৮. সক্কপঞ্হসুত্তং
৩৪৪. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা মগধেসু ৰিহরতি, পাচীনতো রাজগহস্স অম্বসণ্ডা নাম ব্রাহ্মণগামো, তস্সুত্তরতো ৰেদিযকে পব্বতে ইন্দসালগুহাযং। তেন খো পন সমযেন সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স উস্সুক্কং উদপাদি ভগৰন্তং দস্সনায। অথ খো সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স এতদহোসি – ‘‘কহং নু খো ভগৰা এতরহি ৰিহরতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো’’তি? অদ্দসা খো সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰন্তং মগধেসু ৰিহরন্তং পাচীনতো রাজগহস্স অম্বসণ্ডা নাম ব্রাহ্মণগামো, তস্সুত্তরতো ৰেদিযকে পব্বতে ইন্দসালগুহাযং। দিস্ৰান দেৰে তাৰতিংসে আমন্তেসি – ‘‘অযং, মারিসা, ভগৰা মগধেসু ৰিহরতি, পাচীনতো রাজগহস্স অম্বসণ্ডা নাম ব্রাহ্মণগামো, তস্সুত্তরতো ৰেদিযকে পব্বতে ইন্দসালগুহাযং। যদি পন, মারিসা, মযং তং ভগৰন্তং দস্সনায উপসঙ্কমেয্যাম অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধ’’ন্তি? ‘‘এৰং ভদ্দন্তৰা’’তি খো দেৰা তাৰতিংসা সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স পচ্চস্সোসুং। ৩৪৫. অথ খো সক্কো দেৰানমিন্দো পঞ্চসিখং গন্ধব্বদেৰপুত্তং [গন্ধব্বপুত্তং (স্যা॰)] আমন্তেসি – ‘‘অযং, তাত পঞ্চসিখ, ভগৰা মগধেসু ৰিহরতি পাচীনতো রাজগহস্স অম্বসণ্ডা নাম ব্রাহ্মণগামো, তস্সুত্তরতো ৰেদিযকে পব্বতে ইন্দসালগুহাযং। যদি পন , তাত পঞ্চসিখ, মযং তং ভগৰন্তং দস্সনায উপসঙ্কমেয্যাম অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধ’’ন্তি? ‘‘এৰং ভদ্দন্তৰা’’তি খো পঞ্চসিখো গন্ধব্বদেৰপুত্তো সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স পটিস্সুত্ৰা বেলুৰপণ্ডুৰীণং আদায সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স অনুচরিযং উপাগমি। ৩৪৬. অথ খো সক্কো দেৰানমিন্দো দেৰেহি তাৰতিংসেহি পরিৰুতো পঞ্চসিখেন গন্ধব্বদেৰপুত্তেন পুরক্খতো সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য; এৰমেৰ দেৰেসু তাৰতিংসেসু অন্তরহিতো মগধেসু পাচীনতো রাজগহস্স অম্বসণ্ডা নাম ব্রাহ্মণগামো, তস্সুত্তরতো ৰেদিযকে পব্বতে পচ্চুট্ঠাসি। তেন খো পন সমযেন ৰেদিযকো পব্বতো অতিরিৰ ওভাসজাতো হোতি অম্বসণ্ডা চ ব্রাহ্মণগামো যথা তং দেৰানং দেৰানুভাৰেন। অপিস্সুদং পরিতো গামেসু মনুস্সা এৰমাহংসু – ‘‘আদিত্তস্সু নামজ্জ ৰেদিযকো পব্বতো ঝাযতিসু [ঝাযতস্সু (স্যা॰), পজ্ঝাযিতস্সু (সী॰ পী॰)] নামজ্জ ৰেদিযকো পব্বতো জলতিসু [জলতস্সু (স্যা॰), জলিতস্সু (সী॰ পী॰)] নামজ্জ ৰেদিযকো পব্বতো কিংসু নামজ্জ ৰেদিযকো পব্বতো অতিরিৰ ওভাসজাতো অম্বসণ্ডা চ ব্রাহ্মণগামো’’তি সংৰিগ্গা লোমহট্ঠজাতা অহেসুং। ৩৪৭. অথ খো সক্কো দেৰানমিন্দো পঞ্চসিখং গন্ধব্বদেৰপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘দুরুপসঙ্কমা খো, তাত পঞ্চসিখ, তথাগতা মাদিসেন, ঝাযী ঝানরতা, তদন্তরং [তদনন্তরং (সী॰ স্যা॰ পী॰ ক॰)] পটিসল্লীনা। যদি পন ত্ৰং, তাত পঞ্চসিখ, ভগৰন্তং পঠমং পসাদেয্যাসি, তযা, তাত, পঠমং পসাদিতং পচ্ছা মযং তং ভগৰন্তং দস্সনায উপসঙ্কমেয্যাম অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধ’’ন্তি। ‘‘এৰং ভদ্দন্তৰা’’তি খো পঞ্চসিখো গন্ধব্বদেৰপুত্তো সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স পটিস্সুত্ৰা বেলুৰপণ্ডুৰীণং আদায যেন ইন্দসালগুহা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ‘‘এত্তাৰতা মে ভগৰা নেৰ অতিদূরে ভৰিস্সতি নাচ্চাসন্নে, সদ্দঞ্চ মে সোস্সতী’’তি একমন্তং অট্ঠাসি। পঞ্চসিখগীতগাথা ৩৪৮. একমন্তং ঠিতো খো পঞ্চসিখো গন্ধব্বদেৰপুত্তো বেলুৰপণ্ডুৰীণং [ৰেল়ুৰপণ্ডুৰীণং আদায (স্যা॰)] অস্সাৰেসি, ইমা চ গাথা অভাসি বুদ্ধূপসঞ্হিতা ধম্মূপসঞ্হিতা সঙ্ঘূপসঞ্হিতা অরহন্তূপসঞ্হিতা কামূপসঞ্হিতা – ‘‘ৰন্দে তে পিতরং ভদ্দে, তিম্বরুং সূরিযৰচ্ছসে। যেন জাতাসি কল্যাণী, আনন্দজননী মম॥ ‘‘ৰাতোৰ সেদতং কন্তো, পানীযংৰ পিপাসতো। অঙ্গীরসি পিযামেসি, ধম্মো অরহতামিৰ॥ ‘‘আতুরস্সেৰ ভেসজ্জং, ভোজনংৰ জিঘচ্ছতো। পরিনিব্বাপয মং ভদ্দে, জলন্তমিৰ ৰারিনা॥ ‘‘সীতোদকং পোক্খরণিং, যুত্তং কিঞ্জক্খরেণুনা। নাগো ঘম্মাভিতত্তোৰ, ওগাহে তে থনূদরং॥ ‘‘অচ্চঙ্কুসোৰ নাগোৰ, জিতং মে তুত্ততোমরং। কারণং নপ্পজানামি, সম্মত্তো লক্খণূরুযা॥ ‘‘তযি গেধিতচিত্তোস্মি, চিত্তং ৰিপরিণামিতং। পটিগন্তুং ন সক্কোমি, ৰঙ্কঘস্তোৰ অম্বুজো॥ ‘‘ৰামূরু সজ মং ভদ্দে, সজ মং মন্দলোচনে। পলিস্সজ মং কল্যাণি, এতং মে অভিপত্থিতং॥ ‘‘অপ্পকো ৰত মে সন্তো, কামো ৰেল্লিতকেসিযা। অনেকভাৰো সমুপ্পাদি, অরহন্তেৰ দক্খিণা॥ ‘‘যং মে অত্থি কতং পুঞ্ঞং, অরহন্তেসু তাদিসু। তং মে সব্বঙ্গকল্যাণি, তযা সদ্ধিং ৰিপচ্চতং॥ ‘‘যং মে অত্থি কতং পুঞ্ঞং, অস্মিং পথৰিমণ্ডলে। তং মে সব্বঙ্গকল্যাণি, তযা সদ্ধিং ৰিপচ্চতং॥ ‘‘সক্যপুত্তোৰ ঝানেন, একোদি নিপকো সতো। অমতং মুনি জিগীসানো [জিগিংসানো (সী॰ স্যা॰ পী॰)], তমহং সূরিযৰচ্ছসে॥ ‘‘যথাপি মুনি নন্দেয্য, পত্ৰা সম্বোধিমুত্তমং। এৰং নন্দেয্যং কল্যাণি, মিস্সীভাৰং গতো তযা॥ ‘‘সক্কো চে মে ৰরং দজ্জা, তাৰতিংসানমিস্সরো। তাহং ভদ্দে ৰরেয্যাহে, এৰং কামো দল়্হো মম॥ ‘‘সালংৰ ন চিরং ফুল্লং, পিতরং তে সুমেধসে। ৰন্দমানো নমস্সামি, যস্সা সেতাদিসী পজা’’তি॥ ৩৪৯. এৰং ৰুত্তে ভগৰা পঞ্চসিখং গন্ধব্বদেৰপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘সংসন্দতি খো তে, পঞ্চসিখ, তন্তিস্সরো গীতস্সরেন, গীতস্সরো চ তন্তিস্সরেন; ন চ পন [নেৰ পন (স্যা॰)] তে পঞ্চসিখ, তন্তিস্সরো গীতস্সরং অতিৰত্ততি, গীতস্সরো চ তন্তিস্সরং। কদা সংযূল়্হা পন তে, পঞ্চসিখ, ইমা গাথা বুদ্ধূপসঞ্হিতা ধম্মূপসঞ্হিতাসঙ্ঘূপসঞ্হিতা অরহন্তূপসঞ্হিতা কামূপসঞ্হিতা’’তি? ‘‘একমিদং, ভন্তে, সমযং ভগৰা উরুৰেলাযং ৰিহরতি নজ্জা নেরঞ্জরায তীরে অজপালনিগ্রোধে পঠমাভিসম্বুদ্ধো । তেন খো পনাহং, ভন্তে, সমযেন ভদ্দা নাম সূরিযৰচ্ছসা তিম্বরুনো গন্ধব্বরঞ্ঞো ধীতা, তমভিকঙ্খামি। সা খো পন, ভন্তে, ভগিনী পরকামিনী হোতি; সিখণ্ডী নাম মাতলিস্স সঙ্গাহকস্স পুত্তো, তমভিকঙ্খতি। যতো খো অহং, ভন্তে, তং ভগিনিং নালত্থং কেনচি পরিযাযেন। অথাহং বেলুৰপণ্ডুৰীণং আদায যেন তিম্বরুনো গন্ধব্বরঞ্ঞো নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমিং; উপসঙ্কমিত্ৰা বেলুৰপণ্ডুৰীণং অস্সাৰেসিং, ইমা চ গাথা অভাসিং বুদ্ধূপসঞ্হিতা ধম্মূপসঞ্হিতা সঙ্ঘূপসঞ্হিতা অরহন্তূপসঞ্হিতা কামূপসঞ্হিতা – ‘‘ৰন্দে তে পিতরং ভদ্দে, তিম্বরুং সূরিযৰচ্ছসে। যেন জাতাসি কল্যাণী, আনন্দজননী মম॥ …পে॰… সালংৰ ন চিরং ফুল্লং, পিতরং তে সুমেধসে। ৰন্দমানো নমস্সামি, যস্সা সেতাদিসী পজা’’তি॥ ‘‘এৰং ৰুত্তে, ভন্তে, ভদ্দা সূরিযৰচ্ছসা মং এতদৰোচ – ‘ন খো মে, মারিস, সো ভগৰা সম্মুখা দিট্ঠো অপি চ সুতোযেৰ মে সো ভগৰা দেৰানং তাৰতিংসানং সুধম্মাযং সভাযং উপনচ্চন্তিযা। যতো খো ত্ৰং, মারিস, তং ভগৰন্তং কিত্তেসি, হোতু নো অজ্জ সমাগমো’তি। সোযেৰ নো, ভন্তে, তস্সা ভগিনিযা সদ্ধিং সমাগমো অহোসি। ন চ দানি ততো পচ্ছা’’তি। সক্কূপসঙ্কম ৩৫০. অথ খো সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স এতদহোসি – ‘‘পটিসম্মোদতি পঞ্চসিখো গন্ধব্বদেৰপুত্তো ভগৰতা, ভগৰা চ পঞ্চসিখেনা’’তি। অথ খো সক্কো দেৰানমিন্দো পঞ্চসিখং গন্ধব্বদেৰপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘অভিৰাদেহি মে ত্ৰং, তাত পঞ্চসিখ, ভগৰন্তং – ‘সক্কো, ভন্তে, দেৰানমিন্দো সামচ্চো সপরিজনো ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দতী’তি’’। ‘‘এৰং ভদ্দন্তৰা’’তি খো পঞ্চসিখো গন্ধব্বদেৰপুত্তো সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স পটিস্সুত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেতি – ‘‘সক্কো, ভন্তে, দেৰানমিন্দো সামচ্চো সপরিজনো ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দতী’’তি। ‘‘এৰং সুখী হোতু, পঞ্চসিখ, সক্কো দেৰানমিন্দো সামচ্চো সপরিজনো; সুখকামা হি দেৰা মনুস্সা অসুরা নাগা গন্ধব্বা যে চঞ্ঞে সন্তি পুথুকাযা’’তি। ৩৫১. এৰঞ্চ পন তথাগতা এৰরূপে মহেসক্খে যক্খে অভিৰদন্তি। অভিৰদিতো সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰতো ইন্দসালগুহং পৰিসিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। দেৰাপি তাৰতিংসা ইন্দসালগুহং পৰিসিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু। পঞ্চসিখোপি গন্ধব্বদেৰপুত্তো ইন্দসালগুহং পৰিসিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। তেন খো পন সমযেন ইন্দসালগুহা ৰিসমা সন্তী সমা সমপাদি, সম্বাধা সন্তী উরুন্দা [উরুদ্দা (ক॰)] সমপাদি, অন্ধকারো গুহাযং অন্তরধাযি, আলোকো উদপাদি যথা তং দেৰানং দেৰানুভাৰেন। ৩৫২. অথ খো ভগৰা সক্কং দেৰানমিন্দং এতদৰোচ – ‘‘অচ্ছরিযমিদং আযস্মতো কোসিযস্স, অব্ভুতমিদং আযস্মতো কোসিযস্স তাৰ বহুকিচ্চস্স বহুকরণীযস্স যদিদং