পহীনা হোন্তি।
১৮৮. ‘‘কতমাস্স পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা সুসমুচ্ছিন্না হোন্তি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কামে ৰীতরাগো হোতি ৰিগতচ্ছন্দো ৰিগতপেমো ৰিগতপিপাসো ৰিগতপরিল়াহো ৰিগততণ্হো। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কামে ৰীতরাগো হোতি ৰিগতচ্ছন্দো ৰিগতপেমো ৰিগতপিপাসো ৰিগতপরিল়াহো ৰিগততণ্হো, তস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঠমো চেতসোৰিনিবন্ধো সুসমুচ্ছিন্নো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে ৰীতরাগো হোতি…পে॰… রূপে ৰীতরাগো হোতি…পে॰… ন যাৰদত্থং উদরাৰদেহকং ভুঞ্জিত্ৰা সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরতি। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন যাৰদত্থং উদরাৰদেহকং ভুঞ্জিত্ৰা সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরতি, তস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং চতুত্থো চেতসোৰিনিবন্ধো সুসমুচ্ছিন্নো হোতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি। যো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ন অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি, তস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, এৰমস্সাযং পঞ্চমো চেতসোৰিনিবন্ধো সুসমুচ্ছিন্নো হোতি। ইমাস্স পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা সুসমুচ্ছিন্না হোন্তি।
‘‘যস্স কস্সচি, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ইমে পঞ্চ চেতোখিলা পহীনা, ইমে পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা সুসমুচ্ছিন্না, সো ৰতিমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জিস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি।
১৮৯. ‘‘সো ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, ৰীরিযসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, চিত্তসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, ৰীমংসাসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি, উস্সোল়্হীযেৰ পঞ্চমী। স খো সো, ভিক্খৰে, এৰং উস্সোল়্হীপন্নরসঙ্গসমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো অভিনিব্বিদায, ভব্বো সম্বোধায, ভব্বো অনুত্তরস্স যোগক্খেমস্স অধিগমায। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কুক্কুটিযা অণ্ডানি অট্ঠ ৰা দস ৰা দ্ৰাদস ৰা। তানস্সু কুক্কুটিযা সম্মা অধিসযিতানি সম্মা পরিসেদিতানি সম্মা পরিভাৰিতানি। কিঞ্চাপি তস্সা কুক্কুটিযা ন এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰতিমে কুক্কুটপোতকা পাদনখসিখায ৰা মুখতুণ্ডকেন ৰা অণ্ডকোসংপদালেত্ৰা সোত্থিনা অভিনিব্ভিজ্জেয্যু’ন্তি। অথ খো ভব্বাৰ তে কুক্কুটপোতকা পাদনখসিখায ৰা মুখতুণ্ডকেন ৰা অণ্ডকোসং পদালেত্ৰা সোত্থিনা অভিনিব্ভিজ্জিতুং। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, এৰং উস্সোল়্হিপন্নরসঙ্গসমন্নাগতো ভিক্খু ভব্বো অভিনিব্বিদায, ভব্বো সম্বোধায, ভব্বো অনুত্তরস্স যোগক্খেমস্স অধিগমাযা’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
চেতোখিলসুত্তং নিট্ঠিতং ছট্ঠং।
৭. ৰনপত্থসুত্তং
১৯০. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘ৰনপত্থপরিযাযং ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি, তং সুণাথ, সাধুকং মনসিকরোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
১৯১. ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরামি, তস্স মে ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তী’তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা রত্তিভাগং ৰা দিৰসভাগং ৰা তম্হা ৰনপত্থা পক্কমিতব্বং, ন ৰত্থব্বং।
১৯২. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন , ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরামি। তস্স মে ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। ন খো পনাহং চীৰরহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো ন পিণ্ডপাতহেতু…পে॰… ন সেনাসনহেতু…পে॰… ন গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো। অথ চ পন মে ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণামী’তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা সঙ্খাপি তম্হা ৰনপত্থা পক্কমিতব্বং, ন ৰত্থব্বং।
১৯৩. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা, তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরামি। তস্স মে ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। ন খো পনাহং চীৰরহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো, ন পিণ্ডপাতহেতু…পে॰… ন সেনাসনহেতু…পে॰… ন গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো । অথ চ পন মে ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণামী’তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা সঙ্খাপি তস্মিং ৰনপত্থে ৰত্থব্বং, ন পক্কমিতব্বং।
১৯৪. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরামি। তস্স মে ইমং ৰনপত্থং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তী’তি । তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা যাৰজীৰম্পি তস্মিং ৰনপত্থে ৰত্থব্বং, ন পক্কমিতব্বং।
