৫. খুদ্দকৰত্থুক্খন্ধকং
খুদ্দকৰত্থূনি ২৪৩. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ নহাযমানা রুক্খে কাযং উগ্ঘংসেন্তি, ঊরুম্পি বাহুম্পি উরম্পি পিট্ঠিম্পি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণা সক্যপুত্তিযা নহাযমানা রুক্খে কাযং উগ্ঘংসেস্সন্তি, ঊরুম্পি বাহুম্পি উরম্পি পিট্ঠিম্পি, সেয্যথাপি মল্লমুট্ঠিকা গামমোদ্দৰা’’তি [গামপোদ্দৰা (সী॰), গামপূতৰা (স্যা॰)]! অস্সোসুং খো ভিক্খূ তেসং মনুস্সানং উজ্ঝাযন্তানং খিয্যন্তানং ৰিপাচেন্তানং। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা ভিক্খূ পটিপুচ্ছি – ‘‘সচ্চং কির, ভিক্খৰে, ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ নহাযমানা রুক্খে কাযং উগ্ঘংসেন্তি, ঊরুম্পি বাহুম্পি উরম্পি পিট্ঠিম্পী’’তি? ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি। ৰিগরহি বুদ্ধো ভগৰা – ‘‘অননুচ্ছৰিকং, ভিক্খৰে , তেসং মোঘপুরিসানং অননুলোমিকং অপ্পতিরূপং অস্সামণকং অকপ্পিযং অকরণীযং। কথঞ্হি নাম তে, ভিক্খৰে, মোঘপুরিসা নহাযমানা রুক্খে কাযং উগ্ঘংসেস্সন্তি, ঊরুম্পি বাহুম্পি উরম্পি পিট্ঠিম্পি? নেতং, ভিক্খৰে, অপ্পসন্নানং ৰা পসাদায…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা…পে॰… ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, নহাযমানেন ভিক্খুনা রুক্খে কাযো উগ্ঘংসেতব্বো। যো উগ্ঘংসেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ নহাযমানা থম্ভে কাযং উগ্ঘংসেন্তি, ঊরুম্পি বাহুম্পি উরম্পি পিট্ঠিম্পি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণা সক্যপুত্তিযা নহাযমানা থম্ভে কাযং উগ্ঘংসেস্সন্তি, ঊরুম্পি বাহুম্পি উরম্পি পিট্ঠিম্পি, সেয্যথাপি মল্লমুট্ঠিকা গামমোদ্দৰা’’তি! অস্সোসুং খো ভিক্খূ তেসং মনুস্সানং উজ্ঝাযন্তানং খিয্যন্তানং ৰিপাচেন্তানং। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা…পে॰… ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, নহাযমানেন ভিক্খুনা থম্ভে কাযো উগ্ঘংসেতব্বো। যো উগ্ঘংসেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ নহাযমানা কুট্টে [কুড্ডে (সী॰ স্যা॰)] কাযং উগ্ঘংসেন্তি, ঊরুম্পি বাহুম্পি উরম্পি পিট্ঠিম্পি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণা সক্যপুত্তিযা নহাযমানা কুট্টে কাযং উগ্ঘংসেস্সন্তি, ঊরুম্পি বাহুম্পি উরম্পি পিট্ঠিম্পি, সেয্যথাপি মল্লমুট্ঠিকা গামমোদ্দৰা’’তি…পে॰… ‘‘ন, ভিক্খৰে, নহাযমানেন ভিক্খুনা কুট্টে কাযো উগ্ঘংসেতব্বো। যো উগ্ঘংসেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ অট্টানে [অট্ঠানে (সী॰ স্যা॰)] নহাযন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি…পে॰… সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি ! অস্সোসুং খো ভিক্খূ তেসং মনুস্সানং উজ্ঝাযন্তানং খিযন্তানং ৰিপাচেন্তানং। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা…পে॰… ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, অট্টানে নহাযিতব্বং। যো নহাযেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ গন্ধব্বহত্থকেন নহাযন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি…পে॰… সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি! অস্সোসুং খো ভিক্খূ তেসং মনুস্সানং উজ্ঝাযন্তানং খিয্যন্তানং ৰিপাচেন্তানং। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘ন, ভিক্খৰে, গন্ধব্বহত্থকেন নহাযিতব্বং। যো নহাযেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ কুরুৰিন্দকসুত্তিযা নহাযন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি…পে॰… সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি! ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, কুরুৰিন্দকসুত্তিযা নহাযিতব্বং। যো নহাযেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ ৰিগ্গয্হ পরিকম্মং কারাপেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি…পে॰… সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি! ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, ৰিগ্গয্হ পরিকম্মং কারাপেতব্বং। যো কারাপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ মল্লকেন নহাযন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি…পে॰… সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি! ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, মল্লকেন নহাযিতব্বং। যো নহাযেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ২৪৪. তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো কচ্ছুরোগাবাধো হোতি। ন তস্স ৰিনা মল্লকেন ফাসু হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিলানস্স অকতমল্লক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু জরাদুব্বলো নহাযমানো ন সক্কোতি অত্তনো কাযং উগ্ঘংসেতুং। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উক্কাসিক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ পিট্ঠিপরিকম্মং কাতুং কুক্কুচ্চাযন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পুথুপাণিক’’ন্তি। ২৪৫. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ ৰল্লিকং ধারেন্তি…পে॰… পামঙ্গং ধারেন্তি…পে॰… কণ্ঠসুত্তকং ধারেন্তি…পে॰… কটিসুত্তকং ধারেন্তি…পে॰… ওৰট্টিকং ধারেন্তি…পে॰… কাযুরং ধারেন্তি…পে॰… হত্থাভরণং ধারেন্তি…পে॰… অঙ্গুলিমুদ্দিকং ধারেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি…পে॰… সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি! অস্সোসুং খো ভিক্খূ তেসং মনুস্সানং উজ্ঝাযন্তানং খিয্যন্তানং ৰিপাচেন্তানং। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘সচ্চং কির, ভিক্খৰে, ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ ৰল্লিকং ধারেন্তি…পে॰… পামঙ্গং ধারেন্তি, কণ্ঠসুত্তকং ধারেন্তি, কটিসুত্তকং ধারেন্তি, ওৰট্টিকং ধারেন্তি, কাযুরং ধারেন্তি, হত্থাভরণং ধারেন্তি, অঙ্গুলিমুদ্দিকং ধারেন্তী’’তি? ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা…পে॰… ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, ৰল্লিকা ধারেতব্বা…পে॰… ন পামঙ্গো ধারেতব্বো… ন কণ্ঠসুত্তকং ধারেতব্বং… ন কটিসুত্তকং ধারেতব্বং… ন ওৰট্টিকং ধারেতব্বং… ন কাযুরং ধারেতব্বং… ন হত্থাভরণং ধারেতব্বং… ন অঙ্গুলিমুদ্দিকা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ২৪৬. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ দীঘে কেসে ধারেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, দীঘা কেসা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, দুমাসিকং ৰা দুৰঙ্গুলং ৰা’’তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ কোচ্ছেন কেসে ওসণ্ঠেন্তি [ওসণ্হেন্তি (সী॰ স্যা॰)] …পে॰… ফণকেন কেসে ওসণ্ঠেন্তি, হত্থফণকেন কেসে ওসণ্ঠেন্তি, সিত্থতেলকেন কেসে ওসণ্ঠেন্তি, উদকতেলকেন কেসে ওসণ্ঠেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, কোচ্ছেন কেসা ওসণ্ঠেতব্বা…পে॰… ন সিত্থতেলকেন কেসা ওসণ্ঠেতব্বা… ন উদকতেলকেন কেসা ওসণ্ঠেতব্বা। যো ওসণ্ঠেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ২৪৭. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ আদাসেপি উদকপত্তেপি মুখনিমিত্তং ওলোকেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, আদাসে ৰা উদকপত্তে ৰা মুখনিমিত্তং ওলোকেতব্বং। যো ওলোকেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো মুখে ৰণো হোতি। সো ভিক্খূ পুচ্ছি – ‘‘কীদিসো মে, আৰুসো, ৰণো’’তি? ভিক্খূ এৰমাহংসু – ‘‘এদিসো তে, আৰুসো ৰণো’’তি। সো ন সদ্দহতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আবাধপ্পচ্চযা আদাসে ৰা উদকপত্তে ৰা মুখনিমিত্তং ওলোকেতু’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ মুখং আলিম্পন্তি…পে॰… মুখং উম্মদ্দেন্তি, মুখং চুণ্ণেন্তি, মনোসিলিকায মুখং লঞ্ছেন্তি, অঙ্গরাগং করোন্তি, মুখরাগং করোন্তি, অঙ্গরাগমুখরাগং করোন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, মুখং আলিম্পিতব্বং…পে॰… ন মুখং উম্মদ্দিতব্বং, ন মুখং চুণ্ণেতব্বং, ন মনোসিলিকায মুখং লঞ্ছেতব্বং, ন অঙ্গরাগো কাতব্বো, ন মুখরাগো কাতব্বো , ন অঙ্গরাগমুখরাগো কাতব্বো। যো করেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো চক্খুরোগাবাধো হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আবাধপ্পচ্চযা মুখং আলিম্পিতু’’ন্তি। ২৪৮. তেন খো পন সমযেন রাজগহে গিরগ্গসমজ্জো [সমজ্জা (অভিধানগন্থেসু)] হোতি। ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ গিরগ্গসমজ্জং দস্সনায অগমংসু। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণা সক্যপুত্তিযা নচ্চম্পি গীতম্পি ৰাদিতম্পি দস্সনায গচ্ছিস্সন্তি, সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনো’’তি! ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, নচ্চং ৰা গীতং ৰা ৰাদিতং ৰা দস্সনায গন্তব্বং। যো গচ্ছেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ২৪৯. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ আযতকেন গীতস্সরেন ধম্মং গাযন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘যথেৰ [যথা চ (ক॰)] মযং গাযাম, এৰমেৰিমে সমণা সক্যপুত্তিযা আযতকেন গীতস্সরেন ধম্মং গাযন্তী’’তি! অস্সোসুং খো ভিক্খূ তেসং মনুস্সানং উজ্ঝাযন্তানং খিয্যন্তানং ৰিপাচেন্তানং। যে তে ভিক্খূ অপ্পিচ্ছা…পে॰… তে উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ আযতকেন গীতস্সরেন ধম্মং গাযিস্সন্তী’’তি! অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘সচ্চং কির, ভিক্খৰে…পে॰… ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি…পে॰… ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আদীনৰা আযতকেন গীতস্সরেন ধম্মং গাযন্তস্স। অত্তনাপি তস্মিং সরে সারজ্জতি, পরেপি তস্মিং সরে সারজ্জন্তি, গহপতিকাপি উজ্ঝাযন্তি, সরকুত্তিম্পি নিকামযমানস্স সমাধিস্স ভঙ্গো হোতি, পচ্ছিমা জনতা দিট্ঠানুগতিং আপজ্জতি – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা আযতকেন গীতস্সরেন ধম্মং গাযন্তস্স। ন, ভিক্খৰে, আযতকেন গীতস্সরেন ধম্মো গাযিতব্বো। যো গাযেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ সরভঞ্ঞে কুক্কুচ্চাযন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সরভঞ্ঞ’’ন্তি। ‘‘তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ বাহিরলোমিং [বাহিযলোমিং (ক॰)] উণ্ণিং ধারেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি । ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, বাহিযলোমি উণ্ণি ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ২৫০. তেন খো পন সমযেন রঞ্ঞো মাগধস্স সেনিযস্স বিম্বিসারস্স আরামে অম্বা ফলিনো হোন্তি। রঞ্ঞা মাগধেন সেনিযেন বিম্বিসারেন অনুঞ্ঞাতং হোতি – ‘‘যথাসুখং অয্যা অম্বং পরিভুঞ্জন্তূ’’তি। ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ তরুণঞ্ঞেৰ অম্বং পাতাপেত্ৰা পরিভুঞ্জিংসু। রঞ্ঞো চ মাগধস্স সেনিযস্স বিম্বিসারস্স অম্বেন অত্থো হোতি। অথ খো রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো মনুস্সে আণাপেসি – ‘‘গচ্ছথ, ভণে, আরামং গন্ত্ৰা অম্বং আহরথা’’তি । ‘‘এৰং দেৰা’’তি খো তে মনুস্সা রঞ্ঞো মাগধস্স সেনিযস্স বিম্বিসারস্স পটিস্সুত্ৰা আরামং গন্ত্ৰা আরামপালং এতদৰোচুং – ‘‘দেৰস্স, ভণে, অম্বেন অত্থো, অম্বং দেথা’’তি। ‘‘নত্থায্যা অম্বং। তরুণঞ্ঞেৰ অম্বং পাতাপেত্ৰা ভিক্খূ পরিভুঞ্জিংসূ’’তি। অথ খো তে মনুস্সা রঞ্ঞো মাগধস্স সেনিযস্স বিম্বিসারস্স এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘সুপরিভুত্তং, ভণে, অয্যেহি অম্বং, অপি চ ভগৰতা মত্তা ৰণ্ণিতা’’তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণা সক্যপুত্তিযা ন মত্তং জানিত্ৰা রঞ্ঞো অম্বং পরিভুঞ্জিস্সন্তী’’তি! অস্সোসুং খো ভিক্খূ তেসং মনুস্সানং উজ্ঝাযন্তানং খিয্যন্তানং ৰিপাচেন্তানং। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, অম্বং পরিভুঞ্জিতব্বং। যো পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স পূগস্স সঙ্ঘভত্তং হোতি। সূপে অম্বপেসিকাযো পক্খিত্তা হোন্তি। ভিক্খূ কুক্কুচ্চাযন্তা নপ্পটিগ্গণ্হন্তি। ‘‘পটিগ্গণ্হথ, ভিক্খৰে, পরিভুঞ্জথ। অনুজানামি, ভিক্খৰে, অম্বপেসিক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স পূগস্স সঙ্ঘভত্তং হোতি। তে ন পরিযাপুণিংসু অম্বপেসিকং কাতুং, ভত্তগ্গে সকলেহেৰ অম্বেহি দেন্তি। ভিক্খূ কুক্কুচ্চাযন্তা নপ্পটিগ্গণ্হন্তি। ‘‘পটিগ্গণ্হথ , ভিক্খৰে, পরিভুঞ্জথ। অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চহি সমণকপ্পেহি ফলং পরিভুঞ্জিতুং – অগ্গিপরিচিতং , সত্থপরিচিতং, নখপরিচিতং, অবীজং, নিব্বত্তবীজঞ্ঞেৰ [নিব্বট্টবীজং (সী॰ স্যা॰)] পঞ্চমং। অনুজানামি, ভিক্খৰে, ইমেহি পঞ্চহি সমণকপ্পেহি ফলং পরিভুঞ্জিতু’’ন্তি। ২৫১. তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু অহিনা দট্ঠো কালঙ্কতো হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন হি নূন সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমানি চত্তারি অহিরাজকুলানি মেত্তেন চিত্তেন ফরি। সচে হি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমানি চত্তারি অহিরাজকুলানি মেত্তেন চিত্তেন ফরেয্য, ন হি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অহিনা দট্ঠো কালঙ্করেয্য। কতমানি চত্তারি অহিরাজকুলানি? ৰিরূপক্খং অহিরাজকুলং, এরাপথং অহিরাজকুলং, ছব্যাপুত্তং অহিরাজকুলং, কণ্হাগোতমং অহিরাজকুলং । ন হি নূন সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমানি চত্তারি অহিরাজকুলানি মেত্তেন চিত্তেন ফরি। সচে হি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমানি চত্তারি অহিরাজকুলানি মেত্তেন চিত্তেন ফরেয্য, ন হি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অহিনা দট্ঠো কালঙ্করেয্য। অনুজানামি, ভিক্খৰে, ইমানি চত্তারি অহিরাজকুলানি মেত্তেন চিত্তেন ফরিতুং, অত্তগুত্তিযা অত্তরক্খায অত্তপরিত্তং কাতুং। এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, কাতব্বং – [জা॰ ১.