১৭৩. পাটলিগামৰত্থু
২৮৫. [ইতো পরং মহাৰ॰ ২৮৬-২৮৭ ‘তিণ্ণা মেধাৰিনো জনা’তি পাঠো দী॰ নি॰ ২.১৪৮; উদা॰ ৭৬ আদযো] অথ খো ভগৰা রাজগহে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন পাটলিগামো তেন চারিকং পক্কামি, মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং, অড্ঢতেলসেহি ভিক্খুসতেহি। অথ খো ভগৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন পাটলিগামো তদৰসরি। অস্সোসুং খো পাটলিগামিকা উপাসকা – ‘‘ভগৰা কির পাটলিগামং অনুপ্পত্তো’’তি। অথ খো পাটলিগামিকা উপাসকা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্নে খো পাটলিগামিকে উপাসকে ভগৰা ধম্মিযা কথায সন্দস্সেসি, সমাদপেসি, সমুত্তেজেসি, সম্পহংসেসি। অথ খো পাটলিগামিকা উপাসকা ভগৰতা ধম্মিযা কথায সন্দস্সিতা সমাদপিতা সমুত্তেজিতা সম্পহংসিতা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অধিৰাসেতু নো, ভন্তে, ভগৰা আৰসথাগারং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো পাটলিগামিকা উপাসকা ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা যেন আৰসথাগারং তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা সব্বসন্থরিং আৰসথাগারং সন্থরিত্ৰা, আসনানি পঞ্ঞপেত্ৰা, উদকমণিকং পতিট্ঠাপেত্ৰা, তেলপদীপং আরোপেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু। একমন্তং ঠিতা খো পাটলিগামিকা উপাসকা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘সব্বসন্থরিসন্থতং, ভন্তে, আৰসথাগারং। আসনানি পঞ্ঞত্তানি। উদকমণিকো পতিট্ঠাপিতো। তেলপদীপো আরোপিতো। যস্সদানি, ভন্তে, ভগৰা কালং মঞ্ঞতী’’তি। অথ খো ভগৰা নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন যেন আৰসথাগারং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পাদে পক্খালেত্ৰা আৰসথাগারং পৰিসিত্ৰা মজ্ঝিমং থম্ভং নিস্সায পুরত্থাভিমুখো নিসীদি। ভিক্খুসঙ্ঘোপি খো পাদে পক্খালেত্ৰা আৰসথাগারং পৰিসিত্ৰা পচ্ছিমং ভিত্তিং নিস্সায পুরত্থাভিমুখো নিসীদি, ভগৰন্তংযেৰ পুরক্খত্ৰা। পাটলিগামিকাপি খো উপাসকা পাদে পক্খালেত্ৰা আৰসথাগারং পৰিসিত্ৰা পুরত্থিমং ভিত্তিং নিস্সায পচ্ছিমাভিমুখা নিসীদিংসু, ভগৰন্তংযেৰ পুরক্খত্ৰা। অথ খো ভগৰা পাটলিগামিকে উপাসকে আমন্তেসি – [দী॰ নি॰ ৩.৩১৬; অ॰ নি॰ ৫.২১৩ আদযো], গহপতযো, আদীনৰা দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। কতমে পঞ্চ? ইধ, গহপতযো, দুস্সীলো সীলৰিপন্নো পমাদাধিকরণং মহতিং ভোগজানিং নিগচ্ছতি। অযং পঠমো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। পুন চপরং, গহপতযো, দুস্সীলস্স সীলৰিপন্নস্স পাপকো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি। অযং দুতিযো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। পুন চপরং, গহপতযো, দুস্সীলো সীলৰিপন্নো যঞ্ঞদেৰ পরিসং উপসঙ্কমতি, যদি খত্তিযপরিসং, যদি ব্রাহ্মণপরিসং, যদি গহপতিপরিসং, যদি সমণপরিসং, অৰিসারদো উপসঙ্কমতি মঙ্কুভূতো। অযং ততিযো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। পুন চপরং, গহপতযো, দুস্সীলো সীলৰিপন্নো সম্মূল়্হো কালংকরোতি। অযং চতুত্থো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। পুন চপরং, গহপতযো, দুস্সীলো সীলৰিপন্নো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি। অযং পঞ্চমো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। ইমে খো, গহপতযো, পঞ্চ আদীনৰা দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। [দী॰ নি॰ ৩.৩১৬; অ॰ নি॰ ৫.২১৩ আদযো] ‘‘পঞ্চিমে, গহপতযো, আনিসংসা সীলৰতো সীলসম্পদায। কতমে পঞ্চ? ইধ, গহপতযো, সীলৰা সীলসম্পন্নো অপ্পমাদাধিকরণং মহন্তং ভোগক্খন্ধং অধিগচ্ছতি। অযং পঠমো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায । পুন চপরং, গহপতযো, সীলৰতো সীলসম্পন্নস্স কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি। অযং দুতিযো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায। পুন চপরং, গহপতযো, সীলৰা সীলসম্পন্নো যঞ্ঞদেৰ পরিসং উপসঙ্কমতি, যদি খত্তিযপরিসং, যদি ব্রাহ্মণপরিসং, যদি গহপতিপরিসং, যদি সমণপরিসং, ৰিসারদো উপসঙ্কমতি অমঙ্কুভূতো। অযং ততিযো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায। পুন চপরং, গহপতযো, সীলৰা সীলসম্পন্নো অসম্মূল়্হো কালংকরোতি। অযং চতুত্থো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায। পুন চপরং, গহপতযো, সীলৰা সীলসম্পন্নো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি। অযং পঞ্চমো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায। ইমে খো, গহপতযো, পঞ্চ আনিসংসা সীলৰতো সীলসম্পদাযাতি। অথ খো ভগৰা পাটলিগামিকে উপাসকে বহুদেৰ রত্তিং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উয্যোজেসি – ‘‘অভিক্কন্তা খো, গহপতযো, রত্তি। যস্সদানি তুম্হে কালং মঞ্ঞথা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি, খো পাটলিগামিকা উপাসকা ভগৰতো পটিস্সুণিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কমিংসু। অথ খো ভগৰা অচিরপক্কন্তেসু পাটলিগামিকেসু উপাসকেসু সুঞ্ঞাগারং পাৰিসি। পাটলিগামৰত্থু নিট্ঠিতং। ১৭৪. সুনিধৰস্সকারৰত্থু ২৮৬. তেন খো পন সমযেন সুনিধৰস্সকারা মগধমহামত্তা পাটলিগামে নগরং মাপেন্তি ৰজ্জীনং পটিবাহায। অদ্দসা খো ভগৰা রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সম্বহুলা দেৰতাযো পাটলিগামে ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তিযো। যস্মিং পদেসে মহেসক্খা দেৰতা ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তি, মহেসক্খানং তত্থ রাজূনং রাজমহামত্তানং চিত্তানি নমন্তি নিৰেসনানি মাপেতুং। যস্মিং পদেসে মজ্ঝিমা দেৰতা ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তি, মজ্ঝিমানং তত্থ রাজূনং রাজমহামত্তানং চিত্তানি নমন্তি নিৰেসনানি মাপেতুং। যস্মিং পদেসে নীচা দেৰতা ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তি, নীচানং তত্থ রাজূনং রাজমহামত্তানং চিত্তানি নমন্তি নিৰেসনানি মাপেতুং। অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘কে নু খো তে, আনন্দ, পাটলিগামে নগরং মাপেন্তী’’তি? ‘‘সুনিধৰস্সকারা , ভন্তে, মগধমহামত্তা পাটলিগামে নগরং মাপেন্তি ৰজ্জীনং পটিবাহাযা’’তি। সেয্যথাপি, আনন্দ, দেৰেহি তাৰতিংসেহি সদ্ধিং মন্তেত্ৰা, এৰমেৰ খো, আনন্দ, সুনিধৰস্সকারা মগধমহামত্তা পাটলিগামে নগরং মাপেন্তি ৰজ্জীনং পটিবাহায। ইধাহং, আনন্দ, রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায অদ্দসং দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সম্বহুলা দেৰতাযো পাটলিগামে ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তিযো। যস্মিং পদেসে মহেসক্খা দেৰতা ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তি, মহেসক্খানং তত্থ রাজূনং রাজমহামত্তানং চিত্তানি নমন্তি নিৰেসনানি মাপেতুং। যস্মিং পদেসে মজ্ঝিমা দেৰতা ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তি, মজ্ঝিমানং তত্থ রাজূনং রাজমহামত্তানং চিত্তানি নমন্তি নিৰেসনানি মাপেতুং। যস্মিং পদেসে নীচা দেৰতা ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তি, নীচানং তত্থ রাজূনং রাজমহামত্তানং চিত্তানি নমন্তি নিৰেসনানি মাপেতুং। যাৰতা, আনন্দ, অরিযং আযতনং, যাৰতা ৰণিপ্পথো, ইদং অগ্গনগরং ভৰিস্সতি পাটলিপুত্তং পুটভেদনং। পাটলিপুত্তস্স খো, আনন্দ, তযো অন্তরাযা ভৰিস্সন্তি – অগ্গিতো ৰা উদকতো ৰা অব্ভন্তরতো ৰা মিথুভেদাতি। অথ খো সুনিধৰস্সকারা মগধমহামত্তা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদিংসু, সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু। একমন্তং ঠিতা খো সুনিধৰস্সকারা মগধমহামত্তা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অধিৰাসেতু নো ভৰং গোতমো অজ্জতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো সুনিধৰস্সকারা মগধমহামত্তা ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা পক্কমিংসু। অথ খো সুনিধৰস্সকারা মগধমহামত্তা পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচাপেসুং – ‘‘কালো, ভো গোতম, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি। অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন সুনিধৰস্সকারানং মগধমহামত্তানং পরিৰেসনা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন । অথ খো সুনিধৰস্সকারা মগধমহামত্তা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেত্ৰা সম্পৰারেত্ৰা ভগৰন্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্নে খো সুনিধৰস্সকারে মগধমহামত্তে ভগৰা ইমাহি গাথাহি অনুমোদি – ‘‘যস্মিং পদেসে কপ্পেতি, ৰাসং পণ্ডিতজাতিযো। সীলৰন্তেত্থ ভোজেত্ৰা, সঞ্ঞতে ব্রহ্মচারযো [ব্রহ্মচারিনো (স্যা॰)]॥ ‘‘যা তত্থ দেৰতা আসুং, তাসং দক্খিণমাদিসে। তা পূজিতা পূজযন্তি, মানিতা মানযন্তি নং॥ ‘‘ততো নং অনুকম্পন্তি, মাতা পুত্তংৰ ওরসং। দেৰতানুকম্পিতো পোসো, সদা ভদ্রানি পস্সতী’’তি॥ অথ খো ভগৰা সুনিধৰস্সকারে মগধমহামত্তে ইমাহি গাথাহি অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। তেন খো পন সমযেন সুনিধৰস্সকারা মগধমহামত্তা ভগৰন্তং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধা হোন্তি, ‘‘যেনজ্জ সমণো গোতমো দ্ৰারেন নিক্খমিস্সতি, তং গোতমদ্ৰারং নাম ভৰিস্সতি ; যেন তিত্থেন গঙ্গং নদিং উত্তরিস্সতি, তং গোতমতিত্থং নাম ভৰিস্সতী’’তি। অথ খো ভগৰা যেন দ্ৰারেন নিক্খমি, তং গোতমদ্ৰারং নাম অহোসি। অথ খো ভগৰা যেন গঙ্গা নদী তেনুপসঙ্কমি। তেন খো পন সমযেন গঙ্গা নদী পূরা হোতি সমতিত্তিকা কাকপেয্যা। মনুস্সা অঞ্ঞে নাৰং পরিযেসন্তি , অঞ্ঞে উল়ুম্পং পরিযেসন্তি, অঞ্ঞে কুল্লং বন্ধন্তি ওরা পারং গন্তুকামা। অদ্দসা খো ভগৰা তে মনুস্সে অঞ্ঞে নাৰং পরিযেসন্তে, অঞ্ঞে উল়ুম্পং পরিযেসন্তে, অঞ্ঞে কুল্লং বন্ধন্তে ওরা পারং গন্তুকামে, দিস্ৰান সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য, এৰমেৰ খো গঙ্গায নদিযা ওরিমতীরে অন্তরহিতো পারিমতীরে পচ্চুট্ঠাসি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন। অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি – ‘‘যে তরন্তি অণ্ণৰং সরং। সেতুং কত্ৰান ৰিসজ্জ পল্ললানি। কুল্লঞ্হি জনো বন্ধতি। তিণ্ণা মেধাৰিনো জনা’’তি॥ সুনিধৰস্সকারৰত্থু নিট্ঠিতং। ১৭৫. কোটিগামে সচ্চকথা ২৮৭. অথ খো ভগৰা যেন কোটিগামো তেনুপসঙ্কমি। তত্র সুদং ভগৰা কোটিগামে ৰিহরতি। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – [দী॰ নি॰ ২.১৫৫] ‘‘চতুন্নং, ভিক্খৰে, অরিযসচ্চানং অননুবোধা অপ্পটিৰেধা এৰমিদং দীঘমদ্ধানং সন্ধাৰিতং সংসরিতং মমঞ্চেৰ তুম্হাকঞ্চ। কতমেসং চতুন্নং? দুক্খস্স, ভিক্খৰে, অরিযসচ্চস্স অননুবোধা অপ্পটিৰেধা এৰমিদং দীঘমদ্ধানং সন্ধাৰিতং সংসরিতং মমঞ্চেৰ তুম্হাকঞ্চ। দুক্খসমুদযস্স অরিযসচ্চস্স…পে॰… দুক্খনিরোধস্স অরিযসচ্চস্স…পে॰… দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায অরিযসচ্চস্স অননুবোধা অপ্পটিৰেধা এৰমিদং দীঘমদ্ধানং সন্ধাৰিতং সংসরিতং মমঞ্চেৰ তুম্হাকঞ্চ। তযিদং, ভিক্খৰে, দুক্খং অরিযসচ্চং অনুবুদ্ধং পটিৰিদ্ধং, দুক্খসমুদযং [দুক্খসমুদযো (স্যা॰)] অরিযসচ্চং অনুবুদ্ধং পটিৰিদ্ধং, দুক্খনিরোধং [দুক্খনিরোধো (স্যা॰)] অরিযসচ্চং অনুবুদ্ধং পটিৰিদ্ধং, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং অনুবুদ্ধং পটিৰিদ্ধং, উচ্ছিন্না ভৰতণ্হা, খীণা ভৰনেত্তি, নত্থিদানি পুনব্ভৰো’’তি। চতুন্নং অরিযসচ্চানং, যথাভূতং অদস্সনা। সংসিতং দীঘমদ্ধানং, তাসু তাস্ৰেৰ জাতিসু॥ তানি এতানি দিট্ঠানি, ভৰনেত্তি সমূহতা। উচ্ছিন্নং মূলং দুক্খস্স, নত্থিদানি পুনব্ভৰোতি॥ কোটিগামে সচ্চকথা নিট্ঠিতা। ১৭৬. অম্বপালীৰত্থু ২৮৮. [দী॰ নি॰ ২.১৬১ আদযো] অস্সোসি খো অম্বপালী গণিকা – ভগৰা কির কোটিগামং অনুপ্পত্তোতি। অথ খো অম্বপালী গণিকা ভদ্রানি ভদ্রানি যানানি যোজাপেত্ৰা ভদ্রং ভদ্রং যানং অভিরুহিত্ৰা ভদ্রেহি ভদ্রেহি যানেহি ৰেসালিযা নিয্যাসি ভগৰন্তং দস্সনায। যাৰতিকা যানস্স ভূমি, যানেন গন্ত্ৰা, যানা পচ্চোরোহিত্ৰা, পত্তিকাৰ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো অম্বপালিং গণিকং ভগৰা ধম্মিযা কথায সন্দস্সেসি সমাদপেসি সমুত্তেজেসি সম্পহংসেসি। অথ খো অম্বপালী গণিকা ভগৰতা ধম্মিযা কথায সন্দস্সিতা সমাদপিতা সমুত্তেজিতা সম্পহংসিতা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অধিৰাসেতু মে, ভন্তে, ভগৰা স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো অম্বপালী গণিকা ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি। অম্বপালীৰত্থু নিট্ঠিতং। ১৭৭. লিচ্ছৰীৰত্থু ২৮৯. [দী॰ নি॰ ২.১৬১ আদযো] অস্সোসুং খো ৰেসালিকা লিচ্ছৰী – ভগৰা কির কোটিগামং অনুপ্পত্তোতি। অথ খো ৰেসালিকা লিচ্ছৰী ভদ্রানি ভদ্রানি যানানি যোজাপেত্ৰা ভদ্রং ভদ্রং যানং অভিরুহিত্ৰা ভদ্রেহি ভদ্রেহি যানেহি ৰেসালিযা নিয্যাসুং ভগৰন্তং দস্সনায। অপ্পেকচ্চে লিচ্ছৰী নীলা হোন্তি নীলৰণ্ণা নীলৰত্থা নীলালঙ্কারা, অপ্পেকচ্চে লিচ্ছৰী পীতা হোন্তি পীতৰণ্ণা পীতৰত্থা পীতালঙ্কারা, অপ্পেকচ্চে লিচ্ছৰী লোহিতা হোন্তি লোহিতৰণ্ণা লোহিতৰত্থা লোহিতালঙ্কারা, অপ্পেকচ্চে লিচ্ছৰী ওদাতা হোন্তি ওদাতৰণ্ণা ওদাতৰত্থা ওদাতালঙ্কারা। অথ খো অম্বপালী গণিকা দহরানং দহরানং লিচ্ছৰীনং ঈসায ঈসং যুগেন যুগং চক্কেন চক্কং অক্খেন অক্খং পটিৰট্টেসি [পটিৰত্তেসি (ক॰)]। অথ খো তে লিচ্ছৰী অম্বপালিং গণিকং এতদৰোচুং – ‘‘কিস্স, জে অম্বপালি, দহরানং দহরানং [অম্হাকং দহরানং দহরানং (সী॰ স্যা॰)] লিচ্ছৰীনং ঈসায ঈসং যুগেন যুগং চক্কেন চক্কং অক্খেন অক্খং পটিৰট্টেসী’’তি? ‘‘তথা হি পন মযা, অয্যপুত্তা, স্ৰাতনায বুদ্ধপ্পমুখো ভিক্খুসঙ্ঘো নিমন্তিতো’’তি। ‘‘দেহি, জে অম্বপালি, অম্হাকং এতং ভত্তং সতসহস্সেনা’’তি। ‘‘সচেপি মে, অয্যপুত্তা, ৰেসালিং সাহারং দজ্জেয্যাথ, নেৰ দজ্জাহং তং ভত্ত’’ন্তি। অথ খো তে লিচ্ছৰী অঙ্গুলিং ফোটেসুং – ‘‘জিতম্হা ৰত, ভো, অম্বকায, পরাজিতম্হ ৰত, ভো, অম্বকাযা’’তি। অথ খো তে লিচ্ছৰী যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু। অদ্দসা খো ভগৰা তে লিচ্ছৰী দূরতোৰ আগচ্ছন্তে, দিস্ৰান ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘যেহি, ভিক্খৰে, ভিক্খূহি দেৰা তাৰতিংসা অদিট্ঠপুব্বা, ওলোকেথ, ভিক্খৰে, লিচ্ছৰীপরিসং; অপলোকেথ, ভিক্খৰে, লিচ্ছৰীপরিসং; উপসংহরথ, ভিক্খৰে, লিচ্ছৰীপরিসং তাৰতিংসপরিস’’ন্তি। অথ খো তে লিচ্ছৰী যাৰতিকা যানস্স ভূমি, যানেন গন্ত্ৰা যানা পচ্চোরোহিত্ৰা পত্তিকাৰ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্নে খো তে লিচ্ছৰী ভগৰা ধম্মিযা কথায সন্দস্সেসি সমাদপেসি সমুত্তেজেসি সম্পহংসেসি। অথ খো তে লিচ্ছৰী, ভগৰতা ধম্মিযা কথায সন্দস্সিতা সমাদপিতা সমুত্তেজিতা সম্পহংসিতা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অধিৰাসেতু নো, ভন্তে, ভগৰা স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। ‘‘অধিৰুট্ঠোম্হি, লিচ্ছৰী, স্ৰাতনায অম্বপালিযা গণিকায ভত্ত’’ন্তি। অথ খো তে লিচ্ছৰী অঙ্গুলিং ফোটেসুং – ‘‘জিতম্হ ৰত, ভো, অম্বকায, পরাজিতম্হ ৰত , ভো, অম্বকাযা’’তি। অথ খো তে লিচ্ছৰী ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কমিংসু। অথ খো ভগৰা কোটিগামে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা [মহাপরিনিব্বানসুত্তে অনুসন্ধি অঞ্ঞথা আগতো] যেন নাতিকা [নাদিকা (সী॰ স্যা॰)] তেনুপসঙ্কমি। তত্র সুদং ভগৰা নাতিকে ৰিহরতি গিঞ্জকাৰসথে। অথ খো অম্বপালী গণিকা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন সকে আরামে পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচাপেসি – ‘‘কালো, ভন্তে, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি। অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন অম্বপালিযা গণিকায পরিৰেসনা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন । অথ খো অম্বপালী গণিকা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেত্ৰা সম্পৰারেত্ৰা ভগৰন্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্না খো অম্বপালী গণিকা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইমাহং, ভন্তে, অম্বৰনং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দম্মী’’তি। পটিগ্গহেসি ভগৰা আরামং। অথ খো ভগৰা অম্বপালিং গণিকং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা যেন মহাৰনং তেনুপসঙ্কমি। তত্র সুদং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি মহাৰনে কূটাগারসালাযং। লিচ্ছৰীৰত্থু নিট্ঠিতং। লিচ্ছৰিভাণৰারো নিট্ঠিতো ততিযো। ১৭৮. সীহসেনাপতিৰত্থু ২৯০. [অ॰ নি॰ ৮.