১৯৫. ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং গামং উপনিস্সায ৰিহরতি …পে॰… অঞ্ঞতরং নিগমং উপনিস্সায ৰিহরতি…পে॰… অঞ্ঞতরং নগরং উপনিস্সায ৰিহরতি…পে॰… অঞ্ঞতরং জনপদং উপনিস্সায ৰিহরতি…পে॰… অঞ্ঞতরং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরামি। তস্স মে ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তী’তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা রত্তিভাগং ৰা দিৰসভাগং ৰা সো পুগ্গলো অনাপুচ্ছা পক্কমিতব্বং, নানুবন্ধিতব্বো।
১৯৬. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা, তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরামি। তস্স মে ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। ন খো পনাহং চীৰরহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো, ন পিণ্ডপাতহেতু…পে॰… ন সেনাসনহেতু…পে॰… ন গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো। অথ চ পন মে ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি ন উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং ন সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা ন পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং নানুপাপুণামী’তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা সঙ্খাপি সো পুগ্গলো আপুচ্ছা পক্কমিতব্বং, নানুবন্ধিতব্বো।
১৯৭. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরামি। তস্স মে ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে কসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। ন খো পনাহং চীৰরহেতু অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো, ন পিণ্ডপাতহেতু…পে॰… ন সেনাসনহেতু…পে॰… ন গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারহেতু অগারস্মাঅনগারিযং পব্বজিতো। অথ চ পন মে ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণামী’তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা সঙ্খাপি সো পুগ্গলো অনুবন্ধিতব্বো, ন পক্কমিতব্বং।
১৯৮. ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু অঞ্ঞতরং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতি। তস্স তং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতিউপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি , অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণাতি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা ইতি পটিসঞ্চিক্খিতব্বং – ‘অহং খো ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরামি । তস্স মে ইমং পুগ্গলং উপনিস্সায ৰিহরতো অনুপট্ঠিতা চেৰ সতি উপট্ঠাতি, অসমাহিতঞ্চ চিত্তং সমাধিযতি, অপরিক্খীণা চ আসৰা পরিক্খযং গচ্ছন্তি, অননুপ্পত্তঞ্চ অনুত্তরং যোগক্খেমং অনুপাপুণামি। যে চ খো ইমে পব্বজিতেন জীৰিতপরিক্খারা সমুদানেতব্বা – চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারা – তে অপ্পকসিরেন সমুদাগচ্ছন্তী’তি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা যাৰজীৰম্পি সো পুগ্গলো অনুবন্ধিতব্বো, ন পক্কমিতব্বং, অপি পনুজ্জমানেনপী’’তি [অপি পণুজ্জমানেনাতি (?)]।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
ৰনপত্থসুত্তং নিট্ঠিতং সত্তমং।
৮. মধুপিণ্ডিকসুত্তং
১৯৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সক্কেসু ৰিহরতি কপিলৰত্থুস্মিং নিগ্রোধারামে। অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায কপিলৰত্থুং পিণ্ডায পাৰিসি। কপিলৰত্থুস্মিং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো যেন মহাৰনং তেনুপসঙ্কমি দিৰাৰিহারায। মহাৰনং অজ্ঝোগাহেত্ৰা বেলুৰলট্ঠিকায মূলে দিৰাৰিহারং নিসীদি। দণ্ডপাণিপি খো সক্কো জঙ্ঘাৰিহারং [জঙ্ঘৰিহারং (ক॰)] অনুচঙ্কমমানো অনুৰিচরমানো যেন মহাৰনং তেনুপসঙ্কমি। মহাৰনং অজ্ঝোগাহেত্ৰা যেন বেলুৰলট্ঠিকা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি। সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা দণ্ডমোলুব্ভ একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো দণ্ডপাণি সক্কো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিংৰাদী সমণো কিমক্খাযী’’তি? ‘‘যথাৰাদী খো, আৰুসো, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায ন কেনচি লোকে ৰিগ্গয্হ তিট্ঠতি, যথা চ পন কামেহি ৰিসংযুত্তং ৰিহরন্তং তং ব্রাহ্মণং অকথংকথিং ছিন্নকুক্কুচ্চং ভৰাভৰে ৰীততণ্হং সঞ্ঞা নানুসেন্তি – এৰংৰাদী খো অহং, আৰুসো, এৰমক্খাযী’’তি।
‘‘এৰং ৰুত্তে দণ্ডপাণি সক্কো সীসং ওকম্পেত্ৰা , জিৰ্হং নিল্লাল়েত্ৰা, তিৰিসাখং নলাটিকং নলাটে ৰুট্ঠাপেত্ৰা দণ্ডমোলুব্ভ পক্কামি।
২০০. অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন নিগ্রোধারামো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। নিসজ্জ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইধাহং, ভিক্খৰে, পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায কপিলৰত্থুং পিণ্ডায পাৰিসিং। কপিলৰত্থুস্মিং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো যেন মহাৰনং তেনুপসঙ্কমিং দিৰাৰিহারায। মহাৰনং অজ্ঝোগাহেত্ৰা বেলুৰলট্ঠিকায মূলে দিৰাৰিহারং নিসীদিং। দণ্ডপাণিপি খো, ভিক্খৰে, সক্কো জঙ্ঘাৰিহারং অনুচঙ্কমমানো অনুৰিচরমানো যেন মহাৰনং তেনুপসঙ্কমি। মহাৰনং অজ্ঝোগাহেত্ৰা যেন বেলুৰলট্ঠিকা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মযা সদ্ধিং সম্মোদি। সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা দণ্ডমোলুব্ভ একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো, ভিক্খৰে, দণ্ডপাণি সক্কো মং এতদৰোচ – ‘কিংৰাদী সমণো কিমক্খাযী’তি?
