৭. সঙ্ঘভেদকক্খন্ধকং
১. পঠমভাণৰারো ছসক্যপব্বজ্জাকথা ৩৩০. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা অনুপিযাযং ৰিহরতি, অনুপিযং নাম মল্লানং নিগমো। তেন খো পন সমযেন অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতা সক্যকুমারা ভগৰন্তং পব্বজিতং অনুপব্বজন্তি। তেন খো পন সমযেন মহানামো চ সক্কো অনুরুদ্ধো চ সক্কো দ্ৰেভাতিকা হোন্তি। অনুরুদ্ধো সক্কো সুখুমালো হোতি। তস্স তযো পাসাদা হোন্তি – একো হেমন্তিকো, একো গিম্হিকো, একো ৰস্সিকো। সো ৰস্সিকে পাসাদে চত্তারো মাসে [ৰস্সিকে পাসাদে ৰস্সিকে চত্তারো মাসে (সী॰)]নিপ্পুরিসেহি তূরিযেহি পরিচারযমানো [পরিচারিযমানো (ক॰)] ন হেট্ঠাপাসাদং ওরোহতি। অথ খো মহানামস্স সক্কস্স এতদহোসি – ‘‘এতরহি খো অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতা সক্যকুমারা ভগৰন্তং পব্বজিতং অনুপব্বজন্তি। অম্হাকঞ্চ পন কুলা নত্থি কোচি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো। যংনূনাহং ৰা পব্বজেয্যং, অনুরুদ্ধো ৰা’’তি। অথ খো মহানামো সক্কো যেন অনুরুদ্ধো সক্কো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা অনুরুদ্ধং সক্কং এতদৰোচ – ‘‘এতরহি, তাত অনুরুদ্ধ, অভিঞ্ঞাতা অভিঞ্ঞাতা সক্যকুমারা ভগৰন্তং পব্বজিতং অনুপব্বজন্তি। অম্হাকঞ্চ পন কুলা নত্থি কোচি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো। তেন হি ত্ৰং ৰা পব্বজ, অহং ৰা পব্বজিস্সামী’’তি। ‘‘অহং খো সুখুমালো, নাহং সক্কোমি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতুং। ত্ৰং পব্বজাহী’’তি। ‘‘এহি খো তে, তাত অনুরুদ্ধ, ঘরাৰাসত্থং অনুসাসিস্সামি। পঠমং খেত্তং কসাপেতব্বং। কসাপেত্ৰা ৰপাপেতব্বং। ৰপাপেত্ৰা উদকং অভিনেতব্বং। উদকং অভিনেত্ৰা উদকং নিন্নেতব্বং। উদকং নিন্নেত্ৰা নিদ্ধাপেতব্বং। নিদ্ধাপেত্ৰা [নিড্ডহেতব্বং, নিড্ডহেত্ৰা (সী॰)] লৰাপেতব্বং। লৰাপেত্ৰা উব্বাহাপেতব্বং। উব্বাহাপেত্ৰা পুঞ্জং কারাপেতব্বং। পুঞ্জং কারাপেত্ৰা মদ্দাপেতব্বং। মদ্দাপেত্ৰা পলালানি উদ্ধরাপেতব্বানি। পলালানি উদ্ধরাপেত্ৰা ভুসিকা উদ্ধরাপেতব্বা। ভুসিকং উদ্ধরাপেত্ৰা ওপুনাপেতব্বং [ওফুনাপেতব্বং (স্যা॰ ক॰), ওফুণাপেতব্বং (যোজনা)]। ওপুনাপেত্ৰা অতিহরাপেতব্বং। অতিহরাপেত্ৰা আযতিম্পি ৰস্সং এৰমেৰ কাতব্বং, আযতিম্পি ৰস্সং এৰমেৰ কাতব্ব’’ন্তি। ‘‘ন কম্মা খীযন্তি? ন কম্মানং অন্তো পঞ্ঞাযতি? কদা কম্মা খীযিস্সন্তি? কদা কম্মানং অন্তো পঞ্ঞাযিস্সতি? কদা মযং অপ্পোস্সুক্কা পঞ্চহি কামগুণেহি সমপ্পিতা সমঙ্গীভূতা পরিচারেস্সামা’’তি? ‘‘ন হি, তাত অনুরুদ্ধ, কম্মা খীযন্তি। ন কম্মানং অন্তো পঞ্ঞাযতি। অখীণেৰ কম্মে পিতরো চ পিতামহা চ কালঙ্কতা’’তি। ‘‘তেন হি ত্ৰঞ্ঞেৰ ঘরাৰাসত্থেন উপজানাহি। অহং অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিস্সামী’’তি। অথ খো অনুরুদ্ধো সক্কো যেন মাতা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা মাতরং এতদৰোচ – ‘‘ইচ্ছামহং, অম্ম, অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতুং। অনুজানাহি মং অগারস্মা অনগারিযং পব্বজ্জাযা’’তি। এৰং ৰুত্তে অনুরুদ্ধস্স সক্কস্স মাতা অনুরুদ্ধং সক্কং এতদৰোচ – ‘‘তুম্হে খো মে, তাত অনুরুদ্ধ, দ্ৰে পুত্তা পিযা মনাপা অপ্পটিকূলা। মরণেনপি ৰো অকামকা ৰিনা ভৰিস্সামি। কিং পনাহং তুম্হে জীৰন্তে অনুজানিস্সামি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজ্জাযা’’তি? দুতিযম্পি খো…পে॰… ততিযম্পি খো অনুরুদ্ধো সক্কো মাতরং এতদৰোচ – ‘‘ইচ্ছামহং, অম্ম, অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতুং। অনুজানাহি মং অগারস্মা অনগারিযং পব্বজ্জাযা’’তি [ইমস্স অনন্তরং কেসুচি পোত্থকেসু এৰম্পি পাঠো দিস্সতি –- ‘‘এৰং ৰুত্তে অনুরুদ্ধস্স সক্কস্স মাতা এৰমাহ ‘সচে তাত অনুরুদ্ধ ভদ্দিযো সক্যরাজা সক্যানং রজ্জং কারেতি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজতি, এৰং ত্ৰম্পি পব্বজাহী’’’তি]। তেন খো পন সমযেন ভদ্দিযো সক্যরাজা সক্যানং রজ্জং কারেতি। সো চ অনুরুদ্ধস্স সক্কস্স সহাযো হোতি। অথ খো অনুরুদ্ধস্স সক্কস্স মাতা – ‘অযং খো ভদ্দিযো সক্যরাজা সক্যানং রজ্জং কারেতি; অনুরুদ্ধস্স সক্কস্স সহাযো; সো ন উস্সহতি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতু’ন্তি – অনুরুদ্ধং সক্কং এতদৰোচ – ‘‘সচে, তাত অনুরুদ্ধ, ভদ্দিযো সক্যরাজা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজতি, এৰং ত্ৰম্পি পব্বজাহী’’তি। অথ খো অনুরুদ্ধো সক্কো যেন ভদ্দিযো সক্যরাজা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভদ্দিযং সক্যরাজানং এতদৰোচ – ‘‘মম খো, সম্ম, পব্বজ্জা তৰ পটিবদ্ধা’’তি। ‘‘সচে তে, সম্ম, পব্বজ্জা মম পটিবদ্ধা ৰা অপ্পটিবদ্ধা ৰা সা হোতু, অহং তযা; যথা সুখং পব্বজাহী’’তি। ‘‘এহি, সম্ম, উভো অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিস্সামা’’তি। ‘‘নাহং, সম্ম, সক্কোমি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতুন্তি । যং তে সক্কা অঞ্ঞং মযা কাতুং, ক্যাহং [ত্যাহং (সী॰ স্যা॰)] করিস্সামি। ত্ৰং পব্বজাহী’’তি। ‘‘মাতা খো মং, সম্ম, এৰমাহ – ‘সচে, তাত অনুরুদ্ধ, ভদ্দিযো সক্যরাজা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজতি, এৰং ত্ৰম্পি পব্বজাহী’’’তি। ‘‘ভাসিতা খো পন তে, সম্ম, এসা ৰাচা। সচে তে, সম্ম, পব্বজ্জা মম পটিবদ্ধা ৰা, অপ্পটিবদ্ধা ৰা সা হোতু, অহং তযা; যথা সুখং পব্বজাহী’’তি। ‘‘এহি, সম্ম, উভো অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিস্সামা’’তি। তেন খো পন সমযেন মনুস্সা সচ্চৰাদিনো হোন্তি, সচ্চপটিঞ্ঞা। অথ খো ভদ্দিযো সক্যরাজা অনুরুদ্ধং সক্কং এতদৰোচ – ‘‘আগমেহি, সম্ম, সত্তৰস্সানি। সত্তন্নং ৰস্সানং অচ্চযেন উভো অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিস্সামা’’তি। ‘‘অতিচিরং, সম্ম, সত্তৰস্সানি। নাহং সক্কোমি সত্তৰস্সানি আগমেতু’’ন্তি। ‘‘আগমেহি, সম্ম, ছৰস্সানি…পে॰… পঞ্চৰস্সানি… চত্তারি ৰস্সানি… তীণি ৰস্সানি… দ্ৰে ৰস্সানি… একং ৰস্সং। একস্স ৰস্সস্স অচ্চযেন উভো অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিস্সামা’’তি। ‘‘অতিচিরং, সম্ম, একৰস্সং। নাহং সক্কোমি একং ৰস্সং আগমেতু’’ন্তি। ‘‘আগমেহি, সম্ম, সত্তমাসে। সত্তন্নং মাসানং অচ্চযেন উভোপি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিস্সামা’’তি। ‘‘অতিচিরং, সম্ম, সত্তমাসা। নাহং সক্কোমি সত্তমাসে আগমেতু’’ন্তি। ‘‘আগমেহি, সম্ম, ছ মাসে…পে॰… পঞ্চ মাসে… চত্তারো মাসে… তযো মাসে… দ্ৰে মাসে… একং মাসং… অড্ঢমাসং। অড্ঢমাসস্স অচ্চযেন উভোপি অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিস্সামা’’তি। ‘‘অতিচিরং, সম্ম, অড্ঢমাসো। নাহং সক্কোমি অড্ঢমাসং আগমেতু’’ন্তি। ‘‘আগমেহি, সম্ম, সত্তাহং যাৰাহং পুত্তে চ ভাতরো চ রজ্জং নিয্যাদেমী’’তি। ‘‘ন চিরং, সম্ম, সত্তাহো, আগমেস্সামী’’তি। ৩৩১. অথ খো ভদ্দিযো চ সক্যরাজা অনুরুদ্ধো চ আনন্দো চ ভগু চ কিমিলো চ দেৰদত্তো চ, উপালিকপ্পকেন সত্তমা, যথা পুরে চতুরঙ্গিনিযা সেনায উয্যানভূমিং নিয্যন্তি, এৰমেৰ চতুরঙ্গিনিযা সেনায নিয্যিংসু। তে দূরং গন্ত্ৰা সেনং নিৰত্তাপেত্ৰা পরৰিসযং ওক্কমিত্ৰা আভরণং ওমুঞ্চিত্ৰা উত্তরাসঙ্গেন ভণ্ডিকং বন্ধিত্ৰা উপালিং কপ্পকং এতদৰোচুং – ‘‘হন্দ, ভণে উপালি, নিৰত্তস্সু; অলং তে এত্তকং জীৰিকাযা’’তি। অথ খো উপালিস্স কপ্পকস্স নিৰত্তন্তস্স এতদহোসি – ‘‘চণ্ডা খো সাকিযা; ইমিনা কুমারা নিপ্পাতিতাতি ঘাতাপেয্যুম্পি মং। ইমে হি নাম সক্যকুমারা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিস্সন্তি। কিমঙ্গ [কিমঙ্গ (সী॰)] পনাহ’’ন্তি। ভণ্ডিকং মুঞ্চিত্ৰা তং ভণ্ডং রুক্খে আলগ্গেত্ৰা ‘যো পস্সতি, দিন্নংযেৰ হরতূ’তি ৰত্ৰা যেন তে সক্যকুমারা তেনুপসঙ্কমি। অদ্দসাসুং খো তে সক্যকুমারা উপালিং কপ্পকং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং। দিস্ৰান উপালিং কপ্পকং এতদৰোচুং – ‘‘কিস্স, ভণে উপালি, নিৰত্তেসী’’তি? ‘‘ইধ মে, অয্যপুত্তা, নিৰত্তন্তস্স এতদহোসি – ‘চণ্ডা খো সাকিযা; ইমিনা কুমারা নিপ্পাতিতাতি ঘাতাপেয্যুম্পি মং। ইমে হি নাম সক্যকুমারা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিস্সন্তি। কিমঙ্গ পনাহ’ন্তি। সো খো অহং, অয্যপুত্তা, ভণ্ডিকং মুঞ্চিত্ৰা তং ভণ্ডং রুক্খে আলগ্গেত্ৰা ‘যো পস্সতি, দিন্নঞ্ঞেৰ হরতূ’তি ৰত্ৰা ততোম্হি পটিনিৰত্তো’’তি। ‘‘সুট্ঠু, ভণে উপালি, অকাসি যম্পি ন নিৰত্তো [যং নিৰত্তো (সী॰), যং পন নিৰত্তো (স্যা॰)]। চণ্ডা খো সাকিযা; ইমিনা কুমারা নিপ্পাতিতাতি ঘাতাপেয্যুম্পি ত’’ন্তি। অথ খো সক্যকুমারা উপালিং কপ্পকং আদায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্না খো তে সক্যকুমারা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘মযং, ভন্তে, সাকিযা নাম মানস্সিনো। অযং, ভন্তে, উপালি কপ্পকো অম্হাকং দীঘরত্তং পরিচারকো। ইমং ভগৰা পঠমং পব্বাজেতু। ইমস্স মযং অভিৰাদনপচ্চুট্ঠানঅঞ্জলিকম্মসামীচিকম্মং করিস্সাম। এৰং অম্হাকং সাকিযানং সাকিযমানো নিম্মানাযিস্সতী’’তি[নিম্মাদযিস্সতীতি (সী॰), নিম্মানিযিস্সতীতি (স্যা॰)]। অথ খো ভগৰা উপালিং কপ্পকং পঠমং পব্বাজেসি, পচ্ছা তে সক্যকুমারে। অথ খো আযস্মা ভদ্দিযো তেনেৰ অন্তরৰস্সেন তিস্সো ৰিজ্জা সচ্ছাকাসি। আযস্মা অনুরুদ্ধো দিব্বচক্খুং উপ্পাদেসি। আযস্মা আনন্দো সোতাপত্তিফলং সচ্ছাকাসি। দেৰদত্তো পোথুজ্জনিকং ইদ্ধিং অভিনিপ্ফাদেসি। ৩৩২. তেন খো পন সমযেন আযস্মা ভদ্দিযো অরঞ্ঞগতোপি রুক্খমূলগতোপি সুঞ্ঞাগারগতোপি অভিক্খণং উদানং উদানেসি – ‘‘অহো সুখং, অহো সুখ’’ন্তি। অথ খো সম্বহুলা ভিক্খূ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘আযস্মা, ভন্তে, ভদ্দিযো অরঞ্ঞগতোপি রুক্খমূলগতোপি সুঞ্ঞাগারগতোপি অভিক্খণং উদানং উদানেসি – ‘অহো সুখং, অহো সুখ’ন্তি। নিস্সংসযং খো, ভন্তে, আযস্মা ভদ্দিযো অনভিরতোৰ ব্রহ্মচরিযং চরতি। তংযেৰ ৰা পুরিমং রজ্জসুখং সমনুস্সরন্তো অরঞ্ঞগতোপি রুক্খমূলগতোপি সুঞ্ঞাগারগতোপি অভিক্খণং উদানং উদানেসি – ‘অহো সুখং, অহো সুখ’’’ন্তি। অথ খো ভগৰা অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আমন্তেসি – ‘‘এহি ত্ৰং, ভিক্খু, মম ৰচনেন ভদ্দিযং ভিক্খুং আমন্তেহি – ‘সত্থা তং, আৰুসো ভদ্দিয, আমন্তেতী’’’তি । ‘‘এৰং ভন্তে’’তি খো সো ভিক্খু ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা যেনাযস্মা ভদ্দিযো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং ভদ্দিযং এতদৰোচ – ‘‘সত্থা তং, আৰুসো ভদ্দিয, আমন্তেতী’’তি। ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো আযস্মা ভদ্দিযো তস্স ভিক্খুনো পটিস্সুত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং ভদ্দিযং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, ভদ্দিয, অরঞ্ঞগতোপি রুক্খমূলগতোপি সুঞ্ঞাগারগতোপি অভিক্খণং উদানং উদানেসি – ‘অহো সুখং, অহো সুখ’’’ন্তি? ‘‘এৰং ভন্তে’’তি। ‘‘কিং পন ত্ৰং, ভদ্দিয, অত্থৰসং সম্পস্সমানো অরঞ্ঞগতোপি রুক্খমূলগতোপি সুঞ্ঞাগারগতোপি অভিক্খণং উদানং উদানেসি – ‘অহো সুখং অহো সুখ’’’ন্তি? ‘‘পুব্বে মে, ভন্তে, রঞ্ঞো সতোপি অন্তোপি অন্তেপুরে রক্খা সুসংৰিহিতা হোতি, বহিপি অন্তেপুরে রক্খা সুসংৰিহিতা হোতি, অন্তোপি নগরে রক্খা সুসংৰিহিতা হোতি, বহিপি নগরে রক্খা সুসংৰিহিতা হোতি, অন্তোপি জনপদে রক্খা সুসংৰিহিতা হোতি, বহিপি জনপদে রক্খা সুসংৰিহিতা হোতি। সো খো অহং, ভন্তে, এৰং রক্খিতোপি গোপিতোপি সন্তো ভীতো উব্বিগ্গো উস্সঙ্কী উত্রস্তো ৰিহরামি। এতরহি খো পন অহং একো, ভন্তে, অরঞ্ঞগতোপি রুক্খমূলগতোপি সুঞ্ঞাগারগতোপি অভীতো অনুব্বিগ্গো অনুস্সঙ্কী অনুত্রস্তো অপ্পোস্সুক্কো পন্নলোমো পরদত্তৰুত্তো মিগভূতেন চেতসা ৰিহরামীতি। ইমং খো অহং, ভন্তে, অত্থৰসং সম্পস্সমানো অরঞ্ঞগতোপি রুক্খমূলগতোপি সুঞ্ঞাগারগতোপি অভিক্খণং উদানং উদানেমি – ‘অহো সুখং, অহো সুখ’’’ন্তি। অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি – [উদা॰ ২০] ‘‘যস্সন্তরতো ন সন্তি কোপা, ইতি ভৰাভৰতঞ্চ ৰীতিৰত্তো। তং ৰিগতভযং সুখিং অসোকং, দেৰা নানুভৰন্তি দস্সনাযা’’তি॥ দেৰদত্তৰত্থু ৩৩৩. অথ খো ভগৰা অনুপিযাযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন কোসম্বী তেন চারিকং পক্কামি। অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন কোসম্বী তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা কোসম্বিযং ৰিহরতি ঘোসিতারামে। অথ খো দেৰদত্তস্স রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘‘কং নু খো অহং পসাদেয্যং, যস্মিং মে পসন্নে বহুলাভসক্কারো উপ্পজ্জেয্যা’’তি? অথ খো দেৰদত্তস্স এতদহোসি – ‘‘অযং খো অজাতসত্তু কুমারো তরুণো চেৰ আযতিং ভদ্দো চ। যংনূনাহং অজাতসত্তুং কুমারং পসাদেয্যং। তস্মিং মে পসন্নে বহুলাভসক্কারো উপ্পজ্জিস্সতী’’তি। অথ খো দেৰদত্তো সেনাসনং সংসামেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন রাজগহং তেন পক্কামি। অনুপুব্বেন যেন রাজগহং তদৰসরি। অথ খো দেৰদত্তো সকৰণ্ণং পটিসংহরিত্ৰা কুমারকৰণ্ণং অভিনিম্মিনিত্ৰা অহিমেখলিকায অজাতসত্তুস্স কুমারস্স উচ্ছঙ্গে [উচ্চঙ্কে (স্যা॰)] পাতুরহোসি। অথ খো অজাতসত্তু কুমারো ভীতো অহোসি, উব্বিগ্গো উস্সঙ্কী উত্রস্তো। অথ খো দেৰদত্তো অজাতসত্তুং কুমারং এতদৰোচ – ‘‘ভাযসি মং ত্ৰং কুমারা’’তি? ‘‘আম, ভাযামি। কোসি ত্ৰ’’ন্তি? ‘‘অহং দেৰদত্তো’’তি। ‘‘সচে খো ত্ৰং, ভন্তে, অয্যো দেৰদত্তো, ইঙ্ঘ সকেনেৰ ৰণ্ণেন পাতুভৰস্সূ’’তি। অথ খো দেৰদত্তো কুমারকৰণ্ণং পটিসংহরিত্ৰা সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধরো অজাতসত্তুস্স কুমারস্স পুরতো অট্ঠাসি। অথ খো অজাতসত্তু কুমারো দেৰদত্তস্স ইমিনা ইদ্ধিপাটিহারিযেন অভিপ্পসন্নো পঞ্চহি রথসতেহি সাযং পাতং উপট্ঠানং গচ্ছতি, পঞ্চ চ থালিপাকসতানি ভত্তাভিহারো অভিহরীযতি। অথ খো দেৰদত্তস্স লাভসক্কারসিলোকেন অভিভূতস্স পরিযাদিন্নচিত্তস্স এৰরূপং ইচ্ছাগতং উপ্পজ্জি – ‘‘অহং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিস্সামী’’তি । সহ চিত্তুপ্পাদাৰ দেৰদত্তো তস্সা ইদ্ধিযা পরিহাযি। [অ॰ নি॰ ৫.১০০] তেন খো পন সমযেন ককুধো নাম কোল়িযপুত্তো, আযস্মতো মহামোগ্গল্লানস্স উপট্ঠাকো, অধুনা কালঙ্কতো অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপন্নো। তস্স এৰরূপো অত্তভাৰপ্পটিলাভো হোতি – সেয্যথাপি নাম দ্ৰে ৰা তীণি ৰা মাগধকানি [মাগধিকানি (স্যা॰)] গামক্খেত্তানি। সো তেন অত্তভাৰপ্পটিলাভেন নেৰ অত্তানং ন পরং ব্যাবাধেতি। অথ খো ককুধো দেৰপুত্তো যেনাযস্মা মহামোগ্গল্লানো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো ককুধো দেৰপুত্তো আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং এতদৰোচ – ‘‘দেৰদত্তস্স, ভন্তে, লাভসক্কারসিলোকেন অভিভূতস্স পরিযাদিন্নচিত্তস্স [পরিযাদিণ্ণচিত্তস্স (ক॰)] এৰরূপং ইচ্ছাগতং উপ্পজ্জি – ‘অহং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিস্সামী’তি। সহ চিত্তুপ্পাদাৰ ভন্তে, দেৰদত্তো তস্সা ইদ্ধিযা পরিহীনো’’তি। ইদমৰোচ ককুধো দেৰপুত্তো। ইদং ৰত্ৰা আযস্মন্তং মহামোগ্গল্লানং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰ অন্তরধাযি। অথ খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি , উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি । একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ককুধো নাম, ভন্তে, কোল়িযপুত্তো মম উপট্ঠাকো অধুনা কালঙ্কতো অঞ্ঞতরং মনোমযং কাযং উপপন্নো। তস্স এৰরূপো অত্তভাৰপ্পটিলাভো – সেয্যথাপি নাম দ্ৰে ৰা তীণি ৰা মাগধকানি গামক্খেত্তানি। সো তেন অত্তভাৰপ্পটিলাভেন নেৰ অত্তানং ন পরং ব্যাবাধেতি। অথ খো, ভন্তে, ককুধো দেৰপুত্তো যেনাহং তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো, ভন্তে, ককুধো দেৰপুত্তো মং এতদৰোচ – ‘দেৰদত্তস্স, ভন্তে, লাভসক্কারসিলোকেন অভিভূতস্স পরিযাদিন্নচিত্তস্স এৰরূপং ইচ্ছাগতং উপ্পজ্জি – অহং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিস্সামীতি। সহ চিত্তুপ্পাদাৰ ভন্তে, দেৰদত্তো তস্সা ইদ্ধিযা পরিহীনো’তি। ইদমৰোচ, ভন্তে, ককুধো দেৰপুত্তো। ইদং ৰত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা তত্থেৰ অন্তরধাযী’’তি। ‘‘কিং পন তে, মোগ্গল্লান, ককুধো দেৰপুত্তো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো? যং কিঞ্চি ককুধো দেৰপুত্তো ভাসতি সব্বং তং তথেৰ হোতি, নো অঞ্ঞথা’’তি? ‘‘চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো চ মে, ভন্তে, ককুধো দেৰপুত্তো। যং কিঞ্চি ককুধো দেৰপুত্তো ভাসতি সব্বং তং তথেৰ হোতি, নো অঞ্ঞথা’’তি। ‘‘রক্খস্সেতং, মোগ্গল্লান, ৰাচং। রক্খস্সেতং, মোগ্গল্লান, ৰাচং। ইদানি সো মোঘপুরিসো অত্তনাৰ অত্তানং পাতুকরিস্সতি। পঞ্চসত্থুকথা ৩৩৪. [অ॰ নি॰ ৫.১০০] ‘‘পঞ্চিমে , মোগ্গল্লান, সত্থারো সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং। কতমে পঞ্চ? ‘‘ইধ, মোগ্গল্লান, একচ্চো সত্থা অপরিসুদ্ধসীলো সমানো ‘পরিসুদ্ধসীলোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে সীলং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি। তমেনং সাৰকা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো ভৰং সত্থা অপরিসুদ্ধসীলো সমানো ‘পরিসুদ্ধসীলোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে সীলং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি চ। মযঞ্চেৰ খো পন গিহীনং আরোচেয্যাম, নাস্সস্স মনাপং। যং খো পনস্স অমনাপং, কথং নং মযং তেন সমুদাচরেয্যাম? সম্মন্নতি খো পন চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন – যং তুমো করিস্সতি, তুমোৰ তেন পঞ্ঞাযিস্সতী’তি। এৰরূপং খো, মোগ্গল্লান, সত্থারং সাৰকা সীলতো রক্খন্তি; এৰরূপো চ পন সত্থা সাৰকেহি সীলতো রক্খং পচ্চাসীসতি [পচ্চাসিংসতি (সী॰ স্যা॰)]। ‘‘পুন চপরং, মোগ্গল্লান, ইধেকচ্চো সত্থা অপরিসুদ্ধাজীৰো সমানো ‘পরিসুদ্ধাজীৰোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধো মে আজীৰো পরিযোদাতো অসংকিলিট্ঠো’তি চ। তমেনং সাৰকা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো ভৰং সত্থা অপরিসুদ্ধাজীৰো সমানো ‘পরিসুদ্ধাজীৰোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধো মে আজীৰো পরিযোদাতো অসংকিলিট্ঠো’তি চ। মযঞ্চেৰ খো পন গিহীনং আরোচেয্যাম, নাস্সস্স মনাপং। যং খো পনস্স অমনাপং, কথং ন মযং তেন সমুদাচরেয্যাম? সম্মন্নতি খো পন চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন – যং তুমো করিস্সতি, তুমোৰ তেন পঞ্ঞাযিস্সতী’তি। এৰরূপং খো, মোগ্গল্লান, সত্থারং সাৰকা আজীৰতো রক্খন্তি; এৰরূপো চ পন সত্থা সাৰকেহি আজীৰতো রক্খং পচ্চাসীসতি। ‘‘পুন চপরং, মোগ্গল্লান, ইধেকচ্চো সত্থা অপরিসুদ্ধধম্মদেসনো সমানো ‘পরিসুদ্ধধম্মদেসনোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধা মে ধম্মদেসনা পরিযোদাতা অসংকিলিট্ঠা’তি চ । তমেনং সাৰকা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো ভৰং সত্থা অপরিসুদ্ধধম্মদেসনো সমানো ‘পরিসুদ্ধধম্মদেসনোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধা মে ধম্মদেসনা পরিযোদাতা অসংকিলিট্ঠা’তি চ। মযঞ্চেৰ খো পন গিহীনং আরোচেয্যাম, নাস্সস্স মনাপং। যং খো পনস্স অমনাপং, কথং নং মযং তেন সমুদাচরেয্যাম? সম্মন্নতি খো পন চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন – যং তুমো করিস্সতি, তুমোৰ তেন পঞ্ঞাযিস্সতী’তি। এৰরূপং খো, মোগ্গল্লান, সত্থারং সাৰকা ধম্মদেসনতো রক্খন্তি; এৰরূপো চ পন সত্থা সাৰকেহি ধম্মদেসনতো রক্খং পচ্চাসীসতি। ‘‘পুন চপরং, মোগ্গল্লান, ইধেকচ্চো সত্থা অপরিসুদ্ধৰেয্যাকরণো সমানো ‘পরিসুদ্ধৰেয্যাকরণোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে ৰেয্যাকরণং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি চ। তমেনং সাৰকা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো ভৰং সত্থা অপরিসুদ্ধৰেয্যাকরণো সমানো ‘পরিসুদ্ধৰেয্যাকরণোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে ৰেয্যাকরণং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি চ। মযঞ্চেৰ খো পন গিহীনং আরোচেয্যাম, নাস্সস্স মনাপং। যং খো পনস্স অমনাপং, কথং নং মযং তেন সমুদাচরেয্যাম? সম্মন্নতি খো পন চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন – যং তুমো করিস্সতি, তুমোৰ তেন পঞ্ঞাযিস্সতী’তি। এৰরূপং খো, মোগ্গল্লান, সত্থারং সাৰকা ৰেয্যাকরণতো রক্খন্তি; এৰরূপো চ পন সত্থা সাৰকেহি ৰেয্যাকরণতো রক্খং পচ্চাসীসতি। ‘‘পুন চপরং, মোগ্গল্লান, ইধেকচ্চো সত্থা অপরিসুদ্ধঞাণদস্সনো