১০. সঙ্গীতিসুত্তং
২৯৬. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা মল্লেসু চারিকং চরমানো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহি যেন পাৰা নাম মল্লানং নগরং তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা পাৰাযং ৰিহরতি চুন্দস্স কম্মারপুত্তস্স অম্বৰনে। উব্ভতকনৰসন্ধাগারং ২৯৭. তেন খো পন সমযেন পাৰেয্যকানং মল্লানং উব্ভতকং নাম নৰং সন্ধাগারং [সন্থাগারং (সী॰ পী॰), সণ্ঠাগারং (স্যা॰ কং॰)] অচিরকারিতং হোতি অনজ্ঝাৰুট্ঠং[অনজ্ঝাৰুত্থং (সী॰ স্যা॰ পী॰ ক॰)] সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা কেনচি ৰা মনুস্সভূতেন। অস্সোসুং খো পাৰেয্যকা মল্লা – ‘‘ভগৰা কির মল্লেসু চারিকং চরমানো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহি পাৰং অনুপ্পত্তো পাৰাযং ৰিহরতি চুন্দস্স কম্মারপুত্তস্স অম্বৰনে’’তি। অথ খো পাৰেয্যকা মল্লা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্না খো পাৰেয্যকা মল্লা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘ইধ, ভন্তে, পাৰেয্যকানং মল্লানং উব্ভতকং নাম নৰং সন্ধাগারং অচিরকারিতং হোতি অনজ্ঝাৰুট্ঠং সমণেন ৰা ব্রাহ্মণেন ৰা কেনচি ৰা মনুস্সভূতেন। তঞ্চ খো, ভন্তে, ভগৰা পঠমং পরিভুঞ্জতু, ভগৰতা পঠমং পরিভুত্তং পচ্ছা পাৰেয্যকা মল্লা পরিভুঞ্জিস্সন্তি। তদস্স পাৰেয্যকানং মল্লানং দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি। অধিৰাসেসি খো ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। ২৯৮. অথ খো পাৰেয্যকা মল্লা ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা যেন সন্ধাগারং তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা সব্বসন্থরিং[সব্বসন্থরিং সন্থতং (ক॰)] সন্ধাগারং সন্থরিত্ৰা ভগৰতো আসনানি পঞ্ঞাপেত্ৰা উদকমণিকং পতিট্ঠপেত্ৰা তেলপদীপং আরোপেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু। একমন্তং ঠিতা খো তে পাৰেয্যকা মল্লা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘সব্বসন্থরিসন্থতং [সব্বসন্থরিং সন্থতং (সী॰ পী॰ ক॰)], ভন্তে, সন্ধাগারং, ভগৰতো আসনানি পঞ্ঞত্তানি, উদকমণিকো পতিট্ঠাপিতো, তেলপদীপো আরোপিতো। যস্সদানি, ভন্তে, ভগৰা কালং মঞ্ঞতী’’তি। ২৯৯. অথ খো ভগৰা নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন যেন সন্ধাগারং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পাদে পক্খালেত্ৰা সন্ধাগারং পৰিসিত্ৰা মজ্ঝিমং থম্ভং নিস্সায পুরত্থাভিমুখো নিসীদি। ভিক্খুসঙ্ঘোপি খো পাদে পক্খালেত্ৰা সন্ধাগারং পৰিসিত্ৰা পচ্ছিমং ভিত্তিং নিস্সায পুরত্থাভিমুখো নিসীদি ভগৰন্তংযেৰ পুরক্খত্ৰা। পাৰেয্যকাপি খো মল্লা পাদে পক্খালেত্ৰা সন্ধাগারং পৰিসিত্ৰা পুরত্থিমং ভিত্তিং নিস্সায পচ্ছিমাভিমুখা নিসীদিংসু ভগৰন্তংযেৰ পুরক্খত্ৰা। অথ খো ভগৰা পাৰেয্যকে মল্লে বহুদেৰ রত্তিং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উয্যোজেসি – ‘‘অভিক্কন্তা খো, ৰাসেট্ঠা, রত্তি। যস্সদানি তুম্হে কালং মঞ্ঞথা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো পাৰেয্যকা মল্লা ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কমিংসু। ৩০০. অথ খো ভগৰা অচিরপক্কন্তেসু পাৰেয্যকেসু মল্লেসু তুণ্হীভূতং তুণ্হীভূতং ভিক্খুসংঘং অনুৰিলোকেত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘ৰিগতথিনমিদ্ধো[ৰিগতথীনমিদ্ধো (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰)] খো, সারিপুত্ত, ভিক্খুসঙ্ঘো। পটিভাতু তং, সারিপুত্ত, ভিক্খূনং ধম্মীকথা। পিট্ঠি মে আগিলাযতি। তমহং আযমিস্সামী’’তি[আযমেয্যামীতি (স্যা॰ কং॰)]। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো ভগৰা চতুগ্গুণং সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞপেত্ৰা দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং কপ্পেসি পাদে পাদং অচ্চাধায, সতো সম্পজানো উট্ঠানসঞ্ঞং মনসি করিত্ৰা। ভিন্ননিগণ্ঠৰত্থু ৩০১. তেন খো পন সমযেন নিগণ্ঠো নাটপুত্তো পাৰাযং অধুনাকালঙ্কতো হোতি। তস্স কালঙ্কিরিযায ভিন্না নিগণ্ঠা দ্ৰেধিকজাতা [দ্ধেল়্হকজাতা (স্যা॰ কং॰)] ভণ্ডনজাতা কলহজাতা ৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং মুখসত্তীহি ৰিতুদন্তা ৰিহরন্তি [ৰিচরন্তি (স্যা॰ কং॰)] – ‘‘ন ত্ৰং ইমং ধম্মৰিনযং আজানাসি, অহং ইমং ধম্মৰিনযং আজানামি, কিং ত্ৰং ইমং ধম্মৰিনযং আজানিস্সসি! মিচ্ছাপটিপন্নো ত্ৰমসি, অহমস্মি সম্মাপটিপন্নো। সহিতং মে, অসহিতং তে। পুরেৰচনীযং পচ্ছা অৰচ, পচ্ছাৰচনীযং পুরে অৰচ। অধিচিণ্ণং তে ৰিপরাৰত্তং, আরোপিতো তে ৰাদো, নিগ্গহিতো ত্ৰমসি, চর ৰাদপ্পমোক্খায, নিব্বেঠেহি ৰা সচে পহোসী’’তি। ৰধোযেৰ খো মঞ্ঞে নিগণ্ঠেসু নাটপুত্তিযেসু ৰত্ততি। যেপি[যেপি তে (সী॰ পী॰)] নিগণ্ঠস্স নাটপুত্তস্স সাৰকা গিহী ওদাতৰসনা , তেপি নিগণ্ঠেসু নাটপুত্তিযেসু নিব্বিন্নরূপা ৰিরত্তরূপা পটিৰানরূপা, যথা তং দুরক্খাতে ধম্মৰিনযে দুপ্পৰেদিতে অনিয্যানিকে অনুপসমসংৰত্তনিকে অসম্মাসম্বুদ্ধপ্পৰেদিতে ভিন্নথূপে অপ্পটিসরণে। ৩০২. অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘নিগণ্ঠো, আৰুসো, নাটপুত্তো পাৰাযং অধুনাকালঙ্কতো, তস্স কালঙ্কিরিযায ভিন্না নিগণ্ঠা দ্ৰেধিকজাতা…পে॰… ভিন্নথূপে অপ্পটিসরণে’’। ‘‘এৰঞ্হেতং, আৰুসো, হোতি দুরক্খাতে ধম্মৰিনযে দুপ্পৰেদিতে অনিয্যানিকে অনুপসমসংৰত্তনিকে অসম্মাসম্বুদ্ধপ্পৰেদিতে। অযং খো পনাৰুসো অম্হাকং [অস্মাকং (পী॰)] ভগৰতা [ভগৰতো (ক॰ সী॰)] ধম্মো স্ৰাক্খাতো সুপ্পৰেদিতো নিয্যানিকো উপসমসংৰত্তনিকো সম্মাসম্বুদ্ধপ্পৰেদিতো। তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং, ন ৰিৰদিতব্বং, যথযিদং ব্রহ্মচরিযং অদ্ধনিযং অস্স চিরট্ঠিতিকং, তদস্স বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। ‘‘কতমো চাৰুসো, অম্হাকং ভগৰতা [ভগৰতো (ক॰ সী॰)] ধম্মো স্ৰাক্খাতো সুপ্পৰেদিতো নিয্যানিকো উপসমসংৰত্তনিকো সম্মাসম্বুদ্ধপ্পৰেদিতো; যত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং, ন ৰিৰদিতব্বং, যথযিদং ব্রহ্মচরিযং অদ্ধনিযং অস্স চিরট্ঠিতিকং, তদস্স বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং? এককং ৩০৩. ‘‘অত্থি খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন একো ধম্মো সম্মদক্খাতো। তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং, ন ৰিৰদিতব্বং, যথযিদং ব্রহ্মচরিযং অদ্ধনিযং অস্স চিরট্ঠিতিকং , তদস্স বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। কতমো একো ধম্মো? সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা। সব্বে সত্তা সঙ্খারট্ঠিতিকা। অযং খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন একো ধম্মো সম্মদক্খাতো। তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং, ন ৰিৰদিতব্বং , যথযিদং ব্রহ্মচরিযং অদ্ধনিযং অস্স চিরট্ঠিতিকং, তদস্স বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। দুকং ৩০৪. ‘‘অত্থি খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন দ্ৰে ধম্মা সম্মদক্খাতা। তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং, ন ৰিৰদিতব্বং, যথযিদং ব্রহ্মচরিযং অদ্ধনিযং অস্স চিরট্ঠিতিকং, তদস্স বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। কতমে দ্ৰে [দ্ৰে ধম্মো (স্যা॰ কং॰) এৰমুপরিপি]? ‘‘নামঞ্চ রূপঞ্চ। ‘‘অৰিজ্জা চ ভৰতণ্হা চ। ‘‘ভৰদিট্ঠি চ ৰিভৰদিট্ঠি চ। ‘‘অহিরিকঞ্চ [অহিরীকঞ্চ (কত্থচি)] অনোত্তপ্পঞ্চ। ‘‘হিরী চ ওত্তপ্পঞ্চ। ‘‘দোৰচস্সতা চ পাপমিত্ততা চ। ‘‘সোৰচস্সতা চ কল্যাণমিত্ততা চ। ‘‘আপত্তিকুসলতা চ আপত্তিৰুট্ঠানকুসলতা চ। ‘‘সমাপত্তিকুসলতা চ সমাপত্তিৰুট্ঠানকুসলতা চ। ‘‘ধাতুকুসলতা চ মনসিকারকুসলতা চ। ‘‘আযতনকুসলতা চ পটিচ্চসমুপ্পাদকুসলতা চ। ‘‘ঠানকুসলতা চ অট্ঠানকুসলতা চ। ‘‘অজ্জৰঞ্চ লজ্জৰঞ্চ। ‘‘খন্তি চ সোরচ্চঞ্চ। ‘‘সাখল্যঞ্চ পটিসন্থারো চ। ‘‘অৰিহিংসা চ সোচেয্যঞ্চ। ‘‘মুট্ঠস্সচ্চঞ্চ অসম্পজঞ্ঞঞ্চ। ‘‘সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ । ‘‘ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারতা চ ভোজনে অমত্তঞ্ঞুতা চ। ‘‘ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারতা চ ভোজনে মত্তঞ্ঞুতা চ। ‘‘পটিসঙ্খানবলঞ্চ [পটিসন্ধানবলঞ্চ (স্যা॰)] ভাৰনাবলঞ্চ। ‘‘সতিবলঞ্চ সমাধিবলঞ্চ। ‘‘সমথো চ ৰিপস্সনা চ। ‘‘সমথনিমিত্তঞ্চ পগ্গহনিমিত্তঞ্চ। ‘‘পগ্গহো চ অৰিক্খেপো চ। ‘‘সীলৰিপত্তি চ দিট্ঠিৰিপত্তি চ। ‘‘সীলসম্পদা চ দিট্ঠিসম্পদা চ। ‘‘সীলৰিসুদ্ধি চ দিট্ঠিৰিসুদ্ধি চ। ‘‘দিট্ঠিৰিসুদ্ধি খো পন যথা দিট্ঠিস্স চ পধানং। ‘‘সংৰেগো চ সংৰেজনীযেসু ঠানেসু সংৰিগ্গস্স চ যোনিসো পধানং। ‘‘অসন্তুট্ঠিতা চ কুসলেসু ধম্মেসু অপ্পটিৰানিতা চ পধানস্মিং। ‘‘ৰিজ্জা চ ৰিমুত্তি চ। ‘‘খযেঞাণং অনুপ্পাদেঞাণং। ‘‘ইমে খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন দ্ৰে ধম্মা সম্মদক্খাতা। তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং, ন ৰিৰদিতব্বং, যথযিদং ব্রহ্মচরিযং অদ্ধনিযং অস্স চিরট্ঠিতিকং, তদস্স বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। তিকং ৩০৫. ‘‘অত্থি খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন তযো ধম্মা সম্মদক্খাতা। তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং…পে॰… অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। কতমে তযো? ‘‘তীণি অকুসলমূলানি – লোভো অকুসলমূলং, দোসো অকুসলমূলং, মোহো অকুসলমূলং। ‘‘তীণি কুসলমূলানি – অলোভো কুসলমূলং, অদোসো কুসলমূলং, অমোহো কুসলমূলং। ‘‘তীণি দুচ্চরিতানি – কাযদুচ্চরিতং, ৰচীদুচ্চরিতং, মনোদুচ্চরিতং। ‘‘তীণি সুচরিতানি – কাযসুচরিতং, ৰচীসুচরিতং , মনোসুচরিতং। ‘‘তযো অকুসলৰিতক্কা – কামৰিতক্কো, ব্যাপাদৰিতক্কো, ৰিহিংসাৰিতক্কো। ‘‘তযো কুসলৰিতক্কা – নেক্খম্মৰিতক্কো, অব্যাপাদৰিতক্কো, অৰিহিংসাৰিতক্কো। ‘‘তযো অকুসলসঙ্কপ্পা – কামসঙ্কপ্পো, ব্যাপাদসঙ্কপ্পো, ৰিহিংসাসঙ্কপ্পো। ‘‘তযো কুসলসঙ্কপ্পা – নেক্খম্মসঙ্কপ্পো, অব্যাপাদসঙ্কপ্পো, অৰিহিংসাসঙ্কপ্পো। ‘‘তিস্সো অকুসলসঞ্ঞা – কামসঞ্ঞা, ব্যাপাদসঞ্ঞা, ৰিহিংসাসঞ্ঞা। ‘‘তিস্সো কুসলসঞ্ঞা – নেক্খম্মসঞ্ঞা, অব্যাপাদসঞ্ঞা, অৰিহিংসাসঞ্ঞা। ‘‘তিস্সো অকুসলধাতুযো – কামধাতু, ব্যাপাদধাতু, ৰিহিংসাধাতু। ‘‘তিস্সো কুসলধাতুযো – নেক্খম্মধাতু, অব্যাপাদধাতু, অৰিহিংসাধাতু। ‘‘অপরাপি তিস্সো ধাতুযো – কামধাতু, রূপধাতু, অরূপধাতু। ‘‘অপরাপি তিস্সো ধাতুযো – রূপধাতু, অরূপধাতু, নিরোধধাতু। ‘‘অপরাপি তিস্সো ধাতুযো – হীনধাতু, মজ্ঝিমধাতু, পণীতধাতু। ‘‘তিস্সো তণ্হা – কামতণ্হা, ভৰতণ্হা, ৰিভৰতণ্হা। ‘‘অপরাপি তিস্সো তণ্হা – কামতণ্হা, রূপতণ্হা, অরূপতণ্হা। ‘‘অপরাপি তিস্সো তণ্হা – রূপতণ্হা, অরূপতণ্হা, নিরোধতণ্হা। ‘‘তীণি সংযোজনানি – সক্কাযদিট্ঠি, ৰিচিকিচ্ছা, সীলব্বতপরামাসো। ‘‘তযো আসৰা – কামাসৰো, ভৰাসৰো, অৰিজ্জাসৰো। ‘‘তযো ভৰা – কামভৰো, রূপভৰো, অরূপভৰো। ‘‘তিস্সো এসনা – কামেসনা, ভৰেসনা, ব্রহ্মচরিযেসনা। ‘‘তিস্সো ৰিধা – সেয্যোহমস্মীতি ৰিধা, সদিসোহমস্মীতি ৰিধা, হীনোহমস্মীতি ৰিধা। ‘‘তযো অদ্ধা – অতীতো অদ্ধা, অনাগতো অদ্ধা, পচ্চুপ্পন্নো অদ্ধা। ‘‘তযো অন্তা – সক্কাযো অন্তো, সক্কাযসমুদযো অন্তো, সক্কাযনিরোধো অন্তো। ‘‘তিস্সো ৰেদনা – সুখা ৰেদনা, দুক্খা ৰেদনা, অদুক্খমসুখা ৰেদনা। ‘‘তিস্সো দুক্খতা – দুক্খদুক্খতা, সঙ্খারদুক্খতা, ৰিপরিণামদুক্খতা। ‘‘তযো রাসী – মিচ্ছত্তনিযতো রাসি, সম্মত্তনিযতো রাসি, অনিযতো রাসি। ‘‘তযো তমা [তিস্সো কঙ্খা (বহূসু) অট্ঠকথা ওলোকেতব্বা] – অতীতং ৰা অদ্ধানং আরব্ভ কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি, অনাগতং ৰা অদ্ধানং আরব্ভ কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি, এতরহি ৰা পচ্চুপ্পন্নং অদ্ধানং আরব্ভ কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি। ‘‘তীণি তথাগতস্স অরক্খেয্যানি – পরিসুদ্ধকাযসমাচারো আৰুসো তথাগতো, নত্থি তথাগতস্স কাযদুচ্চরিতং, যং তথাগতো রক্খেয্য – ‘মা মে ইদং পরো অঞ্ঞাসী’তি। পরিসুদ্ধৰচীসমাচারো আৰুসো, তথাগতো, নত্থি তথাগতস্স ৰচীদুচ্চরিতং, যং তথাগতো