‘‘এৰং ৰুত্তে অহং, ভিক্খৰে, দণ্ডপাণিং সক্কং এতদৰোচং – যথাৰাদী খো, আৰুসো, সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায ন কেনচি লোকে ৰিগ্গয্হ তিট্ঠতি, যথা চ পন কামেহি ৰিসংযুত্তং ৰিহরন্তং তং ব্রাহ্মণং অকথংকথিং ছিন্নকুক্কুচ্চং ভৰাভৰে ৰীততণ্হং সঞ্ঞা নানুসেন্তি – এৰংৰাদী খো অহং, আৰুসো, এৰমক্খাযী’’তি। ‘‘এৰং ৰুত্তে ভিক্খৰে, দণ্ডপাণি সক্কো সীসং ওকম্পেত্ৰা, জিৰ্হং নিল্লাল়েত্ৰা, তিৰিসাখং নলাটিকং নলাটে ৰুট্ঠাপেত্ৰা দণ্ডমোলুব্ভ পক্কামী’’তি।
২০১. এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিংৰাদী পন, ভন্তে, ভগৰা সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায ন কেনচি লোকে ৰিগ্গয্হ তিট্ঠতি? কথঞ্চ পন, ভন্তে, ভগৰন্তং কামেহি ৰিসংযুত্তং ৰিহরন্তং তং ব্রাহ্মণং অকথংকথিং ছিন্নকুক্কুচ্চং ভৰাভৰে ৰীততণ্হং সঞ্ঞা নানুসেন্তী’’তি? ‘‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি। এত্থ চে নত্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং। এসেৰন্তো রাগানুসযানং, এসেৰন্তো পটিঘানুসযানং, এসেৰন্তো দিট্ঠানুসযানং , এসেৰন্তো ৰিচিকিচ্ছানুসযানং, এসেৰন্তো মানানুসযানং, এসেৰন্তো ভৰরাগানুসযানং, এসেৰন্তো অৰিজ্জানুসযানং, এসেৰন্তো দণ্ডাদান-সত্থাদান-কলহ-ৰিগ্গহ-ৰিৰাদ-তুৰংতুৰং-পেসুঞ্ঞ-মুসাৰাদানং। এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’তি। ইদমৰোচ ভগৰা। ইদং ৰত্ৰান সুগতো উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পাৰিসি।
২০২. অথ খো তেসং ভিক্খূনং অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘ইদং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা, ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা, উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি। এত্থ চে নত্থ্ত্থ্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং। এসেৰন্তো রাগানুসযানং…পে॰… এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’তি । কো নু খো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজেয্যা’’তি? অথ খো তেসং ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘অযং খো আযস্মা মহাকচ্চানো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং। পহোতি চাযস্মা মহাকচ্চানো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং। যংনূন মযং যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমেয্যাম; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যামা’’তি।
অথ খো তে ভিক্খূ যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মতা মহাকচ্চানেন সদ্ধিং সম্মোদিংসু। সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতদৰোচুং – ‘‘ইদং খো নো, আৰুসো কচ্চান, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি। এত্থ চে নত্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং। এসেৰন্তো রাগানুসযানং…পে॰… এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’তি। তেসং নো, আৰুসো কচ্চান, অম্হাকং অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো এতদহোসি – ‘ইদং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি। এত্থ চে নত্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং। এসেৰন্তো রাগানুসযানং…পে॰… এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’’তি। কো নু খো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজেয্যাতি? তেসং নো, আৰুসো কচ্চান, অম্হাকং এতদহোসি – ‘অযং খো আযস্মা মহাকচ্চানো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং, পহোতি চাযস্মা মহাকচ্চানো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং। যংনূন মযং যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমেয্যাম; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যামা’তি। ৰিভজতাযস্মা মহাকচ্চানো’’তি।
২০৩. ‘‘সেয্যথাপি, আৰুসো, পুরিসো সারত্থিকো সারগৰেসী সারপরিযেসনং চরমানো মহতো রুক্খস্স তিট্ঠতো সারৰতো অতিক্কম্মেৰ মূলং, অতিক্কম্ম খন্ধং, সাখাপলাসে সারং পরিযেসিতব্বং মঞ্ঞেয্য; এৰংসম্পদমিদং আযস্মন্তানং সত্থরি সম্মুখীভূতে, তং ভগৰন্তং অতিসিত্ৰা , অম্হে এতমত্থং পটিপুচ্ছিতব্বং মঞ্ঞথ। সো হাৰুসো, ভগৰা জানং জানাতি, পস্সং পস্সতি, চক্খুভূতো ঞাণভূতো ধম্মভূতো ব্রহ্মভূতো, ৰত্তা পৰত্তা, অত্থস্স নিন্নেতা, অমতস্স দাতা, ধম্মস্সামী তথাগতো। সো চেৰ পনেতস্স কালো অহোসি, যং ভগৰন্তংযেৰ এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ। যথা ৰো ভগৰা ব্যাকরেয্য তথা নং ধারেয্যাথা’’তি। ‘‘অদ্ধাৰুসো কচ্চান, ভগৰা জানং জানাতি, পস্সং পস্সতি, চক্খুভূতো ঞাণভূতো ধম্মভূতো ব্রহ্মভূতো, ৰত্তা পৰত্তা, অত্থস্স নিন্নেতা, অমতস্স দাতা, ধম্মস্সামী তথাগতো। সো চেৰ পনেতস্স কালো অহোসি, যং ভগৰন্তংযেৰ এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাম। যথা নো ভগৰা ব্যাকরেয্য তথা নং ধারেয্যাম। অপি চাযস্মা মহাকচ্চানো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং, পহোতিচাযস্মা মহাকচ্চানো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং। ৰিভজতাযস্মা মহাকচ্চানো অগরুং কত্ৰা’’তি [অগরুকত্ৰা (সী॰), অগরুকরিত্ৰা (স্যা॰ পী॰)]। ‘‘তেন হাৰুসো, সুণাথ, সাধুকং মনসিকরোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহাকচ্চানস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা মহাকচ্চানো এতদৰোচ –