১২ আদযো] তেন খো পন সমযেন অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতা লিচ্ছৰী সন্ধাগারে [সন্থাগারে (সী॰ স্যা॰)] সন্নিসিন্না সন্নিপতিতা অনেকপরিযাযেন বুদ্ধস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি, ধম্মস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি, সঙ্ঘস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি। তেন খো পন সমযেন সীহো সেনাপতি নিগণ্ঠসাৰকো তস্সং পরিসাযং নিসিন্নো হোতি। অথ খো সীহস্স সেনাপতিস্স এতদহোসি – ‘‘নিস্সংসযং খো সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ভৰিস্সতি, তথা হিমে অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতা লিচ্ছৰী সন্থাগারে সন্নিসিন্না সন্নিপতিতা অনেকপরিযাযেন বুদ্ধস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি, ধম্মস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি, সঙ্ঘস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি। যংনূনাহং তং ভগৰন্তং দস্সনায উপসঙ্কমেয্যং অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধ’’ন্তি। অথ খো সীহো সেনাপতি যেন নিগণ্ঠো নাটপুত্তো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা নিগণ্ঠং নাটপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘ইচ্ছামহং, ভন্তে, সমণং গোতমং দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি। ‘‘কিং পন ত্ৰং, সীহ, কিরিযৰাদো সমানো অকিরিযৰাদং সমণং গোতমং দস্সনায উপসঙ্কমিস্সসি? সমণো হি, সীহ, গোতমো অকিরিযৰাদো অকিরিযায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতী’’তি। অথ খো সীহস্স সেনাপতিস্স যো অহোসি গমিকাভিসঙ্খারো ভগৰন্তং দস্সনায, সো পটিপ্পস্সম্ভি। দুতিযম্পি খো অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতা লিচ্ছৰী সন্ধাগারে সন্নিসিন্না সন্নিপতিতা অনেকপরিযানেন বুদ্ধস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি, ধম্মস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি, সঙ্ঘস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি। দুতিযম্পি খো সীহস্স সেনাপতিস্স এতদহোসি – ‘‘নিস্সংসযং খো সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ভৰিস্সতি, তথা হিমে অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতা লিচ্ছৰী সন্ধাগারে সন্নিসিন্না সন্নিপতিতা অনেকপরিযাযেন বুদ্ধস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি, ধম্মস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি, সঙ্ঘস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি। যংনূনাহং তং ভগৰন্তং দস্সনায উপসঙ্কমেয্যং অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধ’’ন্তি। দুতিযম্পি খো সীহো সেনাপতি যেন নিগণ্ঠো নাটপুত্তো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা নিগণ্ঠং নাটপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘ইচ্ছামহং, ভন্তে, সমণং গোতমং দস্সনায উপসঙ্কমিতু’’ন্তি। ‘‘কিং পন ত্ৰং, সীহ, কিরিযৰাদো সমানো অকিরিযৰাদং সমণং গোতমং দস্সনায উপসঙ্কমিস্সসি? সমণো হি, সীহ, গোতমো অকিরিযৰাদো অকিরিযায ধম্মং দেসেতি , তেন চ সাৰকে ৰিনেতী’’তি। দুতিযম্পি খো সীহস্স সেনাপতিস্স যো অহোসি গমিকাভিসঙ্খারো ভগৰন্তং দস্সনায, সো পটিপ্পস্সম্ভি। ততিযম্পি খো অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতা লিচ্ছৰী সন্ধাগারে সন্নিসিন্না সন্নিপতিতা অনেকপরিযাযেন বুদ্ধস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি, ধম্মস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি, সঙ্ঘস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি। ততিযম্পি খো সীহস্স সেনাপতিস্স এতদহোসি – ‘‘নিস্সংসযং খো সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ভৰিস্সতি, তথা হিমে অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতা লিচ্ছৰী সন্ধাগারে সন্নিসিন্না সন্নিপতিতা অনেকপরিযাযেন বুদ্ধস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি, ধম্মস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি, সঙ্ঘস্স ৰণ্ণং ভাসন্তি। কিঞ্হি মে করিস্সন্তি নিগণ্ঠা অপলোকিতা ৰা অনপলোকিতা ৰা? যংনূনাহং অনপলোকেত্ৰাৰ নিগণ্ঠে তং ভগৰন্তং দস্সনায উপসঙ্কমেয্যং অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধ’’ন্তি। অথ খো সীহো সেনাপতি পঞ্চহি রথসতেহি দিৰা দিৰস্স ৰেসালিযা নিয্যাসি ভগৰন্তং দস্সনায। যাৰতিকা যানস্স ভূমি, যানেন গন্ত্ৰা যানা পচ্চোরোহিত্ৰা পত্তিকোৰ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো সীহো সেনাপতি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মে তং, ভন্তে, ‘অকিরিযৰাদো সমণো গোতমো অকিরিযায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতী’তি। যে তে, ভন্তে, এৰমাহংসু ‘অকিরিযৰাদো সমণোগোতমো, অকিরিযায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতী’তি। কচ্চি তে, ভন্তে, ভগৰতো ৰুত্তৰাদিনো, ন চ ভগৰন্তং অভূতেন অব্ভাচিক্খন্তি, ধম্মস্স চানুধম্মং ব্যাকরোন্তি, ন চ কোচি সহধম্মিকো ৰাদানুৰাদো গারয্হং ঠানং আগচ্ছতি? অনব্ভক্খাতুকামা হি মযং, ভন্তে, ভগৰন্ত’’ন্তি। ২৯১. ‘‘অত্থি, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – অকিরিযৰাদো সমণো গোতমো, অকিরিযায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি। অত্থি, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – কিরিযৰাদো সমণো গোতমো কিরিযায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি। অত্থি, সীহ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – উচ্ছেদৰাদো সমণো গোতমো উচ্ছেদায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি। অত্থি, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – জেগুচ্ছী সমণো গোতমো, জেগুচ্ছিতায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি। অত্থি, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ৰেনযিকো সমণো গোতমো, ৰিনযায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি। অত্থি, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – তপস্সী সমণো গোতমো, তপস্সিতায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি। অত্থি, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – অপগব্ভো সমণো গোতমো, অপগব্ভতায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি। অত্থি, সীহ , পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – অস্সত্থো সমণো গোতমো, অস্সাসায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি। ২৯২. ‘‘কতমো চ, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – অকিরিযৰাদো সমণো গোতমো, অকিরিযায ধম্মং দেসেতি , তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি? অহঞ্হি, সীহ, অকিরিযং ৰদামি কাযদুচ্চরিতস্স ৰচীদুচ্চরিতস্স মনোদুচ্চরিতস্স; অনেকৰিহিতানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অকিরিযং ৰদামি। অযং খো, সীহ, পরিযাযো , যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – অকিরিযৰাদো সমণো গোতমো, অকিরিযায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি। ‘‘কতমো চ, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – কিরিযৰাদো সমণো গোতমো, কিরিযায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি? অহঞ্হি, সীহ, কিরিযং ৰদামি কাযসুচরিতস্স ৰচীসুচরিতস্স মনোসুচরিতস্স, অনেকৰিহিতানং কুসলানং ধম্মানং কিরিযং ৰদামি। অযং খো, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – কিরিযৰাদো সমণো গোতমো, কিরিযায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি। ‘‘কতমো চ, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – উচ্ছেদৰাদো সমণো গোতমো, উচ্ছেদায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি? অহঞ্হি, সীহ, উচ্ছেদং ৰদামি রাগস্স দোসস্স মোহস্স; অনেকৰিহিতানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং উচ্ছেদং ৰদামি। অযং খো , সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – উচ্ছেদৰাদো সমণো গোতমো উচ্ছেদায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি। ‘‘কতমো চ, সীহ, পরিযাযো যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – জেগুচ্ছী