রক্খেয্য – ‘মা মে ইদং পরো অঞ্ঞাসী’তি। পরিসুদ্ধমনোসমাচারো, আৰুসো, তথাগতো, নত্থি তথাগতস্স মনোদুচ্চরিতং যং তথাগতো রক্খেয্য – ‘মা মে ইদং পরো অঞ্ঞাসী’তি। ‘‘তযো কিঞ্চনা – রাগো কিঞ্চনং, দোসো কিঞ্চনং, মোহো কিঞ্চনং। ‘‘তযো অগ্গী – রাগগ্গি, দোসগ্গি, মোহগ্গি। ‘‘অপরেপি তযো অগ্গী – আহুনেয্যগ্গি, গহপতগ্গি, দক্খিণেয্যগ্গি। ‘‘তিৰিধেন রূপসঙ্গহো – সনিদস্সনসপ্পটিঘং রূপং [সনিদস্সনসপ্পটিঘরূপং (স্যা॰ কং॰) এৰমিতরদ্ৰযেপি], অনিদস্সনসপ্পটিঘং রূপং, অনিদস্সনঅপ্পটিঘং রূপং। ‘‘তযো সঙ্খারা – পুঞ্ঞাভিসঙ্খারো, অপুঞ্ঞাভিসঙ্খারো , আনেঞ্জাভিসঙ্খারো। ‘‘তযো পুগ্গলা – সেক্খো পুগ্গলো, অসেক্খো পুগ্গলো, নেৰসেক্খোনাসেক্খো পুগ্গলো। ‘‘তযো থেরা – জাতিথেরো, ধম্মথেরো, সম্মুতিথেরো [সম্মতিথেরো (স্যা॰ কং॰)]। ‘‘তীণি পুঞ্ঞকিরিযৰত্থূনি – দানমযং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থু, সীলমযং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থু, ভাৰনামযং পুঞ্ঞকিরিযৰত্থু। ‘‘তীণি চোদনাৰত্থূনি – দিট্ঠেন, সুতেন, পরিসঙ্কায। ‘‘তিস্সো কামূপপত্তিযো [কামুপ্পত্তিযো (সী॰), কামুপপত্তিযো (স্যা॰ পী॰ ক॰)] – সন্তাৰুসো সত্তা পচ্চুপট্ঠিতকামা, তে পচ্চুপট্ঠিতেসু কামেসু ৰসং ৰত্তেন্তি, সেয্যথাপি মনুস্সা একচ্চে চ দেৰা একচ্চে চ ৰিনিপাতিকা। অযং পঠমা কামূপপত্তি। সন্তাৰুসো, সত্তা নিম্মিতকামা, তে নিম্মিনিত্ৰা নিম্মিনিত্ৰা কামেসু ৰসং ৰত্তেন্তি, সেয্যথাপি দেৰা নিম্মানরতী। অযং দুতিযা কামূপপত্তি। সন্তাৰুসো সত্তা পরনিম্মিতকামা, তে পরনিম্মিতেসু কামেসু ৰসং ৰত্তেন্তি, সেয্যথাপি দেৰা পরনিম্মিতৰসৰত্তী। অযং ততিযা কামূপপত্তি। ‘‘তিস্সো সুখূপপত্তিযো [সুখুপপত্তিযো (স্যা॰ পী॰ ক॰)] – সন্তাৰুসো সত্তা [সত্তা সুখং (স্যা॰ কং॰)] উপ্পাদেত্ৰা উপ্পাদেত্ৰা সুখং ৰিহরন্তি, সেয্যথাপি দেৰা ব্রহ্মকাযিকা। অযং পঠমা সুখূপপত্তি। সন্তাৰুসো, সত্তা সুখেন অভিসন্না পরিসন্না পরিপূরা পরিপ্ফুটা। তে কদাচি করহচি উদানং উদানেন্তি – ‘অহো সুখং, অহো সুখ’ন্তি , সেয্যথাপি দেৰা আভস্সরা। অযং দুতিযা সুখূপপত্তি। সন্তাৰুসো, সত্তা সুখেন অভিসন্না পরিসন্না পরিপূরা পরিপ্ফুটা। তে সন্তংযেৰ তুসিতা [সন্তুসিতা (স্যা॰ কং॰)] সুখং [চিত্তসুখং (স্যা॰ ক॰)] পটিসংৰেদেন্তি, সেয্যথাপি দেৰা সুভকিণ্হা। অযং ততিযা সুখূপপত্তি । ‘‘তিস্সো পঞ্ঞা – সেক্খা পঞ্ঞা, অসেক্খা পঞ্ঞা, নেৰসেক্খানাসেক্খা পঞ্ঞা। ‘‘অপরাপি তিস্সো পঞ্ঞা – চিন্তামযা পঞ্ঞা, সুতমযা পঞ্ঞা, ভাৰনামযা পঞ্ঞা। ‘‘তীণাৰুধানি – সুতাৰুধং, পৰিৰেকাৰুধং, পঞ্ঞাৰুধং। ‘‘তীণিন্দ্রিযানি – অনঞ্ঞাতঞ্ঞস্সামীতিন্দ্রিযং, অঞ্ঞিন্দ্রিযং, অঞ্ঞাতাৰিন্দ্রিযং। ‘‘তীণি চক্খূনি – মংসচক্খু, দিব্বচক্খু, পঞ্ঞাচক্খু। ‘‘তিস্সো সিক্খা – অধিসীলসিক্খা, অধিচিত্তসিক্খা, অধিপঞ্ঞাসিক্খা। ‘‘তিস্সো ভাৰনা – কাযভাৰনা, চিত্তভাৰনা, পঞ্ঞাভাৰনা। ‘‘তীণি অনুত্তরিযানি – দস্সনানুত্তরিযং, পটিপদানুত্তরিযং, ৰিমুত্তানুত্তরিযং। ‘‘তযো সমাধী – সৰিতক্কসৰিচারো সমাধি, অৰিতক্কৰিচারমত্তো সমাধি, অৰিতক্কঅৰিচারো সমাধি। ‘‘অপরেপি তযো সমাধী – সুঞ্ঞতো সমাধি, অনিমিত্তো সমাধি, অপ্পণিহিতো সমাধি। ‘‘তীণি সোচেয্যানি – কাযসোচেয্যং, ৰচীসোচেয্যং, মনোসোচেয্যং। ‘‘তীণি মোনেয্যানি – কাযমোনেয্যং, ৰচীমোনেয্যং, মনোমোনেয্যং। ‘‘তীণি কোসল্লানি – আযকোসল্লং, অপাযকোসল্লং, উপাযকোসল্লং। ‘‘তযো মদা – আরোগ্যমদো, যোব্বনমদো, জীৰিতমদো। ‘‘তীণি আধিপতেয্যানি – অত্তাধিপতেয্যং, লোকাধিপতেয্যং, ধম্মাধিপতেয্যং। ‘‘তীণি কথাৰত্থূনি – অতীতং ৰা অদ্ধানং আরব্ভ কথং কথেয্য – ‘এৰং অহোসি অতীতমদ্ধান’ন্তি; অনাগতং ৰা অদ্ধানং আরব্ভ কথং কথেয্য – ‘এৰং ভৰিস্সতি অনাগতমদ্ধান’ন্তি; এতরহি ৰা পচ্চুপ্পন্নং অদ্ধানং আরব্ভ কথং কথেয্য – ‘এৰং হোতি এতরহি পচ্চুপ্পন্নং অদ্ধান’ন্তি। ‘‘তিস্সো ৰিজ্জা – পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণং ৰিজ্জা, সত্তানং চুতূপপাতেঞাণং ৰিজ্জা, আসৰানং খযেঞাণং ৰিজ্জা। ‘‘তযো ৰিহারা – দিব্বো ৰিহারো, ব্রহ্মা ৰিহারো, অরিযো ৰিহারো। ‘‘তীণি পাটিহারিযানি – ইদ্ধিপাটিহারিযং, আদেসনাপাটিহারিযং, অনুসাসনীপাটিহারিযং। ‘‘ইমে খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন তযো ধম্মা সম্মদক্খাতা। তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং…পে॰… অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। চতুক্কং ৩০৬. ‘‘অত্থি খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন চত্তারো ধম্মা সম্মদক্খাতা। তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং, ন ৰিৰদিতব্বং…পে॰… অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। কতমে চত্তারো? ‘‘চত্তারো সতিপট্ঠানা। ইধাৰুসো, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং। ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী…পে॰… চিত্তে চিত্তানুপস্সী…পে॰… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং। ‘‘চত্তারো সম্মপ্পধানা। ইধাৰুসো, ভিক্খু অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি। উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি। অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি। উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি। ‘‘চত্তারো ইদ্ধিপাদা। ইধাৰুসো, ভিক্খু ছন্দসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি। চিত্তসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি। ৰীরিযসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি। ৰীমংসাসমাধিপধানসঙ্খারসমন্নাগতং ইদ্ধিপাদং ভাৰেতি। ‘‘চত্তারি ঝানানি। ইধাৰুসো, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং [পঠমজ্ঝানং (স্যা॰ কং॰)]উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং [দুতিযজ্ঝানং (স্যা॰ কং॰)]উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি সতো চ সম্পজানো, সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং [ততিযজ্ঝানং (স্যা॰ কং॰)] উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা, পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা, অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং [চতুত্থজ্ঝানং (স্যা॰ কং॰)] উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। ৩০৭. ‘‘চতস্সো সমাধিভাৰনা। অত্থাৰুসো, সমাধিভাৰনা ভাৰিতা বহুলীকতা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারায সংৰত্ততি। অত্থাৰুসো, সমাধিভাৰনা ভাৰিতা বহুলীকতা ঞাণদস্সনপটিলাভায সংৰত্ততি। অত্থাৰুসো সমাধিভাৰনা ভাৰিতা বহুলীকতা সতিসম্পজঞ্ঞায সংৰত্ততি। অত্থাৰুসো সমাধিভাৰনা ভাৰিতা বহুলীকতা আসৰানং খযায সংৰত্ততি। ‘‘কতমা চাৰুসো, সমাধিভাৰনা ভাৰিতা বহুলীকতা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারায সংৰত্ততি? ইধাৰুসো, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং…পে॰… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং, আৰুসো , সমাধিভাৰনা ভাৰিতা বহুলীকতা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারায সংৰত্ততি। ‘‘কতমা চাৰুসো, সমাধিভাৰনা ভাৰিতা বহুলীকতা ঞাণদস্সনপটিলাভায সংৰত্ততি? ইধাৰুসো, ভিক্খু আলোকসঞ্ঞং মনসি করোতি, দিৰাসঞ্ঞং অধিট্ঠাতি যথা দিৰা তথা রত্তিং, যথা রত্তিং তথা দিৰা। ইতি ৰিৰটেন চেতসা অপরিযোনদ্ধেন সপ্পভাসং চিত্তং ভাৰেতি। অযং, আৰুসো সমাধিভাৰনা ভাৰিতা বহুলীকতা ঞাণদস্সনপটিলাভায সংৰত্ততি। ‘‘কতমা চাৰুসো, সমাধিভাৰনা ভাৰিতা বহুলীকতা সতিসম্পজঞ্ঞায সংৰত্ততি? ইধাৰুসো, ভিক্খুনো ৰিদিতা ৰেদনা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। ৰিদিতা সঞ্ঞা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। ৰিদিতা ৰিতক্কা উপ্পজ্জন্তি, ৰিদিতা উপট্ঠহন্তি, ৰিদিতা অব্ভত্থং গচ্ছন্তি। অযং, আৰুসো, সমাধিভাৰনা ভাৰিতা বহুলীকতা সতিসম্পজঞ্ঞায সংৰত্ততি। ‘‘কতমা চাৰুসো, সমাধিভাৰনা ভাৰিতা বহুলীকতা আসৰানং খযায সংৰত্ততি? ইধাৰুসো, ভিক্খু পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু উদযব্বযানুপস্সী ৰিহরতি। ইতি রূপং, ইতি রূপস্স সমুদযো, ইতি রূপস্স অত্থঙ্গমো। ইতি ৰেদনা…পে॰… ইতি সঞ্ঞা… ইতি সঙ্খারা… ইতি ৰিঞ্ঞাণং, ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স সমুদযো, ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স অত্থঙ্গমো। অযং, আৰুসো, সমাধিভাৰনা ভাৰিতা বহুলীকতা আসৰানং খযায সংৰত্ততি। ৩০৮. ‘‘চতস্সো অপ্পমঞ্ঞা। ইধাৰুসো, ভিক্খু মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি। তথা দুতিযং। তথা ততিযং। তথা চতুত্থং। ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন [অব্যাপজ্ঝেন (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰)] ফরিত্ৰা ৰিহরতি। করুণাসহগতেন চেতসা…পে॰… মুদিতাসহগতেন চেতসা…পে॰… উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি। তথা দুতিযং। তথা ততিযং। তথা চতুত্থং। ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি। ‘‘চত্তারো আরুপ্পা। [অরূপা (স্যা॰ কং॰ পী॰)] ইধাৰুসো, ভিক্খু সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। ‘‘চত্তারি অপস্সেনানি। ইধাৰুসো, ভিক্খু সঙ্খাযেকং পটিসেৰতি, সঙ্খাযেকং অধিৰাসেতি, সঙ্খাযেকং পরিৰজ্জেতি, সঙ্খাযেকং ৰিনোদেতি। ৩০৯. ‘‘চত্তারো অরিযৰংসা। ইধাৰুসো, ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন চীৰরেন, ইতরীতরচীৰরসন্তুট্ঠিযা চ ৰণ্ণৰাদী, ন চ চীৰরহেতু অনেসনং অপ্পতিরূপং আপজ্জতি; অলদ্ধা চ চীৰরং ন পরিতস্সতি, লদ্ধা চ চীৰরং অগধিতো [অগথিতো (সী॰ পী॰)] অমুচ্ছিতো অনজ্ঝাপন্নো আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি; তায চ পন ইতরীতরচীৰরসন্তুট্ঠিযা নেৰত্তানুক্কংসেতি ন পরং ৰম্ভেতি। যো হি তত্থ দক্খো অনলসো সম্পজানো পটিস্সতো, অযং ৰুচ্চতাৰুসো – ‘ভিক্খু পোরাণে অগ্গঞ্ঞে অরিযৰংসে ঠিতো’। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন পিণ্ডপাতেন, ইতরীতরপিণ্ডপাতসন্তুট্ঠিযা চ ৰণ্ণৰাদী, ন চ পিণ্ডপাতহেতু অনেসনং অপ্পতিরূপং আপজ্জতি; অলদ্ধা চ পিণ্ডপাতং ন পরিতস্সতি, লদ্ধা চ পিণ্ডপাতং অগধিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝাপন্নো আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি; তায চ পন ইতরীতরপিণ্ডপাতসন্তুট্ঠিযানেৰত্তানুক্কংসেতি ন পরং ৰম্ভেতি। যো হি তত্থ দক্খো অনলসো সম্পজানো পটিস্সতো , অযং ৰুচ্চতাৰুসো – ‘ভিক্খু পোরাণে অগ্গঞ্ঞে অরিযৰংসে ঠিতো’। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেন সেনাসনেন, ইতরীতরসেনাসনসন্তুট্ঠিযা চ ৰণ্ণৰাদী, ন চ সেনাসনহেতু অনেসনং অপ্পতিরূপং আপজ্জতি; অলদ্ধা চ সেনাসনং ন পরিতস্সতি, লদ্ধা চ সেনাসনং অগধিতো অমুচ্ছিতো অনজ্ঝাপন্নো আদীনৰদস্সাৰী নিস্সরণপঞ্ঞো পরিভুঞ্জতি; তায চ পন ইতরীতরসেনাসনসন্তুট্ঠিযা নেৰত্তানুক্কংসেতি ন পরং ৰম্ভেতি। যো হি তত্থ দক্খো অনলসো সম্পজানো পটিস্সতো, অযং ৰুচ্চতাৰুসো – ‘ভিক্খু পোরাণে অগ্গঞ্ঞে অরিযৰংসে ঠিতো’। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু পহানারামো হোতি পহানরতো, ভাৰনারামো হোতি ভাৰনারতো; তায চ পন পহানারামতায পহানরতিযা ভাৰনারামতায ভাৰনারতিযা নেৰত্তানুক্কংসেতি ন পরং ৰম্ভেতি। যো হি তত্থ দক্খো অনলসো সম্পজানো পটিস্সতো অযং ৰুচ্চতাৰুসো – ‘ভিক্খু পোরাণে অগ্গঞ্ঞে অরিযৰংসে ঠিতো’। ৩১০. ‘‘চত্তারি পধানানি। সংৰরপধানং পহানপধানং ভাৰনাপধানং [ভাৰনাপ্পধানং (স্যা॰)] অনুরক্খণাপধানং [অনুরক্খনাপ্পধানং (স্যা॰)]। কতমঞ্চাৰুসো, সংৰরপধানং? ইধাৰুসো, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী। যত্ৰাধিকরণমেনং চক্খুন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি, রক্খতি চক্খুন্দ্রিযং, চক্খুন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি। সোতেন সদ্দং সুত্ৰা… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায ন নিমিত্তগ্গাহী হোতি নানুব্যঞ্জনগ্গাহী। যত্ৰাধিকরণমেনং মনিন্দ্রিযং অসংৰুতং ৰিহরন্তং অভিজ্ঝাদোমনস্সা পাপকা অকুসলা ধম্মা অন্ৰাস্সৰেয্যুং, তস্স সংৰরায পটিপজ্জতি, রক্খতি মনিন্দ্রিযং, মনিন্দ্রিযে সংৰরং আপজ্জতি। ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, সংৰরপধানং। ‘‘কতমঞ্চাৰুসো, পহানপধানং? ইধাৰুসো, ভিক্খু উপ্পন্নং কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতি পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তিং করোতি [ব্যন্তী করোতি (স্যা॰ কং॰)] অনভাৰং গমেতি। উপ্পন্নং ব্যাপাদৰিতক্কং…পে॰… উপ্পন্নং ৰিহিংসাৰিতক্কং… উপ্পন্নুপ্পন্নে পাপকে অকুসলে ধম্মে নাধিৰাসেতি পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তিং করোতি অনভাৰং গমেতি। ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, পহানপধানং। ‘‘কতমঞ্চাৰুসো , ভাৰনাপধানং? ইধাৰুসো, ভিক্খু সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতং ৰিরাগনিস্সিতং নিরোধনিস্সিতং ৰোস্সগ্গপরিণামিং। ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতং ৰিরাগনিস্সিতং নিরোধনিস্সিতং ৰোস্সগ্গপরিণামিং। ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, ভাৰনাপধানং। ‘‘কতমঞ্চাৰুসো, অনুরক্খণাপধানং? ইধাৰুসো, ভিক্খু উপ্পন্নং ভদ্রকং [ভদ্দকং (স্যা॰ কং॰ পী॰)] সমাধিনিমিত্তং অনুরক্খতি – অট্ঠিকসঞ্ঞং, পুল়ুৰকসঞ্ঞং[পুল়ৰকসঞ্ঞং (সী॰ পী॰)], ৰিনীলকসঞ্ঞং, ৰিচ্ছিদ্দকসঞ্ঞং, উদ্ধুমাতকসঞ্ঞং। ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, অনুরক্খণাপধানং। ‘‘চত্তারি ঞাণানি – ধম্মে ঞাণং, অন্ৰযে ঞাণং, পরিযে [পরিচ্চে (সী॰ ক॰), পরিচ্ছেদে (স্যা॰ পী॰ ক॰) টীকা ওলোকেতব্বা] ঞাণং, সম্মুতিযা ঞাণং [সম্মতিঞাণং (স্যা॰ কং॰)]। ‘‘অপরানিপি চত্তারি ঞাণানি – দুক্খে ঞাণং, দুক্খসমুদযে ঞাণং, দুক্খনিরোধে ঞাণং, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায ঞাণং। ৩১১. ‘‘চত্তারি সোতাপত্তিযঙ্গানি – সপ্পুরিসসংসেৰো, সদ্ধম্মস্সৰনং, যোনিসোমনসিকারো, ধম্মানুধম্মপ্পটিপত্তি। ‘‘চত্তারি সোতাপন্নস্স অঙ্গানি। ইধাৰুসো, অরিযসাৰকো বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো, ভগৰা’তি। ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো সন্দিট্ঠিকো অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো [ওপনযিকো (স্যা॰ কং॰)] পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’তি। সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো উজুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো ঞাযপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো সামীচিপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো যদিদং চত্তারি পুরিসযুগানি অট্ঠ পুরিসপুগ্গলা, এস ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’তি। অরিযকন্তেহি সীলেহি সমন্নাগতো হোতি অখণ্ডেহি অচ্ছিদ্দেহি অসবলেহি অকম্মাসেহি ভুজিস্সেহি ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থেহি অপরামট্ঠেহি সমাধিসংৰত্তনিকেহি। ‘‘চত্তারি সামঞ্ঞফলানি – সোতাপত্তিফলং, সকদাগামিফলং, অনাগামিফলং, অরহত্তফলং। ‘‘চতস্সো ধাতুযো – পথৰীধাতু, আপোধাতু, তেজোধাতু, ৰাযোধাতু। ‘‘চত্তারো আহারা – কবল়ীকারো আহারো ওল়ারিকো ৰা সুখুমো ৰা, ফস্সো দুতিযো, মনোসঞ্চেতনা ততিযা, ৰিঞ্ঞাণং চতুত্থং। ‘‘চতস্সো ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো। রূপূপাযং ৰা, আৰুসো, ৰিঞ্ঞাণং তিট্ঠমানং তিট্ঠতি রূপারম্মণং [রূপারমণং (?)] রূপপ্পতিট্ঠং নন্দূপসেচনং ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জতি; ৰেদনূপাযং ৰা আৰুসো…পে॰… সঞ্ঞূপাযং ৰা, আৰুসো…পে॰… সঙ্খারূপাযং ৰা, আৰুসো, ৰিঞ্ঞাণং তিট্ঠমানং তিট্ঠতি সঙ্খারারম্মণং সঙ্খারপ্পতিট্ঠং নন্দূপসেচনং ৰুদ্ধিং ৰিরূল়্হিং ৰেপুল্লং আপজ্জতি। ‘‘চত্তারি অগতিগমনানি – ছন্দাগতিং গচ্ছতি, দোসাগতি গচ্ছতি, মোহাগতিং গচ্ছতি, ভযাগতিং গচ্ছতি। ‘‘চত্তারো তণ্হুপ্পাদা – চীৰরহেতু ৰা, আৰুসো, ভিক্খুনো তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি; পিণ্ডপাতহেতু ৰা, আৰুসো, ভিক্খুনো তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি; সেনাসনহেতু ৰা, আৰুসো, ভিক্খুনো তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি; ইতিভৰাভৰহেতু ৰা, আৰুসো, ভিক্খুনো তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি। ‘‘চতস্সো পটিপদা – দুক্খা পটিপদা দন্ধাভিঞ্ঞা, দুক্খা পটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা, সুখা পটিপদা দন্ধাভিঞ্ঞা, সুখা পটিপদা খিপ্পাভিঞ্ঞা। ‘‘অপরাপি চতস্সো পটিপদা – অক্খমা পটিপদা, খমা পটিপদা, দমা পটিপদা, সমা পটিপদা। ‘‘চত্তারি ধম্মপদানি – অনভিজ্ঝা ধম্মপদং, অব্যাপাদো ধম্মপদং, সম্মাসতি ধম্মপদং, সম্মাসমাধি ধম্মপদং। ‘‘চত্তারি ধম্মসমাদানানি – অত্থাৰুসো, ধম্মসমাদানং পচ্চুপ্পন্নদুক্খঞ্চেৰ আযতিঞ্চ দুক্খৰিপাকং। অত্থাৰুসো, ধম্মসমাদানং পচ্চুপ্পন্নদুক্খং আযতিং সুখৰিপাকং। অত্থাৰুসো, ধম্মসমাদানং পচ্চুপ্পন্নসুখং আযতিং দুক্খৰিপাকং। অত্থাৰুসো, ধম্মসমাদানং পচ্চুপ্পন্নসুখঞ্চেৰ আযতিঞ্চ সুখৰিপাকং। ‘‘চত্তারো ধম্মক্খন্ধা – সীলক্খন্ধো, সমাধিক্খন্ধো, পঞ্ঞাক্খন্ধো, ৰিমুত্তিক্খন্ধো। ‘‘চত্তারি বলানি – ৰীরিযবলং, সতিবলং, সমাধিবলং, পঞ্ঞাবলং। ‘‘চত্তারি অধিট্ঠানানি – পঞ্ঞাধিট্ঠানং, সচ্চাধিট্ঠানং, চাগাধিট্ঠানং, উপসমাধিট্ঠানং। ৩১২. ‘‘চত্তারি পঞ্হব্যাকরণানি – [চত্তারো পঞ্হাব্যাকরণা (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰)] একংসব্যাকরণীযো পঞ্হো, পটিপুচ্ছাব্যাকরণীযো পঞ্হো, ৰিভজ্জব্যাকরণীযো পঞ্হো, ঠপনীযো পঞ্হো। ‘‘চত্তারি কম্মানি – অত্থাৰুসো, কম্মং কণ্হং কণ্হৰিপাকং; অত্থাৰুসো, কম্মং সুক্কং সুক্কৰিপাকং; অত্থাৰুসো, কম্মং কণ্হসুক্কং কণ্হসুক্কৰিপাকং; অত্থাৰুসো, কম্মং অকণ্হঅসুক্কং অকণ্হঅসুক্কৰিপাকং কম্মক্খযায সংৰত্ততি। ‘‘চত্তারো সচ্ছিকরণীযা ধম্মা – পুব্বেনিৰাসো সতিযা সচ্ছিকরণীযো; সত্তানং চুতূপপাতো চক্খুনা সচ্ছিকরণীযো; অট্ঠ ৰিমোক্খা কাযেন সচ্ছিকরণীযা; আসৰানং খযো পঞ্ঞায সচ্ছিকরণীযো। ‘‘চত্তারো ওঘা – কামোঘো, ভৰোঘো, দিট্ঠোঘো, অৰিজ্জোঘো। ‘‘চত্তারো যোগা – কামযোগো, ভৰযোগো, দিট্ঠিযোগো, অৰিজ্জাযোগো। ‘‘চত্তারো ৰিসঞ্ঞোগা – কামযোগৰিসঞ্ঞোগো, ভৰযোগৰিসঞ্ঞোগো, দিট্ঠিযোগৰিসঞ্ঞোগো, অৰিজ্জাযোগৰিসঞ্ঞোগো। ‘‘চত্তারো গন্থা – অভিজ্ঝা কাযগন্থো, ব্যাপাদো কাযগন্থো, সীলব্বতপরামাসো কাযগন্থো, ইদংসচ্চাভিনিৰেসো কাযগন্থো। ‘‘চত্তারি উপাদানানি – কামুপাদানং [কামূপাদানং (সী॰ পী॰) এৰমিতরেসুপি], দিট্ঠুপাদানং, সীলব্বতুপাদানং, অত্তৰাদুপাদানং। ‘‘চতস্সো যোনিযো – অণ্ডজযোনি, জলাবুজযোনি, সংসেদজযোনি, ওপপাতিকযোনি। ‘‘চতস্সো গব্ভাৰক্কন্তিযো। ইধাৰুসো, একচ্চো অসম্পজানো মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতি, অসম্পজানো মাতুকুচ্ছিস্মিং ঠাতি, অসম্পজানো মাতুকুচ্ছিম্হা নিক্খমতি, অযং পঠমা গব্ভাৰক্কন্তি। পুন চপরং, আৰুসো, ইধেকচ্চো সম্পজানো মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতি, অসম্পজানো মাতুকুচ্ছিস্মিং ঠাতি, অসম্পজানো মাতুকুচ্ছিম্হা নিক্খমতি, অযং দুতিযা গব্ভাৰক্কন্তি। পুন চপরং, আৰুসো, ইধেকচ্চো সম্পজানো মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতি, সম্পজানো মাতুকুচ্ছিস্মিং ঠাতি, অসম্পজানো মাতুকুচ্ছিম্হা নিক্খমতি, অযং ততিযা গব্ভাৰক্কন্তি। পুন চপরং, আৰুসো, ইধেকচ্চো সম্পজানো মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতি, সম্পজানো মাতুকুচ্ছিস্মিং ঠাতি, সম্পজানো মাতুকুচ্ছিম্হা নিক্খমতি, অযং চতুত্থা গব্ভাৰক্কন্তি। ‘‘চত্তারো অত্তভাৰপটিলাভা। অত্থাৰুসো, অত্তভাৰপটিলাভো, যস্মিং অত্তভাৰপটিলাভে অত্তসঞ্চেতনাযেৰ কমতি, নো পরসঞ্চেতনা। অত্থাৰুসো, অত্তভাৰপটিলাভো, যস্মিং অত্তভাৰপটিলাভে পরসঞ্চেতনাযেৰ কমতি, নো অত্তসঞ্চেতনা। অত্থাৰুসো, অত্তভাৰপটিলাভো, যস্মিং অত্তভাৰপটিলাভে অত্তসঞ্চেতনা চেৰ কমতি পরসঞ্চেতনা চ। অত্থাৰুসো, অত্তভাৰপটিলাভো, যস্মিং অত্তভাৰপটিলাভে নেৰ অত্তসঞ্চেতনা কমতি, নো পরসঞ্চেতনা। ৩১৩. ‘‘চতস্সো দক্খিণাৰিসুদ্ধিযো। অত্থাৰুসো, দক্খিণা দাযকতো ৰিসুজ্ঝতি নো পটিগ্গাহকতো। অত্থাৰুসো, দক্খিণা পটিগ্গাহকতো ৰিসুজ্ঝতি নো দাযকতো। অত্থাৰুসো, দক্খিণা নেৰ দাযকতো ৰিসুজ্ঝতি নো পটিগ্গাহকতো। অত্থাৰুসো, দক্খিণা দাযকতো চেৰ ৰিসুজ্ঝতি পটিগ্গাহকতো চ। ‘‘চত্তারি সঙ্গহৰত্থূনি – দানং, পেয্যৰজ্জং [পিযৰজ্জং (স্যা॰ কং॰ ক॰)], অত্থচরিযা, সমানত্ততা। ‘‘চত্তারো অনরিযৰোহারা – মুসাৰাদো, পিসুণাৰাচা, ফরুসাৰাচা, সম্ফপ্পলাপো। ‘‘চত্তারো অরিযৰোহারা – মুসাৰাদা ৰেরমণী [ৰেরমণি (ক॰)], পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী। ‘‘অপরেপি চত্তারো অনরিযৰোহারা – অদিট্ঠে দিট্ঠৰাদিতা, অস্সুতে সুতৰাদিতা, অমুতে মুতৰাদিতা, অৰিঞ্ঞাতে ৰিঞ্ঞাতৰাদিতা। ‘‘অপরেপি চত্তারো অরিযৰোহারা – অদিট্ঠে অদিট্ঠৰাদিতা, অস্সুতে অস্সুতৰাদিতা, অমুতে অমুতৰাদিতা, অৰিঞ্ঞাতে অৰিঞ্ঞাতৰাদিতা। ‘‘অপরেপি চত্তারো অনরিযৰোহারা – দিট্ঠে অদিট্ঠৰাদিতা, সুতে অস্সুতৰাদিতা, মুতে অমুতৰাদিতা, ৰিঞ্ঞাতে অৰিঞ্ঞাতৰাদিতা। ‘‘অপরেপি চত্তারো অরিযৰোহারা – দিট্ঠে দিট্ঠৰাদিতা, সুতে সুতৰাদিতা, মুতে মুতৰাদিতা, ৰিঞ্ঞাতে ৰিঞ্ঞাতৰাদিতা। ৩১৪. ‘‘চত্তারো পুগ্গলা। ইধাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো অত্তন্তপো হোতি অত্তপরিতাপনানুযোগমনুযুত্তো। ইধাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো পরন্তপো হোতি পরপরিতাপনানুযোগমনুযুত্তো। ইধাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো অত্তন্তপো চ হোতি অত্তপরিতাপনানুযোগমনুযুত্তো, পরন্তপো চ পরপরিতাপনানুযোগমনুযুত্তো। ইধাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো নেৰ অত্তন্তপো হোতি ন অত্তপরিতাপনানুযোগমনুযুত্তো ন পরন্তপো ন পরপরিতাপনানুযোগমনুযুত্তো। সো অনত্তন্তপো অপরন্তপো দিট্ঠেৰ ধম্মে নিচ্ছাতো নিব্বুতো সীতীভূতো [সীতিভূতো (ক॰)]সুখপ্পটিসংৰেদী ব্রহ্মভূতেন অত্তনা ৰিহরতি। ‘‘অপরেপি চত্তারো পুগ্গলা। ইধাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো অত্তহিতায পটিপন্নো হোতি নো পরহিতায। ইধাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো পরহিতায পটিপন্নো হোতি নো অত্তহিতায। ইধাৰুসো , একচ্চো পুগ্গলো নেৰ অত্তহিতায পটিপন্নো হোতি নো পরহিতায। ইধাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো অত্তহিতায চেৰ পটিপন্নো হোতি পরহিতায চ। ‘‘অপরেপি চত্তারো পুগ্গলা – তমো তমপরাযনো, তমো জোতিপরাযনো, জোতি তমপরাযনো, জোতি জোতিপরাযনো। ‘‘অপরেপি চত্তারো পুগ্গলা – সমণমচলো, সমণপদুমো, সমণপুণ্ডরীকো, সমণেসু সমণসুখুমালো। ‘‘ইমে খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন চত্তারো ধম্মা সম্মদক্খাতা; তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং…পে॰… অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। পঠমভাণৰারো নিট্ঠিতো। পঞ্চকং ৩১৫. ‘‘অত্থি খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন পঞ্চ ধম্মা সম্মদক্খাতা। তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং…পে॰… অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। কতমে পঞ্চ? ‘‘পঞ্চক্খন্ধা। রূপক্খন্ধো ৰেদনাক্খন্ধো সঞ্ঞাক্খন্ধো সঙ্খারক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণক্খন্ধো। ‘‘পঞ্চুপাদানক্খন্ধা। রূপুপাদানক্খন্ধো [রূপূপাদানক্খন্ধো (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰) এৰমিতরেসুপি] ৰেদনুপাদানক্খন্ধো সঞ্ঞুপাদানক্খন্ধো সঙ্খারুপাদানক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণুপাদানক্খন্ধো। ‘‘পঞ্চ কামগুণা। চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসঞ্হিতা রজনীযা , সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা ইট্ঠা কন্তা মনাপা পিযরূপা কামূপসঞ্হিতা রজনীযা। ‘‘পঞ্চ গতিযো – নিরযো, তিরচ্ছানযোনি, পেত্তিৰিসযো, মনুস্সা, দেৰা। ‘‘পঞ্চ মচ্ছরিযানি – আৰাসমচ্ছরিযং, কুলমচ্ছরিযং, লাভমচ্ছরিযং, ৰণ্ণমচ্ছরিযং, ধম্মমচ্ছরিযং। ‘‘পঞ্চ নীৰরণানি – কামচ্ছন্দনীৰরণং, ব্যাপাদনীৰরণং, থিনমিদ্ধনীৰরণং, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চনীৰরণং, ৰিচিকিচ্ছানীৰরণং। ‘‘পঞ্চ ওরম্ভাগিযানি সঞ্ঞোজনানি – সক্কাযদিট্ঠি, ৰিচিকিচ্ছা, সীলব্বতপরামাসো, কামচ্ছন্দো, ব্যাপাদো। ‘‘পঞ্চ উদ্ধম্ভাগিযানি সঞ্ঞোজনানি – রূপরাগো, অরূপরাগো, মানো, উদ্ধচ্চং, অৰিজ্জা। ‘‘পঞ্চ সিক্খাপদানি – পাণাতিপাতা ৰেরমণী, অদিন্নাদানা ৰেরমণী, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী, মুসাৰাদা ৰেরমণী, সুরামেরযমজ্জপ্পমাদট্ঠানা ৰেরমণী। ৩১৬. ‘‘পঞ্চ অভব্বট্ঠানানি। অভব্বো, আৰুসো, খীণাসৰো ভিক্খু সঞ্চিচ্চ পাণং জীৰিতা ৰোরোপেতুং। অভব্বো খীণাসৰো ভিক্খু অদিন্নং থেয্যসঙ্খাতং আদিযিতুং [আদাতুং (স্যা॰ কং॰ পী॰)]। অভব্বো খীণাসৰো ভিক্খু মেথুনং ধম্মং পটিসেৰিতুং। অভব্বো খীণাসৰো ভিক্খু সম্পজানমুসা ভাসিতুং। অভব্বো খীণাসৰো ভিক্খু সন্নিধিকারকং কামে পরিভুঞ্জিতুং, সেয্যথাপি পুব্বে আগারিকভূতো। ‘‘পঞ্চ ব্যসনানি – ঞাতিব্যসনং, ভোগব্যসনং, রোগব্যসনং, সীলব্যসনং, দিট্ঠিব্যসনং। নাৰুসো, সত্তা ঞাতিব্যসনহেতু ৰা ভোগব্যসনহেতু ৰা রোগব্যসনহেতু ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি। সীলব্যসনহেতু ৰা, আৰুসো, সত্তা দিট্ঠিব্যসনহেতু ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জন্তি। ‘‘পঞ্চ সম্পদা – ঞাতিসম্পদা, ভোগসম্পদা, আরোগ্যসম্পদা, সীলসম্পদা, দিট্ঠিসম্পদা। নাৰুসো, সত্তা ঞাতিসম্পদাহেতু ৰা ভোগসম্পদাহেতু ৰা আরোগ্যসম্পদাহেতু ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি। সীলসম্পদাহেতু ৰা, আৰুসো, সত্তা দিট্ঠিসম্পদাহেতু ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি। ‘‘পঞ্চ আদীনৰা দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। ইধাৰুসো , দুস্সীলো সীলৰিপন্নো পমাদাধিকরণং মহতিং ভোগজানিং নিগচ্ছতি, অযং পঠমো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। পুন চপরং, আৰুসো, দুস্সীলস্স সীলৰিপন্নস্স পাপকো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি, অযং দুতিযো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। পুন চপরং, আৰুসো, দুস্সীলো সীলৰিপন্নো যঞ্ঞদেৰ পরিসং উপসঙ্কমতি যদি খত্তিযপরিসং যদি ব্রাহ্মণপরিসং যদি গহপতিপরিসং যদি সমণপরিসং, অৰিসারদো উপসঙ্কমতি মঙ্কুভূতো, অযং ততিযো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। পুন চপরং, আৰুসো, দুস্সীলো সীলৰিপন্নো সম্মূল়্হো কালং করোতি, অযং চতুত্থো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। পুন চপরং, আৰুসো, দুস্সীলো সীলৰিপন্নো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি, অযং পঞ্চমো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। ‘‘পঞ্চ আনিসংসা সীলৰতো সীলসম্পদায। ইধাৰুসো, সীলৰা সীলসম্পন্নো অপ্পমাদাধিকরণং মহন্তং ভোগক্খন্ধং অধিগচ্ছতি, অযং পঠমো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায। পুন চপরং, আৰুসো, সীলৰতো সীলসম্পন্নস্স কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি, অযং দুতিযো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায। পুন চপরং, আৰুসো, সীলৰা সীলসম্পন্নো যঞ্ঞদেৰ পরিসং উপসঙ্কমতি যদি খত্তিযপরিসং যদি ব্রাহ্মণপরিসং যদি গহপতিপরিসং যদি সমণপরিসং, ৰিসারদো উপসঙ্কমতি অমঙ্কুভূতো, অযং ততিযো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায। পুন চপরং, আৰুসো, সীলৰা সীলসম্পন্নো অসম্মূল়্হো কালং করোতি, অযং চতুত্থো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায। পুন চপরং, আৰুসো, সীলৰা সীলসম্পন্নো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি, অযং পঞ্চমো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায। ‘‘চোদকেন , আৰুসো, ভিক্খুনা পরং চোদেতুকামেন পঞ্চ ধম্মে অজ্ঝত্তং উপট্ঠপেত্ৰা পরো চোদেতব্বো। কালেন ৰক্খামি নো অকালেন, ভূতেন ৰক্খামি নো অভূতেন, সণ্হেন ৰক্খামি নো ফরুসেন, অত্থসংহিতেন ৰক্খামি নো অনত্থসংহিতেন, মেত্তচিত্তেন [মেত্তাচিত্তেন (কত্থচি)] ৰক্খামি নো দোসন্তরেনাতি। চোদকেন, আৰুসো, ভিক্খুনা পরং চোদেতুকামেন ইমে পঞ্চ ধম্মে অজ্ঝত্তং উপট্ঠপেত্ৰা পরো চোদেতব্বো। ৩১৭. ‘‘পঞ্চ পধানিযঙ্গানি। ইধাৰুসো, ভিক্খু সদ্ধো হোতি, সদ্দহতি তথাগতস্স বোধিং – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো, লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি। অপ্পাবাধো হোতি অপ্পাতঙ্কো, সমৰেপাকিনিযা গহণিযা সমন্নাগতো নাতিসীতায নাচ্চুণ্হায মজ্ঝিমায পধানক্খমায। অসঠো হোতি অমাযাৰী, যথাভূতং অত্তানং আৰিকত্তা সত্থরি ৰা ৰিঞ্ঞূসু ৰা সব্রহ্মচারীসু। আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু। পঞ্ঞৰা হোতি উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মাদুক্খক্খযগামিনিযা। ৩১৮. ‘‘পঞ্চ সুদ্ধাৰাসা – অৰিহা, অতপ্পা, সুদস্সা, সুদস্সী, অকনিট্ঠা। ‘‘পঞ্চ অনাগামিনো – অন্তরাপরিনিব্বাযী, উপহচ্চপরিনিব্বাযী, অসঙ্খারপরিনিব্বাযী, সসঙ্খারপরিনিব্বাযী, উদ্ধংসোতোঅকনিট্ঠগামী। ৩১৯. ‘‘পঞ্চ চেতোখিলা। ইধাৰুসো, ভিক্খু সত্থরি কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি। যো সো, আৰুসো, ভিক্খু সত্থরি কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, অযং পঠমো চেতোখিলো। পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু ধম্মে কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি…পে॰… সঙ্ঘে কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি… সিক্খায কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি… সব্রহ্মচারীসু কুপিতো হোতি অনত্তমনো আহতচিত্তো খিলজাতো। যো সো, আৰুসো, ভিক্খু সব্রহ্মচারীসু কুপিতো হোতি অনত্তমনো আহতচিত্তো খিলজাতো, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায, অযং পঞ্চমো চেতোখিলো। ৩২০. ‘‘পঞ্চ চেতসোৰিনিবন্ধা। ইধাৰুসো, ভিক্খু কামেসু অৰীতরাগো হোতি অৰিগতচ্ছন্দো অৰিগতপেমো অৰিগতপিপাসো অৰিগতপরিল়াহো অৰিগততণ্হো। যো সো, আৰুসো, ভিক্খু কামেসু অৰীতরাগো হোতি অৰিগতচ্ছন্দো অৰিগতপেমো অৰিগতপিপাসো অৰিগতপরিল়াহো অৰিগততণ্হো, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। অযং পঠমো চেতসো ৰিনিবন্ধো। পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু কাযে অৰীতরাগো হোতি…পে॰… রূপে অৰীতরাগো হোতি…পে॰… পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু যাৰদত্থং উদরাৰদেহকং ভুঞ্জিত্ৰা সেয্যসুখং পস্সসুখং মিদ্ধসুখং অনুযুত্তো ৰিহরতি…পে॰… পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি। যো সো, আৰুসো, ভিক্খু অঞ্ঞতরং দেৰনিকাযং পণিধায ব্রহ্মচরিযং চরতি – ‘ইমিনাহং সীলেন ৰা ৰতেন ৰা তপেন ৰা ব্রহ্মচরিযেন ৰা দেৰো ৰা ভৰিস্সামি দেৰঞ্ঞতরো ৰা’তি, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। অযং পঞ্চমো চেতসো ৰিনিবন্ধো। ‘‘পঞ্চিন্দ্রিযানি – চক্খুন্দ্রিযং, সোতিন্দ্রিযং, ঘানিন্দ্রিযং, জিৰ্হিন্দ্রিযং, কাযিন্দ্রিযং। ‘‘অপরানিপি পঞ্চিন্দ্রিযানি – সুখিন্দ্রিযং, দুক্খিন্দ্রিযং, সোমনস্সিন্দ্রিযং, দোমনস্সিন্দ্রিযং, উপেক্খিন্দ্রিযং। ‘‘অপরানিপি পঞ্চিন্দ্রিযানি – সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং। ৩২১. ‘‘পঞ্চ নিস্সরণিযা [নিস্সারণীযা (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰) টীকা ওলোকেতব্বা] ধাতুযো। ইধাৰুসো, ভিক্খুনো কামে মনসিকরোতো কামেসু চিত্তং ন পক্খন্দতি ন পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি। নেক্খম্মং খো পনস্স মনসিকরোতো নেক্খম্মে চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি। তস্স তং চিত্তং সুগতং সুভাৰিতং সুৰুট্ঠিতং সুৰিমুত্তং ৰিসংযুত্তং কামেহি। যে চ কামপচ্চযা উপ্পজ্জন্তি আসৰা ৰিঘাতা পরিল়াহা [ৰিঘাতপরিল়াহা (স্যা॰ কং॰)], মুত্তো সো তেহি, ন সো তং ৰেদনং ৰেদেতি। ইদমক্খাতং কামানং নিস্সরণং। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো ব্যাপাদং মনসিকরোতো ব্যাপাদে চিত্তং ন পক্খন্দতি ন পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি। অব্যাপাদং খো পনস্স মনসিকরোতো অব্যাপাদে চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি। তস্স তং চিত্তং সুগতং সুভাৰিতং সুৰুট্ঠিতং সুৰিমুত্তং ৰিসংযুত্তং ব্যাপাদেন। যে চ ব্যাপাদপচ্চযা উপ্পজ্জন্তি আসৰা ৰিঘাতা পরিল়াহা, মুত্তো সো তেহি, ন সো তং ৰেদনং ৰেদেতি। ইদমক্খাতং ব্যাপাদস্স নিস্সরণং। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো ৰিহেসং মনসিকরোতো ৰিহেসায চিত্তং ন পক্খন্দতি ন পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি। অৰিহেসং খো পনস্স মনসিকরোতো অৰিহেসায চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি। তস্স তং চিত্তং সুগতং সুভাৰিতং সুৰুট্ঠিতং সুৰিমুত্তং ৰিসংযুত্তং ৰিহেসায। যে চ ৰিহেসাপচ্চযা উপ্পজ্জন্তি আসৰা ৰিঘাতা পরিল়াহা, মুত্তো সো তেহি, ন সো তং ৰেদনং ৰেদেতি। ইদমক্খাতং ৰিহেসায নিস্সরণং। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো রূপে মনসিকরোতো রূপেসু চিত্তং ন পক্খন্দতি ন পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি। অরূপং খো পনস্স মনসিকরোতো অরূপে চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি। তস্স তং চিত্তং সুগতং সুভাৰিতং সুৰুট্ঠিতং সুৰিমুত্তং ৰিসংযুত্তং রূপেহি। যে চ রূপপচ্চযা উপ্পজ্জন্তি আসৰা ৰিঘাতা পরিল়াহা, মুত্তো সো তেহি, ন সো তং ৰেদনং ৰেদেতি। ইদমক্খাতং রূপানং নিস্সরণং। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো সক্কাযং মনসিকরোতো সক্কাযে চিত্তং ন পক্খন্দতি ন পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি। সক্কাযনিরোধং খো পনস্স মনসিকরোতো সক্কাযনিরোধে চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি। তস্স তং চিত্তং সুগতং সুভাৰিতং সুৰুট্ঠিতং সুৰিমুত্তং ৰিসংযুত্তং সক্কাযেন। যে চ সক্কাযপচ্চযা উপ্পজ্জন্তি আসৰা ৰিঘাতা পরিল়াহা, মুত্তো সো তেহি, ন সো তং ৰেদনং ৰেদেতি। ইদমক্খাতং সক্কাযস্স নিস্সরণং। ৩২২. ‘‘পঞ্চ ৰিমুত্তাযতনানি। ইধাৰুসো, ভিক্খুনো সত্থা ধম্মং দেসেতি অঞ্ঞতরো ৰা গরুট্ঠানিযো সব্রহ্মচারী। যথা যথা, আৰুসো, ভিক্খুনো সত্থা ধম্মং দেসেতি অঞ্ঞতরো ৰা গরুট্ঠানিযো সব্রহ্মচারী । তথা তথা সো তস্মিং ধম্মে অত্থপটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপটিসংৰেদী চ। তস্স অত্থপটিসংৰেদিনো ধম্মপটিসংৰেদিনো পামোজ্জং জাযতি, পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। ইদং পঠমং ৰিমুত্তাযতনং। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো ন হেৰ খো সত্থা ধম্মং দেসেতি অঞ্ঞতরো ৰা গরুট্ঠানিযো সব্রহ্মচারী, অপি চ খো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি…পে॰… অপি চ খো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করোতি…পে॰… অপি চ খো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি মনসানুপেক্খতি…পে॰… অপি চ খ্ৰস্স অঞ্ঞতরং সমাধিনিমিত্তং সুগ্গহিতং হোতি সুমনসিকতং সূপধারিতং সুপ্পটিৰিদ্ধং পঞ্ঞায। যথা যথা, আৰুসো, ভিক্খুনো অঞ্ঞতরং সমাধিনিমিত্তং সুগ্গহিতং হোতি সুমনসিকতং সূপধারিতং সুপ্পটিৰিদ্ধং পঞ্ঞায তথা তথা সো তস্মিং ধম্মে অত্থপটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপটিসংৰেদী চ। তস্স অত্থপটিসংৰেদিনো ধম্মপটিসংৰেদিনো পামোজ্জং জাযতি, পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি , সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। ইদং পঞ্চমং ৰিমুত্তাযতনং। ‘‘পঞ্চ ৰিমুত্তিপরিপাচনীযা সঞ্ঞা – অনিচ্চসঞ্ঞা, অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা, পহানসঞ্ঞা, ৰিরাগসঞ্ঞা। ‘‘ইমে খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন পঞ্চ ধম্মা সম্মদক্খাতা; তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং…পে॰… অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং [সঙ্গিতিযপঞ্চকং নিট্ঠিতং (স্যা॰ কং॰)]। ছক্কং ৩২৩. ‘‘অত্থি খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন ছ ধম্মা সম্মদক্খাতা; তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং…পে॰… অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। কতমে ছ? ‘‘ছ অজ্ঝত্তিকানি আযতনানি – চক্খাযতনং, সোতাযতনং, ঘানাযতনং, জিৰ্হাযতনং, কাযাযতনং, মনাযতনং। ‘‘ছ বাহিরানি আযতনানি – রূপাযতনং, সদ্দাযতনং, গন্ধাযতনং, রসাযতনং, ফোট্ঠব্বাযতনং, ধম্মাযতনং। ‘‘ছ ৰিঞ্ঞাণকাযা – চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোৰিঞ্ঞাণং। ‘‘ছ ফস্সকাযা – চক্খুসম্ফস্সো, সোতসম্ফস্সো, ঘানসম্ফস্সো, জিৰ্হাসম্ফস্সো, কাযসম্ফস্সো, মনোসম্ফস্সো। ‘‘ছ ৰেদনাকাযা – চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা। ‘‘ছ সঞ্ঞাকাযা – রূপসঞ্ঞা, সদ্দসঞ্ঞা, গন্ধসঞ্ঞা, রসসঞ্ঞা, ফোট্ঠব্বসঞ্ঞা, ধম্মসঞ্ঞা। ‘‘ছ সঞ্চেতনাকাযা – রূপসঞ্চেতনা, সদ্দসঞ্চেতনা, গন্ধসঞ্চেতনা, রসসঞ্চেতনা, ফোট্ঠব্বসঞ্চেতনা, ধম্মসঞ্চেতনা। ‘‘ছ তণ্হাকাযা – রূপতণ্হা, সদ্দতণ্হা, গন্ধতণ্হা, রসতণ্হা, ফোট্ঠব্বতণ্হা, ধম্মতণ্হা। ৩২৪. ‘‘ছ অগারৰা। ইধাৰুসো, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো; ধম্মে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো; সঙ্ঘে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো; সিক্খায অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো; অপ্পমাদে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো; পটিসন্থারে [পটিসন্ধারে (ক॰)] অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো। ‘‘ছ গারৰা। ইধাৰুসো, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো ৰিহরতি সপ্পতিস্সো; ধম্মে সগারৰো ৰিহরতি সপ্পতিস্সো; সঙ্ঘে সগারৰো ৰিহরতি সপ্পতিস্সো; সিক্খায সগারৰো ৰিহরতি সপ্পতিস্সো; অপ্পমাদে সগারৰো ৰিহরতি সপ্পতিস্সো; পটিসন্থারে সগারৰো ৰিহরতি সপ্পতিস্সো। ‘‘ছ সোমনস্সূপৰিচারা । চক্খুনা রূপং দিস্ৰা সোমনস্সট্ঠানিযং রূপং উপৰিচরতি; সোতেন সদ্দং সুত্ৰা… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা। মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায সোমনস্সট্ঠানিযং ধম্মং উপৰিচরতি। ‘‘ছ দোমনস্সূপৰিচারা। চক্খুনা রূপং দিস্ৰা দোমনস্সট্ঠানিযং রূপং উপৰিচরতি…পে॰… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায দোমনস্সট্ঠানিযং ধম্মং উপৰিচরতি। ‘‘ছ উপেক্খূপৰিচারা। চক্খুনা রূপং দিস্ৰা উপেক্খাট্ঠানিযং [উপেক্খাঠানিযং (ক॰)] রূপং উপৰিচরতি…পে॰… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায উপেক্খাট্ঠানিযং ধম্মং উপৰিচরতি। ‘‘ছ সারণীযা ধম্মা। ইধাৰুসো, ভিক্খুনো মেত্তং কাযকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি সব্রহ্মচারীসু আৰি [আৰী (ক॰ সী॰ পী॰ ক॰)] চেৰ রহো চ। অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো মেত্তং ৰচীকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি সব্রহ্মচারীসু আৰি চেৰ রহো চ। অযম্পি ধম্মো সারণীযো…পে॰… একীভাৰায সংৰত্ততি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো মেত্তং মনোকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি সব্রহ্মচারীসু আৰি চেৰ রহো চ। অযম্পি ধম্মো সারণীযো…পে॰… একীভাৰায সংৰত্ততি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু যে তে লাভা ধম্মিকা ধম্মলদ্ধা অন্তমসো পত্তপরিযাপন্নমত্তম্পি, তথারূপেহি লাভেহি অপ্পটিৰিভত্তভোগী হোতি সীলৰন্তেহি সব্রহ্মচারীহি সাধারণভোগী। অযম্পি ধম্মো সারণীযো…পে॰… একীভাৰায সংৰত্ততি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু যানি তানি সীলানি অখণ্ডানি অচ্ছিদ্দানি অসবলানি অকম্মাসানি ভুজিস্সানি ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থানি অপরামট্ঠানি সমাধিসংৰত্তনিকানি, তথারূপেসু সীলেসু সীলসামঞ্ঞগতো ৰিহরতি সব্রহ্মচারীহি আৰি চেৰ রহো চ। অযম্পি ধম্মো সারণীযো…পে॰… একীভাৰায সংৰত্ততি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু যাযং দিট্ঠি অরিযা নিয্যানিকা নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযায, তথারূপায দিট্ঠিযা দিট্ঠিসামঞ্ঞগতো ৰিহরতি সব্রহ্মচারীহি আৰি চেৰ রহো চ। অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি। ৩২৫. ছ ৰিৰাদমূলানি। ইধাৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি উপনাহী। যো সো, আৰুসো, ভিক্খু কোধনো হোতি উপনাহী, সো সত্থরিপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, ধম্মেপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সঙ্ঘেপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সিক্খাযপি ন পরিপূরকারী [পরিপূরীকারী (স্যা॰ কং॰)] হোতি। যো সো, আৰুসো, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, ধম্মে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সঙ্ঘে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সিক্খায ন পরিপূরকারী, সো সঙ্ঘে ৰিৰাদং জনেতি। যো হোতি ৰিৰাদো বহুজনঅহিতায বহুজনঅসুখায অনত্থায অহিতায দুক্খায দেৰমনুস্সানং। এৰরূপং চে তুম্হে, আৰুসো, ৰিৰাদমূলং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা সমনুপস্সেয্যাথ। তত্র তুম্হে, আৰুসো, তস্সেৰ পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স পহানায ৰাযমেয্যাথ। এৰরূপং চে তুম্হে, আৰুসো, ৰিৰাদমূলং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ন সমনুপস্সেয্যাথ। তত্র তুম্হে, আৰুসো, তস্সেৰ পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স আযতিং অনৰস্সৰায পটিপজ্জেয্যাথ। এৰমেতস্স পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স পহানং হোতি। এৰমেতস্স পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স আযতিং অনৰস্সৰো হোতি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু মক্খী হোতি পল়াসী…পে॰… ইস্সুকী হোতি মচ্ছরী…পে॰… সঠো হোতি মাযাৰী… পাপিচ্ছো হোতি মিচ্ছাদিট্ঠী… সন্দিট্ঠিপরামাসীহোতি আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী…পে॰… যো সো, আৰুসো, ভিক্খু সন্দিট্ঠিপরামাসী হোতি আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী, সো সত্থরিপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, ধম্মেপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সঙ্ঘেপি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সিক্খাযপি ন পরিপূরকারী হোতি। যো সো, আৰুসো, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, ধম্মে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো, সঙ্ঘে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো , সিক্খায ন পরিপূরকারী, সো সঙ্ঘে ৰিৰাদং জনেতি। যো হোতি ৰিৰাদো বহুজনঅহিতায বহুজনঅসুখায অনত্থায অহিতায দুক্খায দেৰমনুস্সানং। এৰরূপং চে তুম্হে, আৰুসো, ৰিৰাদমূলং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা সমনুপস্সেয্যাথ। তত্র তুম্হে, আৰুসো, তস্সেৰ পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স পহানায ৰাযমেয্যাথ। এৰরূপং চে তুম্হে, আৰুসো, ৰিৰাদমূলং অজ্ঝত্তং ৰা বহিদ্ধা ৰা ন সমনুপস্সেয্যাথ। তত্র তুম্হে, আৰুসো, তস্সেৰ পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স আযতিং অনৰস্সৰায পটিপজ্জেয্যাথ। এৰমেতস্স পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স পহানং হোতি। এৰমেতস্স পাপকস্স ৰিৰাদমূলস্স আযতিং অনৰস্সৰো হোতি। ‘‘ছ ধাতুযো – পথৰীধাতু, আপোধাতু, তেজোধাতু, ৰাযোধাতু, আকাসধাতু, ৰিঞ্ঞাণধাতু। ৩২৬. ‘‘ছ নিস্সরণিযা ধাতুযো। ইধাৰুসো, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘মেত্তা হি খো মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, অথ চ পন মে ব্যাপাদো চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’তি। সো ‘মা হেৰং’, তিস্স ৰচনীযো, ‘মাযস্মা এৰং অৰচ, মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি, ন হি সাধু ভগৰতো অব্ভক্খানং, ন হি ভগৰা এৰং ৰদেয্য। অট্ঠানমেতং, আৰুসো, অনৰকাসো, যং মেত্তায চেতোৰিমুত্তিযা ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায। অথ চ পনস্স ব্যাপাদো চিত্তং পরিযাদায ঠস্সতি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। নিস্সরণং হেতং, আৰুসো, ব্যাপাদস্স, যদিদং মেত্তা চেতোৰিমুত্তী’তি। ‘‘ইধ পনাৰুসো, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘করুণা হি খো মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা। অথ চ পন মে ৰিহেসা চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’তি, সো ‘মা হেৰং’ তিস্স ৰচনীযো ‘মাযস্মা এৰং অৰচ, মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি, ন হি সাধু ভগৰতো অব্ভক্খানং, ন হি ভগৰা এৰং ৰদেয্য। অট্ঠানমেতং আৰুসো, অনৰকাসো, যং করুণায চেতোৰিমুত্তিযা ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায, অথ চ পনস্স ৰিহেসা চিত্তং পরিযাদায ঠস্সতি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। নিস্সরণং হেতং, আৰুসো, ৰিহেসায, যদিদং করুণা চেতোৰিমুত্তী’তি। ‘‘ইধ পনাৰুসো, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘মুদিতা হি খো মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা। অথ চ পন মে অরতি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’তি, সো ‘মা হেৰং’ তিস্স ৰচনীযো ‘‘মাযস্মা এৰং অৰচ, মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি, ন হি সাধু ভগৰতো অব্ভক্খানং, ন হি ভগৰা এৰং ৰদেয্য। অট্ঠানমেতং, আৰুসো, অনৰকাসো, যং মুদিতায চেতোৰিমুত্তিযা ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায, অথ চ পনস্স অরতি চিত্তং পরিযাদায ঠস্সতি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। নিস্সরণং হেতং, আৰুসো, অরতিযা, যদিদং মুদিতা চেতোৰিমুত্তী’তি। ‘‘ইধ পনাৰুসো, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘উপেক্খা হি খো মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা। অথ চ পন মে রাগো চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’তি। সো ‘মা হেৰং’ তিস্স ৰচনীযো ‘মাযস্মা এৰং অৰচ, মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি, ন হি সাধু ভগৰতো অব্ভক্খানং, ন হি ভগৰা এৰং ৰদেয্য। অট্ঠানমেতং, আৰুসো, অনৰকাসো, যং উপেক্খায চেতোৰিমুত্তিযা ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায, অথ চ পনস্স রাগো চিত্তং পরিযাদায ঠস্সতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। নিস্সরণং হেতং, আৰুসো, রাগস্স, যদিদং উপেক্খা চেতোৰিমুত্তী’তি। ‘‘ইধ পনাৰুসো, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘অনিমিত্তা হি খো মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা। অথ চ পন মে নিমিত্তানুসারি ৰিঞ্ঞাণং হোতী’তি। সো ‘মা হেৰং’ তিস্স ৰচনীযো ‘মাযস্মা এৰং অৰচ, মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি, ন হি সাধু ভগৰতো অব্ভক্খানং, ন হি ভগৰা এৰং ৰদেয্য। অট্ঠানমেতং, আৰুসো, অনৰকাসো, যং অনিমিত্তায চেতোৰিমুত্তিযা ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায, অথ চ পনস্স নিমিত্তানুসারি ৰিঞ্ঞাণং ভৰিস্সতি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। নিস্সরণং হেতং, আৰুসো, সব্বনিমিত্তানং, যদিদং অনিমিত্তা চেতোৰিমুত্তী’তি। ‘‘ইধ পনাৰুসো, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘অস্মীতি খো মে ৰিগতং [ৰিঘাতং (সী॰ পী॰), ৰিগতে (স্যা॰ ক॰)], অযমহমস্মীতি ন সমনুপস্সামি, অথ চ পন মে ৰিচিকিচ্ছাকথঙ্কথাসল্লং চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’তি। সো ‘মা হেৰং’ তিস্স ৰচনীযো ‘মাযস্মা এৰং অৰচ, মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি, ন হি সাধু ভগৰতো অব্ভক্খানং, ন হি ভগৰা এৰং ৰদেয্য। অট্ঠানমেতং, আৰুসো, অনৰকাসো, যং অস্মীতি ৰিগতে [ৰিঘাতে (সী॰ পী॰)] অযমহমস্মীতি অসমনুপস্সতো, অথ চ পনস্স ৰিচিকিচ্ছাকথঙ্কথাসল্লং চিত্তং পরিযাদায ঠস্সতি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। নিস্সরণং