২০৪. ‘‘যং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি । এত্থ চে নত্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং, এসেৰন্তো রাগানুসযানং…পে॰… এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’তি, ইমস্স খো অহং, আৰুসো, ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি –
‘‘চক্খুঞ্চাৰুসো, পটিচ্চ রূপে চ উপ্পজ্জতি চক্খুৰিঞ্ঞাণং, তিণ্ণং সঙ্গতি ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, যং ৰেদেতি তং সঞ্জানাতি , যং সঞ্জানাতি তং ৰিতক্কেতি, যং ৰিতক্কেতি তং পপঞ্চেতি, যং পপঞ্চেতি ততোনিদানং পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নেসু চক্খুৰিঞ্ঞেয্যেসু রূপেসু। সোতঞ্চাৰুসো, পটিচ্চ সদ্দে চ উপ্পজ্জতি সোতৰিঞ্ঞাণং…পে॰… ঘানঞ্চাৰুসো, পটিচ্চ গন্ধে চ উপ্পজ্জতি ঘানৰিঞ্ঞাণং…পে॰… জিৰ্হঞ্চাৰুসো, পটিচ্চ রসে চ উপ্পজ্জতি জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং…পে॰… কাযঞ্চাৰুসো, পটিচ্চ ফোট্ঠব্বে চ উপ্পজ্জতি কাযৰিঞ্ঞাণং…পে॰… মনঞ্চাৰুসো, পটিচ্চ ধম্মে চ উপ্পজ্জতি মনোৰিঞ্ঞাণং, তিণ্ণং সঙ্গতি ফস্সো, ফস্সপচ্চযা ৰেদনা, যং ৰেদেতি তং সঞ্জানাতি, যং সঞ্জানাতি তং ৰিতক্কেতি, যং ৰিতক্কেতি তং পপঞ্চেতি, যং পপঞ্চেতি ততোনিদানং পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নেসু মনোৰিঞ্ঞেয্যেসু ধম্মেসু।
‘‘সো ৰতাৰুসো, চক্খুস্মিং সতি রূপে সতি চক্খুৰিঞ্ঞাণে সতি ফস্সপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। ফস্সপঞ্ঞত্তিযা সতি ৰেদনাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। ৰেদনাপঞ্ঞত্তিযা সতি সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিযা সতি ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিযা সতি পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খাসমুদাচরণপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। সো ৰতাৰুসো, সোতস্মিং সতি সদ্দে সতি…পে॰… ঘানস্মিং সতি গন্ধে সতি…পে॰… জিৰ্হায সতি রসে সতি…পে॰… কাযস্মিং সতি ফোট্ঠব্বে সতি…পে॰… মনস্মিং সতি ধম্মে সতি মনোৰিঞ্ঞাণে সতি ফস্সপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। ফস্সপঞ্ঞত্তিযা সতি ৰেদনাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। ৰেদনাপঞ্ঞত্তিযা সতি সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিযা সতি ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি। ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিযা সতি পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খাসমুদাচরণপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – ঠানমেতং ৰিজ্জতি।
‘‘সো ৰতাৰুসো, চক্খুস্মিং অসতি রূপে অসতি চক্খুৰিঞ্ঞাণে অসতি ফস্সপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। ফস্সপঞ্ঞত্তিযা অসতি ৰেদনাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। ৰেদনাপঞ্ঞত্তিযা অসতি সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিযা অসতি ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিযা অসতি পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খাসমুদাচরণপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। সো ৰতাৰুসো, সোতস্মিং অসতি সদ্দে অসতি…পে॰… ঘানস্মিং অসতি গন্ধে অসতি…পে॰… জিৰ্হায অসতি রসে অসতি…পে॰… কাযস্মিং অসতি ফোট্ঠব্বে অসতি…পে॰… মনস্মিং অসতি ধম্মে অসতি মনোৰিঞ্ঞাণে অসতি ফস্সপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। ফস্সপঞ্ঞত্তিযা অসতি ৰেদনাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। ৰেদনাপঞ্ঞত্তিযা অসতি সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। সঞ্ঞাপঞ্ঞত্তিযা অসতি ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। ৰিতক্কপঞ্ঞত্তিযা অসতি পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খাসমুদাচরণপঞ্ঞত্তিং পঞ্ঞাপেস্সতীতি – নেতং ঠানং ৰিজ্জতি।
‘‘যং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি এত্থ চে নত্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং এসেৰন্তো রাগানুসযানং…পে॰… এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’তি, ইমস্স খো অহং, আৰুসো, ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি। আকঙ্খমানা চ পন তুম্হে আযস্মন্তো ভগৰন্তংযেৰ উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ। যথা নো ভগৰা ব্যাকরোতি তথা নং ধারেয্যাথা’’তি।
২০৫. অথ খো তে ভিক্খূ আযস্মতো মহাকচ্চানস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘যং খো নো, ভন্তে, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি। এত্থ চে নত্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং। এসেৰন্তো রাগানুসযানং…পে॰… এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’তি। তেসং নো, ভন্তে, অম্হাকং অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো এতদহোসি – ‘ইদং খো নো, আৰুসো, ভগৰা সংখিত্তেন উদ্দেসং উদ্দিসিত্ৰা ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভজিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পৰিট্ঠো – ‘‘যতোনিদানং, ভিক্খু, পুরিসং পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খা সমুদাচরন্তি। এত্থ চে নত্থি