সমণো গোতমো, জেগুচ্ছিতায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি? অহঞ্হি, সীহ, জিগুচ্ছামি কাযদুচ্চরিতেন ৰচীদুচ্চরিতেন মনোদুচ্চরিতেন; অনেকৰিহিতানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং সমাপত্তিযা জিগুচ্ছামি। অযং খো, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – জেগুচ্ছী সমণো গোতমো, জেগুচ্ছিতায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি। ‘‘কতমো চ, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ৰেনযিকো সমণো গোতমো, ৰিনযায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি? অহঞ্হি, সীহ, ৰিনযায ধম্মং দেসেমি রাগস্স দোসস্স মোহস্স; অনেকৰিহিতানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং ৰিনযায ধম্মং দেসেমি। অযং খো, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ৰেনযিকো সমণো গোতমো, ৰিনযায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি। ‘‘কতমো চ, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – তপস্সী সমণো গোতমো, তপস্সিতায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি? তপনীযাহং, সীহ, পাপকে অকুসলে ধম্মে ৰদামি – কাযদুচ্চরিতং ৰচীদুচ্চরিতং মনোদুচ্চরিতং। যস্স খো, সীহ, তপনীযা পাপকা অকুসলা ধম্মা পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰঙ্কতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা, তমহং তপস্সীতি ৰদামি। তথাগতস্স খো, সীহ, তপনীযা পাপকা অকুসলা ধম্মা পহীনা উচ্ছীন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা। অযং খো, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য ‘‘তপস্সী সমণো গোতমো তপস্সিতায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতী’’তি। ‘‘কতমো চ, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – অপগব্ভো সমণো গোতমো অপগব্ভতায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি? যস্স খো, সীহ, আযতিং গব্ভসেয্যা পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা, তমহং অপগব্ভোতি ৰদামি। তথাগতস্স খো, সীহ, আযতিং গব্ভসেয্যা পুনব্ভৰাভিনিব্বত্তি পহীনা উচ্ছিন্নমূলা তালাৰত্থুকতা অনভাৰংকতা আযতিং অনুপ্পাদধম্মা। অযং খো, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – অপগব্ভো সমণো গোতমো, অপগব্ভতায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি। ‘‘কতমো চ, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – অস্সত্থো সমণো গোতমো অস্সাসায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতীতি? অহঞ্হি, সীহ, অস্সত্থো পরমেন অস্সাসেন, অস্সাসায ধম্মং দেসেমি, তেন চ সাৰকে ৰিনেমি। অযং খো, সীহ, পরিযাযো, যেন মং পরিযাযেন সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – অস্সত্থো সমণো গোতমো অস্সাসায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতী’’তি। ২৯৩. এৰং ৰুত্তে সীহো সেনাপতি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে॰… উপাসকং মং ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি। ‘‘অনুৰিচ্চকারং [অনুৰিজ্জকারং (ক॰)] খো, সীহ, করোহি; অনুৰিচ্চকারো তুম্হাদিসানং ঞাতমনুস্সানং সাধু হোতী’’তি। ‘‘ইমিনাপাহং, ভন্তে, ভগৰতো ভিয্যোসোমত্তায অত্তমনো অভিরদ্ধো, যং মং ভগৰা এৰমাহ – ‘অনুৰিচ্চকারং খো, সীহ, করোহি; অনুৰিচ্চকারো তুম্হাদিসানং ঞাতমনুস্সানং সাধু হোতী’তি। মমঞ্হি, ভন্তে, অঞ্ঞতিত্থিযা সাৰকং লভিত্ৰা কেৰলকপ্পং ৰেসালিং পটাকং পরিহরেয্যুং – ‘সীহো খো অম্হাকং সেনাপতি সাৰকত্তং উপগতো’তি। অথ চ পন মং ভগৰা এৰমাহ – ‘অনুৰিচ্চকারং খো, সীহ, করোহি; অনুৰিচ্চকারো তুম্হাদিসানং ঞাতমনুস্সানং সাধু হোতী’তি। এসাহং, ভন্তে, দুতিযম্পি ভগৰন্তং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। উপাসকং মং ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি। ‘‘দীঘরত্তং খো তে, সীহ, নিগণ্ঠানং ওপানভূতং কুলং, যেন নেসং উপগতানং পিণ্ডকং দাতব্বং মঞ্ঞেয্যাসী’’তি। ‘‘ইমিনাপাহং, ভন্তে, ভগৰতো ভিয্যোসোমত্তায অত্তমনো অভিরদ্ধো, যং মং ভগৰা এৰমাহ – ‘দীঘরত্তং খো তে, সীহ, নিগণ্ঠানং ওপানভূতং কুলং, যেন নেসং উপগতানং পিণ্ডকং দাতব্বং মঞ্ঞেয্যাসী’তি। সুতং মে তং, ভন্তে, সমণো গোতমো এৰমাহ – ‘ময্হমেৰ দানং দাতব্বং, ন অঞ্ঞেসং দানং দাতব্বং; ময্হমেৰ সাৰকানং দানং দাতব্বং, ন অঞ্ঞেসং সাৰকানং দানং দাতব্বং ; ময্হমেৰ দিন্নং মহপ্ফলং, ন অঞ্ঞেসং দিন্নং মহপ্ফলং; ময্হমেৰ সাৰকানং দিন্নং মহপ্ফলং, ন অঞ্ঞেসং সাৰকানং দিন্নং মহপ্ফল’ন্তি। অথ চ পন মং ভগৰা নিগণ্ঠেসুপি দানে সমাদপেতি। অপি চ, ভন্তে, মযমেত্থ কালং জানিস্সাম। এসাহং, ভন্তে, ততিযম্পি ভগৰন্তং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। উপাসকং মং ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি। অথ খো ভগৰা সীহস্স সেনাপতিস্স অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সেয্যথিদং – দানকথং…পে॰… অপরপ্পচ্চযো সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অধিৰাসেতু মে, ভন্তে, ভগৰা স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো সীহো সেনাপতি ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি। ২৯৪. অথ খো সীহো সেনাপতি অঞ্ঞতরং পুরিসং আণাপেসি – ‘‘গচ্ছ, ভণে, পৰত্তমংসং জানাহী’’তি। অথ খো সীহো সেনাপতি তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচাপেসি – ‘‘কালো, ভন্তে, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি। অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন সীহস্স সেনাপতিস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন। তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা নিগণ্ঠা ৰেসালিযং রথিকায রথিকং সিঙ্ঘাটকেন সিঙ্ঘাটকং বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তি – ‘‘অজ্জ সীহেন সেনাপতিনা থূলং পসুং ৰধিত্ৰা সমণস্স গোতমস্স ভত্তং কতং, তং সমণো গোতমো জানং উদ্দিস্সকতং মংসং পরিভুঞ্জতি পটিচ্চকম্ম’’ন্তি। অথ খো অঞ্ঞতরো পুরিসো যেন সীহো সেনাপতি তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা সীহস্স সেনাপতিস্স উপকণ্ণকে আরোচেসি ‘‘যগ্ঘে, ভন্তে, জানেয্যাসি, এতে সম্বহুলা নিগণ্ঠা ৰেসালিযং রথিকায রথিকং সিঙ্ঘাটকেন সিঙ্ঘাটকং বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তি – ‘অজ্জ সীহেন সেনাপতিনা থূলং পসুং ৰধিত্ৰা সমণস্স গোতমস্স ভত্তং কতং, তং সমণো গোতমো জানং উদ্দিস্সকতং মংসং পরিভুঞ্জতি পটিচ্চকম্ম’’’ন্তি। ‘‘অলং অয্যো, দীঘরত্তম্পি তে আযস্মন্তা অৰণ্ণকামা বুদ্ধস্স, অৰণ্ণকামা ধম্মস্স, অৰণ্ণকামা সঙ্ঘস্স; ন চ পন তে আযস্মন্তা জিরিদন্তি তং ভগৰন্তং অসতা তুচ্ছা মুসা অভূতেন অব্ভাচিক্খন্তা; ন চ মযং জীৰিতহেতুপি সঞ্চিচ্চ পাণং জীৰিতা ৰোরোপেয্যামা’’তি। অথ খো সীহো সেনাপতি বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেত্ৰা সম্পৰারেত্ৰা ভগৰন্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো সীহং সেনাপতিং ভগৰা ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, জা নং উদ্দিস্সকতং মংসং পরিভুঞ্জিতব্বং। যো পরিভুঞ্জেয্য আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিকোটিপরিসুদ্ধং মচ্ছমংসং – অদিট্ঠং অস্সুতং অপরিসঙ্কিত’’ন্তি। সীহসেনাপতিৰত্থু নিট্ঠিতং। ১৭৯. কপ্পিযভূমিঅনুজাননা ২৯৫. তেন খো পন সমযেন ৰেসালী সুভিক্খা হোতি সুসস্সা সুলভপিণ্ডা, সুকরা উঞ্ছেন পগ্গহেন যাপেতুং। অথ খো ভগৰতো রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘‘যানি তানি মযা ভিক্খূনং অনুঞ্ঞাতানি দুব্ভিক্খে দুস্সস্সে দুল্লভপিণ্ডে অন্তো ৰুট্ঠং অন্তো পক্কং সামং পক্কং উগ্গহিতপটিগ্গহিতকং ততো নীহটং পুরেভত্তং পটিগ্গহিতং ৰনট্ঠং পোক্খরট্ঠং, অজ্জাপি নু খো তানি ভিক্খূ পরিভুঞ্জন্তী’’তি। অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘যানি তানি, আনন্দ, মযা ভিক্খূনং অনুঞ্ঞাতানি দুব্ভিক্খে দুস্সস্সে দুল্লভপিণ্ডে অন্তো ৰুট্ঠং অন্তো পক্কং সামং পক্কং উগ্গহিতপটিগ্গহিতকং ততো নীহটং পুরেভত্তং পটিগ্গহিতং ৰনট্ঠং পোক্খরট্ঠং, অজ্জাপি নু খো তানি ভিক্খূ পরিভুঞ্জন্তী’’তি? ‘‘পরিভুঞ্জন্তি ভগৰা’’তি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘যানি তানি, ভিক্খৰে, মযা ভিক্খূনং অনুঞ্ঞাতানি