॥ নমো তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স॥
মজ্ঝিমনিকাযো
মূলপণ্ণাসপাল়ি
১. মূলপরিযাযৰগ্গো
১. মূলপরিযাযসুত্তং
১. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা উক্কট্ঠাযং ৰিহরতি সুভগৰনে সালরাজমূলে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘সব্বধম্মমূলপরিযাযং ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি। তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
২. ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অরিযানং অদস্সাৰী অরিযধম্মস্স অকোৰিদো অরিযধম্মে অৰিনীতো, সপ্পুরিসানং অদস্সাৰী সপ্পুরিসধম্মস্স অকোৰিদো সপ্পুরিসধম্মে অৰিনীতো – পথৰিং [পঠৰিং (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰)] পথৰিতো সঞ্জানাতি; পথৰিং পথৰিতো সঞ্ঞত্ৰা পথৰিং মঞ্ঞতি, পথৰিযা মঞ্ঞতি, পথৰিতো মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি মঞ্ঞতি , পথৰিং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘আপং আপতো সঞ্জানাতি; আপং আপতো সঞ্ঞত্ৰা আপং মঞ্ঞতি, আপস্মিং মঞ্ঞতি, আপতো মঞ্ঞতি, আপং মেতি মঞ্ঞতি, আপং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘তেজং তেজতো সঞ্জানাতি; তেজং তেজতো সঞ্ঞত্ৰা তেজং মঞ্ঞতি, তেজস্মিং মঞ্ঞতি, তেজতো মঞ্ঞতি, তেজং মেতি মঞ্ঞতি, তেজং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘ৰাযং ৰাযতো সঞ্জানাতি; ৰাযং ৰাযতো সঞ্ঞত্ৰা ৰাযং মঞ্ঞতি, ৰাযস্মিং মঞ্ঞতি, ৰাযতো মঞ্ঞতি, ৰাযং মেতি মঞ্ঞতি, ৰাযং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
৩. ‘‘ভূতে ভূততো সঞ্জানাতি; ভূতে ভূততো সঞ্ঞত্ৰা ভূতে মঞ্ঞতি, ভূতেসু মঞ্ঞতি, ভূততো মঞ্ঞতি, ভূতে মেতি মঞ্ঞতি, ভূতে অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘দেৰে দেৰতো সঞ্জানাতি; দেৰে দেৰতো সঞ্ঞত্ৰা দেৰে মঞ্ঞতি, দেৰেসু মঞ্ঞতি, দেৰতো মঞ্ঞতি, দেৰে মেতি মঞ্ঞতি, দেৰে অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘পজাপতিং পজাপতিতো সঞ্জানাতি; পজাপতিং পজাপতিতো সঞ্ঞত্ৰা পজাপতিং মঞ্ঞতি, পজাপতিস্মিং মঞ্ঞতি, পজাপতিতো মঞ্ঞতি, পজাপতিং মেতি মঞ্ঞতি, পজাপতিং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘ব্রহ্মং ব্রহ্মতো সঞ্জানাতি; ব্রহ্মং ব্রহ্মতো সঞ্ঞত্ৰা ব্রহ্মং মঞ্ঞতি , ব্রহ্মস্মিং মঞ্ঞতি, ব্রহ্মতো মঞ্ঞতি, ব্রহ্মং মেতি মঞ্ঞতি, ব্রহ্মং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘আভস্সরে আভস্সরতো সঞ্জানাতি; আভস্সরে আভস্সরতো সঞ্ঞত্ৰা আভস্সরে মঞ্ঞতি, আভস্সরেসু মঞ্ঞতি, আভস্সরতো মঞ্ঞতি, আভস্সরে মেতি মঞ্ঞতি, আভস্সরে অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘সুভকিণ্হে সুভকিণ্হতো সঞ্জানাতি; সুভকিণ্হে সুভকিণ্হতো সঞ্ঞত্ৰা সুভকিণ্হে মঞ্ঞতি, সুভকিণ্হেসু মঞ্ঞতি, সুভকিণ্হতো মঞ্ঞতি, সুভকিণ্হে মেতি মঞ্ঞতি, সুভকিণ্হে অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘ৰেহপ্ফলে ৰেহপ্ফলতো সঞ্জানাতি; ৰেহপ্ফলে ৰেহপ্ফলতো সঞ্ঞত্ৰা ৰেহপ্ফলে মঞ্ঞতি, ৰেহপ্ফলেসু মঞ্ঞতি, ৰেহপ্ফলতো মঞ্ঞতি, ৰেহপ্ফলে মেতি মঞ্ঞতি, ৰেহপ্ফলে অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘অভিভুং অভিভূতো সঞ্জানাতি; অভিভুং অভিভূতো সঞ্ঞত্ৰা অভিভুং মঞ্ঞতি, অভিভুস্মিং মঞ্ঞতি, অভিভূতো মঞ্ঞতি, অভিভুং মেতি মঞ্ঞতি, অভিভুং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