অভিনন্দিতব্বং অভিৰদিতব্বং অজ্ঝোসিতব্বং। এসেৰন্তো রাগানুসযানং, এসেৰন্তো পটিঘানুসযানং, এসেৰন্তো দিট্ঠানুসযানং, এসেৰন্তো ৰিচিকিচ্ছানুসযানং, এসেৰন্তো মানানুসযানং, এসেৰন্তো ভৰরাগানুসযানং , এসেৰন্তো অৰিজ্জানুসযানং, এসেৰন্তো দণ্ডাদান-সত্থাদান-কলহ-ৰিগ্গহ-ৰিৰাদতুৰংতুৰং-পেসুঞ্ঞ-মুসাৰাদানং। এত্থেতে পাপকা অকুসলা ধম্মা অপরিসেসা নিরুজ্ঝন্তী’’তি। কো নু খো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজেয্যা’তি? তেসং নো, ভন্তে, অম্হাকং এতদহোসি – ‘অযং খো আযস্মা মহাকচ্চানো সত্থু চেৰ সংৰণ্ণিতো সম্ভাৰিতো চ ৰিঞ্ঞূনং সব্রহ্মচারীনং, পহোতি চাযস্মা মহাকচ্চানো ইমস্স ভগৰতা সংখিত্তেন উদ্দেসস্স উদ্দিট্ঠস্স ৰিত্থারেন অত্থং অৰিভত্তস্স ৰিত্থারেন অত্থং ৰিভজিতুং, যংনূন মযং যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমেয্যাম; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যামা’তি। অথ খো মযং, ভন্তে, যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমিম্হ; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতমত্থং পটিপুচ্ছিম্হ। তেসং নো, ভন্তে, আযস্মতা মহাকচ্চানেন ইমেহি আকারেহি ইমেহি পদেহি ইমেহি ব্যঞ্জনেহি অত্থো ৰিভত্তো’’তি। ‘‘পণ্ডিতো, ভিক্খৰে, মহাকচ্চানো; মহাপঞ্ঞো, ভিক্খৰে, মহাকচ্চানো। মং চেপি তুম্হে, ভিক্খৰে, এতমত্থং পটিপুচ্ছেয্যাথ, অহম্পি তং এৰমেৰং ব্যাকরেয্যং যথা তং মহাকচ্চানেন ব্যাকতং। এসো চেৰেতস্স অত্থো। এৰঞ্চ[এৰেমেৰ চ (ক॰)] নং ধারেথা’’তি।
এৰং ৰুত্তে আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সেয্যথাপি, ভন্তে, পুরিসো জিঘচ্ছাদুব্বল্যপরেতো মধুপিণ্ডিকং অধিগচ্ছেয্য, সো যতো যতো সাযেয্য, লভেথেৰ সাদুরসং অসেচনকং। এৰমেৰ খো, ভন্তে, চেতসো ভিক্খু দব্বজাতিকো, যতো যতো ইমস্স ধম্মপরিযাযস্স পঞ্ঞায অত্থং উপপরিক্খেয্য, লভেথেৰ অত্তমনতং, লভেথেৰ চেতসো পসাদং। কো নামো অযং [কো নামাযং (স্যা॰)], ভন্তে, ধম্মপরিযাযো’’তি? ‘‘তস্মাতিহ ত্ৰং, আনন্দ, ইমং ধম্মপরিযাযং মধুপিণ্ডিকপরিযাযো ত্ৰেৰ নং ধারেহী’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি।
মধুপিণ্ডিকসুত্তং নিট্ঠিতং অট্ঠমং।
৯. দ্ৰেধাৰিতক্কসুত্তং
২০৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘পুব্বেৰ মে, ভিক্খৰে, সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো এতদহোসি – ‘যংনূনাহং দ্ৰিধা কত্ৰা দ্ৰিধা কত্ৰা ৰিতক্কে ৰিহরেয্য’ন্তি। সো খো অহং, ভিক্খৰে, যো চাযং কামৰিতক্কো যো চ ব্যাপাদৰিতক্কো যো চ ৰিহিংসাৰিতক্কো – ইমং একং ভাগমকাসিং ; যো চাযং নেক্খম্মৰিতক্কো যো চ অব্যাপাদৰিতক্কো যো চ অৰিহিংসাৰিতক্কো – ইমং দুতিযং ভাগমকাসিং।
২০৭. ‘‘তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এৰং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জতি কামৰিতক্কো। সো এৰং পজানামি – ‘উপ্পন্নো খো মে অযং কামৰিতক্কো। সো চ খো অত্তব্যাবাধাযপি সংৰত্ততি, পরব্যাবাধাযপি সংৰত্ততি, উভযব্যাবাধাযপি সংৰত্ততি, পঞ্ঞানিরোধিকো ৰিঘাতপক্খিকো অনিব্বানসংৰত্তনিকো’ [অনিব্বানসংৰত্তনিকো’’তি (?)]। ‘অত্তব্যাবাধায সংৰত্ততী’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি; ‘পরব্যাবাধায সংৰত্ততী’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি; ‘উভযব্যাবাধায সংৰত্ততী’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি; ‘পঞ্ঞানিরোধিকো ৰিঘাতপক্খিকো অনিব্বানসংৰত্তনিকো’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি। সো খো অহং, ভিক্খৰে, উপ্পন্নুপ্পন্নং কামৰিতক্কং পজহমেৰ [অতীতকালিককিরিযাপদানিযেৰ] ৰিনোদমেৰ [অতীতকালিককিরিযাপদানিযেৰ] ব্যন্তমেৰ [ব্যন্তেৰ (সী॰ স্যা॰ পী॰)] নং অকাসিং।
২০৮. ‘‘তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এৰং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জতি ব্যাপাদৰিতক্কো…পে॰… উপ্পজ্জতি ৰিহিংসাৰিতক্কো। সো এৰং পজানামি – ‘উপ্পন্নো খো মে অযং ৰিহিংসাৰিতক্কো। সো চ খো অত্তব্যাবাধাযপি সংৰত্ততি, পরব্যাবাধাযপি সংৰত্ততি, উভযব্যাবাধাযপি সংৰত্ততি, পঞ্ঞানিরোধিকো ৰিঘাতপক্খিকো অনিব্বানসংৰত্তনিকো’। ‘অত্তব্যাবাধায সংৰত্ততী’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি; ‘পরব্যাবাধায সংৰত্ততী’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি; ‘উভযব্যাবাধায সংৰত্ততী’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি; ‘পঞ্ঞানিরোধিকো ৰিঘাতপক্খিকো অনিব্বানসংৰত্তনিকো’তিপি মে, ভিক্খৰে, পটিসঞ্চিক্খতো অব্ভত্থং গচ্ছতি। সো খো অহং, ভিক্খৰে, উপ্পন্নুপ্পন্নং ৰিহিংসাৰিতক্কং পজহমেৰ ৰিনোদমেৰ ব্যন্তমেৰ নং অকাসিং।
‘‘যঞ্ঞদেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুলমনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি, তথা তথা নতি হোতি চেতসো। কামৰিতক্কং চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুলমনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি, পহাসি নেক্খম্মৰিতক্কং, কামৰিতক্কং বহুলমকাসি, তস্স তং কামৰিতক্কায চিত্তং নমতি। ব্যাপাদৰিতক্কং চে, ভিক্খৰে…পে॰… ৰিহিংসাৰিতক্কং চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুলমনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি, পহাসি অৰিহিংসাৰিতক্কং, ৰিহিংসাৰিতক্কং বহুলমকাসি, তস্স তং ৰিহিংসাৰিতক্কায চিত্তং নমতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ৰস্সানং পচ্ছিমে মাসে সরদসমযে কিট্ঠসম্বাধে গোপালকো গাৰো রক্খেয্য। সো তা গাৰো ততো ততো দণ্ডেন আকোটেয্য পটিকোটেয্য সন্নিরুন্ধেয্য সন্নিৰারেয্য। তং কিস্স হেতু? পস্সতি হি সো, ভিক্খৰে, গোপালকো ততোনিদানং ৰধং ৰা বন্ধনং ৰা জানিং ৰা গরহং ৰা। এৰমেৰ খো অহং, ভিক্খৰে, অদ্দসং অকুসলানং ধম্মানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসং, কুসলানং ধম্মানং নেক্খম্মে আনিসংসং ৰোদানপক্খং।