দুব্ভিক্খে দুস্সস্সে দুল্লভপিণ্ডে অন্তো ৰুট্ঠং অন্তো পক্কং সামং পক্কং উগ্গহিতপটিগ্গহিতকং ততো নীহটং পুরেভত্তং পটিগ্গহিতং ৰনট্ঠং পোক্খরট্ঠং, তানাহং অজ্জতগ্গে পটিক্খিপামি। ন, ভিক্খৰে, অন্তো ৰুট্ঠং অন্তো পক্কং সামং পক্কংউগ্গহিতপটিগ্গহিতকং পরিভুঞ্জিতব্বং। যো পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। ন চ, ভিক্খৰে, ততো নীহটং পুরেভত্তং পটিগ্গহিতং ৰনট্ঠং পোক্খরট্ঠং ভুত্তাৰিনা পৰারিতেন অনতিরিত্তং পরিভুঞ্জিতব্বং। যো পরিভুঞ্জেয্য, যথাধম্মো কারেতব্বো’’তি। তেন খো পন সমযেন জানপদা মনুস্সা বহুং লোণম্পি, তেলম্পি, তণ্ডুলম্পি, খাদনীযম্পি সকটেসু আরোপেত্ৰা বহারামকোট্ঠকে সকটপরিৰট্টং করিত্ৰা অচ্ছন্তি – যদা পটিপাটিং লভিস্সাম, তদা ভত্তং করিস্সামাতি। মহা চ মেঘো উগ্গতো হোতি। অথ খো তে মনুস্সা যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচুং – ‘‘ইধ, ভন্তে আনন্দ, বহুং লোণম্পি, তেলম্পি, তণ্ডুলম্পি, খাদনীযম্পি সকটেসু আরোপিতা তিট্ঠন্তি, মহা চ মেঘো উগ্গতো ; কথং নু খো, ভন্তে আনন্দ, পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি? অথ খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসি। ‘‘তেন হানন্দ, সঙ্ঘো পচ্চন্তিমং ৰিহারং কপ্পিযভূমিং সম্মন্নিত্ৰা তত্থ ৰাসেতু, যং সঙ্ঘো আকঙ্খতি ৰিহারং ৰা অড্ঢযোগং ৰা পাসাদং ৰা হম্মিযং ৰা গুহং ৰা। এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, সম্মন্নিতব্বা। ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো – ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো ইত্থন্নামং ৰিহারং কপ্পিযভূমিং সম্মন্নেয্য, এসা ঞত্তি। ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। সঙ্ঘো ইত্থন্নামং ৰিহারং কপ্পিযভূমিং সম্মন্নতি । যস্সাযস্মতো খমতি ইত্থন্নামস্স ৰিহারস্স কপ্পিযভূমিযা সম্মুতি, সো তুণ্হস্স; যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্য। ‘‘সম্মতো সঙ্ঘেন ইত্থন্নামো ৰিহারো কপ্পিযভূমি। খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামী’’তি। তেন খো পন সমযেন মনুস্সা তত্থেৰ সম্মুতিযা [সম্মতিকায (স্যা॰)] কপ্পিযভূমিযা যাগুযো পচন্তি, ভত্তানি পচন্তি, সূপানি সম্পাদেন্তি, মংসানি কোট্টেন্তি, কট্ঠানি ফালেন্তি। অস্সোসি খো ভগৰা রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায উচ্চাসদ্দং মহাসদ্দং কাকোরৰসদ্দং, সুত্ৰান আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘কিং নু খো সো, আনন্দ, উচ্চাসদ্দো মহাসদ্দো কাকোরৰসদ্দো’’তি? ‘‘এতরহি, ভন্তে, মনুস্সা তত্থেৰ সম্মুতিযা কপ্পিযভূমিযা যাগুযো পচন্তি, ভত্তানি পচন্তি, সূপানি সম্পাদেন্তি, মংসানি কোট্টেন্তি, কট্ঠানি ফালেন্তি। সো এসো, ভগৰা, উচ্চাসদ্দো মহাসদ্দো কাকোরৰসদ্দো’’তি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, সম্মুতি [সম্মতিকা (স্যা॰)] কপ্পিযভূমি পরিভুঞ্জিতব্বা। যো পরিভুঞ্জেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিস্সো কপ্পিযভূমিযো – উস্সাৰনন্তিকং গোনিসাদিকং গহপতি’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন আযস্মা যসোজো গিলানো হোতি। তস্সত্থায ভেসজ্জানি আহরিযন্তি। তানি ভিক্খূ বহি ৰাসেন্তি। উক্কপিণ্ডিকাপি খাদন্তি, চোরাপি হরন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। অনুজানামি , ভিক্খৰে, সম্মুতিং কপ্পিযভূমিং পরিভুঞ্জিতুং । অনুজানামি, ভিক্খৰে, চতস্সো কপ্পিযভূমিযো – উস্সাৰনন্তিকং গোনিসাদিকং গহপতিং সম্মুতিন্তি। কপ্পিযভূমিঅনুজাননা নিট্ঠিতা। সীহভাণৰারো নিট্ঠিতো চতুত্থো। ১৮০. মেণ্ডকগহপতিৰত্থু ২৯৬. তেন খো পন সমযেন ভদ্দিযনগরে মেণ্ডকো গহপতি পটিৰসতি। তস্স এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো হোতি – সীসং নহাযিত্ৰা ধঞ্ঞাগারং সম্মজ্জাপেত্ৰা বহিদ্ৰারে নিসীদতি, অন্তলিক্খা ধঞ্ঞস্স ধারা ওপতিত্ৰা ধঞ্ঞাগারং পূরেতি। ভরিযায এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো হোতি – একংযেৰ আল়্হকথালিকং উপনিসীদিত্ৰা একঞ্চ সূপভিঞ্জনকং [সূপভিঞ্জরকং (সী॰)] দাসকম্মকরপোরিসং ভত্তেন পরিৰিসতি, ন তাৰ তং খিয্যতি [খীযতি (সী॰ স্যা॰)] যাৰ সা ন ৰুট্ঠাতি। পুত্তস্স এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো হোতি – একংযেৰ সহস্সথৰিকং গহেত্ৰা দাসকম্মকরপোরিসস্স ছমাসিকং ৰেতনং দেতি, ন তাৰ তং খিয্যতি যাৰস্স হত্থগতা। সুণিসায এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো হোতি – একংযেৰ চতুদোণিকং পিটকং উপনিসীদিত্ৰা দাসকম্মকরপোরিসস্স ছমাসিকং ভত্তং দেতি, ন তাৰ তং খিয্যতি যাৰ সা ন ৰুট্ঠাতি। দাসস্স এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো হোতি – একেন নঙ্গলেন কসন্তস্স সত্ত সীতাযো গচ্ছন্তি। অস্সোসি খো রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো – ‘‘অম্হাকং কির ৰিজিতে ভদ্দিযনগরে মেণ্ডকো গহপতি পটিৰসতি। তস্স এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো – সীসং নহাযিত্ৰা ধঞ্ঞাগারং সম্মজ্জাপেত্ৰা বহিদ্ৰারে নিসীদতি, অন্তলিক্খা ধঞ্ঞস্স ধারা ওপতিত্ৰা ধঞ্ঞাগারং পূরেতি। ভরিযায এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো – একংযেৰ আল়্হকথালিকং উপনিসীদিত্ৰা একঞ্চ সূপভিঞ্জনকং দাসকম্মকরপোরিসং ভত্তেন পরিৰিসতি, ন তাৰ তং খিয্যতি যাৰ সা ন ৰুট্ঠাতি। পুত্তস্স এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো – একংযেৰ সহস্সথৰিকং গহেত্ৰা দাসকম্মকরপোরিসস্স ছমাসিকং ৰেতনং দেতি, ন তাৰ তং খিয্যতি যাৰস্স হত্থগতা। সুণিসায এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো – একংযেৰ চতুদোণিকং পিটকং উপনিসীদিত্ৰা দাসকম্মকরপোরিসস্স ছমাসিকং ভত্তং দেতি, ন তাৰ তং খিয্যতি যাৰ সা ন ৰুট্ঠাতি। দাসস্স এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো – একেন নঙ্গলেন কসন্তস্স সত্ত সীতাযো গচ্ছন্তী’’তি। অথ খো রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো অঞ্ঞতরং সব্বত্থকং মহামত্তং আমন্তেসি – ‘‘অম্হাকং কির, ভণে, ৰিজিতে ভদ্দিযনগরে মেণ্ডকো গহপতি পটিৰসতি। তস্স এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো – সীসং নহাযিত্ৰা ধঞ্ঞাগারং সম্মজ্জাপেত্ৰা বহিদ্ৰারে নিসীদতি, অন্তলিক্খা ধঞ্ঞস্স ধারা ওপতিত্ৰা ধঞ্ঞাগারং পূরেতি। ভরিযায…পে॰… পুত্তস্স… সুণিসায… দাসস্স এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো, একেন নঙ্গলেন কসন্তস্স সত্ত সীতাযো গচ্ছন্তীতি। গচ্ছ, ভণে, জানাহি। যথা মযা সামং দিট্ঠো, এৰং তৰ দিট্ঠো ভৰিস্সতী’’তি। ২৯৭. এৰং , দেৰাতি খো সো মহামত্তো রঞ্ঞো মাগধস্স সেনিযস্স বিম্বিসারস্স পটিস্সুণিত্ৰা চতুরঙ্গিনিযা সেনায যেন ভদ্দিযং তেন পাযাসি। অনুপুব্বেন যেন ভদ্দিযং যেন মেণ্ডকো গহপতি তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মেণ্ডকং গহপতিং এতদৰোচ – ‘‘অহঞ্হি, গহপতি, রঞ্ঞা আণত্তো ‘অম্হাকং কির, ভণে, ৰিজিতে ভদ্দিযনগরে মেণ্ডকো গহপতি পটিৰসতি, তস্স এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো, সীসং নহাযিত্ৰা…পে॰… ভরিযায… পুত্তস্স… সুণিসায… দাসস্স এৰরূপো ইদ্ধানুভাৰো, একেন নঙ্গলেন কসন্তস্স সত্ত সীতাযো গচ্ছন্তী’তি, গচ্ছ, ভণে, জানাহি। যথা মযা সামং দিট্ঠো, এৰং তৰ দিট্ঠো ভৰিস্সতী’তি। পস্সাম তে, গহপতি, ইদ্ধানুভাৰ’’ন্তি। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি সীসং নহাযিত্ৰা ধঞ্ঞাগারং সম্মজ্জাপেত্ৰা বহিদ্ৰারে নিসীদি, অন্তলিক্খা ধঞ্ঞস্স ধারা ওপতিত্ৰা ধঞ্ঞাগারং পূরেসি। ‘‘দিট্ঠো তে, গহপতি, ইদ্ধানুভাৰো। ভরিযায তে ইদ্ধানুভাৰং পস্সিস্সামা’’তি। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি ভরিযং আণাপেসি – ‘‘তেন হি চতুরঙ্গিনিং সেনং ভত্তেন পরিৰিসা’’তি। অথ খো মেণ্ডকস্স গহপতিস্স ভরিযা একংযেৰ আল়্হকথালিকং উপনিসীদিত্ৰা একঞ্চ সূপভিঞ্জনকং চতুরঙ্গিনিং সেনং ভত্তেন পরিৰিসি, ন তাৰ তং খিয্যতি, যাৰ সা ন ৰুট্ঠাতি। ‘‘দিট্ঠো তে, গহপতি, ভরিযাযপি ইদ্ধানুভাৰো। পুত্তস্স তে ইদ্ধানুভাৰং পস্সিস্সামা’’তি। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি পুত্তং আণাপেসি – ‘‘তেন হি চতুরঙ্গিনিযা সেনায ছমাসিকং ৰেতনং দেহী’’তি । অথ খো মেণ্ডকস্স গহপতিস্স পুত্তো একংযেৰ সহস্সথৰিকং গহেত্ৰা চতুরঙ্গিনিযা সেনায ছমাসিকং ৰেতনং অদাসি, ন তাৰ তং খিয্যতি, যাৰস্স হত্থগতা। ‘‘দিট্ঠো তে, গহপতি, পুত্তস্সপি ইদ্ধানুভাৰো। সুণিসায তে ইদ্ধানুভাৰং পস্সিস্সামা’’তি। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি সুণিসং আণাপেসি – ‘‘তেন হি চতুরঙ্গিনিযা সেনায ছমাসিকং ভত্তং দেহী’’তি। অথ খো মেণ্ডকস্স গহপতিস্স সুণিসা একংযেৰ চতুদোণিকং পিটকং উপনিসীদিত্ৰা চতুরঙ্গিনিযা সেনায ছমাসিকং ভত্তং অদাসি, ন তাৰ তং খিয্যতি যাৰ সা ন ৰুট্ঠাতি। ‘‘দিট্ঠো তে, গহপতি, সুণিসাযপি ইদ্ধানুভাৰো। দাসস্স তে ইদ্ধানুভাৰং পস্সিস্সামা’’তি। ‘‘ময্হং খো, সামি, দাসস্স ইদ্ধানুভাৰো খেত্তে পস্সিতব্বো’’তি। ‘‘অলং, গহপতি, দিট্ঠো তে দাসস্সপি ইদ্ধানুভাৰো’’তি। অথ খো সো মহামত্তো চতুরঙ্গিনিযা সেনায পুনদেৰ রাজগহং পচ্চাগঞ্ছি। যেন রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা রঞ্ঞো মাগধস্স সেনিযস্স বিম্বিসারস্স এতমত্থং আরোচেসি। ২৯৮. অথ খো ভগৰা ৰেসালিযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন ভদ্দিযং তেন চারিকং পক্কামি মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং অড্ঢতেলসেহি ভিক্খুসতেহি। অথ খো ভগৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন ভদ্দিযং তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা ভদ্দিযে ৰিহরতি জাতিযা ৰনে। অস্সোসি খো মেণ্ডকো গহপতি – ‘‘সমণো খলু ভো গোতমো সক্যপুত্তো সক্যকুলা পব্বজিতো ভদ্দিযং অনুপ্পত্তো ভদ্দিযে ৰিহরতি জাতিযা ৰনে। তং খো পন ভগৰন্তং গোতমং এৰং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’ [ভগৰাতি (ক॰)]। সো ইমং লোকং সদেৰকং সমারকং সব্রহ্মকং সস্সমণব্রাহ্মণিং পজং সদেৰমনুস্সং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেতি। সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি। সাধু খো পন তথারূপানং অরহতং দস্সনং হোতী’’তি। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি ভদ্রানি ভদ্রানি যানানি যোজাপেত্ৰা ভদ্রং ভদ্রং যানং অভিরুহিত্ৰা ভদ্রেহি ভদ্রেহি যানেহি ভদ্দিযা নিয্যাসি ভগৰন্তং দস্সনায। অদ্দসংসু খো সম্বহুলা তিত্থিযা মেণ্ডকং গহপতিং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং, দিস্ৰান মেণ্ডকং গহপতিং এতদৰোচুং – ‘‘কহং ত্ৰং, গহপতি, গচ্ছসী’’তি? ‘‘গচ্ছামহং, ভন্তে, ভগৰন্তং [ইদং পদং সী॰ স্যা॰ পোত্থকেসু নত্থি] সমণং গোতমং দস্সনাযা’’তি। ‘‘কিং পন ত্ৰং, গহপতি, কিরিযৰাদো সমানো অকিরিযৰাদং সমণং গোতমং দস্সনায উপসঙ্কমিস্সসি? সমণো হি, গহপতি, গোতমো অকিরিযৰাদো অকিরিযায ধম্মং দেসেতি, তেন চ সাৰকে ৰিনেতী’’তি। অথ খো মেণ্ডকস্স গহপতিস্স এতদহোসি – ‘‘নিস্সংসযং, খো সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ভৰিস্সতি, যথযিমে তিত্থিযা উসূযন্তী’’তি। যাৰতিকা যানস্স ভূমি, যানেন গন্ত্ৰা যানা পচ্চোরোহিত্ৰা পত্তিকোৰ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নস্স খো মেণ্ডকস্স গহপতিস্স ভগৰা অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সেয্যথিদং – দানকথং…পে॰… অপরপ্পচ্চযো সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে॰… উপাসকং মং ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গতং । অধিৰাসেতু চ মে, ভন্তে, ভগৰা স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচাপেসি – ‘‘কালো, ভন্তে, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি। অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন মেণ্ডকস্স গহপতিস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন। অথ খো মেণ্ডকস্স গহপতিস্স ভরিযা চ পুত্তো চ সুণিসা চ দাসো চ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু , উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। তেসং ভগৰা অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সেয্যথিদং – দানকথং…পে॰… অপরপ্পচ্চযা সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে॰… এতে মযং, ভন্তে, ভগৰন্তং সরণং গচ্ছাম ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। উপাসকে নো ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতে সরণং গতে’’তি। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেত্ৰা সম্পৰারেত্ৰা ভগৰন্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো মেণ্ডকো গহপতি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যাৰ, ভন্তে, ভগৰা ভদ্দিযে ৰিহরতি তাৰ অহং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স ধুৰভত্তেনা’’তি। অথ খো ভগৰা মেণ্ডকং গহপতিং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। মেণ্ডকগহপতিৰত্থ নিট্ঠিতং। ১৮১. পঞ্চগোরসাদিঅনুজাননা ২৯৯. অথ খো ভগৰা ভদ্দিযে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা মেণ্ডকং গহপতিং অনাপুচ্ছা যেন অঙ্গুত্তরাপো তেন চারিকং পক্কামি মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং অড্ঢতেলসেহি ভিক্খুসতেহি। অস্সোসি খো মেণ্ডকো গহপতি – ‘‘ভগৰা কির যেন অঙ্গুত্তরাপো তেন চারিকং পক্কন্তো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং অড্ঢতেলসেহি ভিক্খুসতেহী’’তি। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি দাসে চ কম্মকরে চ আণাপেসি – ‘‘তেন হি, ভণে, বহুং লোণম্পি, তেলম্পি, তণ্ডুলম্পি, খাদনীযম্পি সকটেসু আরোপেত্ৰা আগচ্ছথ, অড্ঢতেলসানি চ গোপালকসতানি অড্ঢতেলসানি চ ধেনুসতানি আদায আগচ্ছন্তু, যত্থ ভগৰন্তং পস্সিস্সাম তত্থ তরুণেন [ধারুণ্হেন (সী॰ স্যা॰)] খীরেন ভোজেস্সামা’’তি। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি ভগৰন্তং অন্তরামগ্গে কন্তারে সম্ভাৰেসি। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো মেণ্ডকো গহপতি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অধিৰাসেতু মে, ভন্তে, ভগৰা স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচাপেসি – ‘‘কালো, ভন্তে, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি। অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন মেণ্ডকস্স গহপতিস্স পরিৰেসনা তেনুপসঙ্কমি ; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি অড্ঢতেলসানি গোপালকসতানি আণাপেসি – ‘‘তেনহি, ভণে, একমেকং ধেনুং গহেত্ৰা একমেকস্স ভিক্খুনো উপতিট্ঠথ তরুণেন খীরেন ভোজেস্সামা’’তি। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেসি সম্পৰারেসি, তরুণেন চ খীরেন। ভিক্খূ কুক্কুচ্চাযন্তা খীরং ন পটিগ্গণ্হন্তি। পটিগ্গণ্হথ, ভিক্খৰে, পরিভুঞ্জথাতি। অথ খো মেণ্ডকো গহপতি বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেত্ৰা সম্পৰারেত্ৰা তরুণেন চ খীরেন ভগৰন্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো মেণ্ডকো গহপতি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সন্তি, ভন্তে, মগ্গা কন্তারা, অপ্পোদকা অপ্পভক্খা, ন সুকরা অপাথেয্যেন গন্তুং। সাধু, ভন্তে, ভগৰা ভিক্খূনং পাথেয্যং অনুজানাতূ’’তি। অথ খো ভগৰা মেণ্ডকং গহপতিং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, পঞ্চ গোরসে – খীরং, দধিং, তক্কং, নৰনীতং, সপ্পিং। সন্তি, ভিক্খৰে, মগ্গা কন্তারা অপ্পোদকা অপ্পভক্খা, ন সুকরা অপাথেয্যেন গন্তুং। অনুজানামি, ভিক্খৰে, পাথেয্যং পরিযেসিতুং তণ্ডুলো তণ্ডুলত্থিকেন, মুগ্গো মুগ্গত্থিকেন, মাসো মাসত্থিকেন, লোণং লোণত্থিকেন , গুল়ো গুল়ত্থিকেন, তেলং তেলত্থিকেন, সপ্পি সপ্পিত্থিকেন। সন্তি, ভিক্খৰে, মনুস্সা, সদ্ধা পসন্না, তে কপ্পিযকারকানং হত্থে হিরঞ্ঞং উপনিক্খিপন্তি – ‘ইমিনা অয্যস্স যং কপ্পিযং তং দেথা’তি। অনুজানামি, ভিক্খৰে, যং ততো কপ্পিযং তং সাদিতুং; ন ত্ৰেৰাহং, ভিক্খৰে, কেনচি পরিযাযেন জাতরূপরজতং সাদিতব্বং পরিযেসিতব্বন্তি ৰদামী’’তি। পঞ্চগোরসাদিঅনুজাননা নিট্ঠিতা। ১৮২. কেণিযজটিলৰত্থু ৩০০. [ম॰ নি॰ ২.৩৯৬ আদযো; সু॰ নি॰ সেলসুত্তম্পি পস্সিতব্বং] অথ খো ভগৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন আপণং তদৰসরি। অস্সোসি খো কেণিযো জটিলো – ‘‘সমণো খলু ভো গোতমো সক্যপুত্তো সক্যকুলা পব্বজিতো আপণং অনুপ্পত্তো, তং খো পন ভৰন্তং গোতমং এৰং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো…পে॰… সাধু খো পন তথারূপানং অরহতং দস্সনং হোতী’’তি। অথ খো কেণিযস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘কিং নু খো অহং সমণস্স গোতমস্স হরাপেয্য’’ন্তি। অথ খো কেণিযস্স জটিলস্স এতদহোসি – ‘‘যেপি খো তে ব্রাহ্মণানং [অযং পাঠো দী॰ নি॰ ১.