ইধাগমন’’ন্তি। ‘‘চিরপটিকাহং, ভন্তে, ভগৰন্তং দস্সনায উপসঙ্কমিতুকামো; অপি চ দেৰানং তাৰতিংসানং কেহিচি কেহিচি [কেহিচি (স্যা॰)] কিচ্চকরণীযেহি ব্যাৰটো; এৰাহং নাসক্খিং ভগৰন্তং দস্সনায উপসঙ্কমিতুং। একমিদং, ভন্তে, সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি সলল়াগারকে। অথ খ্ৰাহং, ভন্তে, সাৰত্থিং অগমাসিং ভগৰন্তং দস্সনায। তেন খো পন, ভন্তে, সমযেন ভগৰা অঞ্ঞতরেন সমাধিনা নিসিন্নো হোতি, ভূজতি [ভুঞ্জতী চ (সী॰ পী॰), ভুজগী (স্যা॰)] চ নাম ৰেস্সৰণস্স মহারাজস্স পরিচারিকা ভগৰন্তং পচ্চুপট্ঠিতা হোতি, পঞ্জলিকা নমস্সমানা তিট্ঠতি। অথ খ্ৰাহং, ভন্তে, ভূজতিং এতদৰোচং – ‘অভিৰাদেহি মে ত্ৰং, ভগিনি, ভগৰন্তং – ‘‘সক্কো, ভন্তে, দেৰানমিন্দো সামচ্চো সপরিজনো ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দতী’’তি। এৰং ৰুত্তে, ভন্তে, সা ভূজতি মং এতদৰোচ – ‘অকালো খো, মারিস, ভগৰন্তং দস্সনায; পটিসল্লীনো ভগৰা’তি। ‘তেন হী, ভগিনি, যদা ভগৰা তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠিতো হোতি, অথ মম ৰচনেন ভগৰন্তং অভিৰাদেহি – ‘‘সক্কো, ভন্তে, দেৰানমিন্দো সামচ্চো সপরিজনো ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দতী’’তি। কচ্চি মে সা, ভন্তে, ভগিনী ভগৰন্তং অভিৰাদেসি? সরতি ভগৰা তস্সা ভগিনিযা ৰচন’’ন্তি? ‘‘অভিৰাদেসি মং সা, দেৰানমিন্দ, ভগিনী, সরামহং তস্সা ভগিনিযা ৰচনং। অপি চাহং আযস্মতো নেমিসদ্দেন [চক্কনেমিসদ্দেন (স্যা॰)] তম্হা সমাধিম্হা ৰুট্ঠিতো’’তি। ‘‘যে তে, ভন্তে, দেৰা অম্হেহি পঠমতরং তাৰতিংসকাযং উপপন্না, তেসং মে সম্মুখা সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যদা তথাগতা লোকে উপ্পজ্জন্তি অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা, দিব্বা কাযা পরিপূরেন্তি, হাযন্তি অসুরকাযা’তি। তং মে ইদং, ভন্তে, সক্খিদিট্ঠং যতো তথাগতো লোকে উপ্পন্নো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো, দিব্বা কাযা পরিপূরেন্তি, হাযন্তি অসুরকাযাতি। গোপকৰত্থু ৩৫৩. ‘‘ইধেৰ, ভন্তে, কপিলৰত্থুস্মিং গোপিকা নাম সক্যধীতা অহোসি বুদ্ধে পসন্না ধম্মে পসন্না সঙ্ঘে পসন্না সীলেসু পরিপূরকারিনী। সা ইত্থিত্তং [ইত্থিচিত্তং (স্যা॰)]ৰিরাজেত্ৰা পুরিসত্তং [পুরিসচিত্তং (স্যা॰)] ভাৰেত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না। দেৰানং তাৰতিংসানং সহব্যতং অম্হাকং পুত্তত্তং অজ্ঝুপগতা। তত্রপি নং এৰং জানন্তি – ‘গোপকো দেৰপুত্তো, গোপকো দেৰপুত্তো’তি। অঞ্ঞেপি, ভন্তে, তযো ভিক্খূ ভগৰতি ব্রহ্মচরিযং চরিত্ৰা হীনং গন্ধব্বকাযং উপপন্না। তে পঞ্চহি কামগুণেহি সমপ্পিতা সমঙ্গীভূতা পরিচারযমানা অম্হাকং উপট্ঠানং আগচ্ছন্তি অম্হাকং পারিচরিযং। তে অম্হাকং উপট্ঠানং আগতে অম্হাকং পারিচরিযং গোপকো দেৰপুত্তো পটিচোদেসি – ‘কুতোমুখা নাম তুম্হে , মারিসা, তস্স ভগৰতো ধম্মং অস্সুত্থ [আযুহিত্থ (স্যা॰)] – অহঞ্হি নাম ইত্থিকা সমানা বুদ্ধে পসন্না ধম্মে পসন্না সঙ্ঘে পসন্না সীলেসু পরিপূরকারিনী ইত্থিত্তং ৰিরাজেত্ৰা পুরিসত্তং ভাৰেত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না, দেৰানং তাৰতিংসানং সহব্যতং সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স পুত্তত্তং অজ্ঝুপগতা। ইধাপি মং এৰং জানন্তি ‘‘গোপকো দেৰপুত্তো গোপকো দেৰপুত্তো’তি। তুম্হে পন, মারিসা, ভগৰতি ব্রহ্মচরিযং চরিত্ৰা হীনং গন্ধব্বকাযং উপপন্না। দুদ্দিট্ঠরূপং ৰত, ভো, অদ্দসাম, যে মযং অদ্দসাম সহধম্মিকে হীনং গন্ধব্বকাযং উপপন্নে’তি। তেসং, ভন্তে, গোপকেন দেৰপুত্তেন পটিচোদিতানং দ্ৰে দেৰা দিট্ঠেৰ ধম্মে সতিং পটিলভিংসু কাযং ব্রহ্মপুরোহিতং, একো পন দেৰো কামে অজ্ঝাৰসি। ৩৫৪.‘‘‘উপাসিকা চক্খুমতো অহোসিং, নামম্পি ময্হং অহু ‘গোপিকা’তি। বুদ্ধে চ ধম্মে চ অভিপ্পসন্না, সঙ্ঘঞ্চুপট্ঠাসিং পসন্নচিত্তা॥ ‘‘‘তস্সেৰ বুদ্ধস্স সুধম্মতায, সক্কস্স পুত্তোম্হি মহানুভাৰো। মহাজুতীকো তিদিৰূপপন্নো, জানন্তি মং ইধাপি ‘গোপকো’তি॥ ‘‘‘অথদ্দসং ভিক্খৰো দিট্ঠপুব্বে, গন্ধব্বকাযূপগতে ৰসীনে। ইমেহি তে গোতমসাৰকাসে, যে চ মযং পুব্বে মনুস্সভূতা॥ ‘‘‘অন্নেন পানেন উপট্ঠহিম্হা, পাদূপসঙ্গয্হ সকে নিৰেসনে। কুতোমুখা নাম ইমে ভৰন্তো, বুদ্ধস্স ধম্মানি পটিগ্গহেসুং [বুদ্ধস্স ধম্মং ন পটিগ্গহেসুং (স্যা॰)]॥ ‘‘‘পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো হি ধম্মো, সুদেসিতো চক্খুমতানুবুদ্ধো। অহঞ্হি তুম্হেৰ উপাসমানো, সুত্ৰান অরিযান সুভাসিতানি॥ ‘‘‘সক্কস্স পুত্তোম্হি মহানুভাৰো, মহাজুতীকো তিদিৰূপপন্নো। তুম্হে পন সেট্ঠমুপাসমানা, অনুত্তরং ব্রহ্মচরিযং চরিত্ৰা॥ ‘‘‘হীনং কাযং উপপন্না ভৰন্তো, অনানুলোমা ভৰতূপপত্তি। দুদ্দিট্ঠরূপং ৰত অদ্দসাম, সহধম্মিকে হীনকাযূপপন্নে॥ ‘‘‘গন্ধব্বকাযূপগতা ভৰন্তো, দেৰানমাগচ্ছথ পারিচরিযং। অগারে ৰসতো ময্হং, ইমং পস্স ৰিসেসতং॥ ‘‘‘ইত্থী হুত্ৰা স্ৰজ্জ পুমোম্হি দেৰো, দিব্বেহি কামেহি সমঙ্গিভূতো’। তে চোদিতা গোতমসাৰকেন, সংৰেগমাপাদু সমেচ্চ গোপকং॥ ‘‘‘হন্দ ৰিযাযাম [ৰিগাযাম (স্যা॰), ৰিতাযাম (পী॰)] ব্যাযাম [ৰিযাযমাম (সী॰ পী॰)], মা নো মযং পরপেস্সা অহুম্হা’। তেসং দুৰে ৰীরিযমারভিংসু, অনুস্সরং গোতমসাসনানি॥ ‘‘ইধেৰ চিত্তানি ৰিরাজযিত্ৰা, কামেসু আদীনৰমদ্দসংসু। তে কামসংযোজনবন্ধনানি, পাপিমযোগানি দুরচ্চযানি॥ ‘‘নাগোৰ সন্নানি গুণানি [সন্দানগুণানি (সী॰ পী॰), সন্তানি গুণানি (স্যা॰)] ছেত্ৰা, দেৰে তাৰতিংসে অতিক্কমিংসু। সইন্দা দেৰা সপজাপতিকা, সব্বে সুধম্মায সভাযুপৰিট্ঠা॥ ‘‘তেসং নিসিন্নানং অভিক্কমিংসু, ৰীরা ৰিরাগা ৰিরজং করোন্তা। তে দিস্ৰা সংৰেগমকাসি ৰাসৰো, দেৰাভিভূ দেৰগণস্স মজ্ঝে॥ ‘‘‘ইমেহি তে হীনকাযূপপন্না, দেৰে তাৰতিংসে অভিক্কমন্তি’। সংৰেগজাতস্স ৰচো নিসম্ম, সো গোপকো ৰাসৰমজ্ঝভাসি॥ ‘‘‘বুদ্ধো জনিন্দত্থি মনুস্সলোকে, কামাভিভূ সক্যমুনীতি ঞাযতি। তস্সেৰ তে পুত্তা সতিযা ৰিহীনা, চোদিতা মযা তে সতিমজ্ঝলত্থুং॥ ‘‘‘তিণ্ণং তেসং আৰসিনেত্থ [অৰসীনেত্থ (পী॰)] একো, গন্ধব্বকাযূপগতো ৰসীনো। দ্ৰে চ সম্বোধিপথানুসারিনো, দেৰেপি হীল়েন্তি সমাহিতত্তা॥ ‘‘‘এতাদিসী ধম্মপ্পকাসনেত্থ, ন তত্থ কিংকঙ্খতি কোচি সাৰকো। নিতিণ্ণওঘং ৰিচিকিচ্ছছিন্নং, বুদ্ধং নমস্সাম জিনং জনিন্দং’॥ ‘‘যং তে ধম্মং ইধঞ্ঞায, ৰিসেসং অজ্ঝগংসু [অজ্ঝগমংসু (স্যা॰)] তে। কাযং ব্রহ্মপুরোহিতং, দুৰে তেসং ৰিসেসগূ॥ ‘‘তস্স ধম্মস্স পত্তিযা, আগতম্হাসি মারিস। কতাৰকাসা ভগৰতা, পঞ্হং পুচ্ছেমু মারিসা’’তি॥ ৩৫৫. অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘দীঘরত্তং ৰিসুদ্ধো খো অযং যক্খো [সক্কো (সী॰ স্যা॰ পী॰)], যং কিঞ্চি মং পঞ্হং পুচ্ছিস্সতি, সব্বং তং অত্থসঞ্হিতংযেৰ পুচ্ছিস্সতি, নো অনত্থসঞ্হিতং। যঞ্চস্সাহং পুট্ঠো ব্যাকরিস্সামি, তং খিপ্পমেৰ আজানিস্সতী’’তি। ৩৫৬. অথ খো ভগৰা সক্কং দেৰানমিন্দং গাথায অজ্ঝভাসি – ‘‘পুচ্ছ ৰাসৰ মং পঞ্হং, যং কিঞ্চি মনসিচ্ছসি। তস্স তস্সেৰ পঞ্হস্স, অহং অন্তং করোমি তে’’তি॥ পঠমভাণৰারো নিট্ঠিতো। ৩৫৭. কতাৰকাসো সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰতা ইমং ভগৰন্তং [দেৰানমিন্দো ভগৰন্তং ইমং (সী॰ পী॰)] পঠমং পঞ্হং অপুচ্ছি – ‘‘কিং সংযোজনা নু খো, মারিস, দেৰা মনুস্সা অসুরা নাগা গন্ধব্বা যে চঞ্ঞে সন্তি পুথুকাযা, তে – ‘অৰেরা অদণ্ডা অসপত্তা অব্যাপজ্জা ৰিহরেমু অৰেরিনো’তি ইতি চ নেসং হোতি, অথ চ পন সৰেরা সদণ্ডা সসপত্তা সব্যাপজ্জা ৰিহরন্তি সৰেরিনো’’তি? ইত্থং সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰন্তং পঞ্হং [ইমং পঠমং পঞ্হং (সী॰ পী॰)] অপুচ্ছি। তস্স ভগৰা পঞ্হং পুট্ঠো ব্যাকাসি – ‘‘ইস্সামচ্ছরিযসংযোজনা খো, দেৰানমিন্দ, দেৰা মনুস্সা অসুরা নাগা গন্ধব্বা যে চঞ্ঞে সন্তি পুথুকাযা, তে – ‘অৰেরা অদণ্ডা অসপত্তা অব্যাপজ্জা ৰিহরেমু অৰেরিনো’তি ইতি চ নেসং হোতি, অথ চ পন সৰেরা সদণ্ডা সসপত্তা সব্যাপজ্জা ৰিহরন্তি সৰেরিনো’’তি। ইত্থং ভগৰা সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স পঞ্হং পুট্ঠো ব্যাকাসি। অত্তমনো সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দি অনুমোদি – ‘‘এৰমেতং, ভগৰা, এৰমেতং, সুগত। তিণ্ণা মেত্থ কঙ্খা ৰিগতা কথংকথা ভগৰতো পঞ্হৰেয্যাকরণং সুত্ৰা’’তি। ৩৫৮. ইতিহ সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা ভগৰন্তং উত্তরিং [উত্তরিং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] পঞ্হং অপুচ্ছি – ‘‘ইস্সামচ্ছরিযং পন, মারিস, কিংনিদানং কিংসমুদযং কিংজাতিকং কিংপভৰং; কিস্মিং সতি ইস্সামচ্ছরিযং হোতি; কিস্মিং অসতি ইস্সামচ্ছরিযং ন হোতী’’তি? ‘‘ইস্সামচ্ছরিযং খো, দেৰানমিন্দ, পিযাপ্পিযনিদানং পিযাপ্পিযসমুদযং পিযাপ্পিযজাতিকং পিযাপ্পিযপভৰং; পিযাপ্পিযে সতি ইস্সামচ্ছরিযং হোতি, পিযাপ্পিযে অসতি ইস্সামচ্ছরিযং ন হোতী’’তি। ‘‘পিযাপ্পিযং খো পন, মারিস, কিংনিদানং কিংসমুদযং কিংজাতিকং কিংপভৰং; কিস্মিং সতি পিযাপ্পিযং হোতি; কিস্মিং অসতি পিযাপ্পিযং