২০৯. ‘‘তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এৰং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জতি নেক্খম্মৰিতক্কো। সো এৰং পজানামি – ‘উপ্পন্নো খো মে অযং নেক্খম্মৰিতক্কো। সো চ খো নেৰত্তব্যাবাধায সংৰত্ততি, ন পরব্যাবাধায সংৰত্ততি, ন উভযব্যাবাধায সংৰত্ততি, পঞ্ঞাৰুদ্ধিকো অৰিঘাতপক্খিকো নিব্বানসংৰত্তনিকো’। রত্তিং চেপি নং, ভিক্খৰে, অনুৰিতক্কেয্যং অনুৰিচারেয্যং, নেৰ ততোনিদানং ভযং সমনুপস্সামি। দিৰসং চেপি নং, ভিক্খৰে, অনুৰিতক্কেয্যং অনুৰিচারেয্যং, নেৰ ততোনিদানং ভযং সমনুপস্সামি। রত্তিন্দিৰং চেপি নং, ভিক্খৰে, অনুৰিতক্কেয্যং অনুৰিচারেয্যং, নেৰ ততোনিদানং ভযং সমনুপস্সামি। অপি চ খো মে অতিচিরং অনুৰিতক্কযতো অনুৰিচারযতো কাযো কিলমেয্য । কাযে কিলন্তে[কিলমন্তে (ক॰)] চিত্তং ঊহঞ্ঞেয্য। ঊহতে চিত্তে আরা চিত্তং সমাধিম্হাতি। সো খো অহং, ভিক্খৰে, অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সণ্ঠপেমি সন্নিসাদেমি একোদিং করোমি [একোদি করোমি (পী॰)] সমাদহামি। তং কিস্স হেতু? ‘মা মে চিত্তং ঊহঞ্ঞী’তি [উগ্ঘাটীতি (স্যা॰ ক॰), ঊহনীতি (পী॰)]।
২১০. ‘‘তস্স ময্হং, ভিক্খৰে, এৰং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জতি অব্যাপাদৰিতক্কো…পে॰… উপ্পজ্জতি অৰিহিংসাৰিতক্কো। সো এৰং পজানামি – ‘উপ্পন্নো খো মে অযং অৰিহিংসাৰিতক্কো। সো চ খো নেৰত্তব্যাবাধায সংৰত্ততি, ন পরব্যাবাধায সংৰত্ততি, ন উভযব্যাবাধায সংৰত্ততি, পঞ্ঞাৰুদ্ধিকো অৰিঘাতপক্খিকো নিব্বানসংৰত্তনিকো’। রত্তিং চেপি নং, ভিক্খৰে, অনুৰিতক্কেয্যং অনুৰিচারেয্যং, নেৰ ততোনিদানং ভযং সমনুপস্সামি। দিৰসং চেপি নং, ভিক্খৰে, অনুৰিতক্কেয্যং অনুৰিচারেয্যং, নেৰ ততোনিদানং ভযং সমনুপস্সামি। রত্তিন্দিৰং চেপি নং, ভিক্খৰে, অনুৰিতক্কেয্যং অনুৰিচারেয্যং, নেৰ ততোনিদানং ভযং সমনুপস্সামি। অপি চ খো মে অতিচিরং অনুৰিতক্কযতো অনুৰিচারযতো কাযো কিলমেয্য। কাযে কিলন্তে চিত্তং ঊহঞ্ঞেয্য। ঊহতে চিত্তে আরা চিত্তং সমাধিম্হাতি। সো খো অহং, ভিক্খৰে, অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সণ্ঠপেমি, সন্নিসাদেমি, একোদিং করোমি সমাদহামি। তং কিস্স হেতু? ‘মা মে চিত্তং ঊহঞ্ঞী’তি।
‘‘যঞ্ঞদেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুলমনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি, তথা তথা নতি হোতি চেতসো। নেক্খম্মৰিতক্কঞ্চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুলমনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি, পহাসি কামৰিতক্কং, নেক্খম্মৰিতক্কং বহুলমকাসি, তস্সং তং নেক্খম্মৰিতক্কায চিত্তং নমতি। অব্যাপাদৰিতক্কঞ্চে, ভিক্খৰে…পে॰… অৰিহিংসাৰিতক্কঞ্চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু বহুলমনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি, পহাসি ৰিহিংসাৰিতক্কং, অৰিহিংসাৰিতক্কং বহুলমকাসি, তস্স তং অৰিহিংসাৰিতক্কায চিত্তং নমতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, গিম্হানং পচ্ছিমে মাসে সব্বসস্সেসু গামন্তসম্ভতেসু গোপালকো গাৰো রক্খেয্য , তস্স রুক্খমূলগতস্স ৰা অব্ভোকাসগতস্স ৰা সতিকরণীযমেৰ হোতি – ‘এতা [এতে (ক॰)] গাৰো’তি। এৰমেৰং খো, ভিক্খৰে, সতিকরণীযমেৰ অহোসি – ‘এতে ধম্মা’তি।
২১১. ‘‘আরদ্ধং খো পন মে, ভিক্খৰে, ৰীরিযং অহোসি অসল্লীনং, উপট্ঠিতা সতি অসম্মুট্ঠা , পস্সদ্ধো কাযো অসারদ্ধো, সমাহিতং চিত্তং একগ্গং। সো খো অহং, ভিক্খৰে, ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং। ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং। পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহাসিং সতো চ সম্পজানো, সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেসিং, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি, ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং। সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং।
২১২. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং। সো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরামি। সেয্যথিদং, একম্পি জাতিং…পে॰… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরামি। অযং খো মে, ভিক্খৰে, রত্তিযা পঠমে যামে পঠমা ৰিজ্জা অধিগতা; অৰিজ্জা ৰিহতা ৰিজ্জা উপ্পন্না; তমো ৰিহতো আলোকো উপ্পন্নো; যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো।
২১৩. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে সত্তানং চুতূপপাতঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং। সো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সামি চৰমানে উপপজ্জমানে…পে॰… ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা…পে॰… ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সামি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে, যথাকম্মূপগে সত্তে পজানামি। অযং খো মে, ভিক্খৰে, রত্তিযা মজ্ঝিমে যামে দুতিযা ৰিজ্জা অধিগতা; অৰিজ্জা ৰিহতা ৰিজ্জা উপ্পন্না; তমো ৰিহতো আলোকো উপ্পন্নো; যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো।