২৮৫, ৫২৬, ৫৩৬; ম॰ নি॰ ২.৪২৭; অ॰ নি॰ ৫.১৯১-১৯২ আদযো] পুব্বকা ইসযো মন্তানং কত্তারো মন্তানং পৰত্তারো, যেসমিদং এতরহি ব্রাহ্মণা পোরাণং মন্তপদং গীতং পৰুত্তং সমিহিতং, তদনুগাযন্তি তদনুভাসন্তি, ভাসিতমনুভাসন্তি, ৰাচিতমনুৰাচেন্তি, সেয্যথিদং – অট্ঠকো ৰামকো ৰামদেৰো ৰেস্সামিত্তো যমতগ্গি [যমদগ্গি (ক॰)] অঙ্গীরসো ভারদ্ৰাজো ৰাসেট্ঠো কস্সপো ভগু [অযং পাঠো দী॰ নি॰ ১.২৮৫, ৫২৬, ৫৩৬; ম॰ নি॰ ২.৪২৭; অ॰ নি॰ ৫.১৯১-১৯২ আদযো], রত্তূপরতা ৰিরতা ৰিকালভোজনা, তে এৰরূপানি পানানি সাদিযিংসু। সমণোপি গোতমো রত্তূপরতো ৰিরতো ৰিকালভোজনা, অরহতি সমণোপি গোতমো এৰরূপানি পানানি সাদিযিতু’’ন্তি পহূতং পানং পটিযাদাপেত্ৰা কাজেহি গাহাপেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি; সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো কেণিযো জটিলো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘পটিগ্গণ্হাতু মে ভৰং গোতমো পান’’ন্তি। তেন হি, কেণিয, ভিক্খূনং দেহীতি। অথ খো কেণিযো জটিলো ভিক্খূনং দেতি। ভিক্খূ কুক্কুচ্চাযন্তা ন পটিগ্গণ্হন্তি। পটিগ্গণ্হথ, ভিক্খৰে, পরিভুঞ্জথাতি। অথ খো কেণিযো জটিলো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পহূতেহি পানেহি সহত্থা সন্তপ্পেত্ৰা সম্পৰারেত্ৰা ভগৰন্তং ধোতহত্থং ওনীতপত্তপাণিং একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো কেণিযং জটিলং ভগৰা ধম্মিযা কথায সন্দস্সেসি সমাদপেসি সমুত্তেজেসি সম্পহংসেসি। অথ খো কেণিযো জটিলো ভগৰতা ধম্মিযা কথায সন্দস্সিতো সমাদপিতো সমুত্তেজিতো সম্পহংসিতো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অধিৰাসেতু মে ভৰং গোতমো স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। মহা খো, কেণিয, ভিক্খুসঙ্ঘো অড্ঢতেলসানি ভিক্খুসতানি, ত্ৰঞ্চ ব্রাহ্মণেসু অভিপ্পসন্নোতি। দুতিযম্পি খো কেণিযো জটিলো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিঞ্চাপি খো, ভো গোতম, মহা ভিক্খুসঙ্ঘো অড্ঢতেলসানি ভিক্খুসতানি, অহঞ্চ ব্রাহ্মণেসু অভিপ্পসন্নো, অধিৰাসেতু মে ভৰং গোতমো স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। মহা খো, কেণিয, ভিক্খুসঙ্ঘো অড্ঢতেলসানি ভিক্খুসতানি, ত্ৰঞ্চ ব্রাহ্মণেসু অভিপ্পসন্নোতি । ততিযম্পি খো কেণিযো জটিলো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিঞ্চাপি খো, ভো গোতম, মহা ভিক্খুসঙ্ঘো অড্ঢতেলসানি ভিক্খুসতানি, অহঞ্চ ব্রাহ্মণেসু অভিপ্পসন্নো, অধিৰাসেতু ভৰং গোতমো স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো কেণিযো জটিলো ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, অট্ঠ পানানি – অম্বপানং জম্বুপানং চোচপানং মোচপানং মধূকপানং [মধুপানং (সী॰ স্যা॰)] মুদ্দিকপানং সালূকপানং ফারুসকপানং। অনুজানামি, ভিক্খৰে, সব্বং ফলরসং ঠপেত্ৰা ধঞ্ঞফলরসং। অনুজানামি, ভিক্খৰে, সব্বং পত্তরসং ঠপেত্ৰা ডাকরসং। অনুজানামি, ভিক্খৰে, সব্বং পুপ্ফরসং ঠপেত্ৰা মধূকপুপ্ফরসং। অনুজানামি, ভিক্খৰে, উচ্ছুরস’’ন্তি। অথ খো কেণিযো জটিলো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন সকে অস্সমে পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচাপেসি – ‘‘কালো, ভো গোতম, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি। অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন কেণিযস্স জটিলস্স অস্সমো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন। অথ খো কেণিযো জটিলো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেত্ৰা সম্পৰারেত্ৰা ভগৰন্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো কেণিযং জটিলং ভগৰা ইমাহি গাথাহি অনুমোদি – ‘‘অগ্গিহুত্তমুখা যঞ্ঞা, সাৰিত্তী ছন্দসো মুখং। রাজা মুখং মনুস্সানং, নদীনং সাগরো মুখং॥ ‘‘নক্খত্তানং মুখং চন্দো, আদিচ্চো তপতং মুখং। পুঞ্ঞং আকঙ্খমানানং সঙ্ঘো, ৰে যজতং মুখ’’ন্তি॥ অথ খো ভগৰা কেণিযং জটিলং ইমাহি গাথাহি অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। কেণিযজটিলৰত্থু নিট্ঠিতং। ১৮৩. রোজমল্লৰত্থু ৩০১. অথ খো ভগৰা আপণে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন কুসিনারা তেন চারিকং পক্কামি মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং অড্ঢতেলসেহি ভিক্খুসতেহি। অস্সোসুং খো কোসিনারকা মল্লা – ‘‘ভগৰা কির কুসিনারং আগচ্ছতি মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং অড্ঢতেলসেহি ভিক্খুসতেহী’’তি। তে সঙ্গরং [সঙ্করং (ক॰)] অকংসু – ‘‘যো ভগৰতো পচ্চুগ্গমনং ন করিস্সতি, পঞ্চসতানিস্স দণ্ডো’’তি। তেন খো পন সমযেন রোজো মল্লো আযস্মতো আনন্দস্স সহাযো হোতি। অথ খো ভগৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন কুসিনারা তদৰসরি। অথ খো কোসিনারকা মল্লা ভগৰতো পচ্চুগ্গমনং অকংসু। অথ খো রোজো মল্লো ভগৰতো পচ্চুগ্গমনং করিত্ৰা যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতং খো রোজং মল্লং আযস্মা আনন্দো এতদৰোচ – ‘‘উল়ারং খো তে ইদং, আৰুসো রোজ, যং ত্ৰং ভগৰতো পচ্চুগ্গমনং অকাসী’’তি। ‘‘নাহং, ভন্তে আনন্দ, বহুকতো বুদ্ধে ৰা ধম্মে ৰা সঙ্ঘে ৰা; অপি চ ঞাতীহি সঙ্গরো কতো – ‘যো ভগৰতো পচ্চুগ্গমনং ন করিস্সতি, পঞ্চসতানিস্স দণ্ডো’’’তি; সো খো অহং, ভন্তে আনন্দ, ঞাতীনং দণ্ডভযা এৰাহং ভগৰতো পচ্চুগ্গমনং অকাসিন্তি। অথ খো আযস্মা আনন্দো অনত্তমনো অহোসি’ কথঞ্হি নাম রোজো মল্লো এৰং ৰক্খতী’তি? অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অযং, ভন্তে, রোজো মল্লো অভিঞ্ঞাতো ঞাতমনুস্সো। মহত্থিকো খো পন এৰরূপানং ঞাতমনুস্সানং ইমস্মিং ধম্মৰিনযে পসাদো। সাধু, ভন্তে, ভগৰা তথা করোতু, যথা রোজো মল্লো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে পসীদেয্যা’’তি। ‘‘ন খো তং, আনন্দ, দুক্করং তথাগতেন, যথা রোজো মল্লো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে পসীদেয্যা’’তি। অথ খো ভগৰা রোজং মল্লং মেত্তেন চিত্তেন ফরিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পাৰিসি। অথ খো রোজো মল্লো ভগৰতো মেত্তেন চিত্তেন ফুট্ঠো, সেয্যথাপি নাম গাৰিং তরুণৰচ্ছো, এৰমেৰ, ৰিহারেন ৰিহারং পরিৰেণেন পরিৰেণং উপসঙ্কমিত্ৰা ভিক্খূ পুচ্ছতি – ‘‘কহং নু খো, ভন্তে, এতরহি সো ভগৰা ৰিহরতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো, দস্সনকামা হি মযং তং ভগৰন্তং অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধ’’ন্তি। ‘‘এসাৰুসো রোজ, ৰিহারো সংৰুতদ্ৰারো, তেন অপ্পসদ্দো উপসঙ্কমিত্ৰা অতরমানো আল়িন্দং পৰিসিত্ৰা উক্কাসিত্ৰা অগ্গল়ং আকোটেহি, ৰিৰরিস্সতি তে ভগৰা দ্ৰার’’ন্তি। অথ খো রোজো মল্লো যেন সো ৰিহারো সংৰুতদ্ৰারো, তেন অপ্পসদ্দো উপসঙ্কমিত্ৰা অতরমানো আল়িন্দং পৰিসিত্ৰা উক্কাসিত্ৰা অগ্গল়ং আকোটেসি। ৰিৰরি ভগৰা দ্ৰারং। অথ খো রোজো মল্লো ৰিহারং পৰিসিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নস্স খো রোজস্স মল্লস্স ভগৰা অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সেয্যথিদং – দানকথং…পে॰… অপরপ্পচ্চযো সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সাধু, ভন্তে, অয্যা মমঞ্ঞেৰ পটিগ্গণ্হেয্যুং চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং, নো অঞ্ঞেস’’ন্তি। ‘‘যেসং খো, রোজ, সেক্খেন ঞাণেন সেক্খেন দস্সনেন ধম্মো দিট্ঠো সেয্যথাপি তযা, তেসম্পি এৰং হোতি – ‘অহো নূন অয্যা অম্হাকঞ্ঞেৰ পটিগ্গণ্হেয্যুং চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং, নো অঞ্ঞেস’ন্তি। তেন হি, রোজ, তৰ চেৰ পটিগ্গহিস্সন্তি অঞ্ঞেসঞ্চা’’তি। ৩০২. তেন খো পন সমযেন কুসিনারাযং পণীতানং ভত্তানং ভত্তপটিপাটি অট্ঠিতা হোতি। অথ খো রোজস্স মল্লস্স পটিপাটিং অলভন্তস্স এতদহোসি – ‘‘যংনূনাহং ভত্তগ্গং ওলোকেয্যং, যং ভত্তগ্গে নাস্স, তং পটিযাদেয্য’’ন্তি। অথ খো রোজো মল্লো ভত্তগ্গং ওলোকেন্তো দ্ৰে নাদ্দস – ডাকঞ্চ পিট্ঠখাদনীযঞ্চ। অথ খো রোজো মল্লো যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘ইধ মে, ভন্তে আনন্দ, পটিপাটিং অলভন্তস্স এতদহোসি – ‘যংনূনাহং ভত্তগ্গং ওলোকেয্যং, যং ভত্তগ্গে নাস্স, তং পটিযাদেয্য’ন্তি। সো খো অহং, ভন্তে আনন্দ, ভত্তগ্গং ওলোকেন্তো দ্ৰে নাদ্দসং – ডাকঞ্চ পিট্ঠখাদনীযঞ্চ। সচাহং, ভন্তে আনন্দ, পটিযাদেয্যং ডাকঞ্চ পিট্ঠখাদনীযঞ্চ, পটিগ্গণ্হেয্য মে