হেতং, আৰুসো, ৰিচিকিচ্ছাকথঙ্কথাসল্লস্স, যদিদং অস্মিমানসমুগ্ঘাতো’তি। ৩২৭. ‘‘ছ অনুত্তরিযানি – দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং, লাভানুত্তরিযং, সিক্খানুত্তরিযং, পারিচরিযানুত্তরিযং, অনুস্সতানুত্তরিযং। ‘‘ছ অনুস্সতিট্ঠানানি – বুদ্ধানুস্সতি, ধম্মানুস্সতি, সঙ্ঘানুস্সতি, সীলানুস্সতি, চাগানুস্সতি, দেৰতানুস্সতি। ৩২৮. ‘‘ছ সততৰিহারা। ইধাৰুসো, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো [উপেক্খকো চ (স্যা॰ ক॰)] ৰিহরতি সতো সম্পজানো। সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে॰… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো। ৩২৯. ‘‘ছল়াভিজাতিযো। ইধাৰুসো, একচ্চো কণ্হাভিজাতিকো সমানো কণ্হং ধম্মং অভিজাযতি। ইধ পনাৰুসো, একচ্চো কণ্হাভিজাতিকো সমানো সুক্কং ধম্মং অভিজাযতি। ইধ পনাৰুসো, একচ্চো কণ্হাভিজাতিকো সমানো অকণ্হং অসুক্কং নিব্বানং অভিজাযতি। ইধ পনাৰুসো, একচ্চো সুক্কাভিজাতিকো সমানো সুক্কং ধম্মং অভিজাযতি। ইধ পনাৰুসো, একচ্চো সুক্কাভিজাতিকো সমানো কণ্হং ধম্মং অভিজাযতি। ইধ পনাৰুসো, একচ্চো সুক্কাভিজাতিকো সমানো অকণ্হং অসুক্কং নিব্বানং অভিজাযতি। ‘‘ছ নিব্বেধভাগিযা সঞ্ঞা [নিব্বেধভাগিযসঞ্ঞা (স্যা॰ কং॰)] – অনিচ্চসঞ্ঞা অনিচ্চে, দুক্খসঞ্ঞা দুক্খে, অনত্তসঞ্ঞা, পহানসঞ্ঞা, ৰিরাগসঞ্ঞা, নিরোধসঞ্ঞা। ‘‘ইমে খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন ছ ধম্মা সম্মদক্খাতা; তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং…পে॰… অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। সত্তকং ৩৩০. ‘‘অত্থি খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সত্ত ধম্মা সম্মদক্খাতা; তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং…পে॰… অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। কতমে সত্ত? ‘‘সত্ত অরিযধনানি – সদ্ধাধনং, সীলধনং, হিরিধনং, ওত্তপ্পধনং, সুতধনং, চাগধনং, পঞ্ঞাধনং। ‘‘সত্ত বোজ্ঝঙ্গা – সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো , ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো। ‘‘সত্ত সমাধিপরিক্খারা – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি। ‘‘সত্ত অসদ্ধম্মা – ইধাৰুসো, ভিক্খু অস্সদ্ধো হোতি, অহিরিকো হোতি, অনোত্তপ্পী হোতি, অপ্পস্সুতো হোতি, কুসীতো হোতি, মুট্ঠস্সতি হোতি, দুপ্পঞ্ঞো হোতি। ‘‘সত্ত সদ্ধম্মা – ইধাৰুসো, ভিক্খু সদ্ধো হোতি, হিরিমা হোতি, ওত্তপ্পী হোতি, বহুস্সুতো হোতি, আরদ্ধৰীরিযো হোতি, উপট্ঠিতস্সতি হোতি, পঞ্ঞৰা হোতি। ‘‘সত্ত সপ্পুরিসধম্মা – ইধাৰুসো, ভিক্খু ধম্মঞ্ঞূ চ হোতি অত্থঞ্ঞূ চ অত্তঞ্ঞূ চ মত্তঞ্ঞূ চ কালঞ্ঞূ চ পরিসঞ্ঞূ চ পুগ্গলঞ্ঞূ চ। ৩৩১. ‘‘সত্ত নিদ্দসৰত্থূনি। ইধাৰুসো, ভিক্খু সিক্খাসমাদানে তিব্বচ্ছন্দো হোতি, আযতিঞ্চ সিক্খাসমাদানে অৰিগতপেমো। ধম্মনিসন্তিযা তিব্বচ্ছন্দো হোতি, আযতিঞ্চ ধম্মনিসন্তিযা অৰিগতপেমো। ইচ্ছাৰিনযে তিব্বচ্ছন্দো হোতি, আযতিঞ্চ ইচ্ছাৰিনযে অৰিগতপেমো। পটিসল্লানে তিব্বচ্ছন্দো হোতি, আযতিঞ্চ পটিসল্লানে অৰিগতপেমো। ৰীরিযারম্ভে তিব্বচ্ছন্দো হোতি, আযতিঞ্চ ৰীরিযারম্ভে অৰিগতপেমো। সতিনেপক্কে তিব্বচ্ছন্দো হোতি, আযতিঞ্চ সতিনেপক্কে অৰিগতপেমো । দিট্ঠিপটিৰেধে তিব্বচ্ছন্দো হোতি, আযতিঞ্চ দিট্ঠিপটিৰেধে অৰিগতপেমো। ‘‘সত্ত সঞ্ঞা – অনিচ্চসঞ্ঞা, অনত্তসঞ্ঞা, অসুভসঞ্ঞা, আদীনৰসঞ্ঞা, পহানসঞ্ঞা, ৰিরাগসঞ্ঞা, নিরোধসঞ্ঞা। ‘‘সত্ত বলানি – সদ্ধাবলং, ৰীরিযবলং, হিরিবলং, ওত্তপ্পবলং, সতিবলং, সমাধিবলং, পঞ্ঞাবলং। ৩৩২. ‘‘সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো। সন্তাৰুসো, সত্তা নানত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি মনুস্সা একচ্চে চ দেৰা একচ্চে চ ৰিনিপাতিকা। অযং পঠমা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা নানত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো সেয্যথাপি দেৰা ব্রহ্মকাযিকা পঠমাভিনিব্বত্তা। অযং দুতিযা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা একত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো সেয্যথাপি দেৰা আভস্সরা। অযং ততিযা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা একত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো সেয্যথাপি দেৰা সুভকিণ্হা। অযং চতুত্থী ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনূপগা। অযং পঞ্চমী ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনূপগা। অযং ছট্ঠী ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি। ‘‘সন্তাৰুসো , সত্তা সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগা। অযং সত্তমী ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি। ‘‘সত্ত পুগ্গলা দক্খিণেয্যা – উভতোভাগৰিমুত্তো , পঞ্ঞাৰিমুত্তো, কাযসক্খি, দিট্ঠিপ্পত্তো, সদ্ধাৰিমুত্তো, ধম্মানুসারী, সদ্ধানুসারী। ‘‘সত্ত অনুসযা – কামরাগানুসযো, পটিঘানুসযো, দিট্ঠানুসযো, ৰিচিকিচ্ছানুসযো, মানানুসযো, ভৰরাগানুসযো, অৰিজ্জানুসযো। ‘‘সত্ত সঞ্ঞোজনানি – অনুনযসঞ্ঞোজনং [কামসঞ্ঞোজনং (স্যা॰ কং॰)], পটিঘসঞ্ঞোজনং, দিট্ঠিসঞ্ঞোজনং, ৰিচিকিচ্ছাসঞ্ঞোজনং, মানসঞ্ঞোজনং, ভৰরাগসঞ্ঞোজনং, অৰিজ্জাসঞ্ঞোজনং। ‘‘সত্ত অধিকরণসমথা – উপ্পন্নুপ্পন্নানং অধিকরণানং সমথায ৰূপসমায সম্মুখাৰিনযো দাতব্বো, সতিৰিনযো দাতব্বো, অমূল়্হৰিনযো দাতব্বো, পটিঞ্ঞায কারেতব্বং, যেভুয্যসিকা, তস্সপাপিযসিকা, তিণৰত্থারকো। ‘‘ইমে খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন সত্ত ধম্মা সম্মদক্খাতা; তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং…পে॰… অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। দুতিযভাণৰারো নিট্ঠিতো। অট্ঠকং ৩৩৩. ‘‘অত্থি খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন অট্ঠ ধম্মা সম্মদক্খাতা; তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং…পে॰… অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। কতমে অট্ঠ? ‘‘অট্ঠ মিচ্ছত্তা – মিচ্ছাদিট্ঠি, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো, মিচ্ছাৰাচা, মিচ্ছাকম্মন্তো, মিচ্ছাআজীৰো, মিচ্ছাৰাযামো মিচ্ছাসতি, মিচ্ছাসমাধি। ‘‘অট্ঠ সম্মত্তা – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি। ‘‘অট্ঠ পুগ্গলা দক্খিণেয্যা – সোতাপন্নো, সোতাপত্তিফলসচ্ছিকিরিযায পটিপন্নো; সকদাগামী, সকদাগামিফলসচ্ছিকিরিযায পটিপন্নো; অনাগামী, অনাগামিফলসচ্ছিকিরিযায পটিপন্নো; অরহা, অরহত্তফলসচ্ছিকিরিযায পটিপন্নো। ৩৩৪. ‘‘অট্ঠ কুসীতৰত্থূনি। ইধাৰুসো, ভিক্খুনা কম্মং কাতব্বং হোতি। তস্স এৰং হোতি – ‘কম্মং খো মে কাতব্বং ভৰিস্সতি, কম্মং খো পন মে করোন্তস্স কাযো কিলমিস্সতি, হন্দাহং নিপজ্জামী’তি! সো নিপজ্জতি ন ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায। ইদং পঠমং কুসীতৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা কম্মং কতং হোতি। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো কম্মং অকাসিং, কম্মং খো পন মে করোন্তস্স কাযো কিলন্তো, হন্দাহং নিপজ্জামী’তি! সো নিপজ্জতি ন ৰীরিযং আরভতি…পে॰… ইদং দুতিযং কুসীতৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা মগ্গো গন্তব্বো হোতি। তস্স এৰং হোতি – ‘মগ্গো খো মে গন্তব্বো ভৰিস্সতি, মগ্গং খো পন মে গচ্ছন্তস্স কাযো কিলমিস্সতি, হন্দাহং নিপজ্জামী’তি! সো নিপজ্জতি ন ৰীরিযং আরভতি… ইদং ততিযং কুসীতৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা মগ্গো গতো হোতি। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো মগ্গং অগমাসিং, মগ্গং খো পন মে গচ্ছন্তস্স কাযো কিলন্তো, হন্দাহং নিপজ্জামী’তি! সো নিপজ্জতি ন ৰীরিযং আরভতি… ইদং চতুত্থং কুসীতৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো ন লভতি লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো নালত্থং লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং, তস্স মে কাযো কিলন্তো অকম্মঞ্ঞো, হন্দাহং নিপজ্জামী’তি! সো নিপজ্জতি ন ৰীরিযং আরভতি… ইদং পঞ্চমং কুসীতৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো লভতি লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো অলত্থং লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং, তস্স মে কাযো গরুকো অকম্মঞ্ঞো, মাসাচিতং মঞ্ঞে , হন্দাহং নিপজ্জামী’তি! সো নিপজ্জতি ন ৰীরিযং আরভতি… ইদং ছট্ঠং কুসীতৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো উপ্পন্নো হোতি অপ্পমত্তকো আবাধো। তস্স এৰং হোতি – ‘উপ্পন্নো খো মে অযং অপ্পমত্তকো আবাধো; অত্থি কপ্পো নিপজ্জিতুং, হন্দাহং নিপজ্জামী’তি! সো নিপজ্জতি ন ৰীরিযং আরভতি… ইদং সত্তমং কুসীতৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু গিলানা ৰুট্ঠিতো [গিলানৰুট্ঠিতো (সদ্দনীতি) অ॰ নি॰ ৬.১৬ নকুলপিতুসুত্তটীকা পস্সিতব্বা] হোতি অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো গিলানা ৰুট্ঠিতো অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা, তস্স মে কাযো দুব্বলো অকম্মঞ্ঞো, হন্দাহং নিপজ্জামী’তি! সো নিপজ্জতি ন ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায। ইদং অট্ঠমং কুসীতৰত্থু। ৩৩৫. ‘‘অট্ঠ আরম্ভৰত্থূনি। ইধাৰুসো, ভিক্খুনা কম্মং কাতব্বং হোতি। তস্স এৰং হোতি – ‘কম্মং খো মে কাতব্বং ভৰিস্সতি, কম্মং খো পন মে করোন্তেন ন সুকরং বুদ্ধানং সাসনং মনসি কাতুং, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায, অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযাযা’তি! সো ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা, অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায। ইদং পঠমং আরম্ভৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা কম্মং কতং হোতি। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো কম্মং অকাসিং, কম্মং খো পনাহং করোন্তো নাসক্খিং বুদ্ধানং সাসনং মনসি কাতুং, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে॰… সো ৰীরিযং আরভতি… ইদং দুতিযং আরম্ভৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা মগ্গো গন্তব্বো হোতি। তস্স এৰং হোতি – ‘মগ্গো খো মে গন্তব্বো ভৰিস্সতি, মগ্গং খো পন মে গচ্ছন্তেন ন সুকরং বুদ্ধানং সাসনং মনসি কাতুং। হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে॰… সো ৰীরিযং আরভতি… ইদং ততিযং আরম্ভৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা মগ্গো গতো হোতি। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো মগ্গং অগমাসিং, মগ্গং খো পনাহং গচ্ছন্তো নাসক্খিং বুদ্ধানং সাসনং মনসি কাতুং, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে॰… সো ৰীরিযং আরভতি… ইদং চতুত্থং আরম্ভৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো ন লভতি লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং । তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো নালত্থং লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং, তস্স মে কাযো লহুকো কম্মঞ্ঞো, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে॰… সো ৰীরিযং আরভতি… ইদং পঞ্চমং আরম্ভৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো লভতি লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো অলত্থং লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং, তস্স মে কাযো বলৰা কম্মঞ্ঞো, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে॰… সো ৰীরিযং আরভতি… ইদং ছট্ঠং আরম্ভৰত্থু । ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো উপ্পন্নো হোতি অপ্পমত্তকো আবাধো। তস্স এৰং হোতি – ‘উপ্পন্নো খো মে অযং অপ্পমত্তকো আবাধো, ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং মে আবাধো পৰড্ঢেয্য, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে॰… সো ৰীরিযং আরভতি… ইদং সত্তমং আরম্ভৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু গিলানা ৰুট্ঠিতো হোতি অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো গিলানা ৰুট্ঠিতো অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা, ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি যং মে আবাধো পচ্চুদাৰত্তেয্য, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযাযা’’তি! সো ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায। ইদং অট্ঠমং আরম্ভৰত্থু। ৩৩৬. ‘‘অট্ঠ দানৰত্থূনি। আসজ্জ দানং দেতি, ভযা দানং দেতি, ‘অদাসি মে’তি দানং দেতি, ‘দস্সতি মে’তি দানং দেতি, ‘সাহু দান’ন্তি দানং দেতি, ‘অহং পচামি, ইমে ন পচন্তি, নারহামি পচন্তো অপচন্তানং দানং ন দাতু’ন্তি দানং দেতি, ‘ইদং মে দানং দদতো কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতী’তি দানং দেতি। চিত্তালঙ্কার-চিত্তপরিক্খারত্থং দানং দেতি। ৩৩৭. ‘‘অট্ঠ দানূপপত্তিযো। ইধাৰুসো, একচ্চো দানং দেতি সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যং। সো যং দেতি তং পচ্চাসীসতি [পচ্চাসিংসতি (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰)]। সো পস্সতি খত্তিযমহাসালং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালং ৰা গহপতিমহাসালং ৰা পঞ্চহি কামগুণেহি সমপ্পিতং সমঙ্গীভূতং পরিচারযমানং। তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা খত্তিযমহাসালানং ৰা ব্রাহ্মণমহাসালানং ৰা গহপতিমহাসালানং ৰা সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি! সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি, তস্স তং চিত্তং হীনে ৰিমুত্তং উত্তরি অভাৰিতং তত্রূপপত্তিযা সংৰত্ততি । তঞ্চ খো সীলৰতো ৰদামি নো দুস্সীলস্স। ইজ্ঝতাৰুসো, সীলৰতো চেতোপণিধি ৰিসুদ্ধত্তা। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ইধেকচ্চো দানং দেতি সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা অন্নং পানং…পে॰… সেয্যাৰসথপদীপেয্যং। সো যং দেতি তং পচ্চাসীসতি। তস্স সুতং হোতি – ‘চাতুমহারাজিকা [চাতুম্মহারাজিকা (সী॰ স্যা॰ পী॰)] দেৰা দীঘাযুকা ৰণ্ণৰন্তো সুখবহুলা’’তি। তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা চাতুমহারাজিকানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য’’ন্তি! সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি, তস্স তং চিত্তং হীনে ৰিমুত্তং উত্তরি অভাৰিতং তত্রূপপত্তিযা সংৰত্ততি। তঞ্চ খো সীলৰতো ৰদামি নো দুস্সীলস্স। ইজ্ঝতাৰুসো, সীলৰতো চেতোপণিধি ৰিসুদ্ধত্তা। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ইধেকচ্চো দানং দেতি সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা অন্নং পানং…পে॰… সেয্যাৰসথপদীপেয্যং। সো যং দেতি তং পচ্চাসীসতি। তস্স সুতং হোতি – ‘তাৰতিংসা দেৰা…পে॰… যামা দেৰা…পে॰… তুসিতা দেৰা …পে॰… নিম্মানরতী দেৰা…পে॰… পরনিম্মিতৰসৰত্তী দেৰা দীঘাযুকা ৰণ্ণৰন্তো সুখবহুলা’তি। তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা পরনিম্মিতৰসৰত্তীনং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য’’ন্তি! সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি, তস্স তং চিত্তং হীনে ৰিমুত্তং উত্তরি অভাৰিতং তত্রূপপত্তিযা সংৰত্ততি। তঞ্চ খো সীলৰতো ৰদামি নো দুস্সীলস্স। ইজ্ঝতাৰুসো, সীলৰতো চেতোপণিধি ৰিসুদ্ধত্তা। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ইধেকচ্চো দানং দেতি সমণস্স ৰা ব্রাহ্মণস্স ৰা অন্নং পানং ৰত্থং যানং মালাগন্ধৰিলেপনং সেয্যাৰসথপদীপেয্যং। সো যং দেতি তং পচ্চাসীসতি। তস্স সুতং হোতি – ‘ব্রহ্মকাযিকা দেৰা দীঘাযুকা ৰণ্ণৰন্তো সুখবহুলা’তি। তস্স এৰং হোতি – ‘অহো ৰতাহং কাযস্স ভেদা পরং মরণা ব্রহ্মকাযিকানং দেৰানং সহব্যতং উপপজ্জেয্য’ন্তি! সো তং চিত্তং দহতি, তং চিত্তং অধিট্ঠাতি, তং চিত্তং ভাৰেতি, তস্স তং চিত্তং হীনে ৰিমুত্তং উত্তরি অভাৰিতং তত্রূপপত্তিযা সংৰত্ততি। তঞ্চ খো সীলৰতোৰদামি নো দুস্সীলস্স; ৰীতরাগস্স নো সরাগস্স। ইজ্ঝতাৰুসো, সীলৰতো চেতোপণিধি ৰীতরাগত্তা। ‘‘অট্ঠ পরিসা – খত্তিযপরিসা, ব্রাহ্মণপরিসা, গহপতিপরিসা, সমণপরিসা, চাতুমহারাজিকপরিসা, তাৰতিংসপরিসা, মারপরিসা, ব্রহ্মপরিসা । ‘‘অট্ঠ লোকধম্মা – লাভো চ, অলাভো চ, যসো চ, অযসো চ, নিন্দা চ, পসংসা চ, সুখঞ্চ, দুক্খঞ্চ। ৩৩৮. ‘‘অট্ঠ অভিভাযতনানি। অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পরিত্তানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি, ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং পঠমং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি অপ্পমাণানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি, ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি – এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং দুতিযং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পরিত্তানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি, ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং ততিযং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি অপ্পমাণানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি, ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং চতুত্থং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি নীলানি নীলৰণ্ণানি নীলনিদস্সনানি নীলনিভাসানি। সেয্যথাপি নাম উমাপুপ্ফং নীলং নীলৰণ্ণং নীলনিদস্সনং নীলনিভাসং, সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং নীলং নীলৰণ্ণং নীলনিদস্সনং নীলনিভাসং। এৰমেৰ [এৰমেৰং (ক॰)] অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি নীলানি নীলৰণ্ণানি নীলনিদস্সনানি নীলনিভাসানি, ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং পঞ্চমং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পীতানি পীতৰণ্ণানি পীতনিদস্সনানি পীতনিভাসানি। সেয্যথাপি নাম কণিকারপুপ্ফং [কণ্ণিকারপুপ্ফং (স্যা॰ কং॰)]পীতং পীতৰণ্ণং পীতনিদস্সনং পীতনিভাসং, সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং পীতং পীতৰণ্ণং পীতনিদস্সনং পীতনিভাসং। এৰমেৰ অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পীতানি পীতৰণ্ণানি পীতনিদস্সনানি পীতনিভাসানি, ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং ছট্ঠং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি লোহিতকানি লোহিতকৰণ্ণানি লোহিতকনিদস্সনানি লোহিতকনিভাসানি। সেয্যথাপি নাম বন্ধুজীৰকপুপ্ফং লোহিতকং লোহিতকৰণ্ণং লোহিতকনিদস্সনং লোহিতকনিভাসং, সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং লোহিতকং লোহিতকৰণ্ণং লোহিতকনিদস্সনং লোহিতকনিভাসং। এৰমেৰ অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি লোহিতকানি লোহিতকৰণ্ণানি লোহিতকনিদস্সনানি লোহিতকনিভাসানি, ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং সত্তমং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি ওদাতানি ওদাতৰণ্ণানি ওদাতনিদস্সনানি ওদাতনিভাসানি। সেয্যথাপি নাম ওসধিতারকা ওদাতা ওদাতৰণ্ণা ওদাতনিদস্সনা ওদাতনিভাসা, সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং ওদাতং ওদাতৰণ্ণং ওদাতনিদস্সনং ওদাতনিভাসং। এৰমেৰ অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি ওদাতানি ওদাতৰণ্ণানি ওদাতনিদস্সনানি ওদাতনিভাসানি , ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং অট্ঠমং অভিভাযতনং। ৩৩৯. ‘‘অট্ঠ ৰিমোক্খা। রূপী রূপানি পস্সতি। অযং পঠমো ৰিমোক্খো। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি। অযং দুতিযো ৰিমোক্খো। ‘‘সুভন্তেৰ অধিমুত্তো হোতি। অযং ততিযো ৰিমোক্খো। ‘‘সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং চতুত্থো ৰিমোক্খো। ‘‘সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং পঞ্চমো ৰিমোক্খো। ‘‘সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং ছট্ঠো ৰিমোক্খো। ‘‘সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং সত্তমো ৰিমোক্খো। ‘‘সব্বসো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম সঞ্ঞাৰেদযিত নিরোধং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং অট্ঠমো ৰিমোক্খো। ‘‘ইমে খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন অট্ঠ ধম্মা সম্মদক্খাতা; তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং…পে॰… অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। নৰকং ৩৪০. ‘‘অত্থি খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন নৰ ধম্মা সম্মদক্খাতা; তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং…পে॰… অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। কতমে নৰ? ‘‘নৰ আঘাতৰত্থূনি। ‘অনত্থং মে অচরী’তি আঘাতং বন্ধতি; ‘অনত্থং মে চরতী’তি আঘাতং বন্ধতি; ‘অনত্থং মে চরিস্সতী’তি আঘাতং বন্ধতি; ‘পিযস্স মে মনাপস্স অনত্থং অচরী’তি আঘাতং বন্ধতি…পে॰… অনত্থং চরতীতি আঘাতং বন্ধতি…পে॰… অনত্থং চরিস্সতীতি আঘাতং বন্ধতি; ‘অপ্পিযস্স মে অমনাপস্স অত্থং অচরী’তি আঘাতং বন্ধতি…পে॰… অত্থং চরতীতি আঘাতং বন্ধতি…পে॰… অত্থং চরিস্সতীতি আঘাতং বন্ধতি। ‘‘নৰ আঘাতপটিৰিনযা। ‘অনত্থং মে অচরি [অচরীতি (স্যা॰ ক॰) এৰং ‘‘চরতি চরিস্সতি’’ পদেসুপি], তং কুতেত্থ লব্ভা’তি আঘাতং পটিৰিনেতি ; ‘অনত্থং মে চরতি, তং কুতেত্থ লব্ভা’তি আঘাতং পটিৰিনেতি; ‘অনত্থং মে চরিস্সতি, তং কুতেত্থ লব্ভা’তি আঘাতং পটিৰিনেতি; ‘পিযস্স মে মনাপস্স অনত্থং অচরি…পে॰… অনত্থং চরতি…পে॰… অনত্থং চরিস্সতি, তং কুতেত্থ লব্ভা’তি আঘাতং পটিৰিনেতি; ‘অপ্পিযস্স মে অমনাপস্স অত্থং অচরি…পে॰… অত্থং চরতি…পে॰… অত্থং চরিস্সতি, তং কুতেত্থ লব্ভা’তি আঘাতং পটিৰিনেতি। ৩৪১. ‘‘নৰ সত্তাৰাসা। সন্তাৰুসো, সত্তা নানত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি মনুস্সা একচ্চে চ দেৰা একচ্চে চ ৰিনিপাতিকা। অযং পঠমো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা নানত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি দেৰা ব্রহ্মকাযিকা পঠমাভিনিব্বত্তা। অযং দুতিযো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা একত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি দেৰা আভস্সরা। অযং ততিযো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো , সত্তা একত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি দেৰা সুভকিণ্হা। অযং চতুত্থো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা অসঞ্ঞিনো অপ্পটিসংৰেদিনো, সেয্যথাপি দেৰা অসঞ্ঞসত্তা [অসঞ্ঞিসত্তা (স্যা॰ কং॰)]। অযং পঞ্চমো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনূপগা। অযং ছট্ঠো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনূপগা। অযং সত্তমো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চাঞ্ঞাযতনূপগা। অযং অট্ঠমো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো , সত্তা সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম [সমতিক্কম্ম সন্তমেতং পণীতমেতন্তি (স্যা॰ কং॰)] নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনূপগা। অযং নৰমো সত্তাৰাসো। ৩৪২. ‘‘নৰ অক্খণা অসমযা ব্রহ্মচরিযৰাসায। ইধাৰুসো , তথাগতো চ লোকে উপ্পন্নো হোতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো, ধম্মো চ দেসিযতি ওপসমিকো পরিনিব্বানিকো সম্বোধগামী সুগতপ্পৰেদিতো। অযঞ্চ পুগ্গলো নিরযং উপপন্নো হোতি। অযং পঠমো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, তথাগতো চ লোকে উপ্পন্নো হোতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো, ধম্মো চ দেসিযতি ওপসমিকো পরিনিব্বানিকো সম্বোধগামী সুগতপ্পৰেদিতো। অযঞ্চ পুগ্গলোতিরচ্ছানযোনিং উপপন্নো হোতি। অযং দুতিযো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ‘‘পুন চপরং…পে॰… পেত্তিৰিসযং উপপন্নো হোতি। অযং ততিযো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ‘‘পুন চপরং…পে॰… অসুরকাযং উপপন্নো হোতি। অযং