সমানো ‘পরিসুদ্ধঞাণদস্সনোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে ঞাণদস্সনং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি চ। তমেনং সাৰকা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো ভৰং সত্থা অপরিসুদ্ধঞাণদস্সনো সমানো ‘পরিসুদ্ধঞাণদস্সনোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে ঞাণদস্সনং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি চ। মযঞ্চেৰ খো পন গিহীনং আরোচেয্যাম, নাস্সস্স মনাপং। যং খো পনস্স অমনাপং, কথং নং মযং তেন সমুদাচরেয্যাম? সম্মন্নতি খো পন চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন – যং তুমো করিস্সতি, তুমোৰ তেন পঞ্ঞাযিস্সতী’তি। এৰরূপং খো, মোগ্গল্লান, সত্থারং সাৰকা ঞাণদস্সনতো রক্খন্তি; এৰরূপো চ পন সত্থা সাৰকেহি ঞাণদস্সনতো রক্খং পচ্চাসীসতীতি। ইমে খো, মোগ্গল্লান, পঞ্চ সত্থারো সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং। ‘‘অহং খো পন, মোগ্গল্লান, পরিসুদ্ধসীলো সমানো ‘পরিসুদ্ধসীলোম্হী’তি পটিজানামি ‘পরিসুদ্ধং মে সীলং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি চ। ন চ মং সাৰকা সীলতো রক্খন্তি; ন চাহং সাৰকেহি সীলতো রক্খং পচ্চাসীসামি। পরিসুদ্ধাজীৰো সমানো…পে॰… পরিসুদ্ধধম্মদেসনো সমানো…পে॰… পরিসুদ্ধৰেয্যাকরণো সমানো…পে॰… পরিসুদ্ধঞাণদস্সনো সমানো ‘পরিসুদ্ধঞাণদস্সনোম্হী’তি পটিজানামি ‘পরিসুদ্ধং মে ঞাণদস্সনং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি চ। ন চ মং সাৰকা ঞাণদস্সনতো রক্খন্তি; ন চাহং সাৰকেহি ঞাণদস্সনতো রক্খং পচ্চাসীসামী’’তি। ৩৩৫. অথ খো ভগৰা কোসম্বিযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন রাজগহং তেন চারিকং পক্কামি। অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন রাজগহং তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে। অথ খো সম্বহুলা ভিক্খূ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘দেৰদত্তস্স, ভন্তে, অজাতসত্তু কুমারো পঞ্চহি রথসতেহি সাযং পাতং উপট্ঠানং গচ্ছতি; পঞ্চ চ থালিপাকসতানি ভত্তাভিহারো অভিহরীযতী’’তি। ‘‘মা, ভিক্খৰে, দেৰদত্তস্স লাভসক্কারসিলোকং পিহযিত্থ। যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে , দেৰদত্তস্স অজাতসত্তু কুমারো পঞ্চহি রথসতেহি সাযং পাতং উপট্ঠানং গমিস্সতি , পঞ্চ চ থালিপাকসতানি ভত্তাভিহারো অভিহরীযিস্সতি, হানিযেৰ, ভিক্খৰে, দেৰদত্তস্স পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু, নো ৰুড্ঢি। ‘‘সেয্যথাপি , ভিক্খৰে, চণ্ডস্স কুক্কুরস্স নাসায পিত্তং ভিন্দেয্যুং, এৰঞ্হি সো, ভিক্খৰে, কুক্কুরো ভিয্যোসোমত্তায চণ্ডতরো অস্স, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, যাৰকীৰঞ্চ দেৰদত্তস্স অজাতসত্তু কুমারো পঞ্চহি রথসতেহি সাযং পাতং উপট্ঠানং গমিস্সতি, পঞ্চ চ থালিপাকসতানি ভত্তাভিহারো অভিহরীযিস্সতি, হানিযেৰ, ভিক্খৰে, দেৰদত্তস্স পাটিকঙ্খা কুসলেসু ধম্মেসু, নো ৰুড্ঢি। [সং॰ নি॰ ২.১৮৪; অ॰ নি॰ ৪.৬৮] ‘‘অত্তৰধায, ভিক্খৰে, দেৰদত্তস্স লাভসক্কারসিলোকো উদপাদি, পরাভৰায দেৰদত্তস্স লাভসক্কারসিলোকো উদপাদি। ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, কদলী অত্তৰধায ফলং দেতি, পরাভৰায ফলং দেতি, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, অত্তৰধায দেৰদত্তস্স লাভসক্কারসিলোকো উদপাদি, পরাভৰায দেৰদত্তস্স লাভসক্কারসিলোকো উদপাদি। ‘‘সেয্যথাপি , ভিক্খৰে, ৰেল়ু অত্তৰধায ফলং দেতি, পরাভৰায ফলং দেতি, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, অত্তৰধায দেৰদত্তস্স লাভসক্কারসিলোকো উদপাদি, পরাভৰায দেৰদত্তস্স লাভসক্কারসিলোকো উদপাদি। ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, নল়ো অত্তৰধায ফলং দেতি, পরাভৰায ফলং দেতি, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, অত্তৰধায দেৰদত্তস্স লাভসক্কারসিলোকো উদপাদি, পরাভৰায দেৰদত্তস্স লাভসক্কারসিলোকো উদপাদি । ‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, অস্সতরী অত্তৰধায গব্ভং গণ্হাতি, পরাভৰায গব্ভং গণ্হাতি, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, অত্তৰধায দেৰদত্তস্স লাভসক্কারসিলোকো উদপাদি, পরাভৰায দেৰদত্তস্স লাভসক্কারসিলোকো উদপাদী’’তি। [সং॰ নি॰ ১.১৮৩, ১.২.১৮৪, নেত্তি॰ ৯০] ‘‘ফলং ৰে কদলিং হন্তি, ফলং ৰেল়ুং ফলং নল়ং। সক্কারো কাপুরিসং হন্তি, গব্ভো অস্সতরিং যথা’’তি॥ পঠমভাণৰারো নিট্ঠিতো। ২. দুতিযভাণৰারো পকাসনীযকম্মং ৩৩৬. তেন খো পন সমযেন ভগৰা মহতিযা পরিসায পরিৰুতো ধম্মং দেসেন্তো নিসিন্নো হোতি সরাজিকায পরিসায। অথ খো দেৰদত্তো উট্ঠাযাসনা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘জিণ্ণো দানি, ভন্তে, ভগৰা ৰুড্ঢো মহল্লকো অদ্ধগতো ৰযোঅনুপ্পত্তো। অপ্পোস্সুক্কো দানি, ভন্তে, ভগৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং অনুযুত্তো ৰিহরতু, মমং ভিক্খুসঙ্ঘং নিস্সজ্জতু। অহং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিস্সামী’’তি। ‘‘অলং, দেৰদত্ত, মা তে রুচ্চি ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিতু’’ন্তি। দুতিযম্পি খো দেৰদত্তো…পে॰… ততিযম্পি খো দেৰদত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘জিণ্ণো দানি, ভন্তে, ভগৰা ৰুড্ঢো মহল্লকো অদ্ধগতো ৰযোঅনুপ্পত্তো। অপ্পোস্সুক্কো দানি, ভন্তে, ভগৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং অনুযুত্তো ৰিহরতু, মমং ভিক্খুসঙ্ঘং নিস্সজ্জতু। অহং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিস্সামী’’তি। ‘‘সারিপুত্তমোগ্গল্লানানম্পি খো অহং, দেৰদত্ত, ভিক্খুসঙ্ঘং ন নিস্সজ্জেয্যং , কিং পন তুয্হং ছৰস্স খেল়াসকস্সা’’তি! অথ খো দেৰদত্তো – সরাজিকায মং ভগৰা পরিসায খেল়াসকৰাদেন অপসাদেতি, সারিপুত্তমোগ্গল্লানেৰ উক্কংসতীতি – কুপিতো অনত্তমনো ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি। অযঞ্চরহি দেৰদত্তস্স ভগৰতি পঠমো আঘাতো অহোসি। অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সঙ্ঘো দেৰদত্তস্স রাজগহে পকাসনীযং কম্মং করোতু – ‘পুব্বে দেৰদত্তস্স অঞ্ঞা পকতি অহোসি, ইদানি অঞ্ঞা পকতি। যং দেৰদত্তো করেয্য কাযেন ৰাচায, ন তেন বুদ্ধো ৰা ধম্মো ৰা সঙ্ঘো ৰা দট্ঠব্বো, দেৰদত্তোৰ তেন দট্ঠব্বো’তি। এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, কাতব্বং। ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো – ৩৩৭. ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং সঙ্ঘো দেৰদত্তস্স রাজগহে পকাসনীযং কম্মং করেয্য – ‘‘পুব্বে দেৰদত্তস্স অঞ্ঞা পকতি অহোসি, ইদানি অঞ্ঞা পকতি। যং দেৰদত্তো করেয্য কাযেন ৰাচায, ন তেন বুদ্ধো ৰা ধম্মো ৰা সঙ্ঘো ৰা দট্ঠব্বো, দেৰদত্তোৰ তেন দট্ঠব্বো’তি। এসা ঞত্তি। ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। সঙ্ঘো দেৰদত্তস্স রাজগহে পকাসনীযং কম্মং করোতি – ‘পুব্বে দেৰদত্তস্স অঞ্ঞা পকতি অহোসি, ইদানি অঞ্ঞা পকতি। যং দেৰদত্তো করেয্য কাযেন ৰাচায, ন তেন বুদ্ধো ৰা ধম্মো ৰা সঙ্ঘো ৰা দট্ঠব্বো, দেৰদত্তোৰ তেন দট্ঠব্বো’তি। যস্সাযস্মতো খমতি দেৰদত্তস্স রাজগহে পকাসনীযং কম্মস্স করণং – ‘পুব্বে দেৰদত্তস্স অঞ্ঞা পকতি অহোসি, ইদানি অঞ্ঞা পকতি, যং দেৰদত্তো করেয্য কাযেন ৰাচায, ন তেন বুদ্ধো ৰা ধম্মো ৰা সঙ্ঘো ৰা দট্ঠব্বো, দেৰদত্তোৰ তেন দট্ঠব্বো’তি – সো তুণ্হস্স; যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্য। ‘‘কতং সঙ্ঘেন দেৰদত্তস্স রাজগহে পকাসনীযং কম্মং – ‘পুব্বে দেৰদত্তস্স অঞ্ঞা পকতি অহোসি, ইদানি অঞ্ঞা পকতি। যং দেৰদত্তো করেয্য কাযেন ৰাচায, ন তেন বুদ্ধো ৰা ধম্মো ৰা সঙ্ঘো ৰা দট্ঠব্বো, দেৰদত্তোৰ তেন দট্ঠব্বো’তি। খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামী’’তি। ৩৩৮. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘তেন হি ত্ৰং, সারিপুত্ত, দেৰদত্তং রাজগহে পকাসেহী’’তি। ‘‘পুব্বে মযা, ভন্তে, দেৰদত্তস্স রাজগহে ৰণ্ণো ভাসিতো – ‘মহিদ্ধিকো গোধিপুত্তো, মহানুভাৰো গোধিপুত্তো’তি। কথাহং, ভন্তে, দেৰদত্তং রাজগহে পকাসেমী’’তি? ‘‘ননু তযা, সারিপুত্ত, ভূতোযেৰ দেৰদত্তস্স রাজগহে ৰণ্ণো ভাসিতো – ‘মহিদ্ধিকো গোধিপুত্তো, মহানুভাৰো গোধিপুত্তো’’’ তি? ‘‘এৰং ভন্তে’’তি। ‘‘এৰমেৰ খো ত্ৰং, সারিপুত্ত, ভূতংযেৰ দেৰদত্তং রাজগহে পকাসেহী’’তি। ‘‘এৰং ভন্তে’’তি খো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, সঙ্ঘো সারিপুত্তং সম্মন্নতু দেৰদত্তং রাজগহে পকাসেতুং – ‘পুব্বে দেৰদত্তস্স অঞ্ঞা পকতি অহোসি, ইদানি অঞ্ঞা পকতি। যং দেৰদত্তো করেয্য কাযেন ৰাচায, ন তেন বুদ্ধো ৰা ধম্মো ৰা সঙ্ঘো ৰা দট্ঠব্বো, দেৰদত্তোৰ তেন দট্ঠব্বো’তি। এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, সম্মন্নিতব্বো। পঠমং সারিপুত্তো যাচিতব্বো। যাচিত্ৰা ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো – ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো আযস্মন্তং সারিপুত্তং সম্মন্নেয্য দেৰদত্তং রাজগহে পকাসেতুং – ‘পুব্বে দেৰদত্তস্স অঞ্ঞা পকতি অহোসি, ইদানি অঞ্ঞা পকতি। যং দেৰদত্তো করেয্য কাযেন ৰাচায, ন তেন বুদ্ধো ৰা ধম্মো ৰা সঙ্ঘো ৰা দট্ঠব্বো, দেৰদত্তোৰ তেন দট্ঠব্বো’তি। এসা ঞত্তি। ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। সঙ্ঘো আযস্মন্তং সারিপুত্তং সম্মন্নতি দেৰদত্তং রাজগহে পকাসেতুং – ‘পুব্বে দেৰদত্তস্স অঞ্ঞা পকতি অহোসি, ইদানি অঞ্ঞা পকতি, যং দেৰদত্তো করেয্য কাযেন ৰাচায, ন তেন বুদ্ধো ৰা ধম্মো ৰা সঙ্ঘো ৰা দট্ঠব্বো, দেৰদত্তোৰ তেন দট্ঠব্বো’তি। যস্সাযস্মতো খমতি, আযস্মতো সারিপুত্তস্স সম্মুতি দেৰদত্তং রাজগহে পকাসেতুং – ‘পুব্বে দেৰদত্তস্স অঞ্ঞা পকতি অহোসি, ইদানি অঞ্ঞা পকতি, যং দেৰদত্তো করেয্য কাযেন ৰাচায, ন তেন বুদ্ধো ৰা ধম্মো ৰা সঙ্ঘো ৰা দট্ঠব্বো, দেৰদত্তোৰ তেন দট্ঠব্বো’তি – সো তুণ্হস্স; যস্স নক্খমতি, সো ভাসেয্য। ‘‘সম্মতো সঙ্ঘেন আযস্মা সারিপুত্তো দেৰদত্তং রাজগহে পকাসেতুং – ‘পুব্বে দেৰদত্তস্স অঞ্ঞা পকতি অহোসি, ইদানি অঞ্ঞা পকতি। যং দেৰদত্তো করেয্য কাযেন ৰাচায, ন তেন বুদ্ধো ৰা ধম্মো ৰা সঙ্ঘো ৰা দট্ঠব্বো, দেৰদত্তোৰ তেন দট্ঠব্বো’তি। খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামী’’তি। সম্মতো চ আযস্মা সারিপুত্তো সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং রাজগহং পৰিসিত্ৰা দেৰদত্তং রাজগহে পকাসেসি – ‘‘পুব্বে দেৰদত্তস্স অঞ্ঞা পকতি অহোসি, ইদানি অঞ্ঞা পকতি। যং দেৰদত্তো করেয্য কাযেন ৰাচায, ন তেন বুদ্ধো ৰা ধম্মো ৰা সঙ্ঘো ৰা দট্ঠব্বো, দেৰদত্তোৰ তেন দট্ঠব্বো’’তি। তত্থ যে তে মনুস্সা অস্সদ্ধা অপ্পসন্না দুব্বুদ্ধিনো, তে এৰমাহংসু – ‘‘উসূযকা ইমে সমণা সক্যপুত্তিযা দেৰদত্তস্স লাভসক্কারং উসূযন্তী’’তি। যে পন তে মনুস্সা সদ্ধা পসন্না পণ্ডিতা ব্যত্তা বুদ্ধিমন্তো, তে এৰমাহংসু – ‘‘ন খো ইদং ওরকং ভৰিস্সতি যথা ভগৰা দেৰদত্তং রাজগহে পকাসাপেতী’’তি। অজাতসত্তুকুমারৰত্থু ৩৩৯. অথ খো দেৰদত্তো যেন অজাতসত্তু কুমারো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা অজাতসত্তুং কুমারং এতদৰোচ – ‘‘পুব্বে খো, কুমার, মনুস্সা দীঘাযুকা, এতরহি অপ্পাযুকা। ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং ত্ৰং কুমারোৰ সমানো কালং করেয্যাসি। তেন হি ত্ৰং, কুমার, পিতরং হন্ত্ৰা রাজা হোহি। অহং ভগৰন্তং হন্ত্ৰা বুদ্ধো ভৰিস্সামী’’তি। অথ খো অজাতসত্তু কুমারো – অয্যো খো দেৰদত্তো মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো, জানেয্যাসি অয্যো দেৰদত্তোতি – ঊরুযা পোত্থনিকং বন্ধিত্ৰা দিৰা দিৰস্স [দিৰা দিৰসস্স (ক॰)] ভীতো উব্বিগ্গো উস্সঙ্কী উত্রস্তো সহসা অন্তেপুরং পাৰিসি। অদ্দসাসুং খো অন্তেপুরে উপচারকা মহামত্তা অজাতসত্তুং কুমারং দিৰা দিৰস্স ভীতং উব্বিগ্গং উস্সঙ্কিং উত্রস্তং সহসা অন্তেপুরং পৰিসন্তং; দিস্ৰান অগ্গহেসুং। তে ৰিচিনন্তা ঊরুযা পোত্থনিকং বদ্ধং [বন্ধং (ক॰)] দিস্ৰান অজাতসত্তুং কুমারং এতদৰোচুং – ‘‘কিং ত্ৰং, কুমার, কত্তুকামোসী’’তি? ‘‘পিতরম্হি হন্তুকামো’’তি। ‘‘কেনাসি উস্সাহিতো’’তি? ‘‘অয্যেন দেৰদত্তেনা’’তি। একচ্চে মহামত্তা এৰং মতিং অকংসু – ‘‘কুমারো চ হন্তব্বো, দেৰদত্তো চ, সব্বে চ ভিক্খূ হন্তব্বা’’তি। একচ্চে মহামত্তা এৰং মতিং অকংসু – ‘‘ন ভিক্খূ হন্তব্বা। ন ভিক্খূ কিঞ্চি অপরজ্ঝন্তি। কুমারো চ হন্তব্বো, দেৰদত্তো চা’’তি। একচ্চে মহামত্তা এৰং মতিং অকংসু – ‘‘ন কুমারো চ হন্তব্বো, ন দেৰদত্তো। ন ভিক্খূ হন্তব্বা। রঞ্ঞো আরোচেতব্বং। যথা রাজা ৰক্খতি তথা করিস্সামা’’তি। অথ খো তে মহামত্তা অজাতসত্তুং কুমারং আদায যেন রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো তেনুপসঙ্কমিংসু , উপসঙ্কমিত্ৰা রঞ্ঞো মাগধস্স সেনিযস্স বিম্বিসারস্স এতমত্থং আরোচেসুং । ‘‘কথং, ভণে, মহামত্তেহি মতি কতা’’তি? ‘‘একচ্চে, দেৰ, মহামত্তা এৰং মতিং অকংসু – ‘কুমারো চ হন্তব্বো, দেৰদত্তো চ, সব্বে চ ভিক্খূ হন্তব্বা’তি। একচ্চে মহামত্তা এৰং মতিং অকংসু – ‘ন ভিক্খূ হন্তব্বা। ন ভিক্খূ কিঞ্চি অপরজ্ঝন্তি। কুমারো চ হন্তব্বো, দেৰদত্তো চা’তি। একচ্চে মহামত্তা এৰং মতিং অকংসু – ‘ন কুমারো চ হন্তব্বো, ন দেৰদত্তো। ন ভিক্খূ হন্তব্বা। রঞ্ঞো আরোচেতব্বং। যথা রাজা ৰক্খতি তথা করিস্সামা’’’তি। ‘‘কিং, ভণে, করিস্সতি বুদ্ধো ৰা ধম্মো ৰা সঙ্ঘো ৰা? ননু ভগৰতা পটিকচ্চেৰ দেৰদত্তো রাজগহে পকাসাপিতো – ‘পুব্বে দেৰদত্তস্স অঞ্ঞা পকতি অহোসি, ইদানি অঞ্ঞা পকতি। যং দেৰদত্তো করেয্য কাযেন ৰাচায, ন তেন বুদ্ধো ৰা ধম্মো ৰা সঙ্ঘো ৰা দট্ঠব্বো, দেৰদত্তোৰ তেন দট্ঠব্বো’’তি? তত্থ যে তে মহামত্তা এৰং মতিং অকংসু – ‘কুমারো চ হন্তব্বো দেৰদত্তো চ; সব্বে চ ভিক্খূ হন্তব্বা’তি; তে অট্ঠানে অকাসি। যে তে মহামত্তা এৰং মতিং অকংসু – ‘ন ভিক্খূ হন্তব্বা; ন ভিক্খূ কিঞ্চি অপরজ্ঝন্তি; কুমারো চ হন্তব্বো দেৰদত্তো চা’তি; তে নীচে ঠানে ঠপেসি। যে তে মহামত্তা এৰং মতিং অকংসু – ‘ন কুমারো চ হন্তব্বো, ন দেৰদত্তো; ন ভিক্খূ হন্তব্বা; রঞ্ঞো আরোচেতব্বং; যথা রাজা ৰক্খতি তথা করিস্সামা’তি; তে উচ্চে ঠানে ঠপেসি। অথ খো রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো অজাতসত্তুং কুমারং এতদৰোচ – ‘‘কিস্স মং ত্ৰং, কুমার, হন্তুকামোসী’’তি? ‘‘রজ্জেনাম্হি, দেৰ, অত্থিকো’’তি। ‘‘সচে খো ত্ৰং, কুমার, রজ্জেন অত্থিকো, এতং তে রজ্জ’’ন্তি অজাতসত্তুস্স কুমারস্স রজ্জং নিয্যাদেসি। অভিমারপেসনং ৩৪০. অথ খো দেৰদত্তো যেন অজাতসত্তু কুমারো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা অজাতসত্তুং কুমারং এতদৰোচ – ‘‘পুরিসে, মহারাজ, আণাপেহি, যে সমণং গোতমং জীৰিতা ৰোরোপেস্সন্তী’’তি। অথ খো অজাতসত্তু কুমারো মনুস্সে আণাপেসি – ‘‘যথা, ভণে, অয্যো দেৰদত্তো আহ তথা করেয্যাথা’’তি। অথ খো দেৰদত্তো একং পুরিসং আণাপেসি – ‘‘গচ্ছাৰুসো, অমুকস্মিং ওকাসে সমণো গোতমো ৰিহরতি। তং জীৰিতা ৰোরোপেত্ৰা ইমিনা মগ্গেন আগচ্ছা’’তি। তস্মিং মগ্গে দ্ৰে পুরিসে ঠপেসি – ‘‘যো ইমিনা মগ্গেন একো পুরিসো আগচ্ছতি, তং জীৰিতা ৰোরোপেত্ৰা ইমিনা মগ্গেন আগচ্ছথা’’তি। তস্মিং মগ্গে চত্তারো পুরিসে ঠপেসি – ‘‘যে ইমিনা মগ্গেন দ্ৰে পুরিসা আগচ্ছন্তি, তে জীৰিতা ৰোরোপেত্ৰা ইমিনা মগ্গেন আগচ্ছথা’’তি। তস্মিং মগ্গে অট্ঠ পুরিসে ঠপেসি – ‘‘যে ইমিনা মগ্গেন চত্তারো পুরিসা আগচ্ছন্তি, তে জীৰিতা ৰোরোপেত্ৰা ইমিনা মগ্গেন আগচ্ছথা’’তি। তস্মিং মগ্গে সোল়স পুরিসে ঠপেসি – ‘‘যে ইমিনা মগ্গেন অট্ঠ পুরিসা আগচ্ছন্তি, তে জীৰিতা ৰোরোপেত্ৰা আগচ্ছথা’’তি। অথ খো সো একো পুরিসো অসিচম্মং গহেত্ৰা ধনুকলাপং সন্নয্হিত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো অৰিদূরে ভীতো উব্বিগ্গো উস্সঙ্কী উত্রস্তো পত্থদ্ধেন কাযেন অট্ঠাসি। অদ্দসা খো ভগৰা তং পুরিসং ভীতং উব্বিগ্গং উস্সঙ্কিং উত্রস্তং পত্থদ্ধেন কাযেন ঠিতং। দিস্ৰান তং পুরিসং এতদৰোচ – ‘‘এহাৰুসো, মা ভাযী’’তি। অথ খো সো পুরিসো অসিচম্মং একমন্তং করিত্ৰা ধনুকলাপং নিক্খিপিত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অচ্চযো মং, ভন্তে, অচ্চগমা যথাবালং যথামূল়্হং যথাঅকুসলং, যোহং দুট্ঠচিত্তো ৰধকচিত্তো ইধূপসঙ্কন্তো। তস্স মে, ভন্তে, ভগৰা অচ্চযং অচ্চযতো পটিগ্গণ্হাতু আযতিং সংৰরাযা’’তি। ‘‘তগ্ঘ ত্ৰং, আৰুসো, অচ্চযো অচ্চগমা যথাবালং যথামূল়্হং যথাঅকুসলং, যং ত্ৰং দুট্ঠচিত্তো ৰধকচিত্তো ইধূপসঙ্কন্তো। যতো চ খো ত্ৰং, আৰুসো , অচ্চযং অচ্চযতো দিস্ৰা যথাধম্মং পটিকরোসি, তং তে মযং পটিগ্গণ্হাম। ৰুড্ঢি হেসা, আৰুসো, অরিযস্স ৰিনযে – যো অচ্চযং অচ্চযতো দিস্ৰা যথাধম্মং পটিকরোতি, আযতিং সংৰরং আপজ্জতী’’তি। অথ খো ভগৰা তস্স পুরিসস্স অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সেয্যথিদং – দানকথং সীলকথং সগ্গকথং, কামানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসং, নেক্খম্মে আনিসংসং পকাসেসি। যদা তং ভগৰা অঞ্ঞাসি কল্লচিত্তং, মুদুচিত্তং, ৰিনীৰরণচিত্তং, উদগ্গচিত্তং, পসন্নচিত্তং, অথ যা বুদ্ধানং সামুক্কংসিকা ধম্মদেসনা তং পকাসেসি – দুক্খং, সমুদযং, নিরোধং, মগ্গং। সেয্যথাপি নাম সুদ্ধং ৰত্থং অপগতকাল়কং সম্মদেৰ রজনং পটিগ্গহেয্য, এৰমেৰ তস্স পুরিসস্স তস্মিংযেৰ আসনে ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্মন্তি। অথ খো সো পুরিসো দিট্ঠধম্মো পত্তধম্মো ৰিদিতধম্মো পরিযোগাল়্হধম্মো তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো ৰিগতকথংকথো ৰেসারজ্জপ্পত্তো অপরপ্পচ্চযো সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে, অভিক্কন্তং, ভন্তে। সেয্যথাপি, ভন্তে, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তীতি – এৰমেৰং ভগৰতা অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো। এসাহং, ভন্তে, ভগৰন্তং সরণং গচ্ছামি, ধম্মঞ্চ, ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। উপাসকং মং ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি। অথ খো ভগৰা তং পুরিসং এতদৰোচ – ‘‘মা খো ত্ৰং, আৰুসো, ইমিনা মগ্গেন গচ্ছ, ইমিনা মগ্গেন গচ্ছাহী’’তি অঞ্ঞেন মগ্গেন উয্যোজেসি। অথ খো তে দ্ৰে পুরিসা – কিং নু খো সো একো পুরিসো চিরেন আগচ্ছতীতি – পটিপথং গচ্ছন্তা অদ্দসংসু ভগৰন্তং অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসিন্নং। দিস্ৰান যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। তেসং ভগৰা অনুপুব্বিং কথং কথেসি…পে॰… অপরপ্পচ্চযা সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে॰… উপাসকে নো ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গতে’’তি। অথ খো ভগৰা তে পুরিসে এতদৰোচ – ‘‘মা খো তুম্হে, আৰুসো, ইমিনা মগ্গেন গচ্ছিত্থ, ইমিনা মগ্গেন গচ্ছথা’’তি অঞ্ঞেন মগ্গেন উয্যোজেসি। অথ খো তে চত্তারো পুরিসা…পে॰… অথ খো তে অট্ঠ পুরিসা…পে॰… অথ খো তে সোল়স পুরিসা – কিং নু খো তে অট্ঠ পুরিসা চিরেন আগচ্ছন্তীতি – পটিপথং গচ্ছন্তা অদ্দসাসুং ভগৰন্তং অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসিন্নং। দিস্ৰান যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। তেসং ভগৰা অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সেয্যথিদং – দানকথং…পে॰… অপরপ্পচ্চযা সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে…পে॰…উপাসকে নো ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গতে’’তি। অথ খো ভগৰা তে পুরিসে এতদৰোচ – ‘‘মা খো তুম্হে, আৰুসো, ইমিনা মগ্গেন গচ্ছিত্থ, ইমিনা মগ্গেন গচ্ছথা’’তি অঞ্ঞেন মগ্গেন উয্যোজেসি। অথ খো সো একো পুরিসো যেন দেৰদত্তো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা দেৰদত্তং এতদৰোচ – ‘‘নাহং, ভন্তে, সক্কোমি তং ভগৰন্তং জীৰিতা ৰোরোপেতুং; মহিদ্ধিকো সো ভগৰা, মহানুভাৰো’’তি। ‘‘অলং, আৰুসো; মা ত্ৰং সমণং গোতমং জীৰিতা ৰোরোপেসি। অহমেৰ সমণং গোতমং জীৰিতা ৰোরোপেস্সামী’’তি। লোহিতুপ্পাদককম্মং ৩৪১. তেন খো পন সমযেন ভগৰা গিজ্ঝকূটস্স পব্বতস্স ছাযাযং চঙ্কমতি। অথ খো দেৰদত্তো গিজ্ঝকূটং পব্বতং আরুহিত্ৰা মহতিং সিলং পৰিজ্ঝি – ইমায সমণং গোতমং জীৰিতা ৰোরোপেস্সামীতি। দ্ৰে পব্বতকূটা সমাগন্ত্ৰা তং সিলং সম্পটিচ্ছিংসু। ততো পপতিকা উপ্পতিত্ৰা ভগৰতো পাদে রুহিরং উপ্পাদেসি। অথ খো ভগৰা উদ্ধং উল্লোকেত্ৰা দেৰদত্তং এতদৰোচ – ‘‘বহুং তযা, মোঘপুরিস, অপুঞ্ঞং পসুতং, যং ত্ৰং দুট্ঠচিত্তো ৰধকচিত্তো তথাগতস্স রুহিরং উপ্পাদেসী’’তি। অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ইদং, ভিক্খৰে, দেৰদত্তেন পঠমং আনন্তরিযং কম্মং উপচিতং, যং দুট্ঠচিত্তেন ৰধকচিত্তেন তথাগতস্স রুহিরং উপ্পাদিত’’ন্তি। অস্সোসুং খো ভিক্খূ – ‘‘দেৰদত্তেন কির ভগৰতো ৰধো পযুত্তো’’তি। তে চ ভিক্খূ ভগৰতো ৰিহারস্স পরিতো পরিতো চঙ্কমন্তি উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা সজ্ঝাযং করোন্তা, ভগৰতো রক্খাৰরণগুত্তিযা। অস্সোসি খো ভগৰা উচ্চাসদ্দং মহাসদ্দং সজ্ঝাযসদ্দং। সুত্ৰান আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘কিং নু খো সো, আনন্দ, উচ্চাসদ্দো মহাসদ্দো সজ্ঝাযসদ্দো’’তি? ‘‘অস্সোসুং খো, ভন্তে, ভিক্খূ – ‘দেৰদত্তেন কির ভগৰতো ৰধো পযুত্তো’তি। তে চ [তেধ (সী॰)], ভন্তে, ভিক্খূ ভগৰতো ৰিহারস্স পরিতো পরিতো চঙ্কমন্তি উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা সজ্ঝাযং করোন্তা, ভগৰতো রক্খাৰরণগুত্তিযা। সো এসো, ভগৰা, উচ্চাসদ্দো মহাসদ্দো সজ্ঝাযসদ্দো’’তি। ‘‘তেন হানন্দ, মম ৰচনেন তে ভিক্খূ আমন্তেহি – সত্থা আযস্মন্তে আমন্তেতী’’তি। ‘‘এৰং ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা যেন তে ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা তে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘সত্থা আযস্মন্তে আমন্তেতী’’তি। ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো আনন্দস্স পটিস্সুত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্নে খো তে ভিক্খূ ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘অট্ঠানমেতং , ভিক্খৰে, অনৰকাসো, যং পরূপক্কমেন তথাগতং জীৰিতা ৰোরোপেয্য। অনুপক্কমেন, ভিক্খৰে, তথাগতা পরিনিব্বাযন্তি। [চূল়ৰ॰ ৩৩৪; অ॰ নি॰ ৫.১০০] ‘‘পঞ্চিমে, ভিক্খৰে, সত্থারো সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং। কতমে পঞ্চ? ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, একচ্চো সত্থা অপরিসুদ্ধসীলো সমানো ‘পরিসুদ্ধসীলোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে সীলং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি চ। তমেনং সাৰকা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো ভৰং সত্থা অপরিসুদ্ধসীলো সমানো ‘পরিসুদ্ধসীলোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে সীলং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি চ। মযঞ্চেৰ খো পন গিহীনং আরোচেয্যাম, নাস্সস্স মনাপং। যং খো পনস্স অমনাপং, কথং নং মযং তেন সমুদাচরেয্যাম? সম্মন্নতি খো পন চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন – যং তুমো করিস্সতি, তুমোৰ তেন পঞ্ঞাযিস্সতী’তি । এৰরূপং খো, ভিক্খৰে, সত্থারং সাৰকা সীলতো রক্খন্তি; এৰরূপো চ পন সত্থা সাৰকেহি সীলতো রক্খং পচ্চাসীসতি। ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ইধেকচ্চো সত্থা অপরিসুদ্ধআজীৰো সমানো…পে॰… অপরিসুদ্ধধম্মদেসনো সমানো…পে॰… অপরিসুদ্ধৰেয্যাকরণো সমানো…পে॰… অপরিসুদ্ধঞাণদস্সনো সমানো ‘পরিসুদ্ধঞাণদস্সনোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে ঞাণদস্সনং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি চ। তমেনং সাৰকা এৰং জানন্তি – ‘অযং খো ভৰং সত্থা অপরিসুদ্ধঞাণদস্সনো সমানো ‘পরিসুদ্ধঞাণদস্সনোম্হী’তি পটিজানাতি ‘পরিসুদ্ধং মে ঞাণদস্সনং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি চ। মযঞ্চেৰ খো পন গিহীনং আরোচেয্যাম, নাস্সস্স মনাপং। যং খো পনস্স অমনাপং, কথং ন মযং তেন সমুদাচরেয্যাম? সম্মন্নতি খো পন চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেন – যং তুমো করিস্সতি, তুমোৰ তেন পঞ্ঞাযিস্সতী’তি। এৰরূপং খো, ভিক্খৰে, সত্থারং সাৰকা ঞাণদস্সনতো রক্খন্তি; এৰরূপো চ পন সত্থা সাৰকেহি ঞাণদস্সনতো রক্খং পচ্চাসীসতি। ইমে খো, ভিক্খৰে, পঞ্চ সত্থারো সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং। ‘‘অহং খো পন, ভিক্খৰে, পরিসুদ্ধসীলো সমানো ‘পরিসুদ্ধসীলোম্হী’তি পটিজানামি ‘পরিসুদ্ধং মে সীলং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’ন্তি চ। ন চ মং সাৰকা সীলতো রক্খন্তি; ন চাহং সাৰকেহি সীলতো রক্খং পচ্চাসীসামি। অহং খো পন ভিক্খৰে পরিসুদ্ধাজীৰো সমানো…পে॰… পরিসুদ্ধধম্মদেসনো সমানো…পে॰… পরিসুদ্ধৰেয্যাকরণো সমানো…পে॰… পরিসুদ্ধঞাণদস্সনো সমানো ‘‘পরিসুদ্ধঞাণদস্সনোম্হী’’তি পটিজানামি ‘‘পরিসুদ্ধং মে ঞাণদস্সনং পরিযোদাতং অসংকিলিট্ঠ’’ন্তি চ, ন চ মং সাৰকা ঞাণদস্সনতো রক্খন্তি, ন চাহং সাৰকেহি ঞাণদস্সনতো রক্খং পচ্চাসীসামি। ‘‘অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো, যং পরূপক্কমেন তথাগতং জীৰিতা ৰোরোপেয্য। অনুপক্কমেন, ভিক্খৰে, তথাগতা পরিনিব্বাযন্তি। গচ্ছথ তুম্হে, ভিক্খৰে, যথাৰিহারং। অরক্খিযা, ভিক্খৰে, তথাগতা’’তি। নাল়াগিরিপেসনং ৩৪২. তেন খো পন সমযেন রাজগহে নাল়াগিরি নাম হত্থী চণ্ডো হোতি, মনুস্সঘাতকো। অথ খো দেৰদত্তো রাজগহং পৰিসিত্ৰা হত্থিসালং গন্ত্ৰা হত্থিভণ্ডে এতদৰোচ – ‘‘মযং খো, ভণে, রাজঞাতকা নাম পটিবলা নীচট্ঠানিযং উচ্চট্ঠানে ঠপেতুং, ভত্তম্পি ৰেতনম্পি ৰড্ঢাপেতুং। তেন হি, ভণে, যদা সমণো গোতমো ইমং রচ্ছং পটিপন্নো হোতি, তদা ইমং নাল়াগিরিং হত্থিং মুঞ্চেত্ৰা ইমং রচ্ছং পটিপাদেথা’’তি। ‘‘এৰং ভন্তে’’তি খো তে হত্থিভণ্ডা দেৰদত্তস্স পচ্চস্সোসুং। অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসি। অথ খো ভগৰা তং রচ্ছং পটিপজ্জি। অদ্দসাসুং খো তে হত্থিভণ্ডা ভগৰন্তং তং রচ্ছং পটিপন্নং। দিস্ৰান নাল়াগিরিং হত্থিং মুঞ্চিত্ৰা তং রচ্ছং পটিপাদেসুং। অদ্দসা খো নাল়াগিরি হত্থী ভগৰন্তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং। দিস্ৰান সোণ্ডং উস্সাপেত্ৰা পহট্ঠকণ্ণৰালো যেন ভগৰা তেন অভিধাৰি। অদ্দসাসুং খো তে ভিক্খূ নাল়াগিরিং হত্থিং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং। দিস্ৰান ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অযং, ভন্তে, নাল়াগিরি হত্থী চণ্ডো মনুস্সঘাতকো ইমং রচ্ছং পটিপন্নো। পটিক্কমতু, ভন্তে, ভগৰা; পটিক্কমতু সুগতো’’তি। ‘‘আগচ্ছথ, ভিক্খৰে, মা ভাযিত্থ। অট্ঠানমেতং, ভিক্খৰে, অনৰকাসো, যং পরূপক্কমেন তথাগতং জীৰিতা ৰোরোপেয্য। অনুপক্কমেন, ভিক্খৰে, তথাগতা পরিনিব্বাযন্তী’’তি। দুতিযম্পি খো তে ভিক্খূ…পে॰… ততিযম্পি খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অযং, ভন্তে, নাল়াগিরি হত্থী চণ্ডো মনুস্সঘাতকো ইমং রচ্ছং পটিপন্নো। পটিক্কমতু, ভন্তে, ভগৰা; পটিক্কমতু সুগতো’’তি। ‘‘আগচ্ছথ, ভিক্খৰে, মা ভাযিত্থ। অট্ঠানমেতং , ভিক্খৰে, অনৰকাসো, যং পরূপক্কমেন তথাগতং জীৰিতা ৰোরোপেয্য। অনুপক্কমেন, ভিক্খৰে, তথাগতা পরিনিব্বাযন্তী’’তি। তেন খো পন সমযেন মনুস্সা পাসাদেসুপি হম্মিযেসুপি ছদনেসুপি আরুল়্হা অচ্ছন্তি। তত্থ যে তে মনুস্সা অস্সদ্ধা অপ্পসন্না দুব্বুদ্ধিনো, তে এৰমাহংসু – ‘‘অভিরূপো ৰত, ভো [অভিরূপো ৰত ভো গোতমো (স্যা॰ কং॰)], মহাসমণো নাগেন ৰিহেঠীযিস্সতী’’তি। যে পন তে মনুস্সা সদ্ধা পসন্না পণ্ডিতা ব্যত্তা বুদ্ধিমন্তো, তে এৰমাহংসু – ‘‘নচিরস্সং ৰত, ভো, নাগো নাগেন সঙ্গামেস্সতী’’তি। অথ খো ভগৰা নাল়াগিরিং হত্থিং মেত্তেন চিত্তেন ফরি। অথ খো নাল়াগিরি হত্থী ভগৰতো [ভগৰতা (সী॰)] মেত্তেন চিত্তেন ফুট্ঠো [ফুটো (ক॰)] সোণ্ডং ওরোপেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো পুরতো অট্ঠাসি। অথ খো ভগৰা দক্খিণেন হত্থেন নাল়াগিরিস্স হত্থিস্স কুম্ভং পরামসন্তো নাল়াগিরিং হত্থিং ইমাহি গাথাহি অজ্ঝভাসি – ‘‘মা কুঞ্জর নাগমাসদো, দুক্খঞ্হি কুঞ্জর নাগমাসদো। ন হি নাগহতস্স কুঞ্জর সুগতি, হোতি ইতো পরং যতো॥ ‘‘মা চ মদো মা চ পমাদো, ন হি পমত্তা সুগতিং ৰজন্তি তে। ত্ৰঞ্ঞেৰ তথা করিস্সসি, যেন ত্ৰং সুগতিং গমিস্সসী’’তি॥ অথ খো নাল়াগিরি হত্থী সোণ্ডায ভগৰতো পাদপংসূনি গহেত্ৰা উপরিমুদ্ধনি আকিরিত্ৰা পটিকুটিযোৰ [পটিকুটিতো পটিসক্কি (সী॰ স্যা॰)] ওসক্কি, যাৰ ভগৰন্তং অদ্দক্খি। অথ খো নাল়াগিরি হত্থী হত্থিসালং গন্ত্ৰা সকে ঠানে অট্ঠাসি। তথা দন্তো চ পন নাল়াগিরি হত্থী অহোসি। তেন খো পন সমযেন মনুস্সা ইমং গাথং গাযন্তি – [ম॰ নি॰ ২.৩৫২; থেরগা॰ ৮৭৮] ‘‘দণ্ডেনেকে দমযন্তি, অঙ্কুসেহি কসাহি চ। অদণ্ডেন অসত্থেন, নাগো দন্তো মহেসিনা’’তি॥ মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘যাৰ পাপো অযং দেৰদত্তো, অলক্খিকো, যত্র হি নাম সমণস্স গোতমস্স এৰংমহিদ্ধিকস্স এৰং মহানুভাৰস্স ৰধায পরক্কমিস্সতী’’তি। দেৰদত্তস্স লাভসক্কারো পরিহাযি। ভগৰতো চ লাভসক্কারো অভিৰড্ঢি। পঞ্চৰত্থুযাচনকথা ৩৪৩. [পাচি॰ ২০৯] তেন খো পন সমযেন দেৰদত্তো পরিহীনলাভসক্কারো সপরিসো কুলেসু ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জতি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণা সক্যপুত্তিযা কুলেসু ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জিস্সন্তি! কস্স সম্পন্নং ন মনাপং, কস্স সাদুং ন রুচ্চতী’’তি! অস্সোসুং খো ভিক্খূ তেসং মনুস্সানং উজ্ঝাযন্তানং খিয্যন্তানং ৰিপাচেন্তানং। যে তে ভিক্খূ অপ্পিচ্ছা…পে॰… তে উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – কথঞ্হি নাম দেৰদত্তো সপরিসো কুলেসু ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জিস্সতী’’তি! ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, দেৰদত্ত, সপরিসো কুলেসু ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ৰিঞ্ঞাপেত্ৰা ভুঞ্জসী’’তি? ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা…পে॰… ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘তেন হি, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং কুলেসু তিকভোজনং পঞ্ঞপেস্সামি তযো অত্থৰসে পটিচ্চ – দুম্মঙ্কূনং পুগ্গলান নিগ্গহায ; পেসলানং ভিক্খূনং ফাসুৰিহারায, মা পাপিচ্ছা পক্খং নিস্সায সঙ্ঘং ভিন্দেয্যুন্তি; কুলানুদ্দযায [কুলানুদযতায (সী॰ স্যা॰)] চ। গণভোজনে যথাধম্মো কারেতব্বো’’তি। [পারা॰ ৪০৯] অথ খো দেৰদত্তো যেন কোকালিকো কটমোদকতিস্সকো [কটমোরকতিস্সকো (সী॰ স্যা॰)] খণ্ডদেৰিযা পুত্তো সমুদ্দদত্তো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা কোকালিকং কটমোদকতিস্সকং খণ্ডদেৰিযা পুত্তং সমুদ্দদত্তং এতদৰোচ – ‘‘এথ, মযং, আৰুসো, সমণস্স গোতমস্স সঙ্ঘভেদং করিস্সাম চক্কভেদ’’ন্তি। এৰং ৰুত্তে কোকালিকো দেৰদত্তং এতদৰোচ – ‘‘সমণো খো, আৰুসো, গোতমো মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো। কথং মযং সমণস্স গোতমস্স সঙ্ঘভেদং করিস্সাম চক্কভেদ’’ন্তি? ‘‘এথ, মযং, আৰুসো, সমণং গোতমং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্চ ৰত্থূনি যাচিস্সাম – ‘ভগৰা, ভন্তে, অনেকপরিযাযেন অপ্পিচ্ছস্স সন্তুট্ঠস্স সল্লেখস্স ধুতস্স পাসাদিকস্স অপচযস্স ৰীরিযারম্ভস্স ৰণ্ণৰাদী। ইমানি, ভন্তে, পঞ্চ ৰত্থূনি অনেকপরিযাযেন অপ্পিচ্ছতায সন্তুট্ঠিযা সল্লেখায ধুততায পাসাদিকতায অপচযায ৰীরিযারম্ভায সংৰত্তন্তি। সাধু, ভন্তে, ভিক্খূ যাৰজীৰং আরঞ্ঞিকা অস্সু; যো গামন্তং ওসরেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্য। যাৰজীৰং পিণ্ডপাতিকা অস্সু; যো নিমন্তনং সাদিযেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্য। যাৰজীৰং পংসুকূলিকা অস্সু; যো গহপতিচীৰরং সাদিযেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্য। যাৰজীৰং রুক্খমূলিকা অস্সু; যো ছন্নং উপগচ্ছেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্য। যাৰজীৰং মচ্ছমংসং ন খাদেয্যুং; যো মচ্ছমংসং খাদেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্যা’তি। ইমানি পঞ্চ ৰত্থূনি সমণো গোতমো নানুজানিস্সতি। তে মযং ইমেহি পঞ্চহি ৰত্থূহি জনং সঞ্ঞাপেস্সামা’’তি। ‘‘সক্কা খো, আৰুসো, ইমেহি পঞ্চহি ৰত্থূহি সমণস্স গোতমস্স সঙ্ঘভেদো কাতুং চক্কভেদো। লূখপ্পসন্না হি, আৰুসো, মনুস্সা’’তি। অথ খো দেৰদত্তো সপরিসো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো দেৰদত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ভগৰা, ভন্তে, অনেকপরিযাযেন অপ্পিচ্ছস্স সন্তুট্ঠস্স সল্লেখস্স ধুতস্স পাসাদিকস্স অপচযস্স ৰীরিযারম্ভস্স ৰণ্ণৰাদী। ইমানি, ভন্তে, পঞ্চ ৰত্থূনি অনেকপরিযাযেন অপ্পিচ্ছতায সন্তুট্ঠিযা সল্লেখায ধুততায পাসাদিকতায অপচযায ৰীরিযারম্ভায সংৰত্তন্তি। সাধু, ভন্তে, ভিক্খূ যাৰজীৰং আরঞ্ঞিকা অস্সু; যো গামন্তং ওসরেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্য। যাৰজীৰং পিণ্ডপাতিকা অস্সু; যো নিমন্তনং সাদিযেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্য। যাৰজীৰং পংসুকূলিকা অস্সু; যো গহপতিচীৰরং সাদিযেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্য। যাৰজীৰং রুক্খমূলিকা অস্সু; যো ছন্নং উপগচ্ছেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্য। যাৰজীৰং মচ্ছমংসং ন খাদেয্যুং; যো মচ্ছমংসং খাদেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্যা’’তি। ‘‘অলং, দেৰদত্ত। যো ইচ্ছতি, আরঞ্ঞিকো হোতু; যো ইচ্ছতি, গামন্তে ৰিহরতু। যো ইচ্ছতি, পিণ্ডপাতিকো হোতু; যো ইচ্ছতি, নিমন্তনং সাদিযতু। যো ইচ্ছতি, পংসুকূলিকো হোতু; যো ইচ্ছতি, গহপতিচীৰরং সাদিযতু। অট্ঠমাসে খো মযা, দেৰদত্ত, রুক্খমূলসেনাসনং অনুঞ্ঞাতং; তিকোটিপরিসুদ্ধং মচ্ছমংসং – অদিট্ঠং, অস্সুতং, অপরিসঙ্কিত’’ন্তি। অথ খো দেৰদত্তো – ন ভগৰা ইমানি পঞ্চ ৰত্থূনি অনুজানাতীতি – হট্ঠো উদগ্গো সপরিসো উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি। অথ খো দেৰদত্তো সপরিসো রাজগহং পৰিসিত্ৰা পঞ্চহি ৰত্থূহি জনং সঞ্ঞাপেসি – ‘‘মযং, আৰুসো, সমণং গোতমং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্চ ৰত্থূনি যাচিম্হা – ‘ভগৰা, ভন্তে, অনেকপরিযাযেন অপ্পিচ্ছস্স…পে॰… ৰীরিযারম্ভস্স ৰণ্ণৰাদী। ইমানি, ভন্তে, পঞ্চ ৰত্থূনি অনেকপরিযাযেন অপ্পিচ্ছতায…পে॰… ৰীরিযারম্ভায সংৰত্তন্তি। সাধু, ভন্তে, ভিক্খূ যাৰজীৰং আরঞ্ঞিকা অস্সু; যো গামন্তং ওসরেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্য…পে॰… যাৰজীৰং মচ্ছমংসং ন খাদেয্যুং; যো মচ্ছমংসং খাদেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্যা’তি। ইমানি পঞ্চ ৰত্থূনি সমণো গোতমো নানুজানাতি। তে মযং ইমেহি পঞ্চহি ৰত্থূহি সমাদায ৰত্তামা’’তি। তত্থ যে তে মনুস্সা অস্সদ্ধা অপ্পসন্না দুব্বুদ্ধিনো, তে এৰমাহংসু – ‘‘ইমে খো সমণা সক্যপুত্তিযা ধুতা সল্লেখৰুত্তিনো। সমণো পন গোতমো বাহুল্লিকো বাহুল্লায চেতেতী’’তি। যে পন তে মনুস্সা সদ্ধা পসন্না পণ্ডিতা ব্যত্তা বুদ্ধিমন্তো, তে উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম দেৰদত্তো ভগৰতো সঙ্ঘভেদায পরক্কমিস্সতি চক্কভেদাযা’’তি! অস্সোসুং খো ভিক্খূ তেসং মনুস্সানং উজ্ঝাযন্তানং খিয্যন্তানং ৰিপাচেন্তানং। যে তে ভিক্খূ অপ্পিচ্ছা…পে॰… তে উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম দেৰদত্তো সঙ্ঘভেদায পরক্কমিস্সতি চক্কভেদাযা’’তি! অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, দেৰদত্ত, সঙ্ঘভেদায পরক্কমসি চক্কভেদাযা’’তি? ‘‘সচ্চং ভগৰা’’তি। ‘‘অলং, দেৰদত্ত। মা তে রুচ্চি সঙ্ঘভেদো। গরুকো খো, দেৰদত্ত, সঙ্ঘভেদো। যো খো, দেৰদত্ত, সমগ্গং সঙ্ঘং ভিন্দতি, কপ্পট্ঠিকং [কপ্পট্ঠিতিকং (স্যা॰)] কিব্বিসং পসৰতি, কপ্পং নিরযম্হি পচ্চতি। যো চ খো, দেৰদত্ত, ভিন্নং সঙ্ঘং সমগ্গং করোতি, ব্রহ্মং পুঞ্ঞং পসৰতি, কপ্পং সগ্গম্হি মোদতি। অলং, দেৰদত্ত। মা তে রুচ্চি সঙ্ঘভেদো। গরুকো খো, দেৰদত্ত, সঙ্ঘভেদো’’তি। [উদা॰ ৪৮] অথ খো আযস্মা আনন্দো পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসি। অদ্দসা খো দেৰদত্তো আযস্মন্তং আনন্দং রাজগহে পিণ্ডায চরন্তং। দিস্ৰান যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘অজ্জতগ্গেদানাহং , আৰুসো আনন্দ, অঞ্ঞত্রেৰ ভগৰতা, অঞ্ঞত্রেৰ ভিক্খুসঙ্ঘা, উপোসথং করিস্সামি সঙ্ঘকম্মং করিস্সামী’’তি। অথ খো আযস্মা আনন্দো রাজগহে পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপ্পটিক্কন্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইধাহং, ভন্তে, পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসিং। অদ্দসা খো মং, ভন্তে, দেৰদত্তো রাজগহে পিণ্ডায চরন্তং। দিস্ৰান যেনাহং তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা মং এতদৰোচ – ‘অজ্জতগ্গেদানাহং, আৰুসো আনন্দ, অঞ্ঞত্রেৰ ভগৰতা, অঞ্ঞত্রেৰ ভিক্খুসঙ্ঘা, উপোসথং করিস্সামি সঙ্ঘকম্মং করিস্সামী’তি। অজ্জতগ্গে, ভন্তে, দেৰদত্তো সঙ্ঘং ভিন্দিস্সতী’’তি। অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি – [উদা॰ ৪৮] ‘‘সুকরং সাধুনা সাধুং, সাধুং পাপেন দুক্করং। পাপং পাপেন সুকরং, পাপমরিযেহি দুক্কর’’ন্তি॥ দুতিযভাণৰারো নিট্ঠিতো। ৩. ততিযভাণৰারো সঙ্ঘভেদকথা ৩৪৪. অথ খো দেৰদত্তো তদহুপোসথে উট্ঠাযাসনা সলাকং গাহেসি – ‘‘মযং, আৰুসো, সমণং গোতমং উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্চ ৰত্থূনি যাচিম্হা – ‘ভগৰা, ভন্তে, অনেকপরিযাযেন অপ্পিচ্ছস্স…পে॰… ৰীরিযারম্ভস্স ৰণ্ণৰাদী। ইমানি, ভন্তে, পঞ্চ ৰত্থূনি অনেকপরিযাযেন অপ্পিচ্ছতায…পে॰… ৰীরিযারম্ভায সংৰত্তন্তি। সাধু, ভন্তে, ভিক্খূ যাৰজীৰং আরঞ্ঞিকা অস্সু; যো গামন্তং ওসরেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্য…পে॰… যাৰজীৰং মচ্ছমংসং ন খাদেয্যুং; যো মচ্ছমংসং খাদেয্য, ৰজ্জং নং ফুসেয্যা’তি। ইমানি পঞ্চ ৰত্থূনি সমণো গোতমো নানুজানাতি। তে মযং ইমেহি পঞ্চহি ৰত্থূহি সমাদায ৰত্তাম। যস্সাযস্মতো ইমানি পঞ্চ ৰত্থূনি খমন্তি, সো সলাকং গণ্হাতূ’’তি। তেন খো পন সমযেন ৰেসালিকা ৰজ্জিপুত্তকা পঞ্চমত্তানি ভিক্খুসতানি নৰকা চেৰ হোন্তি অপ্পকতঞ্ঞুনো চ। তে – ‘অযং ধম্মো , অযং ৰিনযো, ইদং সত্থুসাসন’ন্তি – সলাকং গণ্হিংসু। অথ খো দেৰদত্তো সঙ্ঘং ভিন্দিত্ৰা পঞ্চমত্তানি ভিক্খুসতানি আদায যেন গযাসীসং তেন পক্কামি। অথ খো সারিপুত্তমোগ্গল্লানা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘দেৰদত্তো, ভন্তে, সঙ্ঘং ভিন্দিত্ৰা পঞ্চমত্তানি ভিক্খুসতানি আদায যেন গযাসীসং তেন পক্কন্তো’’তি। ‘‘ন হি নাম তুম্হাকং, সারিপুত্তা, তেসু নৰকেসু ভিক্খূসু কারুঞ্ঞম্পি ভৰিস্সতি? গচ্ছথ তুম্হে, সারিপুত্তা, পুরা তে ভিক্খূ অনযব্যসনং আপজ্জন্তী’’তি। ‘‘এৰং ভন্তে’’তি খো সারিপুত্তমোগ্গল্লানা ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা যেন গযাসীসং তেনুপসঙ্কমিংসু। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু ভগৰতো অৰিদূরে রোদমানো ঠিতো হোতি। অথ খো ভগৰা তং ভিক্খুং এতদৰোচ – ‘‘কিস্স ত্ৰং, ভিক্খু, রোদসী’’তি? ‘‘যেপি তে, ভন্তে, ভগৰতো অগ্গসাৰকা সারিপুত্তমোগ্গল্লানা তেপি দেৰদত্তস্স সন্তিকে গচ্ছন্তি দেৰদত্তস্স ধম্মং রোচেন্তা’’তি। ‘‘অট্ঠানমেতং, ভিক্খু, অনৰকাসো, যং সারিপুত্তমোগ্গল্লানা দেৰদত্তস্স ধম্মং রোচেয্যুং, অপি চ তে গতা ভিক্খূনং সঞ্ঞত্তিযা’’তি [ভিক্খুসঞ্ঞত্তিযাতি (সী॰ স্যা॰), ভিক্খূ সঞ্ঞত্তিযা (ক॰)]। ৩৪৫. তেন খো পন সমযেন দেৰদত্তো মহতিযা পরিসায পরিৰুত্তো ধম্মং দেসেন্তো নিসিন্নো হোতি। অদ্দসা খো দেৰদত্তো সারিপুত্তমোগ্গল্লানে দূরতোৰ আগচ্ছন্তে। দিস্ৰান ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘পস্সথ, ভিক্খৰে, যাৰ স্ৰাক্খাতো মযা ধম্মো, যেপি তে সমণস্স গোতমস্স অগ্গসাৰকা সারিপুত্তমোগ্গল্লানা তেপি মম সন্তিকে আগচ্ছন্তি। মম ধম্মং রোচেন্তা’’তি। এৰং ৰুত্তে কোকালিকো দেৰদত্তং এতদৰোচ – ‘‘মা, আৰুসো দেৰদত্ত, সারিপুত্তমোগ্গল্লানে ৰিস্সসি । পাপিচ্ছা সারিপুত্তমোগ্গল্লানা , পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতা’’তি। ‘‘অলং, আৰুসো। স্ৰাগতং তেসং যতো মে ধম্মং রোচেন্তী’’তি। অথ খো দেৰদত্তো আযস্মন্তং সারিপুত্তং উপড্ঢাসনেন নিমন্তেসি – ‘‘এহাৰুসো সারিপুত্ত, ইধ নিসীদাহী’’তি। ‘‘অলং আৰুসো’’তি খো আযস্মা সারিপুত্তো অঞ্ঞতরং আসনং গহেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। আযস্মাপি খো মহামোগ্গল্লানো অঞ্ঞতরং আসনং গহেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। অথ খো দেৰদত্তো বহুদেৰ রত্তিং ভিক্খূ ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং অজ্ঝেসি – ‘‘ৰিগতথিনমিদ্ধো খো, আৰুসো সারিপুত্ত, ভিক্খুসঙ্ঘো। পটিভাতু তং, আৰুসো সারিপুত্ত, ভিক্খূনং ধম্মী কথা, পিট্ঠি মে আগিলাযতি, তমহং আযমিস্সামী’’তি। ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো আযস্মা সারিপুত্তো দেৰদত্তস্স পচ্চস্সোসি। অথ খো দেৰদত্তো চতুগ্গুণং সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞাপেত্ৰা দক্খিণেন পস্সেন সেয্যং কপ্পেসি। তস্স কিলমন্তস্স মুট্ঠস্সতিস্স অসম্পজানস্স মুহুত্তকেনেৰ নিদ্দা ওক্কমি। অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো আদেসনাপাটিহারিযানুসাসনিযা ভিক্খূ ধম্মিযা কথায ওৰদি অনুসাসি। আযস্মা মহামোগ্গল্লানো ইদ্ধিপাটিহারিযানুসাসনিযা ভিক্খূ ধম্মিযা কথায ওৰদি অনুসাসি। অথ খো তেসং ভিক্খূনং আযস্মতা সারিপুত্তেন আদেসনাপাটিহারিযানুসাসনিযা আযস্মতা চ মহামোগ্গল্লানেন ইদ্ধিপাটিহারিযানুসাসনিযা ওৰদিযমানানং অনুসাসিযমানানং ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্মন্তি। অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘গচ্ছাম মযং, আৰুসো, ভগৰতো সন্তিকে। যো তস্স ভগৰতো ধম্মং রোচেসি সো আগচ্ছতূ’’তি। অথ খো সারিপুত্তমোগ্গল্লানা তানি পঞ্চভিক্খুসতানি আদায যেন ৰেল়ুৰনং তেনুপসঙ্কমিংসু। অথ খো কোকালিকো দেৰদত্তং উট্ঠাপেসি – ‘‘উট্ঠেহি, আৰুসো দেৰদত্ত, নীতা তে ভিক্খূ সারিপুত্তমোগ্গল্লানেহি। ননু ত্ৰং, আৰুসো দেৰদত্ত, মযা ৰুত্তো – ‘মা, আৰুসো দেৰদত্ত, সারিপুত্তমোগ্গল্লানে ৰিস্সাসি। পাপিচ্ছা সারিপুত্তমোগ্গল্লানা, পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতা’’’তি? অথ খো দেৰদত্তস্স তত্থেৰ উণ্হং লোহিতং মুখতো উগ্গঞ্ছি। অথ খো সারিপুত্তমোগ্গল্লানা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিসুং। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সাধু, ভন্তে , ভেদকানুৰত্তকা ভিক্খূ পুন উপসম্পজ্জেয্যু’’ন্তি। ‘‘অলং, সারিপুত্ত। মা তে রুচ্চি ভেদকানুৰত্তকানং ভিক্খূনং পুন উপসম্পদা। তেন হি ত্ৰং, সারিপুত্ত, ভেদকানুৰত্তকে ভিক্খূ থুল্লচ্চযং দেসাপেহি। কথং পন তে, সারিপুত্ত, দেৰদত্তো পটিপজ্জী’’তি? ‘‘যথেৰ, ভন্তে, ভগৰা বহুদেৰ রত্তিং ভিক্খূ ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা মং অজ্ঝেসতি – ‘ৰিগতথিনমিদ্ধো খো , সারিপুত্ত, ভিক্খুসঙ্ঘো; পটিভাতু তং, সারিপুত্ত, ভিক্খূনং ধম্মী কথা, পিট্ঠি মে আগিলাযতি, তমহং আযমিস্সামী’তি, এৰমেৰ খো, ভন্তে, দেৰদত্তো পটিপজ্জী’’তি। ৩৪৬. অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, অরঞ্ঞাযতনে মহাসরসী। তং নাগা উপনিস্সায ৰিহরিংসু। তে তং সরসিং ওগাহেত্ৰা, সোণ্ডায ভিসমুল়ালং অব্বুহিত্ৰা, সুৰিক্খালিতং ৰিক্খালেত্ৰা, অকদ্দমং সঙ্খাদিত্ৰা, অজ্ঝোহরন্তি। তেসং তং ৰণ্ণায চেৰ হোতি, বলায চ। ন চ ততোনিদানং মরণং ৰা নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তং ৰা দুক্খং। তেসংযেৰ খো পন, ভিক্খৰে, মহানাগানং অনুসিক্খমানা তরুণা ভিঙ্কচ্ছাপা। তে তং সরসিং ওগাহেত্ৰা, সোণ্ডায ভিসমুল়ালং অব্বুহিত্ৰা, ন সুৰিক্খালিতং ৰিক্খালেত্ৰা, সকদ্দমং সঙ্খাদিত্ৰা, অজ্ঝোহরন্তি। তেসং তং নেৰ ৰণ্ণায হোতি, ন বলায। ততোনিদানঞ্চ মরণং ৰা নিগচ্ছন্তি, মরণমত্তং ৰা দুক্খং। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, দেৰদত্তো মমানুক্রুব্বং[মমানুকুব্বং (সী॰ স্যা॰)] কপণো মরিস্সতীতি। ‘‘মহাৰরাহস্স মহিং ৰিক্রুব্বতো [ৰিকুব্বতো (সী॰ স্যা॰)], ভিসং ঘসানস্স [ঘসমানস্স (ক॰)] নদীসু জগ্গতো। ভিঙ্কোৰ পঙ্কং অভিভক্খযিত্ৰা, মমানুক্রুব্বং কপণো মরিস্সতী’’তি॥ ৩৪৭. [অ॰ নি॰ ৮.১৬] ‘‘অট্ঠহি, ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো ভিক্খু দূতেয্যং গন্তুমরহতি। কতমেহি অট্ঠহি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সোতা চ হোতি, সাৰেতা চ, উগ্গহেতা চ, ধারেতা চ, ৰিঞ্ঞাতা চ, ৰিঞ্ঞাপেতা চ, কুসলো চ সহিতাসহিতস্স, নো চ কলহকারকো – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, অট্ঠহঙ্গেহি সমন্নাগতো ভিক্খু দূতেয্যং গন্তুমরহতি। [অ॰ নি॰ ৮.১৬] ‘‘অট্ঠহি , ভিক্খৰে, অঙ্গেহি সমন্নাগতো সারিপুত্তো দূতেয্যং গন্তুমরহতি। কতমেহি অট্ঠহি? ইধ, ভিক্খৰে, সারিপুত্তো সোতা চ হোতি, সাৰেতা চ, উগ্গহেতা চ, ধারেতা চ, ৰিঞ্ঞাতা চ, ৰিঞ্ঞাপেতা চ, কুসলো চ সহিতাসহিতস্স, নো চ কলহকারকো – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, অট্ঠহঙ্গেহি সমন্নাগতো সারিপুত্তো দূতেয্যং গন্তুমরহতীতি। [অ॰ নি॰ ৮.১৬] ‘‘যো ৰে ন ব্যথতি [ব্যাধতি (সী॰ স্যা॰)] পত্ৰা, পরিসং উগ্গৰাদিনিং। ন চ হাপেতি ৰচনং, ন চ ছাদেতি সাসনং॥ ‘‘অসন্দিদ্ধো চ অক্খাতি [অক্খাতা (ক॰)], পুচ্ছিতো চ ন কুপ্পতি। স ৰে তাদিসকো ভিক্খু, দূতেয্যং গন্তুমরহতী’’তি॥ ৩৪৮. [অ॰ নি॰ ৮.৭] ‘‘অট্ঠহি, ভিক্খৰে, অসদ্ধম্মেহি অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো। কতমেহি অট্ঠহি ? লাভেন, ভিক্খৰে, অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো; অলাভেন, ভিক্খৰে…পে॰… যসেন, ভিক্খৰে…পে॰… অযসেন, ভিক্খৰে…পে॰… সক্কারেন, ভিক্খৰে…পে॰… অসক্কারেন, ভিক্খৰে…পে॰… পাপিচ্ছতায, ভিক্খৰে…পে॰… পাপমিত্ততায ভিক্খৰে, অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, অট্ঠহি অসদ্ধম্মেহি অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো। ৩৪৯. ‘‘সাধু, ভিক্খৰে, ভিক্খু উপ্পন্নং লাভং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য, উপ্পন্নং অলাভং…পে॰… উপ্পন্নং যসং… উপ্পন্নং অযসং… উপ্পন্নং সক্কারং… উপ্পন্নং অসক্কারং… উপ্পন্নং পাপিচ্ছতং… উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য। কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অত্থৰসং পটিচ্চ উপ্পন্নং লাভং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য, উপ্পন্নং অলাভং…পে॰… উপ্পন্নং যসং… উপ্পন্নং অযসং… উপ্পন্নং সক্কারং… উপ্পন্নং অসক্কারং… উপ্পন্নং পাপিচ্ছতং… উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য? যং হিস্স, ভিক্খৰে, উপ্পন্নং লাভং অনভিভুয্য ৰিহরতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, উপ্পন্নং লাভং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরতো এৰংসতে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। যং হিস্স, ভিক্খৰে, উপ্পন্নং অলাভং…পে॰… উপ্পন্নং যসং… উপ্পন্নং অযসং… উপ্পন্নং সক্কারং… উপ্পন্নং অসক্কারং… উপ্পন্নং পাপিচ্ছতং… উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অনভিভুয্য ৰিহরতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরতো এৰংসতে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। ইদং খো, ভিক্খৰে, অত্থৰসং পটিচ্চ উপ্পন্নং লাভং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য, উপ্পন্নং অলাভং…পে॰… উপ্পন্নং যসং… উপ্পন্নং অযসং… উপ্পন্নং সক্কারং… উপ্পন্নং অসক্কারং… উপ্পন্নং পাপিচ্ছতং… উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য। তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, উপ্পন্নং লাভং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরিস্সাম, উপ্পন্নং অলাভং…পে॰… উপ্পন্নং যসং… উপ্পন্নং অযসং… উপ্পন্নং সক্কারং… উপ্পন্নং অসক্কারং… উপ্পন্নং পাপিচ্ছতং… উপ্পন্নং পাপমিত্ততং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরিস্সামাতি; এৰঞ্হি ৰো, ভিক্খৰে, সিক্খিতব্বন্তি। ৩৫০. ‘‘তীহি, ভিক্খৰে, অসদ্ধম্মেহি অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছো। কতমেহি তীহি? পাপিচ্ছতা, পাপমিত্ততা, ওরমত্তকেন ৰিসেসাধিগমেন অন্তরা ৰোসানং আপাদি – ইমেহি খো, ভিক্খৰে, তীহি অসদ্ধম্মেহি অভিভূতো পরিযাদিন্নচিত্তো দেৰদত্তো আপাযিকো নেরযিকো কপ্পট্ঠো অতেকিচ্ছোতি। ‘‘মা জাতু কোচি লোকস্মিং, পাপিচ্ছো উদপজ্জথ। তদমিনাপি জানাথ, পাপিচ্ছানং যথাগতি॥ ‘‘পণ্ডিতোতি সমঞ্ঞাতো, ভাৰিতত্তোতি সম্মতো। জলংৰ যসসা অট্ঠা, দেৰদত্তোতি মে সুতং॥ ‘‘সো পমাদং অনুচিণ্ণো, আসজ্জ নং তথাগতং। অৰীচিনিরযং পত্তো, চতুদ্ৰারং ভযানকং॥ ‘‘অদুট্ঠস্স হি যো দুব্ভে, পাপকম্মং অক্রুব্বতো। তমেৰ পাপং ফুসতি, দুট্ঠচিত্তং অনাদরং॥ ‘‘সমুদ্দং ৰিসকুম্ভেন, যো মঞ্ঞেয্য পদূসিতুং [পদুস্সিতুং (ক॰)]। ন সো তেন পদূসেয্য, ভেস্মা হি উদধী মহা॥ ‘‘এৰমেৰ তথাগতং, যো ৰাদেনুপহিংসতি। সমগ্গতং [সম্মাগতং (সী॰), সমগতং (স্যা॰)] সন্তচিত্তং, ৰাদো তম্হি ন রূহতি॥ ‘‘তাদিসং মিত্তং ক্রুব্বেথ [কুব্বেথ (সী॰ স্যা॰)], তঞ্চ সেৰেথ পণ্ডিতো। যস্স মগ্গানুগো ভিক্খু, খযং দুক্খস্স পাপুণে’’তি॥ উপালিপঞ্হা ৩৫১. অথ খো আযস্মা উপালি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা উপালি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সঙ্ঘরাজি সঙ্ঘরাজীতি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, সঙ্ঘরাজি হোতি, নো চ সঙ্ঘভেদো? কিত্তাৰতা চ পন সঙ্ঘরাজি চেৰ হোতি সঙ্ঘভেদো চা’’তি? ‘‘একতো , উপালি, একো হোতি, একতো দ্ৰে, চতুত্থো অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতি – ‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো, ইদং সত্থুসাসনং, ইমং গণ্হথ, ইমং রোচেথা’তি। এৰম্পি খো, উপালি, সঙ্ঘরাজি হোতি, নো চ সঙ্ঘভেদো। একতো, উপালি, দ্ৰে হোন্তি, একতো দ্ৰে, পঞ্চমো অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতি – ‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো, ইদং সত্থুসাসনং, ইমং গণ্হথ, ইমং রোচেথা’তি। এৰম্পি খো, উপালি, সঙ্ঘরাজি হোতি, নো চ সঙ্ঘভেদো। একতো, উপালি, দ্ৰে হোন্তি, একতো তযো, ছট্ঠো অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতি – ‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো, ইদং সত্থুসাসনং, ইমং গণ্হথ, ইমং রোচেথা’তি। এৰম্পি খো, উপালি, সঙ্ঘরাজি হোতি, নো চ সঙ্ঘভেদো । একতো, উপালি, তযো হোন্তি, একতো তযো, সত্তমো অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতি – ‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো, ইদং সত্থুসাসনং, ইমং গণ্হথ, ইমং রোচেথা’তি। এৰম্পি খো, উপালি, সঙ্ঘরাজি হোতি, নো চ সঙ্ঘভেদো। একতো, উপালি, তযো হোন্তি, একতো চত্তারো, অট্ঠমো অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতি – ‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো, ইদং সত্থুসাসনং, ইমং গণ্হথ, ইমং রোচেথা’তি। এৰম্পি খো, উপালি, সঙ্ঘরাজি হোতি, নো চ সঙ্ঘভেদো। একতো, উপালি, চত্তারো হোন্তি, একতো চত্তারো, নৰমো অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতি – ‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো, ইদং সত্থুসাসনং, ইমং গণ্হথ, ইমং রোচেথা’তি । এৰং খো, উপালি, সঙ্ঘরাজি চেৰ হোতি সঙ্ঘভেদো চ। নৰন্নং ৰা, উপালি, অতিরেকনৰন্নং ৰা সঙ্ঘরাজি চেৰ হোতি সঙ্ঘভেদো চ। ন খো, উপালি, ভিক্খুনী সঙ্ঘং ভিন্দতি, অপি চ ভেদায পরক্কমতি, ন সিক্খমানা সঙ্ঘং ভিন্দতি…পে॰… ন সামণেরো সঙ্ঘং ভিন্দতি, ন সামণেরী সঙ্ঘং ভিন্দতি, ন উপাসকো সঙ্ঘং ভিন্দতি, ন উপাসিকা সঙ্ঘং ভিন্দতি, অপি চ ভেদায পরক্কমতি। ভিক্খু খো, উপালি, পকতত্তো, সমানসংৰাসকো, সমানসীমাযং ঠিতো, সঙ্ঘং ভিন্দতী’’তি। ৩৫২. [অ॰ নি॰ ১০.