২১৪. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে আসৰানং খযঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং। সো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং । ‘ইমে আসৰা’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং আসৰসমুদযো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং আসৰনিরোধো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং। তস্স মে এৰং জানতো এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ, ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ, অৰিজ্জাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ, ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং অহোসি – ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি অব্ভঞ্ঞাসিং। অযং খো মে, ভিক্খৰে, রত্তিযা পচ্ছিমে যামে ততিযা ৰিজ্জা অধিগতা; অৰিজ্জা ৰিহতা ৰিজ্জা উপ্পন্না; তমো ৰিহতো আলোকো উপ্পন্নো; যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো।
২১৫. ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অরঞ্ঞে পৰনে মহন্তং নিন্নং পল্ললং। তমেনং মহামিগসঙ্ঘো উপনিস্সায ৰিহরেয্য। তস্স কোচিদেৰ পুরিসো উপ্পজ্জেয্য অনত্থকামো অহিতকামো অযোগক্খেমকামো। সো য্ৰাস্স মগ্গো খেমো সোৰত্থিকো পীতিগমনীযো তং মগ্গং পিদহেয্য, ৰিৰরেয্য কুম্মগ্গং, ওদহেয্য ওকচরং, ঠপেয্য ওকচারিকং। এৰঞ্হি সো, ভিক্খৰে, মহামিগসঙ্ঘো অপরেন সমযেন অনযব্যসনং [অনযব্যসনং তনুত্তং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] আপজ্জেয্য। তস্সেৰ খো পন, ভিক্খৰে, মহতো মিগসঙ্ঘস্স কোচিদেৰ পুরিসো উপ্পজ্জেয্য অত্থকামো হিতকামো যোগক্খেমকামো। সো য্ৰাস্স মগ্গো খেমো সোৰত্থিকো পীতিগমনীযো তং মগ্গং ৰিৰরেয্য, পিদহেয্য কুম্মগ্গং, ঊহনেয্য ওকচরং, নাসেয্য ওকচারিকং। এৰঞ্হি সো, ভিক্খৰে, মহামিগসঙ্ঘো অপরেন সমযেন ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জেয্য।
‘‘উপমা খো মে অযং, ভিক্খৰে, কতা অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনায । অযং চেৰেত্থ অত্থো – মহন্তং নিন্নং পল্ললন্তি খো, ভিক্খৰে, কামানমেতং অধিৰচনং। মহামিগসঙ্ঘোতি খো, ভিক্খৰে, সত্তানমেতং অধিৰচনং। পুরিসো অনত্থকামো অহিতকামো অযোগক্খেমকামোতি খো, ভিক্খৰে, মারস্সেতং পাপিমতো অধিৰচনং। কুম্মগ্গোতি খো, ভিক্খৰে, অট্ঠঙ্গিকস্সেতং মিচ্ছামগ্গস্স অধিৰচনং, সেয্যথিদং – মিচ্ছাদিট্ঠিযা মিচ্ছাসঙ্কপ্পস্স মিচ্ছাৰাচায মিচ্ছাকম্মন্তস্স মিচ্ছাআজীৰস্স মিচ্ছাৰাযামস্স মিচ্ছাসতিযা মিচ্ছাসমাধিস্স। ওকচরোতি খো, ভিক্খৰে, নন্দীরাগস্সেতং অধিৰচনং। ওকচারিকাতি খো, ভিক্খৰে, অৰিজ্জাযেতং অধিৰচনং। পুরিসো অত্থকামো হিতকামো যোগক্খেমকামোতি খো, ভিক্খৰে, তথাগতস্সেতং অধিৰচনং অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স। খেমো মগ্গো সোৰত্থিকো পীতিগমনীযোতি খো , ভিক্খৰে, অরিযস্সেতং অট্ঠঙ্গিকস্স মগ্গস্স অধিৰচনং, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠিযা সম্মাসঙ্কপ্পস্স সম্মাৰাচায সম্মাকম্মন্তস্স সম্মাআজীৰস্স সম্মাৰাযামস্স সম্মাসতিযা সম্মাসমাধিস্স।
‘‘ইতি খো, ভিক্খৰে, ৰিৰটো মযা খেমো মগ্গো সোৰত্থিকো পীতিগমনীযো, পিহিতো কুম্মগ্গো, ঊহতো ওকচরো, নাসিতা ওকচারিকা। যং, ভিক্খৰে, সত্থারা করণীযং সাৰকানং হিতেসিনা অনুকম্পকেন অনুকম্পং উপাদায, কতং ৰো তং মযা। এতানি, ভিক্খৰে , রুক্খমূলানি, এতানি সুঞ্ঞাগারানি; ঝাযথ, ভিক্খৰে, মা পমাদত্থ; মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনো অহুৰত্থ। অযং ৰো অম্হাকং অনুসাসনী’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
দ্ৰেধাৰিতক্কসুত্তং নিট্ঠিতং নৰমং।
১০. ৰিতক্কসণ্ঠানসুত্তং
২১৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘অধিচিত্তমনুযুত্তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা পঞ্চ নিমিত্তানি কালেন কালং মনসি কাতব্বানি। কতমানি পঞ্চ? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো উপ্পজ্জন্তি পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তম্হা নিমিত্তা অঞ্ঞং নিমিত্তং মনসি কাতব্বং কুসলূপসংহিতং। তস্স তম্হা নিমিত্তা অঞ্ঞং নিমিত্তং মনসিকরোতো কুসলূপসংহিতং যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি [একোদিভোতি (স্যা॰ ক॰)] সমাধিযতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দক্খো পলগণ্ডো ৰা পলগণ্ডন্তেৰাসী ৰা সুখুমায আণিযা ওল়ারিকং আণিং অভিনিহনেয্য অভিনীহরেয্য অভিনিৰত্তেয্য [অভিনিৰজ্জেয্য (সী॰ পী॰)]; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো উপ্পজ্জন্তি পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তম্হা নিমিত্তা অঞ্ঞং নিমিত্তং মনসি কাতব্বং কুসলূপসংহিতং। তস্স তম্হা নিমিত্তা অঞ্ঞং নিমিত্তং মনসিকরোতো কুসলূপসংহিতং যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি।
২১৭. ‘‘তস্স চে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো তম্হা নিমিত্তা অঞ্ঞং নিমিত্তং মনসিকরোতো কুসলূপসংহিতং উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসং ৰিতক্কানং আদীনৰো উপপরিক্খিতব্বো – ‘ইতিপিমে ৰিতক্কা অকুসলা, ইতিপিমে ৰিতক্কা সাৰজ্জা, ইতিপিমে ৰিতক্কা দুক্খৰিপাকা’তি। তস্স তেসং ৰিতক্কানং আদীনৰং উপপরিক্খতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা দহরো যুৰা মণ্ডনকজাতিকো অহিকুণপেন ৰা কুক্কুরকুণপেন ৰা মনুস্সকুণপেনৰা কণ্ঠে আসত্তেন অট্টিযেয্য হরাযেয্য জিগুচ্ছেয্য; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, তস্স চে ভিক্খুনো তম্হাপি নিমিত্তা অঞ্ঞং নিমিত্তং মনসিকরোতো কুসলূপসংহিতং উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসং ৰিতক্কানং আদীনৰো উপপরিক্খিতব্বো – ‘ইতিপিমে ৰিতক্কা অকুসলা, ইতিপিমে ৰিতক্কা সাৰজ্জা, ইতিপিমে ৰিতক্কা দুক্খৰিপাকা’তি। তস্স তেসং ৰিতক্কানং আদীনৰং উপপরিক্খতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি।