২.১০৫-১০৬; অ॰ নি॰ ৪.৬৭ ইদং ৰত্থু আগতং] ‘‘ৰিরূপক্খেহি মে মেত্তং, মেত্তং এরাপথেহি মে। ছব্যাপুত্তেহি মে মেত্তং, মেত্তং কণ্হাগোতমকেহি চ॥ ‘‘অপাদকেহি মে মেত্তং, মেত্তং দ্ৰিপাদকেহি মে। চতুপ্পদেহি মে মেত্তং, মেত্তং বহুপ্পদেহি মে॥ ‘‘মা মং অপাদকো হিংসি, মা মং হিংসি দ্ৰিপাদকো। মা মং চতুপ্পদো হিংসি, মা মং হিংসি বহুপ্পদো॥ ‘‘সব্বে সত্তা সব্বে পাণা, সব্বে ভূতা চ কেৰলা। সব্বে ভদ্রানি পস্সন্তু, মা কিঞ্চি পাপমাগমা॥ ‘‘অপ্পমাণো বুদ্ধো, অপ্পমাণো ধম্মো, অপ্পমাণো সঙ্ঘো, পমাণৰন্তানি সরীসপানি [সিরিংসপানি (সী॰ স্যা॰)]॥ ‘‘অহি ৰিচ্ছিকা সতপদী, উণ্ণনাভি সরবূ মূসিকা। কতা মে রক্খা কতং মে পরিত্তং, পটিক্কমন্তু ভূতানি॥ ‘‘সোহং নমো ভগৰতো, নমো সত্তন্নং সম্মাসম্বুদ্ধান’’ন্তি॥ তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু অনভিরতিযা পীল়িতো অত্তনো অঙ্গজাতং ছিন্দি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অঞ্ঞম্হি সো, ভিক্খৰে, মোঘপুরিসো ছেতব্বম্হি, অঞ্ঞং ছিন্দি। ন, ভিক্খৰে, অত্তনো অঙ্গজাতং ছেতব্বং। যো ছিন্দেয্য, আপত্তি থুল্লচ্চযস্সা’’তি। ২৫২. তেন খো পন সমযেন রাজগহকস্স সেট্ঠিস্স মহগ্ঘস্স চন্দনস্স [চন্দনসারস্স (সী॰ স্যা॰)] চন্দনগণ্ঠি উপ্পন্না হোতি। অথ খো রাজগহকস্স সেট্ঠিস্স এতদহোসি – ‘‘যংনূনাহং ইমায চন্দনগণ্ঠিযা পত্তং লেখাপেয্যং। লেখঞ্চ মে পরিভোগং ভৰিস্সতি, পত্তঞ্চ দানং দস্সামী’’তি। অথ খো রাজগহকো সেট্ঠি তায চন্দনগণ্ঠিযা পত্তং লেখাপেত্ৰা সিক্কায উড্ডিত্ৰা [ৰাহিত্ৰা (সী॰)] ৰেল়গ্গে আলগ্গেত্ৰা ৰেল়ুপরম্পরায বন্ধিত্ৰা [ৰাহিত্ৰা (স্যা॰)] এৰমাহ – ‘‘যো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা অরহা চেৰ ইদ্ধিমা চ দিন্নংযেৰ পত্তং ওহরতূ’’তি। অথ খো পূরণো কস্সপো যেন রাজগহকো সেট্ঠি তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা রাজগহকং সেট্ঠিং এতদৰোচ – ‘‘অহঞ্হি, গহপতি, অরহা চেৰ ইদ্ধিমা চ, দেহি মে পত্ত’’ন্তি। ‘‘সচে, ভন্তে, আযস্মা অরহা চেৰ ইদ্ধিমা চ দিন্নংযেৰ পত্তং ওহরতূ’’তি। অথ খো মক্খলি গোসালো… অজিতো কেসকম্বলো… পকুধো কচ্চাযনো… সঞ্চযো বেলট্ঠপুত্তো [সঞ্জযো বেল্লট্ঠিপুত্তো (সী॰)] … নিগণ্ঠো নাটপুত্তো[নাথপুত্তো (সী॰)] যেন রাজগহকো সেট্ঠি তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা রাজগহকং সেট্ঠিং এতদৰোচ – ‘‘অহঞ্হি, গহপতি, অরহা চেৰ ইদ্ধিমা চ, দেহি মে পত্ত’’ন্তি। ‘‘সচে, ভন্তে, আযস্মা অরহা চেৰ ইদ্ধিমা চ, দিন্নংযেৰ পত্তং ওহরতূ’’তি। তেন খো পন সমযেন আযস্মা চ মহামোগ্গল্লানো আযস্মা চ পিণ্ডোলভারদ্ৰাজো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায রাজগহং পিণ্ডায পৰিসিংসু। অথ খো আযস্মা পিণ্ডোলভারদ্ৰাজো আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং এতদৰোচ – ‘‘আযস্মা খো মহামোগ্গল্লানো অরহা চেৰ ইদ্ধিমা চ। গচ্ছাৰুসো, মোগ্গল্লান, এতং পত্তং ওহর। তুয্হেসো পত্তো’’তি। ‘‘আযস্মা খো ভারদ্ৰাজো অরহা চেৰ ইদ্ধিমা চ। গচ্ছাৰুসো, ভারদ্ৰাজ, এতং পত্তং ওহর। তুয্হেসো পত্তো’’তি। অথ খো আযস্মা পিণ্ডোলভারদ্ৰাজো ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা তং পত্তং গহেত্ৰা তিক্খত্তুং রাজগহং অনুপরিযাযি। তেন খো পন সমযেন রাজগহকো সেট্ঠি সপুত্তদারো সকে নিৰেসনে ঠিতো হোতি পঞ্জলিকো নমস্সমানো – ইধেৰ, ভন্তে, অয্যো ভারদ্ৰাজো অম্হাকং নিৰেসনে পতিট্ঠাতূতি। অথ খো আযস্মা পিণ্ডোলভারদ্ৰাজো রাজগহকস্স সেট্ঠিস্স নিৰেসনে পতিট্ঠাসি। অথ খো রাজগহকো সেট্ঠি আযস্মতো পিণ্ডোলভারদ্ৰাজস্স হত্থতো পত্তং গহেত্ৰা মহগ্ঘস্স খাদনীযস্স পূরেত্ৰা আযস্মতো পিণ্ডোলভারদ্ৰাজস্স অদাসি। অথ খো আযস্মা পিণ্ডোলভারদ্ৰাজো তং পত্তং গহেত্ৰা আরামং অগমাসি। অস্সোসুং খো মনুস্সা – অয্যেন কির পিণ্ডোলভারদ্ৰাজেন রাজগহকস্স সেট্ঠিস্স পত্তো ওহারিতোতি। তে চ মনুস্সা উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা আযস্মন্তং পিণ্ডোলভারদ্ৰাজং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধিংসু। অস্সেসি খো ভগৰা উচ্চাসদ্দং মহাসদ্দং; সুত্ৰান আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘কিং নু খো সো, আনন্দ, উচ্চাসদ্দো মহাসদ্দো’’তি? ‘‘আযস্মতা, ভন্তে, পিণ্ডোলভারদ্ৰাজেন রাজগহকস্স সেট্ঠিস্স পত্তো ওহারিতো। অস্সোসুং খো, ভন্তে, মনুস্সা – অয্যেন কির পিণ্ডোলভারদ্ৰাজেন রাজগহকস্স সেট্ঠিস্স পত্তো ওহারিতোতি। তে চ, ভন্তে, মনুস্সা উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা আযস্মন্তং পিণ্ডোলভারদ্ৰাজং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধা। সো এসো, ভন্তে, ভগৰা উচ্চাসদ্দো মহাসদ্দো’’তি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা আযস্মন্তং পিণ্ডোলভারদ্ৰাজং পটিপুচ্ছি – ‘‘সচ্চং কির তযা, ভারদ্ৰাজ, রাজগহকস্স সেট্ঠিস্স পত্তো ওহারিতো’’তি? ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি। ৰিগরহি বুদ্ধো ভগৰা – ‘‘অননুচ্ছৰিকং, ভারদ্ৰাজ, অননুলোমিকং অপ্পতিরূপং অস্সামণকং অকপ্পিযং অকরণীযং। কথঞ্হি নাম ত্ৰং, ভারদ্ৰাজ, ছৰস্স দারুপত্তস্স কারণা গিহীনং উত্তরিমনুস্সধম্মং ইদ্ধিপাটিহারিযং দস্সেস্সসি! সেয্যথাপি, ভারদ্ৰাজ, মাতুগামো ছৰস্স মাসকরূপস্স কারণা কোপিনং দস্সেতি, এৰমেৰ খো তযা, ভারদ্ৰাজ, ছৰস্স দারুপত্তস্স কারণা গিহীনং উত্তরিমনুস্সধম্মং ইদ্ধিপাটিহারিযং দস্সিতং। নেতং, ভারদ্ৰাজ, অপ্পসন্নানং ৰা পসাদায…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা…পে॰… ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, গিহীনং উত্তরিমনুস্সধম্মং ইদ্ধিপাটিহারিযং দস্সেতব্বং। যো দস্সেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। ভিন্দথেতং, ভিক্খৰে, দারুপত্তং সকলিকং সকলিকং কত্ৰা , ভিক্খূনং অঞ্জনুপপিসনং দেথ। ন চ, ভিক্খৰে, দারুপত্তো ধারেতব্বো। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ উচ্চাৰচে পত্তে ধারেন্তি সোৰণ্ণমযং রূপিযমযং। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, সোৰণ্ণমযো পত্তো ধারেতব্বো…পে॰… ন রূপিযমযো পত্তো ধারেতব্বো… ন মণিমযো পত্তো ধারেতব্বো… ন ৰেল়ুরিযমযো পত্তো ধারেতব্বো… ন ফলিকমযো পত্তো ধারেতব্বো… ন কংসমযো পত্তো ধারেতব্বো… ন কাচমযো পত্তো ধারেতব্বো… ন তিপুমযো পত্তো ধারেতব্বো… ন সীসমযো পত্তো ধারেতব্বো… ন তম্বলোহমযো পত্তো ধারেতব্বো। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, দ্ৰে পত্তে – অযোপত্তং, মত্তিকাপত্ত’’ন্তি। ২৫৩. তেন খো পন সমযেন পত্তমূলং ঘংসিযতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পত্তমণ্ডল’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ উচ্চাৰচানি পত্তমণ্ডলানি ধারেন্তি সোৰণ্ণমযং রূপিযমযং। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, উচ্চাৰচানি পত্তমণ্ডলানি ধারেতব্বানি। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, দ্ৰে পত্তমণ্ডলানি – তিপুমযং, সীসময’’ন্তি। বহলানি মণ্ডলানি ন অচ্ছুপিযন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, লিখিতু’’ন্তি। ৰলী [চলী (ক॰)] হোন্তি । ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মকরদন্তকং ছিন্দিতু’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ চিত্রানি পত্তমণ্ডলানি ধারেন্তি রূপকাকিণ্ণানি ভিত্তিকম্মকতানি। তানি রথিকাযপি দস্সেন্তা আহিণ্ডন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থংআরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, চিত্রানি পত্তমণ্ডলানি ধারেতব্বানি রূপকাকিণ্ণানি ভিত্তিকম্মকতানি। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পকতিমণ্ডল’’ন্তি। ২৫৪. তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ সোদকং পত্তং পটিসামেন্তি। পত্তো দুস্সতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, সোদকো পত্তো পটিসামেতব্বো। যো পটিসামেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওতাপেত্ৰা পত্তং পটিসামেতু’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ সোদকং [সউদকং (ক॰)] পত্তং ওতাপেন্তি। পত্তো দুগ্গন্ধো হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, সোদকো পত্তো ওতাপেতব্বো। যো ওতাপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰোদকং কত্ৰা ওতাপেত্ৰা পত্তং পটিসামেতু’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ উণ্হে পত্তং নিদহন্তি। পত্তস্স ৰণ্ণো দুস্সতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, উণ্হে পত্তো নিদহিতব্বো। যো নিদহেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, মুহুত্তং উণ্হে ওতাপেত্ৰা পত্তং পটিসামেতু’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা পত্তা অজ্ঝোকাসে অনাধারা নিক্খিত্তা হোন্তি। ৰাতমণ্ডলিকায আৰট্টেত্ৰা পত্তা ভিজ্জিংসু । ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পত্তাধারক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ মিড্ঢন্তে পত্তং নিক্খিপন্তি। পরিপতিত্ৰা [পরিৰট্টিত্ৰা (স্যা॰)] পত্তো ভিজ্জতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, মিড্ঢন্তে পত্তো নিক্খিপিতব্বো। যো নিক্খিপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ পরিভণ্ডন্তে পত্তং নিক্খিপন্তি। পরিপতিত্ৰা পত্তো ভিজ্জতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, পরিভণ্ডন্তে পত্তো নিক্খিপিতব্বো। যো নিক্খিপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ ছমায পত্তং নিক্কুজ্জন্তি। ওট্ঠো ঘংসিযতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিণসন্থারক’’ন্তি। তিণসন্থারকো উপচিকাহি খজ্জতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চোল়ক’’ন্তি। চোল়কং উপচিকাহি খজ্জতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পত্তমাল়ক’’ন্তি। পত্তমাল়কো পরিপতিত্ৰা পত্তো ভিজ্জতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পত্তকুণ্ডোলিক’’ন্তি। পত্তকুণ্ডোলিকায পত্তো ঘংসিযতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পত্তথৰিক’’ন্তি । অংসবদ্ধকো ন হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অংসবদ্ধকং বন্ধনসুত্তক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ ভিত্তিখিলেপি নাগদন্তকেপি পত্তং লগ্গেন্তি। পরিপতিত্ৰা পত্তো ভিজ্জতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, পত্তো লগ্গেতব্বো। যো লগ্গেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ মঞ্চে পত্তং নিক্খিপন্তি, সতিসম্মোসা নিসীদন্তা ওত্থরিত্ৰা পত্তং ভিন্দেন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, মঞ্চে পত্তো নিক্খিপিতব্বো। যো নিক্খিপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ পীঠে পত্তং নিক্খিপন্তি, সতিসম্মোসা নিসীদন্তা ওত্থরিত্ৰা পত্তং ভিন্দেন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, পীঠে পত্তো নিক্খিপিতব্বো। যো নিক্খিপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ অঙ্কে পত্তং নিক্খিপন্তি, সতিসম্মোসা উট্ঠহন্তি। পরিপতিত্ৰা পত্তো ভিজ্জতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, অঙ্কে পত্তো নিক্খিপিতব্বো। যো নিক্খিপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ ছত্তে পত্তং নিক্খিপন্তি। ৰাতমণ্ডলিকায ছত্তং উক্খিপিযতি পরিপতিত্ৰা পত্তো ভিজ্জতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, ছত্তে পত্তো নিক্খিপিতব্বো। যো নিক্খিপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ২৫৫. তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ পত্তহত্থা কৰাটং পণামেন্তি। কৰাটো আৰট্টিত্ৰা পত্তো ভিজ্জতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, পত্তহত্থেন কৰাটং পণামেতব্বং [কৰাটো পণামেতব্বো (ক॰)]। যো পণামেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ তুম্বকটাহে পিণ্ডায চরন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি তিত্থিযাতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, তুম্বকটাহে পিণ্ডায চরিতব্বং। যো চরেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ ঘটিকটাহে [ঘটিকটাহেন (স্যা॰)] পিণ্ডায চরন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি তিত্থিযাতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, ঘটিকটাহে পিণ্ডায চরিতব্বং। যো চরেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু সব্বপংসুকূলিকো হোতি। সো ছৰসীসস্স পত্তং ধারেতি। অঞ্ঞতরা ইত্থী পস্সিত্ৰা ভীতা ৰিস্সরমকাসি – ‘‘অভুং মে পিসাচো ৰতায’’ন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণা সক্যপুত্তিযা ছৰসীসস্স পত্তং ধারেস্সন্তি, সেয্যথাপি পিসাচিল্লিকা’’তি! ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, ছৰসীসস্স পত্তো ধারেতব্বো। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। ন চ, ভিক্খৰে, সব্বপংসুকূলিকেন ভৰিতব্বং। যো ভৰেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ চলকানিপি অট্ঠিকানিপি উচ্ছিট্ঠোদকম্পি পত্তেন নীহরন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘যস্মিং যেৰিমে সমণা সক্যপুত্তিযা ভুঞ্জন্তি সোৰ নেসং পটিগ্গহো’’তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন ভিক্খৰে, চলকানি ৰা অট্ঠিকানি ৰা উচ্ছিট্ঠোদকং ৰা পত্তেন নীহরিতব্বং। যো নীহরেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, পটিগ্গহ’’ন্তি। ২৫৬. তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ হত্থেন ৰিপ্ফাল়েত্ৰা চীৰরং সিব্বেন্তি। চীৰরং ৰিলোমিকং হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সত্থকং নমতক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন সঙ্ঘস্স দণ্ডসত্থকং উপ্পন্নং হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, দণ্ডসত্থক’’ন্তি । তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ উচ্চাৰচে সত্থকদণ্ডে ধারেন্তি সোৰণ্ণমযং রূপিযমযং। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, উচ্চাৰচা সত্থকদণ্ডা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, অট্ঠিমযং দন্তমযং ৰিসাণমযং নল়মযং ৰেল়ুমযং কট্ঠমযং জতুমযং ফলমযং লোহমযং সঙ্খনাভিময’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ কুক্কুটপত্তেনপি ৰেল়ুপেসিকাযপি চীৰরং সিব্বেন্তি। চীৰরং দুস্সিব্বিতং হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সূচি’’ন্তি। সূচিযো কণ্ণকিতাযো হোন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে , সূচিনাল়িক’’ন্তি। সূচিনাল়িকাযপি কণ্ণকিতাযো হোন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কিণ্ণেন পূরেতু’’ন্তি। কিণ্ণেপি কণ্ণকিতাযো হোন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সত্তুযা পূরেতু’’ন্তি। সত্তুযাপি কণ্ণকিতাযো হোন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সরিতক’’ন্তি। সরিতকেপি কণ্ণকিতাযো হোন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মধুসিত্থকেন সারেতু’’ন্তি। সরিতকং পরিভিজ্জতি। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সরিতকসিপাটিক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ তত্থ তত্থ খিলং নিক্খণিত্ৰা সম্বন্ধিত্ৰা চীৰরং সিব্বেন্তি। চীৰরং ৰিকণ্ণং হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কথিনং কথিনরজ্জুং [কঠিনং কঠিনরজ্জুং (সী॰ স্যা॰)] তত্থ তত্থ ওবন্ধিত্ৰা চীৰরং সিব্বেতু’’ন্তি। ৰিসমে কথিনং পত্থরন্তি। কথিনং পরিভিজ্জতি…পে॰… ‘‘ন, ভিক্খৰে, ৰিসমে কথিনং পত্থরিতব্বং। যো পত্থরেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ছমায কথিনং পত্থরন্তি। কথিনং পংসুকিতং হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিণসন্থারক’’ন্তি। কথিনস্স অন্তো জীরতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অনুৰাতং পরিভণ্ডং আরোপেতু’’ন্তি। কথিনং নপ্পহোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, দণ্ডকথিনং বিদলকং সলাকং ৰিনন্ধনরজ্জুং ৰিনন্ধনসুত্তং ৰিনন্ধিত্ৰা চীৰরং সিব্বেতু’’ন্তি। সুত্তন্তরিকাযো ৰিসমা হোন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি , ভিক্খৰে, কল়িম্ভক’’ন্তি। সুত্তা ৰঙ্কা হোন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মোঘসুত্তক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ অধোতেহি পাদেহি কথিনং অক্কমন্তি। কথিনং দুস্সতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, অধোতেহি পাদেহি কথিনং অক্কমিতব্বং। যো অক্কমেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ অল্লেহি পাদেহি কথিনং অক্কমন্তি। কথিনং দুস্সতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন , ভিক্খৰে, অল্লেহি পাদেহি কথিনং অক্কমিতব্বং। যো অক্কমেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ সউপাহনা কথিনং অক্কমন্তি। কথিনং দুস্সতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, সউপাহনেন কথিনং অক্কমিতব্বং। যো অক্কমেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ চীৰরং সিব্বন্তা অঙ্গুলিযা পটিগ্গণ্হন্তি। অঙ্গুলিযো দুক্খা হোন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পটিগ্গহ’’ন্তি। ২৫৭. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ উচ্চাৰচে পটিগ্গহে ধারেন্তি সোৰণ্ণমযং রূপিযমযং। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, উচ্চাৰচা পটিগ্গহা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, অট্ঠিমযং…পে॰… সঙ্খনাভিময’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন সূচিযোপি সত্থকাপি পটিগ্গহাপি নস্সন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আৰেসনৰিত্থক’’ন্তি। আৰেসনৰিত্থকে সমাকুলা হোন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পটিগ্গহথৰিক’’ন্তি। অংসবদ্ধকো ন হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অংসবদ্ধকং বন্ধনসুত্তক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ অব্ভোকাসে চীৰরং সিব্বন্তা সীতেনপি উণ্হেনপি কিলমন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কথিনসালং কথিনমণ্ডপ’’ন্তি। কথিনসালা নীচৰত্থুকা হোতি, উদকেন ওত্থরিয্যতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে উচ্চৰত্থুকং কাতু’’ন্তি। চযো পরিপততি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চিনিতুং তযো চযে – ইট্ঠকাচযং, সিলাচযং, দারুচয’’ন্তি। আরোহন্তা ৰিহঞ্ঞন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তযো সোপানে – ইট্ঠকাসোপানং, সিলাসোপানং, দারুসোপান’’ন্তি। আরোহন্তা পরিপতন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আলম্বনবাহ’’ন্তি। কথিনসালায তিণচুণ্ণং পরিপততি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওগুম্ফেত্ৰা [ওগুম্বেত্ৰা (সী॰ স্যা॰)] উল্লিত্তাৰলিত্তং কাতুং – সেতৰণ্ণং কাল়ৰণ্ণং গেরুকপরিকম্মং মালাকম্মং লতাকম্মং মকরদন্তকং পঞ্চপটিকং চীৰরৰংসং চীৰররজ্জুক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ চীৰরং সিব্বেত্ৰা তত্থেৰ কথিনং উজ্ঝিত্ৰা পক্কমন্তি, উন্দূরেহিপি উপচিকাহিপি খজ্জতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কথিনং সঙ্ঘরিতু’’ন্তি। কথিনং পরিভিজ্জতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গোঘংসিকায কথিনং সঙ্ঘরিতু’’ন্তি। কথিনং ৰিনিৰেঠিযতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, বন্ধনরজ্জু’’ন্তি । তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ কুট্টেপি থম্ভেপি কথিনং উস্সাপেত্ৰা পক্কমন্তি। পরিপতিত্ৰা কথিনং ভিজ্জতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ভিত্তিখিলে ৰা নাগদন্তে ৰা লগ্গেতু’’ন্তি। ২৫৮. অথ খো ভগৰা রাজগহে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন ৰেসালী তেন চারিকং পক্কামি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ সূচিকম্পি সত্থকম্পি ভেসজ্জম্পি পত্তেন আদায গচ্ছন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ভেসজ্জত্থৰিক’’ন্তি। অংসবদ্ধকো ন হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অংসবদ্ধকং বন্ধনসুত্তক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু উপাহনাযো কাযবন্ধনেন বন্ধিত্ৰা গামং পিণ্ডায পাৰিসি। অঞ্ঞতরো উপাসকো তং ভিক্খুং অভিৰাদেন্তো উপাহনাযো সীসেন ঘট্টেতি। সো ভিক্খু মঙ্কু অহোসি। অথ খো সো ভিক্খু আরামং গন্ত্ৰা ভিক্খূনং এতমত্থং আরোচেসি। ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উপাহনত্থৰিক’’ন্তি। অংসবদ্ধকো ন হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অংসবদ্ধকং বন্ধনসুত্তক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন অন্তরামগ্গে উদকং অকপ্পিযং হোতি। পরিস্সাৰনং ন হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি , ভিক্খৰে, পরিস্সাৰন’’ন্তি। চোল়কং নপ্পহোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কটচ্ছুপরিস্সাৰন’’ন্তি। চোল়কং নপ্পহোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ধম্মকরণ’’ন্তি [ধম্মকরণং (সী॰ স্যা॰), ধমকরণং (ক॰)]। ২৫৯. তেন খো পন সমযেন দ্ৰে ভিক্খূ কোসলেসু জনপদে অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্না হোন্তি। একো ভিক্খু অনাচারং আচরতি। দুতিযো ভিক্খু তং ভিক্খুং এতদৰোচ – ‘‘মা, আৰুসো, এৰরূপং অকাসি। নেতং কপ্পতী’’তি। সো তস্মিং উপনন্ধি। অথ খো সো ভিক্খু পিপাসায পীল়িতো উপনদ্ধং ভিক্খুং এতদৰোচ – ‘‘দেহি মে, আৰুসো, পরিস্সাৰনং, পানীযং পিৰিস্সামী’’তি। উপনদ্ধো ভিক্খু ন অদাসি। সো ভিক্খু পিপাসায পীল়িতো কালমকাসি। অথ খো সো ভিক্খু আরামং গন্ত্ৰা ভিক্খূনং এতমত্থং আরোচেসি। ‘‘কিং পন ত্ৰং, আৰুসো, পরিস্সাৰনং যাচিযমানো ন অদাসী’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি। যে তে ভিক্খূ অপ্পিচ্ছা…পে॰… তে উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম ভিক্খু পরিস্সাৰনং যাচিযমানো ন দস্সতী’’তি! অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা তং ভিক্খুং পটিপুচ্ছি – ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, ভিক্খু, পরিস্সাৰনং যাচিযমানো ন অদাসী’’তি? ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি। ৰিগরহি বুদ্ধো ভগৰা – ‘‘অননুচ্ছৰিকং, মোঘপুরিস, অননুলোমিকং অপ্পতিরূপং অস্সামণকং অকপ্পিযং অকরণীযং। কথঞ্হি নাম ত্ৰং, মোঘপুরিস, পরিস্সাৰনং যাচিযমানো ন দস্সসি। নেতং, মোঘপুরিস , অপ্পসন্নানং ৰা পসাদায…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা…পে॰… ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন ভিক্খৰে, অদ্ধানমগ্গপ্পটিপন্নেন ভিক্খুনা পরিস্সাৰনং যাচিযমানেন ন দাতব্বং। যো ন দদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। ন চ, ভিক্খৰে, অপরিস্সাৰনকেন অদ্ধানো পটিপজ্জিতব্বো। যো পটিপজ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। সচে ন হোতি পরিস্সাৰনং ৰা ধম্মকরণো ৰা, সঙ্ঘাটিকণ্ণোপি অধিট্ঠাতব্বো – ইমিনা পরিস্সাৰেত্ৰা পিৰিস্সামী’’তি। অথ খো ভগৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন ৰেসালী তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং । তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ নৰকম্মং করোন্তি। পরিস্সাৰনং ন সম্মতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, দণ্ডপরিস্সাৰন’’ন্তি। দণ্ডপরিস্সাৰনং ন সম্মতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওত্থরক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ মকসেহি উব্বাল়্হা হোন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মকসকুটিক’’ন্তি। ২৬০. তেন খো পন সমযেন ৰেসালিযং পণীতানং ভত্তানং ভত্তপটিপাটি অট্ঠিতা হোতি। ভিক্খূ পণীতানি ভোজনানি ভুঞ্জিত্ৰা অভিসন্নকাযা হোন্তি বহ্ৰাবাধা [বৰ্হাবাধা (সী॰)]। অথ খো জীৰকো কোমারভচ্চো ৰেসালিং অগমাসি কেনচিদেৰ করণীযেন। অদ্দসা খো জীৰকো কোমারভচ্চো ভিক্খূ অভিসন্নকাযে বহ্ৰাবাধে। দিস্ৰান যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো জীৰকো কোমারভচ্চো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘এতরহি, ভন্তে, ভিক্খূ অভিসন্নকাযা বহ্ৰাবাধা। সাধু, ভন্তে, ভগৰা ভিক্খূনং চঙ্কমঞ্চ জন্তাঘরঞ্চ অনুজানাতু। এৰং ভিক্খূ অপ্পাবাধা ভৰিস্সন্তী’’তি। অথ খো ভগৰা জীৰকং কোমারভচ্চং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেসি সমাদপেসি সমুত্তেজেসি সম্পহংসেসি। অথ খো জীৰকো কোমারভচ্চো ভগৰতা ধম্মিযা কথায সন্দস্সিতো সমাদপিতো সমুত্তেজিতো সম্পহংসিতো উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চঙ্কমঞ্চ জন্তাঘরঞ্চা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ ৰিসমে চঙ্কমে চঙ্কমন্তি। পাদা দুক্খা হোন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সমং কাতু’’ন্তি। চঙ্কমো নীচৰত্থুকো হোতি। উদকেন ওত্থরিয্যতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উচ্চৰত্থুকং কাতু’’ন্তি। চযো পরিপততি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চিনিতুং তযো চযে – ইট্ঠকাচযং, সিলাচযং, দারুচয’’ন্তি। আরোহন্তা ৰিহঞ্ঞন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তযো সোপানে – ইট্ঠকাসোপানং, সিলাসোপানং, দারুসোপান’’ন্তি। আরোহন্তা পরিপতন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আলম্বনবাহ’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ চঙ্কমে চঙ্কমন্তা পরিপতন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চঙ্কমনৰেদিক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ অজ্ঝোকাসে চঙ্কমন্তা সীতেনপি উণ্হেনপি কিলমন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চঙ্কমনসাল’’ন্তি। চঙ্কমনসালাযং তিণচুণ্ণং পরিপততি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওগুম্ফেত্ৰা উল্লিত্তাৰলিত্তং কাতুং – সেতৰণ্ণং কাল়ৰণ্ণং গেরুকপরিকম্মং মালাকম্মং লতাকম্মং মকরদন্তকং পঞ্চপটিকং চীৰরৰংসং চীৰররজ্জু’’ন্তি। জন্তাঘরং নীচৰত্থুকং হোতি, উদকেন ওত্থরিয্যতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উচ্চৰত্থুকং কাতু’’ন্তি। চযো পরিপততি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চিনিতুং তযো চযে – ইট্ঠকাচযং, সিলাচযং, দারুচয’’ন্তি। আরোহন্তা ৰিহঞ্ঞন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তযো সোপানে – ইট্ঠকাসোপানং, সিলাসোপানং, দারুসোপান’’ন্তি। আরোহন্তা পরিপতন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আলম্বনবাহ’’ন্তি । জন্তাঘরস্স কৰাটং ন হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কৰাটং পিট্ঠসঙ্ঘাটং [পীঠসংঘাটং (ক॰)] উদুক্খলিকং উত্তরপাসকং অগ্গল়ৰট্টিকং কপিসীসকং সূচিকং ঘটিকং তাল়চ্ছিদ্দং আৰিঞ্ছনছিদ্দং আৰিঞ্ছনরজ্জু’’ন্তি । জন্তাঘরস্স কুট্টপাদো জীরতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মণ্ডলিকং কাতু’’ন্তি। জন্তাঘরস্স ধূমনেত্তং ন হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ধূমনেত্ত’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ খুদ্দকে জন্তাঘরে মজ্ঝে অগ্গিট্ঠানং করোন্তি। উপচারো ন হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, খুদ্দকে জন্তাঘরে একমন্তং অগ্গিট্ঠানং কাতুং, মহল্লকে মজ্ঝে’’তি। জন্তাঘরে অগ্গি মুখং ডহতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মুখমত্তিক’’ন্তি। হত্থে মত্তিকং তেমেন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মত্তিকাদোণিক’’ন্তি। মত্তিকা দুগ্গন্ধা হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰাসেতু’’ন্তি। জন্তাঘরে অগ্গি কাযং ডহতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উদকং অতিহরিতু’’ন্তি। পাতিযাপি পত্তেনপি উদকং অতিহরন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উদকট্ঠানং, উদকসরাৰক’’ন্তি। জন্তাঘরং তিণচ্ছদনং ন সেদেতি [তিণচ্ছাদনেন ছাদেতি (ক॰)] …পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওগুম্ফেত্ৰা উল্লিত্তাৰলিত্তং কাতু’’ন্তি। জন্তাঘরং চিক্খল্লং হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সন্থরিতুং তযো সন্থরে – ইট্ঠকাসন্থরং, সিলাসন্থরং , দারুসন্থর’’ন্তি। চিক্খল্লংযেৰ হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ধোৰিতু’’ন্তি। উদকং সন্তিট্ঠতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উদকনিদ্ধমন’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ জন্তাঘরে ছমায নিসীদন্তি, গত্তানি কণ্ডূৰন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, জন্তাঘরপীঠ’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন জন্তাঘরং অপরিক্খিত্তং হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পরিক্খিপিতুং তযো পাকারে – ইট্ঠকাপাকারং, সিলাপাকারং, দারুপাকার’’ন্তি। কোট্ঠকো ন হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কোট্ঠক’’ন্তি। কোট্ঠকো নীচৰত্থুকো হোতি, উদকেন ওত্থরিয্যতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উচ্চৰত্থুকং কাতু’’ন্তি। চযো পরিপততি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চিনিতুং তযো চযে – ইট্ঠকাচযং, সিলাচযং, দারুচয’’ন্তি। আরোহন্তা ৰিহঞ্ঞন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তযো সোপানে – ইট্ঠকাসোপানং, সিলাসোপানং, দারুসোপান’’ন্তি। আরোহন্তা পরিপতন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আলম্বনবাহ’’ন্তি। কোট্ঠকস্স কৰাটং ন হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কৰাটং পিট্ঠসঙ্ঘাটং উদুক্খলিকং উত্তরপাসকং অগ্গল়ৰট্টিং কপিসীসকং সূচিকং ঘটিকং তাল়চ্ছিদ্দং আৰিঞ্ছনছিদ্দং আৰিঞ্ছনরজ্জু’’ন্তি। কোট্ঠকে তিণচুণ্ণং পরিপততি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওগুম্ফেত্ৰা উল্লিত্তাৰলিত্তং কাতুং – সেতৰণ্ণং কাল়ৰণ্ণং গেরুকপরিকম্মং মালাকম্মং লতাকম্মং মকরদন্তকং পঞ্চপটিকন্তি। পরিৰেণং চিক্খল্লং হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মরুম্বং উপকিরিতু’’ন্তি। ন পরিযাপুণন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পদরসিলং নিক্খিপিতু’’ন্তি। উদকং সন্তিট্ঠতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উদকনিদ্ধমন’’ন্তি। ২৬১. তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ নগ্গা নগ্গং অভিৰাদেন্তি…পে॰… নগ্গা নগ্গং অভিৰাদাপেন্তি, নগ্গা নগ্গস্স পরিকম্মং করোন্তি, নগ্গা নগ্গস্স পরিকম্মং কারাপেন্তি, নগ্গা নগ্গস্স দেন্তি, নগ্গা পটিগ্গণ্হন্তি, নগ্গা খাদন্তি, নগ্গা ভুঞ্জন্তি, নগ্গা সাযন্তি, নগ্গা পিৰন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, নগ্গেন [ইদং পদং কত্থচি নত্থি] নগ্গো অভিৰাদেতব্বো…পে॰… ন নগ্গেন অভিৰাদেতব্বং… ন নগ্গেন [ইদং পদং কত্থচি নত্থি] নগ্গো অভিৰাদাপেতব্বো… ন নগ্গেন অভিৰাদাপেতব্বং… ন নগ্গেন নগ্গস্স পরিকম্মং কাতব্বং… ন নগ্গেন নগ্গস্স পরিকম্মং কারাপেতব্বং… ন নগ্গেন নগ্গস্স দাতব্বং… ন নগ্গেন পটিগ্গহেতব্বং… ন নগ্গেন খাদিতব্বং… ন নগ্গেন ভুঞ্জিতব্বং… ন নগ্গেন সাযিতব্বং… ন নগ্গেন পাতব্বং। যো পিৰেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ জন্তাঘরে ছমায চীৰরং নিক্খিপন্তি। চীৰরং পংসুকিতং হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চীৰরৰংসং চীৰররজ্জু’’ন্তি। দেৰে ৰস্সন্তে চীৰরং ওৰস্সতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে , জন্তাঘরসাল’’ন্তি। জন্তাঘরসালা নীচৰত্থুকা হোতি, উদকেন ওত্থরিয্যতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উচ্চৰত্থুকং কাতু’’ন্তি। চযো পরিপততি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চিনিতুং…পে॰… আরোহন্তা ৰিহঞ্ঞন্তি…পে॰… আরোহন্তা পরিপতন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আলম্বনবাহ’’ন্তি। জন্তাঘরসালায তিণচুণ্ণং পরিপততি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওগুম্ফেত্ৰা উল্লিত্তাৰলিত্তং কাতুং…পে॰… চীৰরৰংসং চীৰররজ্জু’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ জন্তাঘরেপি উদকেপি পরিকম্মং কাতুং কুক্কুচ্চাযন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিস্সো পটিচ্ছাদিযো – জন্তাঘরপটিচ্ছাদিং, উদকপটিচ্ছাদিং, ৰত্থপটিচ্ছাদি’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন জন্তাঘরে উদকং ন হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি , ভিক্খৰে, উদপান’’ন্তি। উদপানস্স কূলং লুজ্জতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চিনিতুং তযো চযে – ইট্ঠকাচযং, সিলাচযং, দারুচয’’ন্তি। উদপানো নীচৰত্থুকো হোতি, উদকেন ওত্থরিয্যতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উচ্চৰত্থুকং কাতু’’ন্তি। চযো পরিপততি…পে॰… আরোহন্তা ৰিহঞ্ঞন্তি…পে॰… আরোহন্তা পরিপতন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আলম্বনবাহ’’ন্তি। ২৬২. তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ ৰল্লিকাযপি কাযবন্ধনেনপি উদকং ৰাহেন্তি [ৰাহন্তি (ক॰)]। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উদকৰাহনরজ্জু’’ন্তি। হত্থা দুক্খা হোন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তুলং করকটকং চক্কৰট্টক’’ন্তি। ভাজনা বহূ ভিজ্জন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তযো ৰারকে – লোহৰারকং, দারুৰারকং, চম্মক্খণ্ড’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ অজ্ঝোকাসে উদকং ৰাহেন্তা সীতেনপি উণ্হেনপি কিলমন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উদপানসাল’’ন্তি। উদপানসালায তিণচুণ্ণং পরিপততি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওগুম্ফেত্ৰা উল্লিত্তাৰলিত্তং কাতুং – সেতৰণ্ণং কাল়ৰণ্ণং গেরুকপরিকম্মং মালাকম্মং লতাকম্মং মকরদন্তকং পঞ্চপটিকং চীৰরৰংসং চীৰররজ্জু’’ন্তি। উদপানো অপারুতো হোতি, তিণচুণ্ণেহিপি পংসুকেহিপি ওকিরিয্যতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অপিধান’’ন্তি। উদকভাজনং ন সংৰিজ্জতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উদকদোণিং উদককটাহ’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ আরামে তহং তহং নহাযন্তি। আরামো চিক্খল্লো হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চন্দনিক’’ন্তি। চন্দনিকা পাকটা হোতি। ভিক্খূ হিরিযন্তি নহাযিতুং…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পরিক্খিপিতুং তযো পাকারে – ইট্ঠকাপাকারং, সিলাপাকারং, দারুপাকার’’ন্তি। চন্দনিকা চিক্খল্লা হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সন্থরিতুং তযো সন্থরে – ইট্ঠকাসন্থরং, সিলাসন্থরং, দারুসন্থর’’ন্তি। উদকং সন্তিট্ঠতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উদকনিদ্ধমন’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূনং গত্তানি সীতিগতানি হোন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উদকপুঞ্ছনিং চোল়কেনপি পচ্চুদ্ধরিতু’’ন্তি। ২৬৩. তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো উপাসকো সঙ্ঘস্স অত্থায পোক্খরণিং কারেতুকামো হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পোক্খরণি’’ন্তি। পোক্খরণিযা কূলং লুজ্জতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চিনিতুং তযো চযে – ইট্ঠকাচযং, সিলাচযং, দারুচয’’ন্তি। আরোহন্তা ৰিহঞ্ঞন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তযো সোপানে – ইট্ঠকাসোপানং, সিলাসোপানং, দারুসোপান’’ন্তি। আরোহন্তা পরিপতন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আলম্বনবাহ’’ন্তি। পোক্খরণিযা উদকং পুরাণং হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উদকমাতিকং উদকনিদ্ধমন’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু সঙ্ঘস্স অত্থায নিল্লেখং জন্তাঘরং কত্তুকামো হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, নিল্লেখং জন্তাঘর’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ চাতুমাসং নিসীদনেন ৰিপ্পৰসন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘ন, ভিক্খৰে, চাতুমাসং নিসীদনেন ৰিপ্পৰসিতব্বং। যো ৰিপ্পৰসেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ২৬৪. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ পুপ্ফাভিকিণ্ণেসু সযনেসু সযন্তি। মনুস্সা ৰিহারচারিকং আহিণ্ডন্তা পস্সিত্ৰা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, পুপ্ফাভিকিণ্ণেসু সযনেসু সযিতব্বং। যো সযেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি । তেন খো পন সমযেন মনুস্সা গন্ধম্পি মালম্পি আদায আরামং আগচ্ছন্তি। ভিক্খূ কুক্কুচ্চাযন্তা ন পটিগ্গণ্হন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গন্ধং গহেত্ৰা কৰাটে পঞ্চঙ্গুলিকং দাতুং, পুপ্ফং গহেত্ৰা ৰিহারে একমন্তং নিক্খিপিতু’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন সঙ্ঘস্স নমতকং উপ্পন্নং হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, নমতক’’ন্তি। অথ খো ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘নমতকং অধিট্ঠাতব্বং নু খো উদাহু ৰিকপ্পেতব্ব’’ন্তি…পে॰… ‘‘ন, ভিক্খৰে, নমতকং অধিট্ঠাতব্বং, ন ৰিকপ্পেতব্ব’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ আসিত্তকূপধানে ভুঞ্জন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘ন, ভিক্খৰে, আসিত্তকূপধানে ভুঞ্জিতব্বং। যো ভুঞ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি । তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু গিলানো হোতি। সো ভুঞ্জমানো ন সক্কোতি হত্থেন পত্তং সন্ধারেতুং। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মল়োরিক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ একভাজনেপি ভুঞ্জন্তি…পে॰… একথালকেপি পিৰন্তি, একমঞ্চেপি তুৰট্টেন্তি, একত্থরণাপি তুৰট্টেন্তি, একপাৰুরণাপি তুৰট্টেন্তি, একত্থরণপাৰুরণাপি তুৰট্টেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, একভাজনে ভুঞ্জিতব্বং…পে॰… ন একথালকে পাতব্বং… ন একমঞ্চে তুৰট্টিতব্বং… ন একত্থরণা [ন একত্থরণে] তুৰট্টিতব্বং… ন একপাৰুরণা [ন একপাৰুরণে] তুৰট্টিতব্বং… ন একত্থরণপাৰুরণা [ন একত্থরণপাৰুরণে (স্যা॰)] তুৰট্টিতব্বং। যো তুৰট্টেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ২৬৫. তেন খো পন সমযেন ৰড্ঢো লিচ্ছৰী মেত্তিযভূমজকানং ভিক্খূনং সহাযো হোতি। অথ খো ৰড্ঢো লিচ্ছৰী যেন মেত্তিযভূমজকা ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা মেত্তিযভূমজকে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘ৰন্দামি অয্যা’’তি। এৰং ৰুত্তে মেত্তিযভূমজকা ভিক্খূ নালপিংসু। দুতিযম্পি খো ৰড্ঢো লিচ্ছৰী মেত্তিযভূমজকে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘ৰন্দামি অয্যা’’তি। দুতিযম্পি খো মেত্তিযভূমজকা ভিক্খূ নালপিংসু। ততিযম্পি খো ৰড্ঢো লিচ্ছৰী মেত্তিযভূমজকে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘ৰন্দামি অয্যা’’তি। ততিযম্পি খো মেত্তিযভূমজকা ভিক্খূ নালপিংসু। ‘‘ক্যাহং অয্যানং অপরজ্ঝামি, কিস্স মং অয্যা নালপন্তী’’তি? ‘‘তথা হি পন ত্ৰং, আৰুসো ৰড্ঢ, অম্হে দব্বেন মল্লপুত্তেন ৰিহেঠিযমানে অজ্ঝুপেক্খসী’’তি। ‘‘ক্যাহং অয্যা করোমী’’তি? ‘‘সচে খো ত্ৰং, আৰুসো ৰড্ঢ, ইচ্ছেয্যাসি, অজ্জেৰ ভগৰা আযস্মন্তং দব্বং মল্লপুত্তং নাসাপেয্যা’’তি। ‘‘ক্যাহং অয্যা করোমি, কিং মযা সক্কা কাতু’’ন্তি? ‘‘এহি ত্ৰং, আৰুসো ৰড্ঢ, যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কম, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং এৰং ৰদেহি – ‘ইদং, ভন্তে, নচ্ছন্নং নপ্পতিরূপং। যাযং, ভন্তে, দিসা অভযা অনীতিকা অনুপদ্দৰা সাযং দিসা সভযা সঈতিকা সউপদ্দৰা; যতো নিৰাতং ততো সৰাতং ; উদকং মঞ্ঞে আদিত্তং; অয্যেন মে দব্বেন মল্লপুত্তেন পজাপতি দূসিতা’’’তি। ‘‘এৰং অয্যা’’তি খো ৰড্ঢো লিচ্ছৰী মেত্তিযভূমজকানং ভিক্খূনং পটিস্সুত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো ৰড্ঢো লিচ্ছৰী ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইদং, ভন্তে, নচ্ছন্নং নপ্পতিরূপং। যাযং, ভন্তে, দিসা অভযা অনীতিকা অনুপদ্দৰা সাযং দিসা সভযা সঈতিকা সউপদ্দৰা; যতো নিৰাতং ততো সৰাতং; উদকং মঞ্ঞে আদিত্তং; অয্যেন মে দব্বেন মল্লপুত্তেন পজাপতি দূসিতা’’তি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা আযস্মন্তং দব্বং মল্লপুত্তং পটিপুচ্ছি – ‘‘সরসি ত্ৰং, দব্ব, এৰরূপং কত্তা যথাযং ৰড্ঢো আহা’’তি? ‘‘যথা মং, ভন্তে, ভগৰা জানাতী’’তি। দুতিযম্পি খো ভগৰা…পে॰… ততিযম্পি খো ভগৰা আযস্মন্তং দব্বং মল্লপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘সরসি ত্ৰং, দব্ব, এৰরূপং কত্তা যথাযং ৰড্ঢো আহা’’তি? ‘‘যথা মং, ভন্তে, ভগৰা জানাতী’’তি। ‘‘ন খো, দব্ব, দব্বা এৰং নিব্বেঠেন্তি। সচে তযা কতং, কতন্তি ৰদেহি; সচে অকতং, অকতন্তি ৰদেহী’’তি। ‘‘যতো অহং, ভন্তে, জাতো নাভিজানামি সুপিনন্তেনপি মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিতা, পগেৰ জাগরো’’তি। অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সঙ্ঘো ৰড্ঢস্স লিচ্ছৰিস্স পত্তং নিক্কুজ্জতু, অসম্ভোগং সঙ্ঘেন করোতু। ‘‘অট্ঠহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতস্স উপাসকস্স পত্তো নিক্কুজ্জিতব্বো – ভিক্খূনং অলাভায পরিসক্কতি, ভিক্খূনং অনত্থায পরিসক্কতি, ভিক্খূনং অৰাসায [অনাৰাসায (স্যা॰)] পরিসক্কতি, ভিক্খূ অক্কোসতি পরিভাসতি, ভিক্খূ ভিক্খূহি ভেদেতি, বুদ্ধস্স অৰণ্ণং ভাসতি, ধম্মস্স অৰণ্ণং ভাসতি, সঙ্ঘস্স অৰণ্ণং ভাসতি। অনুজানামি, ভিক্খৰে, ইমেহি অট্ঠহঙ্গেহি সমন্নাগতস্স উপাসকস্স পত্তং নিক্কুজ্জিতুং। এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, নিক্কুজ্জিতব্বো। ব্যত্তেন ভিক্খুনাপটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো – ২৬৬. ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। ৰড্ঢো লিচ্ছৰী আযস্মন্তং দব্বং মল্লপুত্তং অমূলিকায সীলৰিপত্তিযা অনুদ্ধংসেতি। যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো ৰড্ঢস্স লিচ্ছৰিস্স পত্তং নিক্কুজ্জেয্য, অসম্ভোগং সঙ্ঘেন করেয্য। এসা ঞত্তি। ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। ৰড্ঢো লিচ্ছৰী আযস্মন্তং দব্বং মল্লপুত্তং অমূলিকায সীলৰিপত্তিযা অনুদ্ধংসেতি। সঙ্ঘো ৰড্ঢস্স লিচ্ছৰিস্স পত্তং নিক্কুজ্জতি, অসম্ভোগং সঙ্ঘেন করোতি । যস্সাযস্মতো খমতি ৰড্ঢস্স লিচ্ছৰিস্স পত্তস্স নিক্কুজ্জনা, অসম্ভোগং সঙ্ঘেন করণং, সো তুণ্হস্স; যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্য। ‘‘নিক্কুজ্জিতো সঙ্ঘেন ৰড্ঢস্স লিচ্ছৰিস্স পত্তো, অসম্ভোগো সঙ্ঘেন। খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামী’’তি। অথ খো আযস্মা আনন্দো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন ৰড্ঢস্স লিচ্ছৰিস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ৰড্ঢং লিচ্ছৰিং এতদৰোচ – ‘‘সঙ্ঘেন তে, আৰুসো ৰড্ঢ, পত্তো নিক্কুজ্জিতো। অসম্ভোগোসি সঙ্ঘেনা’’তি। অথ খো ৰড্ঢো লিচ্ছৰী – সঙ্ঘেন কির মে পত্তো নিক্কুজ্জিতো, অসম্ভোগোম্হি কির সঙ্ঘেনাতি – তত্থেৰ মুচ্ছিতো পপতো। অথ খো ৰড্ঢস্স লিচ্ছৰিস্স মিত্তামচ্চা ঞাতিসালোহিতা ৰড্ঢং লিচ্ছৰিং এতদৰোচুং – ‘‘অলং, আৰুসো ৰড্ঢ, মা সোচি, মা পরিদেৰি। মযং ভগৰন্তং পসাদেস্সাম ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চা’’তি। অথ খো ৰড্ঢো লিচ্ছৰী সপুত্তদারো সমিত্তামচ্চো সঞাতিসালোহিতো অল্লৰত্থো অল্লকেসো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অচ্চযো মং, ভন্তে, অচ্চগমা যথাবালং যথামূল়্হং যথাঅকুসলং, যোহং অয্যং দব্বং মল্লপুত্তং অমূলিকায সীলৰিপত্তিযা অনুদ্ধংসেসিং। তস্স মে, ভন্তে, ভগৰা অচ্চযং অচ্চযতো পটিগ্গণ্হাতু আযতিং সংৰরাযা’’তি। ‘‘তগ্ঘ ত্ৰং, আৰুসো ৰড্ঢ, অচ্চযো অচ্চগমা যথাবালং যথামূল়্হং যথাঅকুসলং, যং ত্ৰং দব্বং মল্লপুত্তং অমূলিকায সীলৰিপত্তিযা অনুদ্ধংসেসি। যতো চ খো ত্ৰং, আৰুসো ৰড্ঢ, অচ্চযং অচ্চযতো দিস্ৰা যথাধম্মং পটিকরোসি, তং তে মযং পটিগ্গণ্হাম। ৰুড্ঢিহেসা, আৰুসো ৰড্ঢ, অরিযস্স ৰিনযে যো অচ্চযং অচ্চযতো দিস্ৰা যথাধম্মং পটিকরোতি, আযতিং সংৰরং আপজ্জতী’’তি। অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সঙ্ঘো ৰড্ঢস্স লিচ্ছৰিস্স পত্তং উক্কুজ্জতু, সম্ভোগং সঙ্ঘেন করোতু। ‘‘অট্ঠহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতস্স উপাসকস্স পত্তো উক্কুজ্জিতব্বো – ন ভিক্খূনং অলাভায পরিসক্কতি, ন ভিক্খূনং অনত্থায পরিসক্কতি, ন ভিক্খূনং অৰাসায পরিসক্কতি, ন ভিক্খূ অক্কোসতি পরিভাসতি, ন ভিক্খূ ভিক্খূহি ভেদেতি, ন বুদ্ধস্স অৰণ্ণং ভাসতি, ন ধম্মস্স অৰণ্ণং ভাসতি, ন সঙ্ঘস্স অৰণ্ণং ভাসতি। অনুজানামি , ভিক্খৰে, ইমেহি অট্ঠহঙ্গেহি সমন্নাগতস্স উপাসকস্স পত্তং উক্কুজ্জিতুং। এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, উক্কুজ্জিতব্বো। তেন, ভিক্খৰে, ৰড্ঢেন লিচ্ছৰিনা সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘সঙ্ঘেন মে, ভন্তে, পত্তো নিক্কুজ্জিতো, অসম্ভোগোম্হি সঙ্ঘেন। সোহং, ভন্তে, সম্মা ৰত্তামি, লোমং পাতেমি, নেত্থারং ৰত্তামি, সঙ্ঘং পত্তুক্কুজ্জনং যাচামী’তি। দুতিযম্পি যাচিতব্বো। ততিযম্পি যাচিতব্বো। ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো – ২৬৭. ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। সঙ্ঘেন ৰড্ঢস্স লিচ্ছৰিস্স পত্তো নিক্কুজ্জিতো, অসম্ভোগো সঙ্ঘেন। সো সম্মা ৰত্ততি, লোমং পাতেতি, নেত্থারং ৰত্ততি, সঙ্ঘং পত্তুক্কুজ্জনং যাচতি। যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো ৰড্ঢস্স লিচ্ছৰিস্স পত্তং উক্কুজ্জেয্য, সম্ভোগং সঙ্ঘেন করেয্য। এসা ঞত্তি। ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। সঙ্ঘেন ৰড্ঢস্স লিচ্ছৰিস্স পত্তো নিক্কুজ্জিতো, অসম্ভোগো সঙ্ঘেন। সো সম্মা ৰত্ততি, লোমং পাতেতি, নেত্থারং ৰত্ততি , সঙ্ঘং পত্তুক্কুজ্জনং যাচতি। সঙ্ঘো ৰড্ঢস্স লিচ্ছৰিস্স পত্তং উক্কুজ্জতি, সম্ভোগং সঙ্ঘেন করোতি। যস্সাযস্মতো খমতি ৰড্ঢস্স লিচ্ছৰিস্স পত্তস্স উক্কুজ্জনা, সম্ভোগং সঙ্ঘেন করণং, সো তুণ্হস্স; যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্য। ‘‘উক্কুজ্জিতো সঙ্ঘেন ৰড্ঢস্স লিচ্ছৰিস্স পত্তো, সম্ভোগো সঙ্ঘেন। খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামী’’তি। ২৬৮. অথ খো ভগৰা ৰেসালিযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন ভগ্গা তেন চারিকং পক্কামি। অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন ভগ্গা তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা ভগ্গেসু ৰিহরতি সুসুমারগিরে [সুংসুমারগিরে (সী॰ স্যা॰), সংসুমারগিরে (ক॰)]ভেসকল়াৰনে মিগদাযে। তেন খো পন সমযেন বোধিস্স রাজকুমারস্স কোকনদো [কোকনুদো (ক॰)] নাম পাসাদো অচিরকারিতো হোতি, অনজ্ঝাৰুত্থো সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা কেনচি ৰা মনুস্সভূতেন। অথ খো বোধি রাজকুমারো সঞ্জিকাপুত্তং মাণৰং আমন্তেসি – ‘‘এহি ত্ৰং, সম্ম সঞ্চিকাপুত্ত, যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কম, উপসঙ্কমিত্ৰা মম ৰচনেন ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দ; অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছ – ‘বোধি, ভন্তে, রাজকুমারো ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দতি, অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছতী’তি। এৰঞ্চ ৰদেহি – ‘অধিৰাসেতু কির, ভন্তে , ভগৰা বোধিস্স রাজকুমারস্স স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’’তি। ‘‘এৰং ভো’’তি খো সঞ্চিকাপুত্তো মাণৰো বোধিস্স রাজকুমারস্স পটিস্সুত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি, সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো সঞ্চিকাপুত্তো মাণৰো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘বোধি খো রাজকুমারো ভোতো গোতমস্স পাদে সিরসা ৰন্দতি, অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছতি। এৰঞ্চ ৰদেতি – ‘অধিৰাসেতু কির ভৰং গোতমো বোধিস্স রাজকুমারস্স স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো সঞ্চিকাপুত্তো মাণৰো ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা যেন বোধি রাজকুমারো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা বোধিং রাজকুমারং এতদৰোচ – ‘‘অৰোচুম্হ খো মযং ভোতো ৰচনেন তং ভৰন্তং গোতমং – ‘বোধি খো রাজকুমারো ভোতো গোতমস্স পাদে সিরসা ৰন্দতি, অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছতি। এৰঞ্চ ৰদেতি – অধিৰাসেতু কির ভৰং গোতমো বোধিস্স রাজকুমারস্স স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’তি। অধিৰুত্থঞ্চ পন সমণেন গোতমেনা’’তি। অথ খো বোধি রাজকুমারো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা, কোকনদঞ্চ পাসাদং ওদাতেহি দুস্সেহি সন্থরাপেত্ৰা যাৰ পচ্ছিমসোপানকল়েৰরা, সঞ্চিকাপুত্তং মাণৰং আমন্তেসি – ‘‘এহি ত্ৰং, সম্ম সঞ্চিকাপুত্ত, যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কম, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচেহি – ‘কালো, ভন্তে নিট্ঠিতং ভত্ত’’’ন্তি। ‘‘এৰং ভো’’তি খো সঞ্চিকাপুত্তো মাণৰো বোধিস্স রাজকুমারস্স পটিস্সুত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচেসি – ‘‘কালো, ভো গোতম, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি। অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন বোধিস্স রাজকুমারস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি। তেন খো পন সমযেন বোধি রাজকুমারো বহিদ্ৰারকোট্ঠকে ঠিতো হোতি, ভগৰন্তং আগমযমানো। অদ্দসা খো বোধি রাজকুমারো ভগৰন্তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং। দিস্ৰান ততো পচ্চুগ্গন্ত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পুরেক্খত্ৰা যেন কোকনদো পাসাদো তেনুপসঙ্কমি। অথ খো ভগৰা পচ্ছিমসোপানকল়েৰরং নিস্সায অট্ঠাসি। অথ খো বোধি রাজকুমারো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অক্কমতু, ভন্তে, ভগৰা দুস্সানি, অক্কমতু সুগতো দুস্সানি, যং মম অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি। এৰং ৰুত্তে ভগৰা তুণ্হী অহোসি। দুতিযম্পি খো…পে॰… ততিযম্পি খো বোধি রাজকুমারো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অক্কমতু, ভন্তে, ভগৰা দুস্সানি, অক্কমতু সুগতো দুস্সানি, যং মম অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি। অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং অপলোকেসি। অথ খো আযস্মা আনন্দো বোধিং রাজকুমারং এতদৰোচ – ‘‘সংহরন্তু, রাজকুমার, দুস্সানি। ন ভগৰা চেলপটিকং [চেলপত্তিকং (সী॰)] অক্কমিস্সতি পচ্ছিমং জনতং তথাগতো অনুকম্পতী’’তি। অথ খো বোধি রাজকুমারো দুস্সানি সংহরাপেত্ৰা উপরিকোকনদে পাসাদে আসনং পঞ্ঞপেসি। অথ খো ভগৰা কোকনদং পাসাদং অভিরুহিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন। অথ খো বোধি রাজকুমারো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেত্ৰা সম্পৰারেত্ৰা, ভগৰন্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং, একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো বোধিং রাজকুমারং ভগৰা ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, চেলপটিকা অক্কমিতব্বা। যো অক্কমেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরা ইত্থী অপগতগব্ভা ভিক্খূ নিমন্তেত্ৰা দুস্সং পঞ্ঞপেত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘অক্কমথ, ভন্তে , দুস্স’’ন্তি। ভিক্খূ কুক্কুচ্চাযন্তা ন অক্কমন্তি। ‘‘অক্কমথ, ভন্তে, দুস্সং মঙ্গলত্থাযা’’তি। ভিক্খূ কুক্কুচ্চাযন্তা ন অক্কমিংসু। অথ খো সা ইত্থী উজ্ঝাযতি খিয্যতি ৰিপাচেতি – ‘‘কথঞ্হি নাম অয্যা মঙ্গলত্থায যাচিযমানা চেলপ্পটিকং ন অক্কমিস্সন্তী’’তি! অস্সোসুং খো ভিক্খূ তস্সা ইত্থিযা উজ্ঝাযন্তিযা খিয্যন্তিযা ৰিপাচেন্তিযা। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘গিহী, ভিক্খৰে, মঙ্গলিকা। অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিহীনং মঙ্গলত্থায যাচিযমানেন চেলপ্পটিকং অক্কমিতু’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ ধোতপাদকং অক্কমিতুং কুক্কুচ্চাযন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ধোতপাদকং অক্কমিতু’’ন্তি। দুতিযভাণৰারো নিট্ঠিতো। ২৬৯. অথ খো ভগৰা ভগ্গেসু যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন সাৰত্থি তেন চারিকং পক্কামি। অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন সাৰত্থি তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। অথ খো ৰিসাখা মিগারমাতা ঘটকঞ্চ কতকঞ্চ সম্মজ্জনিঞ্চ আদায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্না খো ৰিসাখা মিগারমাতা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘পটিগ্গণ্হাতু মে, ভন্তে, ভগৰা ঘটকঞ্চ কতকঞ্চ সম্মজ্জনিঞ্চ, যং মম অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি। পটিগ্গহেসি ভগৰা ঘটকঞ্চ সম্মজ্জনিঞ্চ। ন ভগৰা কতকং পটিগ্গহেসি। অথ খো ভগৰা ৰিসাখং মিগারমাতরং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেসি সমাদপেসি সমুত্তেজেসি সম্পহংসেসি। অথ খো ৰিসাখা মিগারমাতা ভগৰতা ধম্মিযা কথায সন্দস্সিতা সমাদপিতা সমুত্তেজিতা সম্পহংসিতা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ঘটকঞ্চ সম্মজ্জনিঞ্চ। ন, ভিক্খৰে, কতকং পরিভুঞ্জিতব্বং। যো পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিস্সো পাদঘংসনিযো – সক্খরং, কথলং, সমুদ্দফেণক’’ন্তি। অথ খো ৰিসাখা মিগারমাতা ৰিধূপনঞ্চ তালৰণ্টঞ্চ [তালৰণ্ডঞ্চ (ক॰)] আদায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্না খো ৰিসাখা মিগারমাতা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘পটিগ্গণ্হাতু মে, ভন্তে, ভগৰা ৰিধূপনঞ্চ তালৰণ্টঞ্চ, যং মম অস্স দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি। পটিগ্গহেসি ভগৰা ৰিধূপনঞ্চ তালৰণ্টঞ্চ। অথ খো ভগৰা ৰিসাখং মিগারমাতরং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেসি সমাদপেসি সমুত্তেজেসি সম্পহংসেসি…পে॰… পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰিধূপনঞ্চ তালৰণ্টঞ্চা’’তি। তেন খো পন সমযেন সঙ্ঘস্স মকসবীজনী উপ্পন্না হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মকসবীজনি’’ন্তি। চামরিবীজনী উপ্পন্না হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, চামরিবীজনী ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিস্সো বীজনিযো – ৰাকমযং, উসীরমযং, মোরপিঞ্ছময’’ন্তি। ২৭০. তেন খো পন সমযেন সঙ্ঘস্স ছত্তং উপ্পন্নং হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ছত্ত’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ ছত্তপ্পগ্গহিতা [ছত্তং পগ্গহেত্ৰা (ক॰)] আহিণ্ডন্তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো উপাসকো সম্বহুলেহি আজীৰকসাৰকেহি সদ্ধিং উয্যানং অগমাসি। অদ্দসাসুং খো তে আজীৰকসাৰকা ছব্বগ্গিযে ভিক্খূ দূরতোৰ ছত্তপ্পগ্গহিতে আগচ্ছন্তে। দিস্ৰান তং উপাসকং এতদৰোচুং – ‘‘এতে খো, অয্যা [অয্যো (ক॰)], তুম্হাকং ভদন্তা ছত্তপ্পগ্গহিতা আগচ্ছন্তি, সেয্যথাপি গণকমহামত্তা’’তি। ‘‘নায্যা এতে ভিক্খূ, পরিব্বাজকা’’তি। ‘ভিক্খূ ন ভিক্খূ’তি অব্ভুতং অকংসু। অথ খো সো উপাসকো উপগতে সঞ্জানিত্ৰা উজ্ঝাযতি খিয্যতি ৰিপাচেতি – ‘‘কথঞ্হি নাম ভদন্তা ছত্তপ্পগ্গহিতা আহিণ্ডিস্সন্তী’’তি! অস্সোসুং খো ভিক্খূ তস্স উপাসকস্স উজ্ঝাযন্তস্স খিয্যন্তস্স ৰিপাচেন্তস্স। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘সচ্চং কির, ভিক্খৰে…পে॰… ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা…পে॰… ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, ছত্তং ধারেতব্বং। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু গিলানো হোতি। তস্স ভিক্খুনো ৰিনা ছত্তং ন ফাসু হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিলানস্স ছত্তং ধারেতু’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ – গিলানস্সেৰ ভগৰতা ছত্তং অনুঞ্ঞাতং নো অগিলানস্সাতি – আরামে আরামূপচারে ছত্তং ধারেতুং কুক্কুচ্চাযন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অগিলানেনপি আরামে আরামূপচারে ছত্তং ধারেতু’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু সিক্কায পত্তং উট্টিত্ৰা দণ্ডে আলগ্গিত্ৰা ৰিকালে অঞ্ঞতরেন গামদ্ৰারেন অতিক্কমতি। মনুস্সা – ‘এসয্যো চোরো গচ্ছতি, অসিস্স ৰিজ্জোতলতী’তি অনুপতিত্ৰা গহেত্ৰা সঞ্জানিত্ৰা মুঞ্চিংসু। অথ খো সো ভিক্খু আরামং গন্ত্ৰা ভিক্খূনং এতমত্থং আরোচেসি। ‘‘কিং পন ত্ৰং, আৰুসো, দণ্ডসিক্কং ধারেসী’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি। যে তে ভিক্খূ অপ্পিচ্ছা…পে॰… তে উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম ভিক্খু দণ্ডসিক্কং ধারেস্সসী’’তি! অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা…পে॰… ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, দণ্ডসিক্কা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু গিলানো হোতি, ন সক্কোতি ৰিনা দণ্ডেন আহিণ্ডিতুং। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিলানস্স ভিক্খুনো দণ্ডসম্মুতিং দাতুং। এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, দাতব্বা। তেন গিলানেন ভিক্খুনা সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা ৰুড্ঢানং ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং, ভন্তে, গিলানো; ন সক্কোমি ৰিনা দণ্ডেন আহিণ্ডিতুং। সোহং, ভন্তে, সঙ্ঘং দণ্ডসম্মুতিং যাচামী’তি। দুতিযম্পি যাচিতব্বা। ততিযম্পি যাচিতব্বা। ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো – ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। অযং ইত্থন্নামো ভিক্খু গিলানো, ন সক্কোতি ৰিনা দণ্ডেন আহিণ্ডিতুং। সো সঙ্ঘং দণ্ডসম্মুতিং যাচতি। যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দণ্ডসম্মুতিং দদেয্য। এসা ঞত্তি। ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। অযং ইত্থন্নামো ভিক্খু গিলানো, ন সক্কোতি ৰিনা দণ্ডেন আহিণ্ডিতুং। সো সঙ্ঘং দণ্ডসম্মুতিং যাচতি। সঙ্ঘো ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দণ্ডসম্মুতিং দেতি। যস্সাযস্মতো খমতি ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দণ্ডসম্মুতিযা দানং, সো তুণ্হস্স; যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্য। ‘‘দিন্না সঙ্ঘেন ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দণ্ডসম্মুতি। খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামী’’তি। ২৭১. তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু গিলানো হোতি, ন সক্কোতি ৰিনা সিক্কায পত্তং পরিহরিতুং। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিলানস্স ভিক্খুনো সিক্কাসম্মুতিং দাতুং। এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, দাতব্বা। তেন গিলানেন ভিক্খুনা সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা ৰুড্ঢানং ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং, ভন্তে, গিলানো; ন সক্কোমি ৰিনা সিক্কায পত্তং পরিহরিতুং। সোহং, ভন্তে, সঙ্ঘং সিক্কাসম্মুতিং যাচামী’তি। দুতিযম্পি যাচিতব্বা। ততিযম্পি যাচিতব্বা। ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো – ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। অযং ইত্থন্নামো ভিক্খু গিলানো, ন সক্কোতি ৰিনা সিক্কায পত্তং পরিহরিতুং। সো সঙ্ঘং সিক্কাসম্মুতিং যাচতি। যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো সিক্কাসম্মুতিং দদেয্য। এসা ঞত্তি। ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। অযং ইত্থন্নামো ভিক্খু গিলানো, ন সক্কোতি ৰিনা সিক্কায পত্তং পরিহরিতুং। সো সঙ্ঘং সিক্কাসম্মুতিং যাচতি। সঙ্ঘো ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো সিক্কাসম্মুতিং দেতি। যস্সাযস্মতো খমতি ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো সিক্কাসম্মুতিযা দানং, সো তুণ্হস্স; যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্য। ‘‘দিন্না সঙ্ঘেন ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো সিক্কাসম্মুতি। খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামী’’তি। ২৭২. তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু গিলানো হোতি, ন সক্কোতি ৰিনা দণ্ডেন আহিণ্ডিতুং, ন সক্কোতি ৰিনা সিক্কায পত্তং পরিহরিতুং। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিলানস্স ভিক্খুনো দণ্ডসিক্কাসম্মুতিং দাতুং। এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, দাতব্বা । তেন গিলানেন ভিক্খুনা সঙ্ঘং উপসঙ্কমিত্ৰা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা ৰুড্ঢানং ভিক্খূনং পাদে ৰন্দিত্ৰা উক্কুটিকং নিসীদিত্ৰা অঞ্জলিং পগ্গহেত্ৰা এৰমস্স ৰচনীযো – ‘অহং, ভন্তে, গিলানো; ন সক্কোমি ৰিনা দণ্ডেন আহিণ্ডিতুং; ন সক্কোমি ৰিনা সিক্কায পত্তং পরিহরিতুং। সোহং, ভন্তে, সঙ্ঘং দণ্ডসিক্কাসম্মুতিং যাচামী’তি। দুতিযম্পি যাচিতব্বা। ততিযম্পি যাচিতব্বা। ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো – ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। অযং ইত্থন্নামো ভিক্খু গিলানো, ন সক্কোতি ৰিনা দণ্ডেন আহিণ্ডিতুং, ন সক্কোতি ৰিনা সিক্কায পত্তং পরিহরিতুং। সো সঙ্ঘং দণ্ডসিক্কাসম্মুতিং যাচতি। যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দণ্ডসিক্কাসম্মুতিং দদেয্য। এসা ঞত্তি। ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। অযং ইত্থন্নামো ভিক্খু গিলানো ন সক্কোতি ৰিনা দণ্ডেন আহিণ্ডিতুং, ন সক্কোতি ৰিনা সিক্কায পত্তং পরিহরিতুং। সো সঙ্ঘং দণ্ডসিক্কাসম্মুতিং যাচতি। সঙ্ঘো ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দণ্ডসিক্কাসম্মুতিং দেতি। যস্সাযস্মতো খমতি ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দণ্ডসিক্কাসম্মুতিযা দানং, সো তুণ্হস্স; যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্য। ‘‘দিন্না সঙ্ঘেন ইত্থন্নামস্স ভিক্খুনো দণ্ডসিক্কাসম্মুতি। খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামী’’তি। ২৭৩. তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু রোমন্থকো [রোমট্ঠকো (ক॰)] হোতি। সো রোমন্থিত্ৰা রোমন্থিত্ৰা অজ্ঝোহরতি। ভিক্খূ উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘ৰিকালাযং [কথং হি নাম ৰিকালাযং(ক॰)] ভিক্খু ভোজনং ভুঞ্জতী’’তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘এসো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অচিরংগোযোনিযা চুতো। অনুজানামি, ভিক্খৰে, রোমন্থকস্স রোমন্থনং। ন চ, ভিক্খৰে, বহিমুখদ্ৰারং নীহরিত্ৰা অজ্ঝোহরিতব্বং। যো অজ্ঝোহরেয্য, যথাধম্মো কারেতব্বো’’তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স পূগস্স সঙ্ঘভত্তং হোতি। ভত্তগ্গে বহুসিত্থানি পকিরিযিংসু [ৰিপ্পকিরীযিংসু (সী॰), পরিকিরিংসু (স্যা॰)]। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণা সক্যপুত্তিযা ওদনে দিয্যমানে ন সক্কচ্চং পটিগ্গহেস্সন্তি, একমেকং সিত্থং কম্মসতেন নিট্ঠাযতী’’তি! অস্সোসুং খো ভিক্খূ তেসং মনুস্সানং উজ্ঝাযন্তানং খিয্যন্তানং ৰিপাচেন্তানং। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, যং দিয্যমানং পততি, তং সামং গহেত্ৰা পরিভুঞ্জিতুং। পরিচ্চত্তং তং, ভিক্খৰে, দাযকেহী’’তি। ২৭৪. তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু দীঘেহি নখেহি পিণ্ডায চরতি। অঞ্ঞতরা ইত্থী পস্সিত্ৰা তং ভিক্খুং এতদৰোচ – ‘‘এহি, ভন্তে, মেথুনং ধম্মং পটিসেৰা’’তি। ‘‘অলং, ভগিনি, নেতং কপ্পতী’’তি। ‘‘সচে খো ত্ৰং, ভন্তে, নপ্পটিসেৰিস্সসি, ইদানাহং অত্তনো নখেহি গত্তানি ৰিলিখিত্ৰা কুপ্পং করিস্সামি – অযং মং ভিক্খু ৰিপ্পকরোতী’’তি। ‘‘পজানাহি ত্ৰং, ভগিনী’’তি। অথ খো সা ইত্থী অত্তনো নখেহি গত্তানি ৰিলিখিত্ৰা কুপ্পং অকাসি – অযং মং ভিক্খু ৰিপ্পকরোতীতি। মনুস্সা উপধাৰিত্ৰা তং ভিক্খুং অগ্গহেসুং। অদ্দসাসুং খো তে মনুস্সা তস্সা ইত্থিযা নখে ছৰিম্পি লোহিতম্পি। দিস্ৰান – ইমিস্সাযেৰ ইত্থিযা ইদং কম্মং, অকারকো ভিক্খূতি – তং ভিক্খুং মুঞ্চিংসু। অথ খো সো ভিক্খু আরামং গন্ত্ৰা ভিক্খূনং এতমত্থং আরোচেসি। ‘‘কিং পন ত্ৰং, আৰুসো, দীঘে নখে ধারেসী’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি। যে তে ভিক্খূ অপ্পিচ্ছা…পে॰… তে উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম ভিক্খু দীঘে নখে ধারেস্সসী’’তি! অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, দীঘা নখা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ নখেনপি নখং ছিন্দন্তি, মুখেনপি নখং ছিন্দন্তি, কুট্টেপি ঘংসন্তি। অঙ্গুলিযো দুক্খা হোন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, নখচ্ছেদন’’ন্তি। সলোহিতং নখং ছিন্দন্তি। অঙ্গুলিযো দুক্খা হোন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মংসপ্পমাণেন নখং ছিন্দিতু’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ ৰীসতিমট্ঠং [ৰীসতিমট্টং (সী॰)] কারাপেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন , ভিক্খৰে, ৰীসতিমট্ঠং কারাপেতব্বং। যো কারাপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, মলমত্তং অপকড্ঢিতু’’ন্তি। ২৭৫. তেন খো পন সমযেন ভিক্খূনং কেসা দীঘা হোন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘উস্সহন্তি পন, ভিক্খৰে, ভিক্খূ অঞ্ঞমঞ্ঞং কেসে ওরোপেতু’’ন্তি? ‘‘উস্সহন্তি ভগৰা’’তি । অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা…পে॰… ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, খুরং খুরসিলং খুরসিপাটিকং নমতকং সব্বং খুরভণ্ড’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ মস্সুং কপ্পাপেন্তি…পে॰… মস্সুং ৰড্ঢাপেন্তি… গোলোমিকং কারাপেন্তি… চতুরস্সকং কারাপেন্তি… পরিমুখং কারাপেন্তি… অড্ঢদুকং [অড্ঢুরকং (সী॰), অড্ঢরুকং (স্যা॰)] কারাপেন্তি… দাঠিকং ঠপেন্তি… সম্বাধে লোমং সংহরাপেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে , মস্সু কপ্পাপেতব্বং…পে॰… ন মস্সু ৰড্ঢাপেতব্বং… ন গোলোমিকং কারাপেতব্বং… ন চতুরস্সকং কারাপেতব্বং… ন পরিমুখং কারাপেতব্বং… ন অড্ঢদুকং কারাপেতব্বং… ন দাঠিকা ঠপেতব্বা… ন সম্বাধে লোমং সংহরাপেতব্বং। যো সংহরাপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো সম্বাধে ৰণো হোতি। ভেসজ্জং ন সন্তিট্ঠতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং । ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আবাধপ্পচ্চযা সম্বাধে লোমং সংহরাপেতু’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ কত্তরিকায কেসে ছেদাপেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, কত্তরিকায কেসা ছেদাপেতব্বা। যো ছেদাপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো সীসে ৰণো হোতি, ন সক্কোতি খুরেন কেসে ওরোপেতুং। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আবাধপ্পচ্চযা কত্তরিকায কেসে ছেদাপেতু’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ দীঘানি নাসিকালোমানি ধারেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি পিসাচিল্লিকাতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, দীঘং নাসিকালোমং ধারেতব্বং। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ সক্খরিকাযপি মধুসিত্থকেনপি নাসিকালোমং গাহাপেন্তি। নাসিকা দুক্খা হোন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সণ্ডাস’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ পলিতং গাহাপেন্তি । মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, পলিতং গাহাপেতব্বং। যো গাহাপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ২৭৬. তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো কণ্ণগূথকেহি কণ্ণা থকিতা হোন্তি । ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কণ্ণমলহরণি’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ উচ্চাৰচা কণ্ণমলহরণিযো ধারেন্তি সোৰণ্ণমযং রূপিযমযং। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, উচ্চাৰচা কণ্ণমলহরণিযো ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি। অনুজানামি, ভিক্খৰে, অট্ঠিমযং দন্তমযং ৰিসাণমযং নল়মযং ৰেল়ুমযং কট্ঠমযং জতুমযং ফলমযং লোহমযং সঙ্খনাভিময’’ন্তি। ২৭৭. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ বহুং লোহভণ্ডং কংসভণ্ডং সন্নিচযং করোন্তি। মনুস্সা ৰিহারচারিকং আহিণ্ডন্তা পস্সিত্ৰা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণা সক্যপুত্তিযা বহুং লোহভণ্ডং কংসভণ্ডং সন্নিচযং করিস্সন্তি , সেয্যথাপি কংসপত্থরিকা’’তি! ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, বহুং লোহভণ্ডং কংসভণ্ডং সন্নিচযো কাতব্বো। যো করেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ অঞ্জনিম্পি অঞ্জনিসলাকম্পি কণ্ণমলহরণিম্পি বন্ধনমত্তম্পি কুক্কুচ্চাযন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অঞ্জনিং অঞ্জনিসলাকং কণ্ণমলহরণিং বন্ধনমত্ত’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ সঙ্ঘাটিপল্লত্থিকায নিসীদন্তি। সঙ্ঘাটিযা পত্তা লুজ্জন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, সঙ্ঘাটিপল্লত্থিকায নিসীদিতব্বং। যো নিসীদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু গিলানো হোতি। তস্স ৰিনা আযোগেন [আযোগা (সী॰ স্যা॰)] ন ফাসু হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আযোগ’’ন্তি। অথ খো ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘কথং নু খো আযোগো কাতব্বো’’তি? ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তন্তকং ৰেমং কৰটং [ৰেমকং ৰট্টং (সী॰), ৰেমকং ৰটং (স্যা॰)] সলাকং সব্বং তন্তভণ্ডক’’ন্তি। ২৭৮. তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু অকাযবন্ধনো গামং পিণ্ডায পাৰিসি। তস্স রথিকায অন্তরৰাসকো পভস্সিত্থ। মনুস্সা উক্কুট্ঠিমকংসু । সো ভিক্খু মঙ্কু অহোসি । অথ খো সো ভিক্খু আরামং গন্ত্ৰা ভিক্খূনং এতমত্থং আরোচেসি। ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, অকাযবন্ধনেন গামো পৰিসিতব্বো। যো পৰিসেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, কাযবন্ধন’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ উচ্চাৰচানি কাযবন্ধনানি ধারেন্তি – কলাবুকং, দেড্ডুভকং, মুরজং, মদ্দৰীণং। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, উচ্চাৰচানি কাযবন্ধনানি ধারেতব্বানি – কলাবুকং, দেড্ডুভকং, মুরজং, মদ্দৰীণং। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, দ্ৰে কাযবন্ধনানি – পট্টিকং, সূকরন্তক’’ন্তি। কাযবন্ধনস্স দসা জীরন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মুরজং মদ্দৰীণ’’ন্তি। কাযবন্ধনস্স অন্তো জীরতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সোভণং গুণক’’ন্তি। কাযবন্ধনস্স পৰনন্তো জীরতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰিধ’’ন্তি [ৰীথন্তি (সী॰ স্যা॰)]। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ উচ্চাৰচে ৰিধে ধারেন্তি সোৰণ্ণমযং রূপিযমযং। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, উচ্চাৰচা ৰিধা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, অট্ঠিমযং…পে॰… সঙ্খনাভিমযং সুত্তময’’ন্তি। ২৭৯. তেন খো পন সমযেন আযস্মা আনন্দো লহুকা সঙ্ঘাটিযো পারুপিত্ৰা গামং পিণ্ডায পাৰিসি। ৰাতমণ্ডলিকায সঙ্ঘাটিযো উক্খিপিযিংসু। অথ খো আযস্মা আনন্দো আরামং গন্ত্ৰা ভিক্খূনং এতমত্থং আরোচেসি। ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গণ্ঠিকং পাসক’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ উচ্চাৰচা গণ্ঠিকাযো ধারেন্তি সোৰণ্ণমযং রূপিযমযং। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, উচ্চাৰচা গণ্ঠিকা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, অট্ঠিমযং দন্তমযং ৰিসাণমযং নল়মযং ৰেল়ুমযং কট্ঠমযং জতুমযং ফলমযং লোহমযং সঙ্খনাভিমযং সুত্তময’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ গণ্ঠিকম্পি পাসকম্পি চীৰরে অপ্পেন্তি। চীৰরং জীরতি । ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গণ্ঠিকফলকং পাসকফলক’’ন্তি। গণ্ঠিকফলকম্পি পাসকফলকম্পি অন্তে অপ্পেন্তি। কোট্টো[কোণো (সী॰ স্যা॰)] ৰিৰরিযতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, গণ্ঠিকফলকং অন্তে অপ্পেতুং; পাসকফলকং সত্তঙ্গুলং ৰা অট্ঠঙ্গুলং ৰা ওগাহেত্ৰা অপ্পেতু’’ন্তি। ২৮০. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ গিহিনিৰত্থং নিৰাসেন্তি – হত্থিসোণ্ডকং, মচ্ছৰাল়কং, চতুকণ্ণকং, তালৰণ্টকং, সতৰলিকং। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, গিহিনিৰত্থং নিৰাসেতব্বং – হত্থিসোণ্ডকং, মচ্ছৰাল়কং, চতুকণ্ণকং, তালৰণ্টকং, সতৰলিকং। যো নিৰাসেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ গিহিপারুতং পারুপন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, গিহিপারুতং পারুপিতব্বং। যো পারুপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ সংৰেল্লিযং নিৰাসেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি রঞ্ঞো মুণ্ডৰট্টীতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, সংৰেল্লিযং নিৰাসেতব্বং। যো নিৰাসেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ২৮১. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ উভতোকাজং হরন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি রঞ্ঞো মুণ্ডৰট্টীতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, উভতোকাজং হরিতব্বং। যো হরেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, একতোকাজং অন্তরাকাজং সীসভারং খন্ধভারং কটিভারং ওলম্বক’’ন্তি। ২৮২. তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ দন্তকট্ঠং ন খাদন্তি। মুখং দুগ্গন্ধং হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘পঞ্চিমে , ভিক্খৰে, আদীনৰা দন্তকট্ঠস্স অখাদনে। অচক্খুস্সং, মুখং দুগ্গন্ধং হোতি, রসহরণিযো ন ৰিসুজ্ঝন্তি, পিত্তং সেম্হং ভত্তং পরিযোনন্ধতি, ভত্তমস্স নচ্ছাদেতি – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আদীনৰা দন্তকট্ঠস্স অখাদনে। ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, আনিসংসা দন্তকট্ঠস্স খাদনে। চক্খুস্সং, মুখং ন দুগ্গন্ধং হোতি, রসহরণিযো ৰিসুজ্ঝন্তি, পিত্তং সেম্হং ভত্তং ন পরিযোনন্ধতি, ভত্তমস্স ছাদেতি – ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ আনিসংসা দন্তকট্ঠস্স খাদনে। অনুজানামি, ভিক্খৰে, দন্তকট্ঠ’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ দীঘানি দন্তকট্ঠানি খাদন্তি, তেহেৰ সামণেরং আকোটেন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন , ভিক্খৰে, দীঘং দন্তকট্ঠং খাদিতব্বং। যো খাদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, অট্ঠঙ্গুলপরমং দন্তকট্ঠং, ন চ তেন সামণেরো আকোটেতব্বো। যো আকোটেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো অতিমটাহকং দন্তকট্ঠং খাদন্তস্স কণ্ঠে ৰিলগ্গং হোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, অতিমটাহকং দন্তকট্ঠং খাদিতব্বং। যো খাদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, চতুরঙ্গুলপচ্ছিমং [চতুরঙ্গুলং পচ্ছিমং (ক॰)] দন্তকট্ঠ’’ন্তি। ২৮৩. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ দাযং আলিম্পেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি দৰডাহকাতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, দাযো আলিম্পিতব্বো। যো আলিম্পেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ৰিহারা তিণগহনা হোন্তি, দৰডাহে ডয্হমানে ৰিহারা ডয্হন্তি। ভিক্খূ কুক্কুচ্চাযন্তি পটগ্গিং দাতুং, পরিত্তং কাতুং। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, দৰডাহে ডয্হমানে পটগ্গিং দাতুং, পরিত্তং কাতু’’ন্তি। ২৮৪. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ রুক্খং অভিরুহন্তি, রুক্খা রুক্খং সঙ্কমন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি মক্কটাতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, রুক্খো অভিরুহিতব্বো। যো অভিরুহেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো কোসলেসু জনপদে সাৰত্থিং গচ্ছন্তস্স অন্তরামগ্গে হত্থী পরিযুট্ঠাতি। অথ খো সো ভিক্খু রুক্খমূলং উপধাৰিত্ৰা কুক্কুচ্চাযন্তো রুক্খং ন অভিরুহি। সো হত্থী অঞ্ঞেন অগমাসি। অথ খো সো ভিক্খু সাৰত্থিং গন্ত্ৰা ভিক্খূনং এতমত্থং আরোচেসি। ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সতি করণীযে পোরিসং রুক্খং অভিরুহিতুং আপদাসু যাৰদত্থ’’ন্তি। ২৮৫. তেন খো পন সমযেন যমেল়কেকুটা নাম [যমেল়ুতেকুলা নাম (সী॰), মেট্ঠকোকুট্ঠা নাম (স্যা॰)] ভিক্খূ দ্ৰে ভাতিকা হোন্তি ব্রাহ্মণজাতিকা কল্যাণৰাচা কল্যাণৰাক্করণা। তে যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘এতরহি, ভন্তে, ভিক্খূ নানানামা নানাগোত্তা নানাজচ্চা নানাকুলা পব্বজিতা। তে সকায নিরুত্তিযা বুদ্ধৰচনং দূসেন্তি। হন্দ মযং, ভন্তে, বুদ্ধৰচনং ছন্দসো আরোপেমা’’তি। ৰিগরহি বুদ্ধো ভগৰা…পে॰… ‘‘কথঞ্হি নাম তুম্হে, মোঘপুরিসা, এৰং ৰক্খথ – ‘হন্দ মযং, ভন্তে, বুদ্ধৰচনং ছন্দসো আরোপেমা’তি। নেতং, মোঘপুরিসা, অপ্পসন্নানং ৰা পসাদায…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা…পে॰… ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, বুদ্ধৰচনং ছন্দসো আরোপেতব্বং। যো আরোপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, সকায নিরুত্তিযা বুদ্ধৰচনং পরিযাপুণিতু’’ন্তি। ২৮৬. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ লোকাযতং পরিযাপুণন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। অস্সোসুং খো ভিক্খূ তেসং মনুস্সানং উজ্ঝাযন্তানং খিয্যন্তানং ৰিপাচেন্তানং। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অপি নু খো, ভিক্খৰে, লোকাযতে সারদস্সাৰী ইমস্মিং ধম্মৰিনযে ৰুদ্ধিং ৰিরুল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জেয্যা’’তি? ‘‘নোহেতং ভন্তে’’। ‘‘ইমস্মিং ৰা পন ধম্মৰিনযে সারদস্সাৰী লোকাযতং পরিযাপুণেয্যা’’তি? ‘‘নোহেতং ভন্তে’’। ‘‘ন, ভিক্খৰে, লোকাযতং পরিযাপুণিতব্বং। যো পরিযাপুণেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ লোকাযতং ৰাচেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, লোকাযতং ৰাচেতব্বং। যো ৰাচেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ২৮৭. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ তিরচ্ছানৰিজ্জং পরিযাপুণন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি । ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানৰিজ্জা পরিযাপুণিতব্বা। যো পরিযাপুণেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ তিরচ্ছানৰিজ্জং ৰাচেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনোতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘ন, ভিক্খৰে, তিরচ্ছানৰিজ্জা ৰাচেতব্বা। যো ৰাচেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ২৮৮. তেন খো পন সমযেন ভগৰা মহতিযা পরিসায পরিৰুতো ধম্মং দেসেন্তো খিপি। ভিক্খূ – ‘জীৰতু, ভন্তে, ভগৰা; জীৰতু সুগতো’তি – উচ্চাসদ্দং মহাসদ্দং অকংসু। তেন সদ্দেন ধম্মকথা অন্তরা অহোসি। অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অপি নু খো, ভিক্খৰে, খিপিতে ‘জীৰা’তি ৰুত্তো [ৰুত্তে (ক॰)] তপ্পচ্চযা জীৰেয্য ৰা মরেয্য ৰা’’তি? ‘‘নোহেতং ভন্তে’’। ‘‘ন, ভিক্খৰে, খিপিতে ‘জীৰা’তি ৰত্তব্বো। যো ৰদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন মনুস্সা ভিক্খূনং খিপিতে ‘জীৰথ ভন্তে’তি ৰদন্তি। ভিক্খূ কুক্কুচ্চাযন্তা নালপন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণা সক্যপুত্তিযা ‘জীৰথ ভন্তে’তি ৰুচ্চমানা নালপিস্সন্তী’’তি! ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘গিহী, ভিক্খৰে, মঙ্গলিকা। অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিহীনং ‘জীৰথ ভন্তে’তি ৰুচ্চমানেন ‘চিরং জীৰা’তি ৰত্তু’’ন্তি। ২৮৯. তেন খো পন সমযেন ভগৰা মহতিযা পরিসায পরিৰুতো ধম্মং দেসেন্তো নিসিন্নো হোতি। অঞ্ঞতরেন ভিক্খুনা লসুণং খাযিতং হোতি। সো – মা ভিক্খূ ব্যাবাধিংসূতি – একমন্তং নিসীদি। অদ্দসা খো ভগৰা তং ভিক্খুং একমন্তং নিসিন্নং। দিস্ৰান ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘কিং নু খো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু একমন্তং নিসিন্নো’’তি ? ‘‘এতেন, ভন্তে, ভিক্খুনা লসুণং খাযিতং। সো – মা ভিক্খূ ব্যাবাধিংসূতি – একমন্তং নিসিন্নো’’তি। ‘‘অপি নু খো, ভিক্খৰে [ভিক্খৰে ভিক্খুনা (স্যা॰)], তং খাদিতব্বং, যং খাদিত্ৰা এৰরূপায ধম্মকথায পরিবাহিযো অস্সা’’তি? ‘‘নোহেতং ভন্তে’’। ‘‘ন, ভিক্খৰে, লসুণং খাদিতব্বং। যো খাদেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন আযস্মতো সারিপুত্তস্স উদরৰাতাবাধো হোতি। অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো যেনাযস্মা সারিপুত্তো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘পুব্বে তে, আৰুসো সারিপুত্ত, উদরৰাতাবাধো কেন ফাসু হোতী’’তি? ‘‘লসুণেন মে, আৰুসো’’তি [অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং এতদৰোচ ‘‘পুব্বে খো মে আৰুসো মোগ্গল্লান উদরৰাতাবাধো লসুণেন ফাসু হোতী’’তি (ক॰)]। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আবাধপ্পচ্চযা লসুণং খাদিতু’’ন্তি। ২৯০. তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ আরামে তহং তহং পস্সাৰং করোন্তি। আরামো দুস্সতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, একমন্তং পস্সাৰং কাতু’’ন্তি । আরামো দুগ্গন্ধো হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পস্সাৰকুম্ভি’’ন্তি। দুক্খং নিসিন্না পস্সাৰং করোন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পস্সাৰপাদুক’’ন্তি। পস্সাৰপাদুকা পাকটা হোন্তি। ভিক্খূ হিরিযন্তি পস্সাৰং কাতুং…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পরিক্খিপিতুং তযো পাকারে – ইট্ঠকাপাকারং, সিলাপাকারং, দারুপাকার’’ন্তি। পস্সাৰকুম্ভী অপারুতা দুগ্গন্ধা হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অপিধান’’ন্তি। ২৯১. তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ আরামে তহং তহং ৰচ্চং করোন্তি। আরামো দুস্সতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি , ভিক্খৰে, একমন্তং ৰচ্চং কাতু’’ন্তি। আরামো দুগ্গন্ধো হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰচ্চকূপ’’ন্তি। ৰচ্চকূপস্স কূলং লুজ্জতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চিনিতুং তযো চযে – ইট্ঠকাচযং, সিলাচযং, দারুচয’’ন্তি। ৰচ্চকূপো নীচৰত্থুকো হোতি, উদকেন ওত্থরিয্যতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উচ্চৰত্থুকং কাতু’’ন্তি। চযো পরিপততি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, চিনিতুং তযো চযে – ইট্ঠকাচযং, সিলাচযং, দারুচয’’ন্তি। আরোহন্তা ৰিহঞ্ঞন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, তযো সোপানে – ইট্ঠকাসোপানং, সিলাসোপানং, দারুসোপান’’ন্তি। আরোহন্তা পরিপতন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আলম্বনবাহ’’ন্তি। অন্তে নিসিন্না ৰচ্চং করোন্তা পরিপতন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সন্থরিত্ৰা মজ্ঝে ছিদ্দং কত্ৰা ৰচ্চং কাতু’’ন্তি । দুক্খং নিসিন্না ৰচ্চং করোন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰচ্চপাদুক’’ন্তি। বহিদ্ধা পস্সাৰং করোন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পস্সাৰদোণিক’’ন্তি। অৰলেখনকট্ঠং ন হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অৰলেখনকট্ঠ’’ন্তি। অৰলেখনপিঠরো ন হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অৰলেখনপিঠর’’ন্তি। ৰচ্চকূপো অপারুতো দুগ্গন্ধো হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অপিধান’’ন্তি। অজ্ঝোকাসে ৰচ্চং করোন্তা সীতেনপি উণ্হেনপি কিলমন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ৰচ্চকুটি’’ন্তি। ৰচ্চকুটিযা কৰাটং ন হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কৰাটং পিট্ঠসঙ্ঘাটং উদুক্খলিকং উত্তরপাসকং অগ্গল়ৰট্টিং কপিসীসকং সূচিকং ঘটিকং তাল়চ্ছিদ্দং আৰিঞ্ছনচ্ছিদ্দং আৰিঞ্ছনরজ্জু’’ন্তি। ৰচ্চকুটিযা তিণচুণ্ণং পরিপততি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওগুম্ফেত্ৰা উল্লিত্তাৰলিত্তং কাতুং – সেতৰণ্ণং কাল়ৰণ্ণং গেরুকপরিকম্মং মালাকম্মং লতাকম্মং মকরদন্তকং পঞ্চপটিকং চীৰরৰংসং চীৰররজ্জু’’ন্তি। ২৯২. তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু জরাদুব্বলো ৰচ্চং কত্ৰা ৰুট্ঠহন্তো পরিপততি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওলম্বক’’ন্তি। ৰচ্চকুটি অপরিক্খিত্তা হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পরিক্খিপিতুং তযো পাকারে – ইট্ঠকাপাকারং, সিলাপাকারং, দারুপাকার’’ন্তি। কোট্ঠকো ন হোতি…পে॰… (‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কোট্ঠক’’ন্তি। কোট্ঠকস্স কৰাটং ন হোতি) [(অনুজানামি ভিক্খৰে কোট্ঠকন্তি। কোট্ঠকো নীচৰত্থুকো হোতি…পে॰… অনুজানামি ভিক্খৰে উচ্চৰত্থুকং কাতুন্তি। চযো পরিপততি…পে॰… অনুজানামি ভিক্খৰে চিনিতুং তযো চযে ইট্ঠকাচযং সিলাচযং দারুচযন্তি। আরোহন্তা ৰিহঞ্ঞন্তি…পে॰… অনুজানামি ভিক্খৰে তযো সোপানে ইট্ঠকাসোপানং সিলাসোপানং দারুসোপানন্তি। আরোহন্তা পরিপতন্তি…পে॰… অনুজানামি ভিক্খৰে আলম্বনবাহন্তি। কোট্ঠকস্স কৰাটং ন হোতি।) (স্যা॰ কং॰)] …পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, কৰাটং পিট্ঠসঙ্ঘাটং উদুক্খলিকং উত্তরপাসকং অগ্গল়ৰট্টিং কপিসীসকং সূচিকং ঘটিকং তাল়চ্ছিদ্দং আৰিঞ্ছনচ্ছিদ্দং আৰিঞ্ছনরজ্জু’’ন্তি। কোট্ঠকে তিণচুণ্ণং পরিপততি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওগুম্ফেত্ৰা উল্লিত্তাৰলিত্তং কাতুং – সেতৰণ্ণং কাল়ৰণ্ণং গেরুকপরিকম্মং মালাকম্মং লতাকম্মং মকরদন্তকং পঞ্চপটিক’’ন্তি। পরিৰেণং চিক্খল্লং হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, মরুম্বং পকিরিতু’’ন্তি। ন পরিযাপুণন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পদরসিলং [পট্টসিলং (ক॰)]নিক্খিপিতু’’ন্তি। উদকং সন্তিট্ঠতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, উদকনিদ্ধমন’’ন্তি। আচমনকুম্ভী ন হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আচমনকুম্ভি’’ন্তি। আচমনসরাৰকো ন হোতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আচমনসরাৰক’’ন্তি। দুক্খং নিসিন্না আচমেন্তি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, আচমনপাদুক’’ন্তি। আচমনপাদুকা পাকটা হোন্তি, ভিক্খূ হিরিযন্তি আচমেতুং…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পরিক্খিপিতুং তযো পাকারে – ইট্ঠকাপাকারং, সিলাপাকারং, দারুপাকার’’ন্তি। আচমনকুম্ভী অপারুতা হোতি, তিণচুণ্ণেহিপি পংসুকেহিপি ওকিরিয্যতি…পে॰… ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অপিধান’’ন্তি। ২৯৩. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ এৰরূপং অনাচারং আচরন্তি – মালাৰচ্ছং রোপেন্তিপি রোপাপেন্তিপি, সিঞ্চন্তিপি সিঞ্চাপেন্তিপি, ওচিনন্তিপি ওচিনাপেন্তিপি, গন্থেন্তিপি গন্থাপেন্তিপি, একতোৰণ্টিকমালং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, উভতোৰণ্টিকমালং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, মঞ্জরিকং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, ৰিধূতিকং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, ৰটংসকং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, আৰেল়ং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, উরচ্ছদং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি। তে কুলিত্থীনং কুলধীতানং কুলকুমারীনং কুলসুণ্হানং কুলদাসীনং একতোৰণ্টিকমালং হরন্তিপি হরাপেন্তিপি, উভতোৰণ্টিকমালং হরন্তিপি হরাপেন্তিপি, মঞ্জরিকং হরন্তিপি হরাপেন্তিপি, ৰিধূতিকং হরন্তিপি হরাপেন্তিপি, ৰটংসকং হরন্তিপি হরাপেন্তিপি, আৰেল়ং হরন্তিপি হরাপেন্তিপি, উরচ্ছদং হরন্তিপি হরাপেন্তিপি। তে কুলিত্থীহি কুলধীতাহি কুলকুমারীহি কুলসুণ্হাহি কুলদাসীহি সদ্ধিং একভাজনেপি ভুঞ্জন্তি, একথালকেপি পিৰন্তি, একাসনেপি নিসীদন্তি, একমঞ্চেপি তুৰট্টেন্তি, একত্থরণাপি তুৰট্টেন্তি, একপাৰুরণাপি তুৰট্টেন্তি, একত্থরণপাৰুরণাপি তুৰট্টেন্তি, ৰিকালেপি ভুঞ্জন্তি, মজ্জম্পি পিৰন্তি, মালাগন্ধৰিলেপনম্পি ধারেন্তি, নচ্চন্তিপি, গাযন্তিপি, ৰাদেন্তিপি, লাসেন্তিপি; নচ্চন্তিযাপি নচ্চন্তি, নচ্চন্তিযাপি গাযন্তি, নচ্চন্তিযাপি ৰাদেন্তি, নচ্চন্তিযাপি লাসেন্তি…পে॰… লাসেন্তিযাপি নচ্চন্তি, লাসেন্তিযাপি গাযন্তি, লাসেন্তিযাপি ৰাদেন্তি, লাসেন্তিযাপি লাসেন্তি; অট্ঠপদেপি কীল়ন্তি, দসপদেপি কীল়ন্তি, আকাসেপি কীল়ন্তি, পরিহারপথেপি কীল়ন্তি, সন্তিকাযপি কীল়ন্তি, খলিকাযপি কীল়ন্তি, ঘটিকাযপি কীল়ন্তি, সলাকহত্থেনপি কীল়ন্তি, অক্খেনপি কীল়ন্তি, পঙ্গচীরেনপি কীল়ন্তি, ৰঙ্ককেনপি কীল়ন্তি, মোক্খচিকাযপি কীল়ন্তি, চিঙ্গুলকেনপি কীল়ন্তি, পত্তাল়্হকেনপি কীল়ন্তি, রথকেনপি কীল়ন্তি, ধনুকেনপি কীল়ন্তি , অক্খরিকাযপি কীল়ন্তি, মনেসিকাযপি কীল়ন্তি, যথাৰজ্জেনপি কীল়ন্তি; হত্থিস্মিম্পি সিক্খন্তি, অস্সস্মিম্পি সিক্খন্তি, রথস্মিম্পি সিক্খন্তি, ধনুস্মিম্পি সিক্খন্তি; থরুস্মিম্পি সিক্খন্তি; হত্থিস্সপি পুরতো ধাৰন্তি, অস্সস্সপি পুরতো ধাৰন্তি, রথস্সপি পুরতো ধাৰন্তিপি আধাৰন্তিপি; উস্সেল়েন্তিপি, অপ্ফোটেন্তিপি, নিব্বুজ্ঝন্তিপি, মুট্ঠীহিপি যুজ্ঝন্তি; রঙ্গমজ্ঝেপি সঙ্ঘাটিং পত্থরিত্ৰা নচ্চকিং এৰং ৰদন্তি – ‘‘ইধ, ভগিনি, নচ্চস্সূ’’তি; নলাটিকম্পি দেন্তি; ৰিৰিধম্পি অনাচারং আচরন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘ন, ভিক্খৰে, ৰিৰিধং অনাচারং আচরিতব্বং। যো আচরেয্য, যথাধম্মো কারেতব্বো’’তি। তেন খো পন সমযেন আযস্মন্তে উরুৰেলকস্সপে পব্বজিতে সঙ্ঘস্স বহুং লোহভণ্ডং দারুভণ্ডং মত্তিকাভণ্ডং উপ্পন্নং হোতি। অথ খো ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘কিং নু খো ভগৰতা লোহভণ্ডং অনুঞ্ঞাতং, কিং অননুঞ্ঞাতং; কিং দারুভণ্ডং অনুঞ্ঞাতং, কিং অননুঞ্ঞাতং; কিং মত্তিকাভণ্ডং অনুঞ্ঞাতং, কিং অননুঞ্ঞাত’’ন্তি? ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ঠপেত্ৰা পহরণিং সব্বং লোহভণ্ডং, ঠপেত্ৰা আসন্দিং পল্লঙ্কং দারুপত্তং দারুপাদুকং সব্বং দারুভণ্ডং, ঠপেত্ৰা কতকঞ্চ কুম্ভকারিকঞ্চ সব্বং মত্তিকাভণ্ড’’ন্তি। খুদ্দকৰত্থুক্খন্ধকো পঞ্চমো। তস্সুদ্দানং – রুক্খে থম্ভে চ কুট্টে চ, অট্টানে গন্ধসুত্তিযা। ৰিগয্হ মল্লকো কচ্ছু, জরা চ পুথুপাণিকা॥ ৰল্লিকাপি চ পামঙ্গো, কণ্ঠসুত্তং ন ধারযে। কটি ওৰট্টি কাযুরং, হত্থাভরণমুদ্দিকা॥ দীঘে কোচ্ছে ফণে হত্থে, সিত্থা উদকতেলকে। আদাসুদপত্তৰণা, আলেপোম্মদ্দচুণ্ণনা॥ লঞ্ছেন্তি অঙ্গরাগঞ্চ, মুখরাগং তদূভযং। চক্খুরোগং গিরগ্গঞ্চ, আযতং সরবাহিরং॥ অম্বপেসিসকলেহি, অহিচ্ছিন্দি চ চন্দনং। উচ্চাৰচা পত্তমূলা, সুৰণ্ণো বহলা ৰলী॥ চিত্রা দুস্সতি দুগ্গন্ধো, উণ্হে ভিজ্জিংসু মিড্ঢিযা। পরিভণ্ডং তিণং চোল়ং, মালং কুণ্ডোলিকায চ॥ থৰিকা অংসবদ্ধঞ্চ, তথা বন্ধনসুত্তকা। খিলে মঞ্চে চ পীঠে চ, অঙ্কে ছত্তে পণামনা॥ তুম্বঘটিছৰসীসং, চলকানি পটিগ্গহো। ৰিপ্ফালিদণ্ডসোৰণ্ণং, পত্তে পেসি চ নাল়িকা॥ কিণ্ণসত্তু সরিতঞ্চ, মধুসিত্থং সিপাটিকং। ৰিকণ্ণং বন্ধিৰিসমং, ছমাজিরপহোতি চ॥ কল়িম্ভং মোঘসুত্তঞ্চ, অধোতল্লং উপাহনা। অঙ্গুলে পটিগ্গহঞ্চ, ৰিত্থকং থৰিকবদ্ধকা॥ অজ্ঝোকাসে নীচৰত্থু, চযো চাপি ৰিহঞ্ঞরে। পরিপতি তিণচুণ্ণং, উল্লিত্তঅৰলিত্তকং॥ সেতং কাল়কৰণ্ণঞ্চ, পরিকম্মঞ্চ গেরুকং। মালাকম্মং লতাকম্মং, মকরদন্তকপাটিকং॥ চীৰরৰংসং রজ্জুঞ্চ, অনুঞ্ঞাসি ৰিনাযকো। উজ্ঝিত্ৰা পক্কমন্তি চ, কথিনং পরিভিজ্জতি॥ ৰিনিৰেঠিযতি কুট্টেপি, পত্তেনাদায গচ্ছরে। থৰিকা বন্ধসুত্তঞ্চ, বন্ধিত্ৰা চ উপাহনা॥ উপাহনত্থৰিকঞ্চ, অংসবদ্ধঞ্চ সুত্তকং। উদকাকপ্পিযং মগ্গে, পরিস্সাৰনচোল়কং॥ ধম্মকরণং দ্ৰে ভিক্খূ, ৰেসালিং অগমা মুনি। দণ্ডং ওত্থরকং তত্থ, অনুঞ্ঞাসি পরিস্সাৰনং॥ মকসেহি পণীতেন, বহ্ৰাবাধা চ জীৰকো। চঙ্কমনজন্তাঘরং , ৰিসমে নীচৰত্থুকো॥ তযো চযে ৰিহঞ্ঞন্তি, সোপানালম্বৰেদিকং। অজ্ঝোকাসে তিণচুণ্ণং, উল্লিত্তঅৰলিত্তকং॥ সেতকং কাল়ৰণ্ণঞ্চ, পরিকম্মঞ্চ গেরুকং। মালাকম্মং লতাকম্মং, মকরদন্তকপাটিকং॥ ৰংসং চীৰররজ্জুঞ্চ, উচ্চঞ্চ ৰত্থুকং করে। চযো সোপানবাহঞ্চ, কৰাটং পিট্ঠসঙ্ঘাটং॥ উদুক্খলুত্তরপাসকং, ৰট্টিঞ্চ কপিসীসকং। সূচিঘটিতাল়চ্ছিদ্দং, আৰিঞ্ছনঞ্চ রজ্জুকং॥ মণ্ডলং ধূমনেত্তঞ্চ, মজ্ঝে চ মুখমত্তিকা। দোণি দুগ্গন্ধা দহতি, উদকট্ঠানং সরাৰকং॥ ন সেদেতি চ চিক্খল্লং, ধোৰি নিদ্ধমনং করে। পীঠঞ্চ কোট্ঠকে কম্মং, মরুম্বা সিলা নিদ্ধমনং॥ নগ্গা ছমায ৰস্সন্তে, পটিচ্ছাদী তযো তহিং। উদপানং লুজ্জতি নীচং, ৰল্লিযা কাযবন্ধনে॥ তুলং কটকটং চক্কং, বহূ ভিজ্জন্তি ভাজনা। লোহদারুচম্মখণ্ডং, সালাতিণাপিধানি চ॥ দোণিচন্দনি পাকারং, চিক্খল্লং নিদ্ধমনেন চ। সীতিগতং পোক্খরণিং, পুরাণঞ্চ নিল্লেখণং॥ চাতুমাসং সযন্তি চ, নমতকঞ্চ [গন্ধপুপ্ফং (স্যা॰)] নধিট্ঠহে। আসিত্তকং মল়োরিকং, ভুঞ্জন্তেকং তুৰট্টেয্যুং॥ ৰড্ঢো বোধি ন অক্কমি, ঘটং কতকসম্মজ্জনি। সক্খরং কথলঞ্চেৰ, ফেণকং পাদঘংসনী॥ ৰিধূপনং তালৰণ্টং, মকসঞ্চাপি চামরী। ছত্তং ৰিনা চ আরামে, তযো সিক্কায সম্মুতি॥ রোমসিত্থা নখা দীঘা, ছিন্দন্তঙ্গুলিকা দুক্খা। সলোহিতং পমাণঞ্চ, ৰীসতি দীঘকেসতা॥ খুরং সিলং সিপাটিকং, নমতকং খুরভণ্ডকং। মস্সুং কপ্পেন্তি ৰড্ঢেন্তি, গোলোমিচতুরস্সকং॥ পরিমুখং অড্ঢদুকঞ্চ, দাঠিসম্বাধসংহরে। আবাধা কত্তরিৰণো, দীঘং সক্খরিকায চ॥ পলিতং থকিতং উচ্চা, লোহভণ্ডঞ্জনী সহ। পল্লত্থিকঞ্চ আযোগো, ৰটং সলাকবন্ধনং॥ কলাবুকং দেড্ডুভকং, মুরজং মদ্দৰীণকং। পট্টিকা সূকরন্তঞ্চ, দসা মুরজৰেণিকা। অন্তো সোভং গুণকঞ্চ, পৰনন্তোপি জীরতি॥ গণ্ঠিকা উচ্চাৰচঞ্চ, ফলকন্তেপি ওগাহে। গিহিৰত্থং হত্থিসোণ্ডং, মচ্ছকং চতুকণ্ণকং॥ তালৰণ্টং সতৰলি, গিহিপারুতপারুপং। সংৰেল্লি উভতোকাজং, দন্তকট্ঠং আকোটনে॥ কণ্ঠে ৰিলগ্গং দাযঞ্চ, পটগ্গি রুক্খহত্থিনা। যমেল়ে লোকাযতকং, পরিযাপুণিংসু ৰাচযুং॥ তিরচ্ছানকথা ৰিজ্জা, খিপি মঙ্গলং খাদি চ। ৰাতাবাধো দুস্সতি চ, দুগ্গন্ধো দুক্খপাদুকা॥ হিরিযন্তি পারুদুগ্গন্ধো, তহং তহং করোন্তি চ। দুগ্গন্ধো কূপং লুজ্জন্তি, উচ্চৰত্থু চযেন চ॥ সোপানালম্বনবাহা অন্তে, দুক্খঞ্চ পাদুকা। বহিদ্ধা দোণি কট্ঠঞ্চ, পিঠরো চ অপারুতো॥ ৰচ্চকুটিং কৰাটঞ্চ, পিট্ঠসঙ্ঘাটমেৰ চ। উদুক্খলুত্তরপাসো, ৰট্টিঞ্চ কপিসীসকং॥ সূচিঘটিতাল়চ্ছিদ্দং, আৰিঞ্ছনচ্ছিদ্দমেৰ চ। রজ্জু উল্লিত্তাৰলিত্তং, সেতৰণ্ণঞ্চ কাল়কং॥ মালাকম্মং লতাকম্মং, মকরং পঞ্চপটিকং। চীৰরৰংসং রজ্জুঞ্চ, জরাদুব্বলপাকারং॥ কোট্ঠকে চাপি তথেৰ, মরুম্বং পদরসিলা। সন্তিট্ঠতি নিদ্ধমনং, কুম্ভিঞ্চাপি সরাৰকং॥ দুক্খং হিরি অপিধানং, অনাচারঞ্চ আচরুং। লোহভণ্ডং অনুঞ্ঞাসি, ঠপযিত্ৰা পহরণিং॥ ঠপযিত্ৰা সন্দিপল্লঙ্কং, দারুপত্তঞ্চ পাদুকং। সব্বং দারুমযং ভণ্ডং, অনুঞ্ঞাসি মহামুনি॥ কতকং কুম্ভকারঞ্চ, ঠপযিত্ৰা তথাগতো। সব্বম্পি মত্তিকাভণ্ডং, অনুঞ্ঞাসি অনুকম্পকো॥ যস্স ৰত্থুস্স নিদ্দেসো, পুরিমেন যদি সমং। তম্পি সংখিত্তং উদ্দানে, নযতো তং ৰিজানিযা॥ এৰং দসসতা ৰত্থূ, ৰিনযে খুদ্দকৰত্থুকে। সদ্ধম্মট্ঠিতিকো চেৰ, পেসলানঞ্চনুগ্গহো॥ সুসিক্খিতো ৰিনযধরো, হিতচিত্তো সুপেসলো। পদীপকরণো ধীরো, পূজারহো বহুস্সুতোতি॥ খুদ্দকৰত্থুক্খন্ধকং নিট্ঠিতং। |
Copyright © 2011 Bangladesh Buddhist. All rights reserved |