৩৭] ‘‘সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘভেদোতি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, সঙ্ঘো ভিন্নো হোতী’’তি? ‘‘ইধুপালি, ভিক্খূ অধম্মং ধম্মোতি দীপেন্তি, ধম্মং অধম্মোতি দীপেন্তি, অৰিনযং ৰিনযোতি দীপেন্তি, ৰিনযং অৰিনযোতি দীপেন্তি, অভাসিতং অলপিতং তথাগতেন ভাসিতং লপিতং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, ভাসিতং লপিতং তথাগতেন অভাসিতং অলপিতং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অনাচিণ্ণং তথাগতেন আচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, আচিণ্ণং তথাগতেন অনাচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অপঞ্ঞত্তং তথাগতেন পঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, পঞ্ঞত্তং তথাগতেন অপঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অনাপত্তিং আপত্তীতি দীপেন্তি, আপত্তিং অনাপত্তীতি দীপেন্তি, লহুকং আপত্তিং গরুকা আপত্তীতি দীপেন্তি, গরুকং আপত্তিং লহুকা আপত্তীতি দীপেন্তি, সাৰসেসং আপত্তিং অনৰসেসা আপত্তীতি দীপেন্তি, অনৰসেসং আপত্তিং সাৰসেসা আপত্তীতি দীপেন্তি, দুট্ঠুল্লং আপত্তিং অদুট্ঠুলা আপত্তীতি দীপেন্তি, অদুট্ঠুল্লং আপত্তিং দুট্ঠুল্লা আপত্তীতি দীপেন্তি। তে ইমেহি অট্ঠারসহি ৰত্থূহি অপকস্সন্তি, অৰপকস্সন্তি, আৰেনিং [আৰেণি (সী॰), আৰেণিকং (স্যা॰)] উপোসথং করোন্তি, আৰেনিং পৰারণং করোন্তি, আৰেনিং সঙ্ঘকম্মং করোন্তি। এত্তাৰতা খো, উপালি, সঙ্ঘো ভিন্নো হোতী’’তি। ৩৫৩. [ অ॰ নি॰ ১০.৩৭] ‘‘সঙ্ঘসামগ্গী সঙ্ঘসামগ্গীতি, ভন্তে, ৰুচ্চতি। কিত্তাৰতা নু খো, ভন্তে, সঙ্ঘো সমগ্গো হোতী’’তি? ‘‘ইধুপালি, ভিক্খূ অধম্মং অধম্মোতি দীপেন্তি, ধম্মং ধম্মোতি দীপেন্তি, অৰিনযং অৰিনযোতি দীপেন্তি, ৰিনযং ৰিনযোতি দীপেন্তি, অভাসিতং অলপিতং তথাগতেন অভাসিতং অলপিতং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, ভাসিতং লপিতং তথাগতেন ভাসিতং লপিতং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অনাচিণ্ণং তথাগতেন অনাচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, আচিণ্ণং তথাগতেন আচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অপঞ্ঞত্তং তথাগতেন অপঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, পঞ্ঞত্তং তথাগতেন পঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেন্তি, অনাপত্তিং অনাপত্তীতি দীপেন্তি, আপত্তিং আপত্তীতি দীপেন্তি, লহুকং আপত্তিং লহুকা আপত্তীতি দীপেন্তি, গরুকং আপত্তিং গরুকা আপত্তীতি দীপেন্তি, সাৰসেসং আপত্তিং সাৰসেসা আপত্তীতি দীপেন্তি, অনৰসেসং আপত্তিং অনৰসেসা আপত্তীতি দীপেন্তি , দুট্ঠুল্লং আপত্তিং দুট্ঠুল্লা আপত্তীতি দীপেন্তি, অদুট্ঠুল্লং আপত্তিং অদুট্ঠুল্লা আপত্তীতি দীপেন্তি। তে ইমেহি অট্ঠারসহি ৰত্থূহি ন অপকস্সন্তি, ন অৰপকস্সন্তি, ন আৰেনিং উপোসথং করোন্তি, ন আৰেনিং পৰারণং করোন্তি, ন আৰেনিং সঙ্ঘকম্মং করোন্তি। এত্তাৰতা খো, উপালি, সঙ্ঘো সমগ্গো হোতী’’তি। ৩৫৪. ‘‘সমগ্গং পন, ভন্তে, সঙ্ঘং ভিন্দিত্ৰা কিং সো পসৰতী’’তি? ‘‘সমগ্গং খো, উপালি, সঙ্ঘং ভিন্দিত্ৰা কপ্পট্ঠিকং কিব্বিসং পসৰতি, কপ্পং নিরযম্হি পচ্চতী’’তি। [ইতিৰু॰ ১৮; অ॰ নি॰ ১০.৩৯] ‘‘আপাযিকো নেরযিকো, কপ্পট্ঠো সঙ্ঘভেদকো। ৰগ্গরতো অধম্মট্ঠো, যোগক্খেমা পধংসতি। সঙ্ঘং সমগ্গং ভিন্দিত্ৰা, কপ্পং নিরযম্হি পচ্চতী’’তি॥ ‘‘ভিন্নং পন, ভন্তে, সঙ্ঘং সমগ্গং কত্ৰা কিং সো পসৰতী’’তি? ‘‘ভিন্নং খো, উপালি, সঙ্ঘং সমগ্গং কত্ৰা ব্রহ্মং পুঞ্ঞং পসৰতি, কপ্পং সগ্গম্হি মোদতী’’তি। [ইত্তিৰু॰ ১৮; অ॰ নি॰ ১০.৪০] ‘‘সুখা সঙ্ঘস্স সামগ্গী, সমগ্গানঞ্চ অনুগ্গহো। সমগ্গরতো ধম্মট্ঠো, যোগক্খেমা ন ধংসতি। সঙ্ঘং সমগ্গং কত্ৰান, কপ্পং সগ্গম্হি মোদতী’’তি॥ ৩৫৫. [পরি॰ ৪৫৯] ‘‘সিযা নু খো, ভন্তে, সঙ্ঘভেদকো আপাযিকো, নেরযিকো, কপ্পট্ঠো, অতেকিচ্ছো’’তি? ‘‘সিযা, উপালি, সঙ্ঘভেদকো আপাযিকো, নেরযিকো, কপ্পট্ঠো, অতেকিচ্ছো’’তি। [পরি॰ ৪৫৯] ‘‘সিযা [সিযা নু খো (স্যা॰ কং॰)] পন, ভন্তে, সঙ্ঘভেদকো ন আপাযিকো, ন নেরযিকো, ন কপ্পট্ঠো, ন অতেকিচ্ছো’’তি? ‘‘সিযা, উপালি, সঙ্ঘভেদকো ন আপাযিকো, ন নেরযিকো, ন কপ্পট্ঠো, ন অতেকিচ্ছো’’তি। ‘‘কতমো পন, ভন্তে, সঙ্ঘভেদকো আপাযিকো, নেরযিকো, কপ্পট্ঠো, অতেকিচ্ছো’’তি? ‘‘ইধুপালি, ভিক্খু অধম্মং ধম্মোতি দীপেতি। তস্মিং অধম্মদিট্ঠি, ভেদে অধম্মদিট্ঠি, ৰিনিধায দিট্ঠিং, ৰিনিধায খন্তিং, ৰিনিধায রুচিং, ৰিনিধায ভাৰং, অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতি – ‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো, ইদং সত্থুসাসনং, ইমং গণ্হথ, ইমং রোচেথা’তি। অযম্পি খো, উপালি, সঙ্ঘভেদকো আপাযিকো, নেরযিকো, কপ্পট্ঠো, অতেকিচ্ছো। ‘‘পুন চপরং, উপালি, ভিক্খু অধম্মং ধম্মোতি দীপেতি। তস্মিং অধম্মদিট্ঠি, ভেদে ধম্মদিট্ঠি, ৰিনিধায দিট্ঠিং, ৰিনিধায খন্তিং, ৰিনিধায রুচিং, ৰিনিধায ভাৰং, অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতি – ‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো, ইদং সত্থুসাসনং, ইমং গণ্হথ, ইমং রোচেথা’তি। অযম্পি খো, উপালি, সঙ্ঘভেদকো আপাযিকো, নেরযিকো, কপ্পট্ঠো, অতেকিচ্ছো। ‘‘পুন চপরং, উপালি, ভিক্খু অধম্মং ধম্মোতি দীপেতি। তস্মিং অধম্মদিট্ঠি, ভেদে ৰেমতিকো, ৰিনিধায দিট্ঠিং, ৰিনিধায খন্তিং, ৰিনিধায রুচিং, ৰিনিধায ভাৰং, অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতি – ‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো, ইদং সত্থুসাসনং, ইমং গণ্হথ, ইমং রোচেথা’তি। অযম্পি খো, উপালি, সঙ্ঘভেদকো আপাযিকো, নেরযিকো, কপ্পট্ঠো, অতেকিচ্ছো। ‘‘পুন চপরং, উপালি, ভিক্খু অধম্মং ধম্মোতি দীপেতি। তস্মিং ধম্মদিট্ঠি, ভেদে অধম্মদিট্ঠি…পে॰… (তস্মিং ধম্মদিট্ঠি ভেদে ধম্মদিট্ঠি) [( ) স্যামপোত্থকে নত্থি, ৰিমতিৰিনোদনীটীকায সমেতি]। তস্মিং ধম্মদিট্ঠি ভেদে ৰেমতিকো। তস্মিং ৰেমতিকো ভেদে অধম্মদিট্ঠি। তস্মিং ৰেমতিকো ভেদে ধম্মদিট্ঠি। তস্মিং ৰেমতিকো ভেদে ৰেমতিকো ৰিনিধায দিট্ঠিং, ৰিনিধায খন্তিং, ৰিনিধায রুচিং, ৰিনিধায ভাৰং, অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতি – ‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো, ইদং সত্থুসাসনং, ইমং গণ্হথ, ইমং রোচেথা’তি। অযম্পি খো, উপালি, সঙ্ঘভেদকো আপাযিকো, নেরযিকো, কপ্পট্ঠো, অতেকিচ্ছো। ‘‘পুন চপরং, উপালি, ভিক্খু ধম্মং অধম্মোতি দীপেতি…পে॰… অৰিনযং ৰিনযোতি দীপেতি… ৰিনযং অৰিনযোতি দীপেতি… অভাসিতং অলপিতং তথাগতেন ভাসিতং লপিতং তথাগতেনাতি দীপেতি… ভাসিতং লপিতং তথাগতেন অভাসিতং অলপিতং তথাগতেনাতি দীপেতি… অনাচিণ্ণং তথাগতেন আচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেতি… আচিণ্ণং তথাগতেন অনাচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেতি… অপঞ্ঞত্তং তথাগতেন পঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেতি… পঞ্ঞত্তং তথাগতেন অপঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেতি… অনাপত্তিং আপত্তীতি দীপেতি… আপত্তিং অনাপত্তীতি দীপেতি… লহুকং আপত্তিং গরুকা আপত্তীতি দীপেতি… গরুকং আপত্তিং লহুকা আপত্তীতি দীপেতি… সাৰসেসং আপত্তিং অনৰসেসা আপত্তীতি দীপেতি… অনৰসেসং আপত্তিং সাৰসেসা আপত্তীতি দীপেতি… দুট্ঠুল্লং আপত্তিং অদুট্ঠুল্লা আপত্তীতি দীপেতি… অদুট্ঠুল্লং আপত্তিং দুট্ঠুল্লা আপত্তীতি দীপেতি… তস্মিং অধম্মদিট্ঠি, ভেদে অধম্মদিট্ঠি…পে॰… তস্মিং অধম্মদিট্ঠি, ভেদে ধম্মদিট্ঠি … তস্মিং অধম্মদিট্ঠি, ভেদে ৰেমতিকো… তস্মিং ধম্মদিট্ঠি, ভেদে অধম্মদিট্ঠি… (তস্মিং ধম্মদিট্ঠি, ভেদে ধম্মদিট্ঠি) [( ) স্যামপোত্থকে নত্থি] … তস্মিং ধম্মদিট্ঠি, ভেদে ৰেমতিকো… তস্মিং ৰেমতিকো, ভেদে অধম্মদিট্ঠি… তস্মিং ৰেমতিকো, ভেদে ধম্মদিট্ঠি… তস্মিং ৰেমতিকো, ভেদে ৰেমতিকো, ৰিনিধায দিট্ঠিং, ৰিনিধায খন্তিং, ৰিনিধায রুচিং, ৰিনিধায ভাৰং, অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতি – ‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো, ইদং সত্থুসাসনং, ইমং গণ্হথ, ইমং রোচেথা’তি। অযম্পি খো, উপালি, সঙ্ঘভেদকো আপাযিকো, নেরযিকো, কপ্পট্ঠো, অতেকিচ্ছো’’তি। ‘‘কতমো পন, ভন্তে, সঙ্ঘভেদকো ন আপাযিকো, ন নেরযিকো, ন কপ্পট্ঠো , ন অতেকিচ্ছো’’তি? ‘‘ইধুপালি, ভিক্খু অধম্মং ধম্মোতি দীপেতি। তস্মিং ধম্মদিট্ঠি, ভেদে ধম্মদিট্ঠি , অৰিনিধায দিট্ঠিং, অৰিনিধায খন্তিং, অৰিনিধায রুচিং, অৰিনিধায ভাৰং, অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতি – ‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো, ইদং সত্থুসাসনং, ইমং গণ্হথ, ইমং রোচেথা’তি। অযম্পি খো, উপালি, সঙ্ঘভেদকো ন আপাযিকো, ন নেরযিকো, ন কপ্পট্ঠো, ন অতেকিচ্ছো। ‘‘পুন চপরং, উপালি, ভিক্খু ধম্মং অধম্মোতি দীপেতি…পে॰… দুট্ঠুল্লং আপত্তিং অদুট্ঠুল্লা আপত্তীতি দীপেতি। তস্মিং ধম্মদিট্ঠি, ভেদে ধম্মদিট্ঠি, অৰিনিধায দিট্ঠিং, অৰিনিধায খন্তিং, অৰিনিধায রুচিং, অৰিনিধায ভাৰং, অনুস্সাৰেতি, সলাকং গাহেতি – ‘অযং ধম্মো, অযং ৰিনযো, ইদং সত্থুসাসনং, ইমং গণ্হথ, ইমং রোচেথা’তি। অযম্পি খো , উপালি, সঙ্ঘভেদকো ন আপাযিকো, ন নেরযিকো, ন কপ্পট্ঠো, ন অতেকিচ্ছো’’তি। ততিযভাণৰারো নিট্ঠিতো। সঙ্ঘভেদকক্খন্ধকো সত্তমো। তস্সুদ্দানং – অনুপিযে অভিঞ্ঞাতা, সুখুমালো ন ইচ্ছতি। কসা ৰপা অভি নিন্নে, নিদ্ধা লাৰে চ উব্বহে॥ পুঞ্জমদ্দপলালঞ্চ, ভুসওফুণনীহরে। আযতিম্পি ন খীযন্তি, পিতরো চ পিতামহা॥ ভদ্দিযো অনুরুদ্ধো চ, আনন্দো ভগু কিমিলো। সক্যমানো চ কোসম্বিং, পরিহাযি ককুধেন চ॥ পকাসেসি পিতুনো চ, পুরিসে সিলং নাল়াগিরিং। তিকপঞ্চগরুকো খো, ভিন্দি থুল্লচ্চযেন চ। তযো অট্ঠ পুন তীণি, রাজি ভেদা সিযা নু খোতি॥ সঙ্ঘভেদকক্খন্ধকং নিট্ঠিতং। |
Copyright © 2011 Bangladesh Buddhist. All rights reserved |