চতুত্থো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ‘‘পুন চপরং…পে॰… অঞ্ঞতরং দীঘাযুকং দেৰনিকাযং উপপন্নো হোতি। অযং পঞ্চমো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ‘‘পুন চপরং…পে॰… পচ্চন্তিমেসু জনপদেসু পচ্চাজাতো হোতি মিলক্খেসু [মিলক্খকেসু (স্যা॰ কং॰) মিলক্খূসু (ক॰)] অৰিঞ্ঞাতারেসু, যত্থ নত্থি গতি ভিক্খূনং ভিক্খুনীনং উপাসকানং উপাসিকানং। অযং ছট্ঠো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ‘‘পুন চপরং…পে॰… মজ্ঝিমেসু জনপদেসু পচ্চাজাতো হোতি। সো চ হোতি মিচ্ছাদিট্ঠিকো ৰিপরীতদস্সনো – ‘নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং, নত্থি হুতং, নত্থি সুকতদুক্কটানং[সুকট দুক্কটানং (সী॰ পী॰)] কম্মানং ফলং ৰিপাকো, নত্থি অযং লোকো, নত্থি পরো লোকো, নত্থি মাতা, নত্থি পিতা, নত্থি সত্তা ওপপাতিকা, নত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি। অযং সত্তমো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ‘‘পুন চপরং…পে॰… মজ্ঝিমেসু জনপদেসু পচ্চাজাতো হোতি। সো চ হোতি দুপ্পঞ্ঞো জল়ো এল়মূগো, নপ্পটিবলো সুভাসিতদুব্ভাসিতানমত্থমঞ্ঞাতুং। অযং অট্ঠমো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, তথাগতো চ লোকে ন [কত্থচি নকারো ন দিস্সতি] উপ্পন্নো হোতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো, ধম্মো চ ন দেসিযতি ওপসমিকো পরিনিব্বানিকো সম্বোধগামী সুগতপ্পৰেদিতো। অযঞ্চ পুগ্গলো মজ্ঝিমেসু জনপদেসু পচ্চাজাতো হোতি, সো চ হোতি পঞ্ঞৰা অজল়ো অনেল়মূগো, পটিবলো সুভাসিত-দুব্ভাসিতানমত্থমঞ্ঞাতুং। অযং নৰমো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ৩৪৩. ‘‘নৰ অনুপুব্বৰিহারা। ইধাৰুসো, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে॰… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। পীতিযা চ ৰিরাগা…পে॰… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সুখস্স চ পহানা …পে॰… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা…পে॰… আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সব্বসো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। ৩৪৪. ‘‘নৰ অনুপুব্বনিরোধা। পঠমং ঝানং সমাপন্নস্স কামসঞ্ঞা নিরুদ্ধা হোতি। দুতিযং ঝানং সমাপন্নস্স ৰিতক্কৰিচারা নিরুদ্ধা হোন্তি। ততিযং ঝানং সমাপন্নস্স পীতি নিরুদ্ধা হোতি। চতুত্থং ঝানং সমাপন্নস্স অস্সাসপস্সাস্সা নিরুদ্ধা হোন্তি। আকাসানঞ্চাযতনং সমাপন্নস্স রূপসঞ্ঞা নিরুদ্ধা হোতি। ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমাপন্নস্স আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞা নিরুদ্ধা হোতি। আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমাপন্নস্স ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞা নিরুদ্ধা হোতি। নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমাপন্নস্স আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞা নিরুদ্ধা হোতি। সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপন্নস্স সঞ্ঞা চ ৰেদনা চ নিরুদ্ধা হোন্তি। ‘‘ইমে খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন নৰ ধম্মা সম্মদক্খাতা। তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং…পে॰… অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। দসকং ৩৪৫. ‘‘অত্থি খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন দস ধম্মা সম্মদক্খাতা। তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং…পে॰… অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। কতমে দস? ‘‘দস নাথকরণা ধম্মা। ইধাৰুসো, ভিক্খু সীলৰা হোতি। পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো, অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু। যংপাৰুসো, ভিক্খু সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি, আচারগোচরসম্পন্নো, অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু। অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো। যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থা সব্যঞ্জনা [সাত্থং সব্যঞ্জনং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি [ধতা (ক॰ সী॰ স্যা॰ কং॰)] ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা, যংপাৰুসো, ভিক্খু বহুস্সুতো হোতি…পে॰… দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা। অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু কল্যাণমিত্তো হোতি কল্যাণসহাযো কল্যাণসম্পৰঙ্কো। যংপাৰুসো, ভিক্খু কল্যাণমিত্তো হোতি কল্যাণসহাযো কল্যাণসম্পৰঙ্কো। অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু সুৰচো হোতি সোৰচস্সকরণেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো খমো পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনিং। যংপাৰুসো, ভিক্খু সুৰচো হোতি…পে॰… পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনিং। অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু যানি তানি সব্রহ্মচারীনং উচ্চাৰচানি কিংকরণীযানি, তত্থ দক্খো হোতি অনলসো তত্রুপাযায ৰীমংসায সমন্নাগতো, অলং কাতুং অলং সংৰিধাতুং। যংপাৰুসো, ভিক্খু যানি তানি সব্রহ্মচারীনং…পে॰… অলং সংৰিধাতুং। অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু ধম্মকামো হোতি পিযসমুদাহারো, অভিধম্মে অভিৰিনযে উল়ারপামোজ্জো [উল়ারপামুজ্জো (সী॰ পী॰), ওল়ারপামোজ্জো (স্যা॰ কং॰)]। যংপাৰুসো, ভিক্খু ধম্মকামো হোতি…পে॰… উল়ারপামোজ্জো [উল়ারপামুজ্জো (সী॰ পী॰), ওল়ারপামোজ্জো (স্যা॰ কং॰)]। অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো , ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেহি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেহি । যংপাৰুসো, ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি…পে॰… পরিক্খারেহি। অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু। যংপাৰুসো, ভিক্খু আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি…পে॰… অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু। অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু সতিমা হোতি পরমেন সতিনেপক্কেন সমন্নাগতো চিরকতম্পি চিরভাসিতম্পি সরিতা অনুস্সরিতা। যংপাৰুসো, ভিক্খু সতিমা হোতি…পে॰… সরিতা অনুস্সরিতা। অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু পঞ্ঞৰা হোতি, উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মাদুক্খক্খযগামিনিযা। যংপাৰুসো, ভিক্খু পঞ্ঞৰা হোতি…পে॰… সম্মাদুক্খক্খযগামিনিযা। অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ৩৪৬. দস কসিণাযতনানি। পথৰীকসিণমেকো সঞ্জানাতি, উদ্ধং অধো তিরিযং অদ্ৰযং অপ্পমাণং। আপোকসিণমেকো সঞ্জানাতি…পে॰… তেজোকসিণমেকো সঞ্জানাতি… ৰাযোকসিণমেকো সঞ্জানাতি… নীলকসিণমেকো সঞ্জানাতি… পীতকসিণমেকো সঞ্জানাতি… লোহিতকসিণমেকো সঞ্জানাতি… ওদাতকসিণমেকো সঞ্জানাতি… আকাসকসিণমেকো সঞ্জানাতি… ৰিঞ্ঞাণকসিণমেকো সঞ্জানাতি, উদ্ধং অধো তিরিযং অদ্ৰযং অপ্পমাণং। ৩৪৭. ‘‘দস অকুসলকম্মপথা – পাণাতিপাতো, অদিন্নাদানং, কামেসুমিচ্ছাচারো, মুসাৰাদো, পিসুণা ৰাচা, ফরুসা ৰাচা, সম্ফপ্পলাপো, অভিজ্ঝা, ব্যাপাদো, মিচ্ছাদিট্ঠি। ‘‘দস কুসলকম্মপথা – পাণাতিপাতা ৰেরমণী, অদিন্নাদানা ৰেরমণী, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী, মুসাৰাদা ৰেরমণী, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী, অনভিজ্ঝা, অব্যাপাদো, সম্মাদিট্ঠি। ৩৪৮. ‘‘দস অরিযৰাসা। ইধাৰুসো, ভিক্খু পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো হোতি, ছল়ঙ্গসমন্নাগতো, একারক্খো, চতুরাপস্সেনো, পণুন্নপচ্চেকসচ্চো, সমৰযসট্ঠেসনো, অনাৰিলসঙ্কপ্পো, পস্সদ্ধকাযসঙ্খারো, সুৰিমুত্তচিত্তো, সুৰিমুত্তপঞ্ঞো। ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খুনো কামচ্ছন্দো পহীনো হোতি, ব্যাপাদো পহীনো হোতি, থিনমিদ্ধং পহীনং হোতি, উদ্ধচ্চকুকুচ্চং পহীনং হোতি, ৰিচিকিচ্ছা পহীনা হোতি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু ছল়ঙ্গসমন্নাগতো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো। সোতেন সদ্দংসুত্ৰা…পে॰… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু ছল়ঙ্গসমন্নাগতো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো , ভিক্খু একারক্খো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খু সতারক্খেন চেতসা সমন্নাগতো হোতি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু একারক্খো হোতি । ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু চতুরাপস্সেনো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খু সঙ্খাযেকং পটিসেৰতি, সঙ্খাযেকং অধিৰাসেতি, সঙ্খাযেকং পরিৰজ্জেতি, সঙ্খাযেকং ৰিনোদেতি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু চতুরাপস্সেনো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু পণুন্নপচ্চেকসচ্চো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খুনো যানি তানি পুথুসমণব্রাহ্মণানং পুথুপচ্চেকসচ্চানি, সব্বানি তানি নুন্নানি হোন্তি পণুন্নানি চত্তানি ৰন্তানি মুত্তানি পহীনানি পটিনিস্সট্ঠানি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু পণুন্নপচ্চেকসচ্চো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো , ভিক্খু সমৰযসট্ঠেসনো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খুনো কামেসনা পহীনা হোতি, ভৰেসনা পহীনা হোতি, ব্রহ্মচরিযেসনা পটিপ্পস্সদ্ধা। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু সমৰযসট্ঠেসনো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু অনাৰিলসঙ্কপ্পো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খুনো কামসঙ্কপ্পো পহীনো হোতি, ব্যাপাদসঙ্কপ্পো পহীনো হোতি, ৰিহিংসাসঙ্কপ্পো পহীনো হোতি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু অনাৰিলসঙ্কপ্পো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু পস্সদ্ধকাযসঙ্খারো হোতি ? ইধাৰুসো, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু পস্সদ্ধকাযসঙ্খারো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু সুৰিমুত্তচিত্তো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খুনো রাগা চিত্তং ৰিমুত্তং হোতি, দোসা চিত্তং ৰিমুত্তং হোতি, মোহা চিত্তং ৰিমুত্তং হোতি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু সুৰিমুত্তচিত্তো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু সুৰিমুত্তপঞ্ঞো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খু ‘রাগো মে পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো’তি পজানাতি। ‘দোসো মে পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো’তি পজানাতি। ‘মোহো মে পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো’তি পজানাতি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু সুৰিমুত্তপঞ্ঞো হোতি। ‘‘দস অসেক্খা ধম্মা – অসেক্খা সম্মাদিট্ঠি, অসেক্খো সম্মাসঙ্কপ্পো, অসেক্খা সম্মাৰাচা, অসেক্খো সম্মাকম্মন্তো, অসেক্খো সম্মাআজীৰো, অসেক্খো সম্মাৰাযামো, অসেক্খা সম্মাসতি, অসেক্খো সম্মাসমাধি, অসেক্খং সম্মাঞাণং, অসেক্খা সম্মাৰিমুত্তি। ‘‘ইমে খো, আৰুসো, তেন ভগৰতা জানতা পস্সতা অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন দস ধম্মা সম্মদক্খাতা। তত্থ সব্বেহেৰ সঙ্গাযিতব্বং ন ৰিৰদিতব্বং, যথযিদং ব্রহ্মচরিযং অদ্ধনিযং অস্স চিরট্ঠিতিকং, তদস্স বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’’ন্তি। ৩৪৯. অথ খো ভগৰা উট্ঠহিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং আমন্তেসি – ‘সাধু সাধু, সারিপুত্ত, সাধু খো ত্ৰং, সারিপুত্ত, ভিক্খূনং সঙ্গীতিপরিযাযং অভাসী’তি। ইদমৰোচাযস্মা সারিপুত্তো, সমনুঞ্ঞো সত্থা অহোসি। অত্তমনা তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দুন্তি। সঙ্গীতিসুত্তং নিট্ঠিতং দসমং। |