২১৮. ‘‘তস্স চে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো তেসম্পি ৰিতক্কানং আদীনৰং উপপরিক্খতো উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসং ৰিতক্কানং অসতিঅমনসিকারো আপজ্জিতব্বো। তস্স তেসং ৰিতক্কানং অসতিঅমনসিকারং আপজ্জতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, চক্খুমা পুরিসো আপাথগতানং রূপানং অদস্সনকামো অস্স; সো নিমীলেয্য ৰা অঞ্ঞেন ৰা অপলোকেয্য। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, তস্স চে ভিক্খুনো তেসম্পি ৰিতক্কানং আদীনৰং উপপরিক্খতো উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি।
২১৯. ‘‘তস্স চে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো তেসম্পি ৰিতক্কানং অসতিঅমনসিকারং আপজ্জতো উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা তেসং ৰিতক্কানং ৰিতক্কসঙ্খারসণ্ঠানং মনসিকাতব্বং। তস্স তেসং ৰিতক্কানং ৰিতক্কসঙ্খারসণ্ঠানং মনসিকরোতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, পুরিসো সীঘং গচ্ছেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘কিং নু খো অহং সীঘং গচ্ছামি? যংনূনাহং সণিকং গচ্ছেয্য’ন্তি। সো সণিকং গচ্ছেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘কিং নু খো অহং সণিকং গচ্ছামি? যংনূনাহং তিট্ঠেয্য’ন্তি। সো তিট্ঠেয্য । তস্স এৰমস্স – ‘কিং নু খো অহং ঠিতো? যংনূনাহং নিসীদেয্য’ন্তি। সো নিসীদেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘কিং নু খো অহং নিসিন্নো? যংনূনাহং নিপজ্জেয্য’ন্তি। সো নিপজ্জেয্য। এৰঞ্হি সো, ভিক্খৰে, পুরিসো ওল়ারিকং ওল়ারিকং ইরিযাপথং অভিনিৰজ্জেত্ৰা [অভিনিস্সজ্জেত্ৰা (স্যা॰)] সুখুমং সুখুমং ইরিযাপথং কপ্পেয্য। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, তস্স চে ভিক্খুনো তেসম্পি ৰিতক্কানং অসতিঅমনসিকারং আপজ্জতো উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি।
২২০. ‘‘তস্স চে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো তেসম্পি ৰিতক্কানং ৰিতক্কসঙ্খারসণ্ঠানং মনসিকরোতো উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা দন্তেভিদন্তমাধায [দন্তে + অভিদন্তং + আধাযাতি টীকাযং পদচ্ছেদো, দন্তেভীতি পনেত্থ করণত্থো যুত্তো ৰিয দিস্সতি] জিৰ্হায তালুং আহচ্চ চেতসা চিত্তং অভিনিগ্গণ্হিতব্বং অভিনিপ্পীল়েতব্বং অভিসন্তাপেতব্বং । তস্স দন্তেভিদন্তমাধায জিৰ্হায তালুং আহচ্চ চেতসা চিত্তং অভিনিগ্গণ্হতো অভিনিপ্পীল়যতো অভিসন্তাপযতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, বলৰা পুরিসো দুব্বলতরং পুরিসং সীসে ৰা গলে ৰা খন্ধে ৰা গহেত্ৰা অভিনিগ্গণ্হেয্য অভিনিপ্পীল়েয্য অভিসন্তাপেয্য; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, তস্স চে ভিক্খুনো তেসম্পি ৰিতক্কানং ৰিতক্কসঙ্খারসণ্ঠানং মনসিকরোতো উপ্পজ্জন্তেৰ পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি। তেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা দন্তেভিদন্তমাধায জিৰ্হায তালুং আহচ্চ চেতসা চিত্তং অভিনিগ্গণ্হিতব্বং অভিনিপ্পীল়েতব্বং অভিসন্তাপেতব্বং। তস্স দন্তেভিদন্তমাধায জিৰ্হায তালুং আহচ্চ চেতসা চিত্তং অভিনিগ্গণ্হতো অভিনিপ্পীল়যতো অভিসন্তাপযতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি।
২২১. ‘‘যতো খো [যতো চ খো (স্যা॰ ক॰)], ভিক্খৰে, ভিক্খুনো যং নিমিত্তং আগম্ম যং নিমিত্তং মনসিকরোতো উপ্পজ্জন্তি পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি, তস্স তম্হা নিমিত্তা অঞ্ঞং নিমিত্তং মনসিকরোতো কুসলূপসংহিতং যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। তেসম্পি ৰিতক্কানং আদীনৰং উপপরিক্খতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। তেসম্পি ৰিতক্কানং অসতিঅমনসিকারং আপজ্জতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। তেসম্পি ৰিতক্কানং ৰিতক্কসঙ্খারসণ্ঠানং মনসিকরোতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। দন্তেভিদন্তমাধায জিৰ্হায তালুং আহচ্চ চেতসা চিত্তং অভিনিগ্গণ্হতো অভিনিপ্পীল়যতো অভিসন্তাপযতো যে পাপকা অকুসলা ৰিতক্কা ছন্দূপসংহিতাপি দোসূপসংহিতাপি মোহূপসংহিতাপি তে পহীযন্তি তে অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। তেসং পহানা অজ্ঝত্তমেৰ চিত্তং সন্তিট্ঠতি সন্নিসীদতি একোদি হোতি সমাধিযতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰসী ৰিতক্কপরিযাযপথেসু। যং ৰিতক্কং আকঙ্খিস্সতি তং ৰিতক্কং ৰিতক্কেস্সতি, যং ৰিতক্কং নাকঙ্খিস্সতি ন তং ৰিতক্কং ৰিতক্কেস্সতি। অচ্ছেচ্ছি তণ্হং, ৰিৰত্তযি [ৰাৰত্তযি (সী॰ পী॰)]সংযোজনং, সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্সা’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
ৰিতক্কসণ্ঠানসুত্তং নিট্ঠিতং দসমং।
সীহনাদৰগ্গো নিট্ঠিতো দুতিযো।
তস্সুদ্দানং –
চূল়সীহনাদলোমহংসৰরো, মহাচূল়দুক্খক্খন্ধঅনুমানিকসুত্তং।
খিলপত্থমধুপিণ্ডিকদ্ৰিধাৰিতক্ক, পঞ্চনিমিত্তকথা পুন ৰগ্গো॥