ন হোতী’’তি? ‘‘পিযাপ্পিযং খো, দেৰানমিন্দ, ছন্দনিদানং ছন্দসমুদযং ছন্দজাতিকং ছন্দপভৰং; ছন্দে সতি পিযাপ্পিযং হোতি; ছন্দে অসতি পিযাপ্পিযং ন হোতী’’তি। ‘‘ছন্দো খো পন, মারিস, কিংনিদানো কিংসমুদযো কিংজাতিকো কিংপভৰো; কিস্মিং সতি ছন্দো হোতি; কিস্মিং অসতি ছন্দো ন হোতী’’তি? ‘‘ছন্দো খো, দেৰানমিন্দ, ৰিতক্কনিদানো ৰিতক্কসমুদযো ৰিতক্কজাতিকো ৰিতক্কপভৰো; ৰিতক্কে সতি ছন্দো হোতি; ৰিতক্কে অসতি ছন্দো ন হোতী’’তি। ‘‘ৰিতক্কো খো পন, মারিস, কিংনিদানো কিংসমুদযো কিংজাতিকো কিংপভৰো; কিস্মিং সতি ৰিতক্কো হোতি; কিস্মিং অসতি ৰিতক্কো ন হোতী’’তি? ‘‘ৰিতক্কো খো, দেৰানমিন্দ, পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খানিদানো পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খাসমুদযো পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খাজাতিকো পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খাপভৰো; পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খায সতি ৰিতক্কো হোতি; পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খায অসতি ৰিতক্কো ন হোতী’’তি। ‘‘কথং পটিপন্নো পন, মারিস, ভিক্খু পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খানিরোধসারুপ্পগামিনিং পটিপদং পটিপন্নো হোতী’’তি? ৰেদনাকম্মট্ঠানং ৩৫৯. ‘‘সোমনস্সংপাহং [পহং (সী॰ পী॰), চাহং (স্যা॰ কং॰)], দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি। দোমনস্সংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি। উপেক্খংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি। ৩৬০. ‘‘সোমনস্সংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পীতি ইতি খো পনেতং ৰুত্তং, কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? তত্থ যং জঞ্ঞা সোমনস্সং ‘ইমং খো মে সোমনস্সং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তী’তি, এৰরূপং সোমনস্সং ন সেৰিতব্বং। তত্থ যং জঞ্ঞা সোমনস্সং ‘ইমং খো মে সোমনস্সং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তী’তি, এৰরূপং সোমনস্সং সেৰিতব্বং। তত্থ যং চে সৰিতক্কং সৰিচারং, যং চে অৰিতক্কং অৰিচারং, যে অৰিতক্কে অৰিচারে, তে [সে (সী॰ পী॰)] পণীততরে। সোমনস্সংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পীতি। ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং। ৩৬১. ‘‘দোমনস্সংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি সেৰিতব্বম্পি , অসেৰিতব্বম্পীতি। ইতি খো পনেতং ৰুত্তং, কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? তত্থ যং জঞ্ঞা দোমনস্সং ‘ইমং খো মে দোমনস্সং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তী’তি, এৰরূপং দোমনস্সং ন সেৰিতব্বং। তত্থ যং জঞ্ঞা দোমনস্সং ‘ইমং খো মে দোমনস্সং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তী’তি, এৰরূপং দোমনস্সং সেৰিতব্বং। তত্থ যং চে সৰিতক্কং সৰিচারং, যং চে অৰিতক্কং অৰিচারং, যে অৰিতক্কে অৰিচারে, তে পণীততরে। দোমনস্সংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং। ৩৬২. ‘‘উপেক্খংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পীতি ইতি খো পনেতং ৰুত্তং, কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? তত্থ যং জঞ্ঞা উপেক্খং ‘ইমং খো মে উপেক্খং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তী’তি, এৰরূপা উপেক্খা ন সেৰিতব্বা। তত্থ যং জঞ্ঞা উপেক্খং ‘ইমং খো মে উপেক্খং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তী’তি, এৰরূপা উপেক্খা সেৰিতব্বা। তত্থ যং চে সৰিতক্কং সৰিচারং, যং চে অৰিতক্কং অৰিচারং, যে অৰিতক্কে অৰিচারে, তে পণীততরে। উপেক্খংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পীতি ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং। ৩৬৩. ‘‘এৰং পটিপন্নো খো, দেৰানমিন্দ, ভিক্খু পপঞ্চসঞ্ঞাসঙ্খানিরোধসারুপ্পগামিনিং পটিপদং পটিপন্নো হোতী’’তি। ইত্থং ভগৰা সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স পঞ্হং পুট্ঠো ব্যাকাসি। অত্তমনো সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দি অনুমোদি – ‘‘এৰমেতং, ভগৰা, এৰমেতং, সুগত, তিণ্ণা মেত্থ কঙ্খা ৰিগতা কথংকথা ভগৰতো পঞ্হৰেয্যাকরণং সুত্ৰা’’তি। পাতিমোক্খসংৰরো ৩৬৪. ইতিহ সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা ভগৰন্তং উত্তরিং পঞ্হং অপুচ্ছি – ‘‘কথং পটিপন্নো পন, মারিস, ভিক্খু পাতিমোক্খসংৰরায পটিপন্নো হোতী’’তি? ‘‘কাযসমাচারংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি। ৰচীসমাচারংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি। পরিযেসনংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্ব’’ম্পি। ‘‘কাযসমাচারংপাহং , দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি সেৰিতব্বম্পি অসেৰিতব্বম্পীতি ইতি খো পনেতং ৰুত্তং, কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? তত্থ যং জঞ্ঞা কাযসমাচারং ‘ইমং খো মে কাযসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তী’তি, এৰরূপো কাযসমাচারো ন সেৰিতব্বো। তত্থ যং জঞ্ঞা কাযসমাচারং ‘ইমং খো মে কাযসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তী’তি, এৰরূপো কাযসমাচারো সেৰিতব্বো। কাযসমাচারংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পীতি ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং। ‘‘ৰচীসমাচারংপাহং , দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’তি। ইতি খো পনেতং ৰুত্তং, কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? তত্থ যং জঞ্ঞা ৰচীসমাচারং ‘ইমং খো মে ৰচীসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তী’তি, এৰরূপো ৰচীসমাচারো ন সেৰিতব্বো। তত্থ যং জঞ্ঞা ৰচীসমাচারং ‘ইমং খো মে ৰচীসমাচারং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তী’তি, এৰরূপো ৰচীসমাচারো সেৰিতব্বো। ৰচীসমাচারংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পীতি ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং। ‘‘পরিযেসনংপাহং , দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পীতি ইতি খো পনেতং ৰুত্তং, কিঞ্চেতং পটিচ্চ ৰুত্তং? তত্থ যং জঞ্ঞা পরিযেসনং ‘ইমং খো মে পরিযেসনং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তী’তি, এৰরূপা পরিযেসনা ন সেৰিতব্বা। তত্থ যং জঞ্ঞা পরিযেসনং ‘ইমং খো মে পরিযেসনং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তী’তি, এৰরূপা পরিযেসনা সেৰিতব্বা। পরিযেসনংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পীতি ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্তং। ‘‘এৰং পটিপন্নো খো, দেৰানমিন্দ, ভিক্খু পাতিমোক্খসংৰরায পটিপন্নো হোতী’’তি। ইত্থং ভগৰা সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স পঞ্হং পুট্ঠো ব্যাকাসি। অত্তমনো সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দি অনুমোদি – ‘‘এৰমেতং, ভগৰা, এৰমেতং, সুগত। তিণ্ণা মেত্থ কঙ্খা ৰিগতা কথংকথা ভগৰতো পঞ্হৰেয্যাকরণং সুত্ৰা’’তি। ইন্দ্রিযসংৰরো ৩৬৫. ইতিহ সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা ভগৰন্তং উত্তরিং পঞ্হং অপুচ্ছি – ‘‘কথং পটিপন্নো পন, মারিস, ভিক্খু ইন্দ্রিযসংৰরায পটিপন্নো হোতী’’তি? ‘‘চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি। সোতৰিঞ্ঞেয্যং সদ্দংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি। ঘানৰিঞ্ঞেয্যং গন্ধংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি। জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যং রসংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি। কাযৰিঞ্ঞেয্যং ফোট্ঠব্বংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পি। মনোৰিঞ্ঞেয্যং ধম্মংপাহং, দেৰানমিন্দ, দুৰিধেন ৰদামি – সেৰিতব্বম্পি, অসেৰিতব্বম্পী’’তি। এৰং ৰুত্তে, সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইমস্স খো অহং, ভন্তে, ভগৰতা সঙ্খিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানামি। যথারূপং, ভন্তে, চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, এৰরূপং চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং ন সেৰিতব্বং । যথারূপঞ্চ খো, ভন্তে, চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, এৰরূপং চক্খুৰিঞ্ঞেয্যং রূপং সেৰিতব্বং। যথারূপঞ্চ খো, ভন্তে, সোতৰিঞ্ঞেয্যং সদ্দং সেৰতো…পে॰… ঘানৰিঞ্ঞেয্যং গন্ধং সেৰতো… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যং রসং সেৰতো… কাযৰিঞ্ঞেয্যং ফোট্ঠব্বং সেৰতো… মনোৰিঞ্ঞেয্যং ধম্মং সেৰতো অকুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, কুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, এৰরূপো