ভগৰা’’তি? ‘‘তেন হি, রোজ, ভগৰন্তং পটিপুচ্ছিস্সামী’’তি। অথ খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসি। ‘‘তেন হানন্দ, পটিযাদেতূ’’তি। ‘‘তেন হি, রোজ, পটিযাদেহী’’তি। অথ খো রোজো মল্লো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন পহূতং ডাকঞ্চ পিট্ঠখাদনীযঞ্চ পটিযাদাপেত্ৰা ভগৰতো উপনামেসি ‘‘পটিগ্গণ্হাতু মে, ভন্তে, ভগৰা ডাকঞ্চ পিট্ঠখাদনীযঞ্চা’’তি। ‘‘তেন হি, রোজ, ভিক্খূনং দেহী’’তি। অথ খো রোজো মল্লো ভিক্খূনং দেতি। ভিক্খূ কুক্কুচ্চাযন্তা ন পটিগ্গণ্হন্তি । ‘‘পটিগ্গণ্হথ, ভিক্খৰে, পরিভুঞ্জথা’’তি। অথ খো রোজো মল্লো বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পহূতেহি ডাকেহি চ পিট্ঠখাদনীযেহি চ সহত্থা সন্তপ্পেত্ৰা সম্পৰারেত্ৰা ভগৰন্তং ধোতহত্থং ওনীতপত্তপাণিং একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো রোজং মল্লং ভগৰা ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সব্বঞ্চ ডাকং সব্বঞ্চ পিট্ঠখাদনীয’’ন্তি। রোজমল্লৰত্থু নিট্ঠিতং। ১৮৪. ৰুড্ঢপব্বজিতৰত্থু ৩০৩. অথ খো ভগৰা কুসিনারাযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন আতুমা তেন চারিকং পক্কামি মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং অড্ঢতেলসেহি ভিক্খুসতেহি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ৰুড্ঢপব্বজিতো আতুমাযং পটিৰসতি নহাপিতপুব্বো। তস্স দ্ৰে দারকা হোন্তি, মঞ্জুকা পটিভানেয্যকা, দক্খা পরিযোদাতসিপ্পা সকে আচরিযকে নহাপিতকম্মে। অস্সোসি খো সো ৰুড্ঢপব্বজিতো – ‘‘ভগৰা কির আতুমং আগচ্ছতি মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং অড্ঢতেলসেহিভিক্খুসতেহী’’তি। অথ খো সো ৰুড্ঢপব্বজিতো তে দারকে এতদৰোচ – ‘‘ভগৰা কির, তাতা, আতুমং আগচ্ছতি মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং অড্ঢতেলসেহি ভিক্খুসতেহি। গচ্ছথ তুম্হে, তাতা, খুরভণ্ডং আদায নাল়িযাৰাপকেন অনুঘরকং অনুঘরকং আহিণ্ডথ, লোণম্পি, তেলম্পি, তণ্ডুলম্পি, খাদনীযম্পি সংহরথ, ভগৰতো আগতস্স যাগুপানং করিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, তাতা’’তি খো তে দারকা তস্স ৰুড্ঢপব্বজিতস্স পটিস্সুণিত্ৰা খুরভণ্ডং আদায নাল়িযাৰাপকেন অনুঘরকং অনুঘরকং আহিণ্ডন্তি, লোণম্পি, তেলম্পি, তণ্ডুলম্পি, খাদনীযম্পি সংহরন্তা। মনুস্সা তে দারকে মঞ্জুকে পটিভানেয্যকে পস্সিত্ৰা যেপি ন কারাপেতুকামা তেপি কারাপেন্তি, কারাপেত্ৰাপি বহুং দেন্তি। অথ খো তে দারকা বহুং লোণম্পি, তেলম্পি, তণ্ডুলম্পি, খাদনীযম্পি সংহরিংসু। অথ খো ভগৰা অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন আতুমা তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা আতুমাযং ৰিহরতি ভুসাগারে। অথ খো সো ৰুড্ঢপব্বজিতো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন পহূতং যাগুং পটিযাদাপেত্ৰা ভগৰতো উপনামেসি – ‘‘পটিগ্গণ্হাতু মে, ভন্তে, ভগৰা যাগু’’ন্তি। জানন্তাপি তথাগতা পুচ্ছন্তি…পে॰… সাৰকানং ৰা সিক্খাপদং পঞ্ঞপেস্সামাতি। অথ খো ভগৰা তং ৰুড্ঢপব্বজিতং এতদৰোচ – ‘‘কুতাযং, ভিক্খু যাগূ’’তি? অথ খো সো ৰুড্ঢপব্বজিতো ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসি। ৰিগরহি বুদ্ধো ভগৰা, ‘‘অননুচ্ছৰিকং, মোঘপুরিস, অননুলোমিকং অপ্পতিরূপং অস্সামণকং অকপ্পিযং অকরণীযং। কথঞ্হি নাম ত্ৰং, মোঘপুরিস, পব্বজিতো অকপ্পিযে সমাদপেস্সসি [সমাদপেসি (ক॰)]। নেতং, মোঘপুরিস, অপ্পসন্নানং ৰা পসাদায…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি ‘ন, ভিক্খৰে, পব্বজিতেন অকপ্পিযে সমাদপেতব্বং, যো সমাদপেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। ন চ, ভিক্খৰে, নহাপিতপুব্বেন খুরভণ্ডং পরিহরিতব্বং। যো পরিহরেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’’তি। অথ খো ভগৰা আতুমাযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন সাৰত্থি তেন চারিকং পক্কামি। অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন সাৰত্থি তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তেন খো পন সমযেন সাৰত্থিযং বহুং ফলখাদনীযং উপ্পন্নং হোতি। অথ খো ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘কিং নু খো ভগৰতা ফলখাদনীযং অনুঞ্ঞাতং, কিং অননুঞ্ঞাত’’ন্তি? ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, সব্বং ফলখাদনীয’’ন্তি। ৩০৪. তেন খো পন সমযেন সঙ্ঘিকানি বীজানি পুগ্গলিকায ভূমিযা রোপিযন্তি, পুগ্গলিকানি বীজানি সঙ্ঘিকায ভূমিযা রোপিযন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। সঙ্ঘিকানি, ভিক্খৰে, বীজানি পুগ্গলিকায ভূমিযা রোপিতানি ভাগং দত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বানি। পুগ্গলিকানি বীজানি সঙ্ঘিকায ভূমিযা রোপিতানি ভাগং দত্ৰা পরিভুঞ্জিতব্বানীতি। ৰুড্ঢপব্বজিতৰত্থু নিট্ঠিতং। ১৮৫. চতুমহাপদেসকথা ৩০৫. তেন খো পন সমযেন ভিক্খূনং কিস্মিঞ্চি কিস্মিঞ্চি ঠানে কুক্কুচ্চং উপ্পজ্জতি – ‘‘কিং নু খো ভগৰতা অনুঞ্ঞাতং, কিং অননুঞ্ঞাত’’ন্তি? ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘যং, ভিক্খৰে, মযা ‘ইদং ন কপ্পতী’তি অপ্পটিক্খিত্তং তঞ্চে অকপ্পিযং অনুলোমেতি, কপ্পিযং পটিবাহতি, তং ৰো ন কপ্পতি। যং, ভিক্খৰে, মযা ‘ইদং ন কপ্পতী’তি অপ্পটিক্খিত্তং তঞ্চে কপ্পিযং অনুলোমেতি, অকপ্পিযং পটিবাহতি, তং ৰো কপ্পতি। যং, ভিক্খৰে, মযা ‘ইদং কপ্পতী’তি অননুঞ্ঞাতং তঞ্চে অকপ্পিযং অনুলোমেতি, কপ্পিযং পটিবাহতি, তং ৰো ন কপ্পতি। যং, ভিক্খৰে, মযা ‘ইদং কপ্পতী’তি অননুঞ্ঞাতং, তঞ্চে কপ্পিযং অনুলোমেতি, অকপ্পিযং পটিবাহতি, তং ৰো কপ্পতী’’তি। অথ খো ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘কপ্পতি নু খো যাৰকালিকেন যামকালিকং, ন নু খো কপ্পতি? কপ্পতি নু খো যাৰকালিকেন সত্তাহকালিকং, ন নু খো কপ্পতি? কপ্পতি নু খো যাৰকালিকেন যাৰজীৰিকং, ন নু খো কপ্পতি? কপ্পতি নু খো যামকালিকেন সত্তাহকালিকং, ন নু খো কপ্পতি? কপ্পতি নু খো যামকালিকেন যাৰজীৰিকং, ন নু খো কপ্পতি? কপ্পতি নু খো সত্তাহকালিকেন যাৰজীৰিকং, ন নু খো কপ্পতী’’তি? ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ‘‘যাৰকালিকেন, ভিক্খৰে, যামকালিকং, তদহু পটিগ্গহিতং কালে কপ্পতি, ৰিকালে ন কপ্পতি। যাৰকালিকেন, ভিক্খৰে, সত্তাহকালিকং, তদহু পটিগ্গহিতং কালে কপ্পতি, ৰিকালে ন কপ্পতি। যাৰকালিকেন, ভিক্খৰে, যাৰজীৰিকং, তদহু পটিগ্গহিতং কালে কপ্পতি, ৰিকালে ন কপ্পতি। যামকালিকেন, ভিক্খৰে, সত্তাহকালিকং, তদহু পটিগ্গহিতং যামে কপ্পতি, যামাতিক্কন্তে ন কপ্পতি। যামকালিকেন, ভিক্খৰে, যাৰজীৰিকং, তদহু পটিগ্গহিতং যামে কপ্পতি, যামাতিক্কন্তে ন কপ্পতি। সত্তাহকালিকেন, ভিক্খৰে, যাৰজীৰিকং পটিগ্গহিতং, সত্তাহং কপ্পতি, সত্তাহাতিক্কন্তে ন কপ্পতী’’তি। চতুমহাপদেসকথা নিট্ঠিতা। ভেসজ্জক্খন্ধকো ছট্ঠো। ১৮৬. তস্সুদ্দানং সারদিকে ৰিকালেপি, ৰসং মূলে পিট্ঠেহি চ। কসাৰেহি পণ্ণং ফলং, জতু লোণং ছকণঞ্চ॥ চুণ্ণং চালিনি মংসঞ্চ, অঞ্জনং উপপিসনী [উপপিং সনী (সী॰), উপপিং সনং (স্যা॰)]। অঞ্জনী উচ্চাপারুতা, সলাকা সলাকঠানিং [সলাকোধনী (সী॰ স্যা॰)]॥ থৰিকংসবদ্ধকং সুত্তং, মুদ্ধনিতেলনত্থু চ। নত্থুকরণী ধূমঞ্চ, নেত্তঞ্চাপিধনত্থৰি॥ তেলপাকেসু মজ্জঞ্চ, অতিক্খিত্তং অব্ভঞ্জনং। তুম্বং সেদং সম্ভারঞ্চ, মহা ভঙ্গোদকং তথা॥ দককোট্ঠং লোহিতঞ্চ, ৰিসাণং পাদব্ভঞ্জনং। পজ্জং সত্থং কসাৰঞ্চ, তিলকক্কং কবল়িকং॥ চোল়ং সাসপকুট্টঞ্চ, ধূম সক্খরিকায চ। ৰণতেলং ৰিকাসিকং, ৰিকটঞ্চ পটিগ্গহং॥ গূথং করোন্তো লোল়িঞ্চ, খারং মুত্তহরীতকং। গন্ধা ৰিরেচনঞ্চেৰ, অচ্ছাকটং কটাকটং॥ পটিচ্ছাদনি পব্ভারা, আরাম সত্তাহেন চ। গুল়ং মুগ্গং সোৰীরঞ্চ, সামংপাকা পুনাপচে॥ পুনানুঞ্ঞাসি দুব্ভিক্খে, ফলঞ্চ তিলখাদনী। পুরেভত্তং কাযডাহো, নিব্বত্তঞ্চ ভগন্দলং॥ ৰত্থিকম্মঞ্চ সুপ্পিঞ্চ, মনুস্সমংসমেৰ চ। হত্থিঅস্সা সুনখো চ, অহি সীহঞ্চ দীপিকং [হত্থিঅস্সসুনখাহি, সীহব্যগ্ঘঞ্চ দীপিকং (সী॰)]॥ অচ্ছতরচ্ছমংসঞ্চ, পটিপাটি চ যাগু চ। তরুণং অঞ্ঞত্র গুল়ং, সুনিধাৰসথাগারং॥ গঙ্গা কোটিসচ্চকথা, অম্বপালী চ লিচ্ছৰী। উদ্দিস্স কতং সুভিক্খং, পুনদেৰ পটিক্খিপি॥ মেঘো যসো মেণ্ডকো, চ গোরসং পাথেয্যকেন চ। কেণি অম্বো জম্বু চোচ, মোচমধুমুদ্দিকসালুকং॥ ফারুসকা ডাকপিট্ঠং, আতুমাযং নহাপিতো। সাৰত্থিযং ফলং বীজং, কিস্মিং ঠানে চ কালিকেতি॥ ইমম্হি খন্ধকে ৰত্থূ একসতং ছৰত্থু। ভেসজ্জক্খন্ধকো নিট্ঠিতো। |