মনোৰিঞ্ঞেয্যো ধম্মো ন সেৰিতব্বো। যথারূপঞ্চ খো, ভন্তে, মনোৰিঞ্ঞেয্যং ধম্মং সেৰতো অকুসলা ধম্মা পরিহাযন্তি, কুসলা ধম্মা অভিৰড্ঢন্তি, এৰরূপো মনোৰিঞ্ঞেয্যো ধম্মো সেৰিতব্বো। ‘‘ইমস্স খো মে, ভন্তে, ভগৰতা সঙ্খিত্তেন ভাসিতস্স এৰং ৰিত্থারেন অত্থং আজানতো তিণ্ণা মেত্থ কঙ্খা ৰিগতা কথংকথা ভগৰতো পঞ্হৰেয্যাকরণং সুত্ৰা’’তি। ৩৬৬. ইতিহ সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা ভগৰন্তং উত্তরিং পঞ্হং অপুচ্ছি – ‘‘সব্বেৰ নু খো, মারিস, সমণব্রাহ্মণা একন্তৰাদা একন্তসীলা একন্তছন্দা একন্তঅজ্ঝোসানা’’তি? ‘‘ন খো, দেৰানমিন্দ, সব্বে সমণব্রাহ্মণা একন্তৰাদা একন্তসীলা একন্তছন্দা একন্তঅজ্ঝোসানা’’তি। ‘‘কস্মা পন, মারিস, ন সব্বে সমণব্রাহ্মণা একন্তৰাদা একন্তসীলা একন্তছন্দা একন্তঅজ্ঝোসানা’’তি? ‘‘অনেকধাতু নানাধাতু খো, দেৰানমিন্দ, লোকো। তস্মিং অনেকধাতুনানাধাতুস্মিং লোকে যং যদেৰ সত্তা ধাতুং অভিনিৰিসন্তি, তং তদেৰ থামসা পরামাসা অভিনিৰিস্স ৰোহরন্তি – ‘ইদমেৰ সচ্চং মোঘমঞ্ঞ’ন্তি। তস্মা ন সব্বে সমণব্রাহ্মণা একন্তৰাদা একন্তসীলা একন্তছন্দা একন্তঅজ্ঝোসানা’’তি। ‘‘সব্বেৰ নু খো, মারিস, সমণব্রাহ্মণা অচ্চন্তনিট্ঠা অচ্চন্তযোগক্খেমী অচ্চন্তব্রহ্মচারী অচ্চন্তপরিযোসানা’’তি? ‘‘ন খো, দেৰানমিন্দ, সব্বে সমণব্রাহ্মণা অচ্চন্তনিট্ঠা অচ্চন্তযোগক্খেমী অচ্চন্তব্রহ্মচারী অচ্চন্তপরিযোসানা’’তি। ‘‘কস্মা পন, মারিস, ন সব্বে সমণব্রাহ্মণা অচ্চন্তনিট্ঠা অচ্চন্তযোগক্খেমী অচ্চন্তব্রহ্মচারী অচ্চন্তপরিযোসানা’’তি? ‘‘যে খো, দেৰানমিন্দ, ভিক্খূ তণ্হাসঙ্খযৰিমুত্তা তে অচ্চন্তনিট্ঠা অচ্চন্তযোগক্খেমী অচ্চন্তব্রহ্মচারী অচ্চন্তপরিযোসানা। তস্মা ন সব্বে সমণব্রাহ্মণা অচ্চন্তনিট্ঠা অচ্চন্তযোগক্খেমী অচ্চন্তব্রহ্মচারী অচ্চন্তপরিযোসানা’’তি। ইত্থং ভগৰা সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স পঞ্হং পুট্ঠো ব্যাকাসি। অত্তমনো সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দি অনুমোদি – ‘‘এৰমেতং, ভগৰা, এৰমেতং, সুগত। তিণ্ণা মেত্থ কঙ্খা ৰিগতা কথংকথা ভগৰতো পঞ্হৰেয্যাকরণং সুত্ৰা’’তি। ৩৬৭. ইতিহ সক্কো দেৰানমিন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘এজা, ভন্তে, রোগো, এজা গণ্ডো, এজা সল্লং, এজা ইমং পুরিসং পরিকড্ঢতি তস্স তস্সেৰ ভৰস্স অভিনিব্বত্তিযা। তস্মা অযং পুরিসো উচ্চাৰচমাপজ্জতি । যেসাহং, ভন্তে, পঞ্হানং ইতো বহিদ্ধা অঞ্ঞেসু সমণব্রাহ্মণেসু ওকাসকম্মম্পি নালত্থং, তে মে ভগৰতা ব্যাকতা। দীঘরত্তানুসযিতঞ্চ পন [দীঘরত্তানুপস্সতা, যঞ্চ পন (স্যা॰), দীঘরত্তানুসযিনো, যঞ্চ পন (সী॰ পী॰)] মে ৰিচিকিচ্ছাকথংকথাসল্লং, তঞ্চ ভগৰতা অব্বুল়্হ’’ন্তি। ‘‘অভিজানাসি নো ত্ৰং, দেৰানমিন্দ, ইমে পঞ্হে অঞ্ঞে সমণব্রাহ্মণে পুচ্ছিতা’’তি? ‘‘অভিজানামহং, ভন্তে, ইমে পঞ্হে অঞ্ঞে সমণব্রাহ্মণে পুচ্ছিতা’’তি। ‘‘যথা কথং পন তে, দেৰানমিন্দ, ব্যাকংসু? সচে তে অগরু ভাসস্সূ’’তি। ‘‘ন খো মে, ভন্তে, গরু যত্থস্স ভগৰা নিসিন্নো ভগৰন্তরূপো ৰা’’তি। ‘‘তেন হি, দেৰানমিন্দ, ভাসস্সূ’’তি। ‘‘যেস্ৰাহং [যেসাহং (সী॰ স্যা॰ পী॰)], ভন্তে , মঞ্ঞামি সমণব্রাহ্মণা আরঞ্ঞিকা পন্তসেনাসনাতি, ত্যাহং উপসঙ্কমিত্ৰা ইমে পঞ্হে পুচ্ছামি, তে মযা পুট্ঠা ন সম্পাযন্তি, অসম্পাযন্তা মমংযেৰ পটিপুচ্ছন্তি – ‘কো নামো আযস্মা’তি? তেসাহং পুট্ঠো ব্যাকরোমি – ‘অহং খো, মারিস, সক্কো দেৰানমিন্দো’তি। তে মমংযেৰ উত্তরি পটিপুচ্ছন্তি – ‘কিং পনাযস্মা, দেৰানমিন্দ [দেৰানমিন্দো (সী॰ পী॰)], কম্মং কত্ৰা ইমং ঠানং পত্তো’তি? তেসাহং যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং দেসেমি। তে তাৰতকেনেৰ অত্তমনা হোন্তি – ‘সক্কো চ নো দেৰানমিন্দো দিট্ঠো, যঞ্চ নো অপুচ্ছিম্হা, তঞ্চ নো ব্যাকাসী’তি। তে অঞ্ঞদত্থু মমংযেৰ সাৰকা সম্পজ্জন্তি, ন চাহং তেসং। অহং খো পন, ভন্তে, ভগৰতো সাৰকো সোতাপন্নো অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো’’তি । সোমনস্সপটিলাভকথা ৩৬৮. ‘‘অভিজানাসি নো ত্ৰং, দেৰানমিন্দ, ইতো পুব্বে এৰরূপং ৰেদপটিলাভং সোমনস্সপটিলাভ’’ন্তি? ‘‘অভিজানামহং , ভন্তে, ইতো পুব্বে এৰরূপং ৰেদপটিলাভং সোমনস্সপটিলাভ’’ন্তি। ‘‘যথা কথং পন ত্ৰং, দেৰানমিন্দ, অভিজানাসি ইতো পুব্বে এৰরূপং ৰেদপটিলাভং সোমনস্সপটিলাভ’’ন্তি? ‘‘ভূতপুব্বং, ভন্তে, দেৰাসুরসঙ্গামো সমুপব্যূল়্হো [সমূপব্বুল়্হো (সী॰ পী॰)] অহোসি। তস্মিং খো পন, ভন্তে, সঙ্গামে দেৰা জিনিংসু, অসুরা পরাজযিংসু [পরাজিংসু (সী॰ পী॰)]। তস্স ময্হং, ভন্তে, তং সঙ্গামং অভিৰিজিনিত্ৰা ৰিজিতসঙ্গামস্স এতদহোসি – ‘যা চেৰ দানি দিব্বা ওজা যা চ অসুরা ওজা, উভযমেতং [উভযমেত্থ (স্যা॰)] দেৰা পরিভুঞ্জিস্সন্তী’তি। সো খো পন মে, ভন্তে, ৰেদপটিলাভো সোমনস্সপটিলাভো সদণ্ডাৰচরো সসত্থাৰচরো ন নিব্বিদায ন ৰিরাগায ন নিরোধায ন উপসমায ন অভিঞ্ঞায ন সম্বোধায ন নিব্বানায সংৰত্ততি। যো খো পন মে অযং, ভন্তে, ভগৰতো ধম্মং সুত্ৰা ৰেদপটিলাভো সোমনস্সপটিলাভো, সো অদণ্ডাৰচরো অসত্থাৰচরো একন্তনিব্বিদায ৰিরাগায নিরোধায উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততী’’তি। ৩৬৯. ‘‘কিং পন ত্ৰং, দেৰানমিন্দ, অত্থৰসং সম্পস্সমানো এৰরূপং ৰেদপটিলাভং সোমনস্সপটিলাভং পৰেদেসী’’তি? ‘‘ছ খো অহং, ভন্তে, অত্থৰসে সম্পস্সমানো এৰরূপং ৰেদপটিলাভং সোমনস্সপটিলাভং পৰেদেমি। ‘‘ইধেৰ তিট্ঠমানস্স, দেৰভূতস্স মে সতো। পুনরাযু চ মে লদ্ধো, এৰং জানাহি মারিস॥ ‘‘ইমং খো অহং, ভন্তে, পঠমং অত্থৰসং সম্পস্সমানো এৰরূপং ৰেদপটিলাভং সোমনস্সপটিলাভং পৰেদেমি। ‘‘চুতাহং দিৰিযা কাযা, আযুং হিত্ৰা অমানুসং। অমূল়্হো গব্ভমেস্সামি, যত্থ মে রমতী মনো॥ ‘‘ইমং খো অহং, ভন্তে, দুতিযং অত্থৰসং সম্পস্সমানো এৰরূপং ৰেদপটিলাভং সোমনস্সপটিলাভং পৰেদেমি। ‘‘স্ৰাহং অমূল়্হপঞ্ঞস্স [অমূল়্হপঞ্হস্স (?)], ৰিহরং সাসনে রতো। ঞাযেন ৰিহরিস্সামি, সম্পজানো পটিস্সতো॥ ‘‘ইমং খো অহং, ভন্তে, ততিযং অত্থৰসং সম্পস্সমানো এৰরূপং ৰেদপটিলাভং সোমনস্সপটিলাভং পৰেদেমি। ‘‘ঞাযেন মে চরতো চ, সম্বোধি চে ভৰিস্সতি। অঞ্ঞাতা ৰিহরিস্সামি, স্ৰেৰ অন্তো ভৰিস্সতি॥ ‘‘ইমং খো অহং, ভন্তে, চতুত্থং অত্থৰসং সম্পস্সমানো এৰরূপং ৰেদপটিলাভং সোমনস্সপটিলাভং পৰেদেমি। ‘‘চুতাহং মানুসা কাযা, আযুং হিত্ৰান মানুসং। পুন দেৰো ভৰিস্সামি, দেৰলোকম্হি উত্তমো॥ ‘‘ইমং খো অহং, ভন্তে, পঞ্চমং অত্থৰসং সম্পস্সমানো এৰরূপং ৰেদপটিলাভং সোমনস্সপটিলাভং পৰেদেমি। ‘‘তে [যে (?)] পণীততরা দেৰা, অকনিট্ঠা যসস্সিনো। অন্তিমে ৰত্তমানম্হি, সো নিৰাসো ভৰিস্সতি॥ ‘‘ইমং খো অহং, ভন্তে, ছট্ঠং অত্থৰসং সম্পস্সমানো এৰরূপং ৰেদপটিলাভং সোমনস্সপটিলাভং পৰেদেমি। ‘‘ইমে খো অহং, ভন্তে, ছ অত্থৰসে সম্পস্সমানো এৰরূপং ৰেদপটিলাভং সোমনস্সপটিলাভং পৰেদেমি। ৩৭০.‘‘অপরিযোসিতসঙ্কপ্পো , ৰিচিকিচ্ছো কথংকথী। ৰিচরিং দীঘমদ্ধানং, অন্ৰেসন্তো তথাগতং॥ ‘‘যস্সু মঞ্ঞামি সমণে, পৰিৰিত্তৰিহারিনো। সম্বুদ্ধা ইতি মঞ্ঞানো, গচ্ছামি তে উপাসিতুং॥ ‘‘‘কথং আরাধনা হোতি, কথং হোতি ৰিরাধনা’। ইতি পুট্ঠা ন সম্পাযন্তি [সম্ভোন্তি (স্যা॰)], মগ্গে পটিপদাসু চ॥ ‘‘ত্যস্সু যদা মং জানন্তি, সক্কো দেৰানমাগতো। ত্যস্সু মমেৰ পুচ্ছন্তি, ‘কিং কত্ৰা পাপুণী ইদং’॥ ‘‘তেসং যথাসুতং ধম্মং, দেসযামি জনে সুতং [জনেসুত (ক॰ সী॰)]। তেন অত্তমনা হোন্তি, ‘দিট্ঠো নো ৰাসৰোতি চ’॥ ‘‘যদা চ বুদ্ধমদ্দক্খিং, ৰিচিকিচ্ছাৰিতারণং। সোম্হি ৰীতভযো অজ্জ, সম্বুদ্ধং পযিরুপাসিয [পযিরুপাসযিং (স্যা॰ ক॰)]॥ ‘‘তণ্হাসল্লস্স হন্তারং, বুদ্ধং অপ্পটিপুগ্গলং। অহং ৰন্দে মহাৰীরং, বুদ্ধমাদিচ্চবন্ধুনং॥ ‘‘যং করোমসি ব্রহ্মুনো, সমং দেৰেহি মারিস। তদজ্জ তুয্হং কস্সাম [দস্সাম (স্যা॰ ক॰)], হন্দ সামং করোম তে॥ ‘‘ত্ৰমেৰ অসি [তুৰমেৰসি (পী॰)] সম্বুদ্ধো, তুৰং সত্থা অনুত্তরো। সদেৰকস্মিং লোকস্মিং, নত্থি তে পটিপুগ্গলো’’তি॥ ৩৭১. অথ খো সক্কো দেৰানমিন্দো পঞ্চসিখং গন্ধব্বপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘বহূপকারো খো মেসি ত্ৰং, তাত পঞ্চসিখ, যং ত্ৰং ভগৰন্তং পঠমং পসাদেসি। তযা, তাত, পঠমং পসাদিতং পচ্ছা মযং তং ভগৰন্তং দস্সনায উপসঙ্কমিম্হা অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধং। পেত্তিকে ৰা ঠানে ঠপযিস্সামি , গন্ধব্বরাজা ভৰিস্সসি, ভদ্দঞ্চ তে সূরিযৰচ্ছসং দম্মি, সা হি তে অভিপত্থিতা’’তি। অথ খো সক্কো দেৰানমিন্দো পাণিনা পথৰিং পরামসিত্ৰা তিক্খত্তুং উদানং উদানেসি – ‘‘নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্সা’’তি। ইমস্মিঞ্চ পন ৰেয্যাকরণস্মিং ভঞ্ঞমানে সক্কস্স দেৰানমিন্দস্স ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি। অঞ্ঞেসঞ্চ অসীতিযা দেৰতাসহস্সানং , ইতি যে সক্কেন দেৰানমিন্দেন অজ্ঝিট্ঠপঞ্হা পুট্ঠা , তে ভগৰতা ব্যাকতা। তস্মা ইমস্স ৰেয্যাকরণস্স সক্কপঞ্হাত্ৰেৰ অধিৰচনন্তি। সক্কপঞ্হসুত্তং নিট্ঠিতং অট্ঠমং। |