৪. ‘‘আকাসানঞ্চাযতনং আকাসানঞ্চাযতনতো সঞ্জানাতি; আকাসানঞ্চাযতনং আকাসানঞ্চাযতনতো সঞ্ঞত্ৰা আকাসানঞ্চাযতনং মঞ্ঞতি, আকাসানঞ্চাযতনস্মিং মঞ্ঞতি, আকাসানঞ্চাযতনতো মঞ্ঞতি, আকাসানঞ্চাযতনং মেতি মঞ্ঞতি, আকাসানঞ্চাযতনং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনতো সঞ্জানাতি; ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনতো সঞ্ঞত্ৰা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনস্মিং মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনতো মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং মেতি মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনতো সঞ্জানাতি; আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনতো সঞ্ঞত্ৰা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং মঞ্ঞতি, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনস্মিং মঞ্ঞতি, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনতো মঞ্ঞতি, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং মেতি মঞ্ঞতি, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনতো সঞ্জানাতি; নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনতো সঞ্ঞত্ৰা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং মঞ্ঞতি, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনস্মিং মঞ্ঞতি, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনতো মঞ্ঞতি, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং মেতি মঞ্ঞতি, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
৫. ‘‘দিট্ঠং দিট্ঠতো সঞ্জানাতি; দিট্ঠং দিট্ঠতো সঞ্ঞত্ৰা দিট্ঠং মঞ্ঞতি, দিট্ঠস্মিং মঞ্ঞতি, দিট্ঠতো মঞ্ঞতি, দিট্ঠং মেতি মঞ্ঞতি, দিট্ঠং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘সুতং সুততো সঞ্জানাতি; সুতং সুততো সঞ্ঞত্ৰা সুতং মঞ্ঞতি, সুতস্মিং মঞ্ঞতি, সুততো মঞ্ঞতি, সুতং মেতি মঞ্ঞতি, সুতং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘মুতং মুততো সঞ্জানাতি; মুতং মুততো সঞ্ঞত্ৰা মুতং মঞ্ঞতি, মুতস্মিং মঞ্ঞতি, মুততো মঞ্ঞতি, মুতং মেতি মঞ্ঞতি, মুতং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘ৰিঞ্ঞাতং ৰিঞ্ঞাততো সঞ্জানাতি; ৰিঞ্ঞাতং ৰিঞ্ঞাততো সঞ্ঞত্ৰা ৰিঞ্ঞাতং মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাতস্মিং মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাততো মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাতং মেতি মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাতং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
৬. ‘‘একত্তং একত্ততো সঞ্জানাতি; একত্তং একত্ততো সঞ্ঞত্ৰা একত্তং মঞ্ঞতি, একত্তস্মিং মঞ্ঞতি, একত্ততো মঞ্ঞতি, একত্তং মেতি মঞ্ঞতি, একত্তং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘নানত্তং নানত্ততো সঞ্জানাতি; নানত্তং নানত্ততো সঞ্ঞত্ৰা নানত্তং মঞ্ঞতি, নানত্তস্মিং মঞ্ঞতি, নানত্ততো মঞ্ঞতি, নানত্তং মেতি মঞ্ঞতি, নানত্তং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘সব্বং সব্বতো সঞ্জানাতি; সব্বং সব্বতো সঞ্ঞত্ৰা সব্বং মঞ্ঞতি, সব্বস্মিং মঞ্ঞতি, সব্বতো মঞ্ঞতি, সব্বং মেতি মঞ্ঞতি, সব্বং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘নিব্বানং নিব্বানতো সঞ্জানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো সঞ্ঞত্ৰা নিব্বানং মঞ্ঞতি, নিব্বানস্মিং মঞ্ঞতি , নিব্বানতো মঞ্ঞতি, নিব্বানং মেতি মঞ্ঞতি, নিব্বানং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
পুথুজ্জনৰসেন পঠমনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
৭. ‘‘যোপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেক্খো [সেখো (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰)] অপ্পত্তমানসো অনুত্তরং যোগক্খেমং পত্থযমানো ৰিহরতি, সোপি পথৰিং পথৰিতো অভিজানাতি; পথৰিং পথৰিতো অভিঞ্ঞায [অভিঞ্ঞত্ৰা (ক॰)] পথৰিং মা মঞ্ঞি [ৰা মঞ্ঞতি], পথৰিযা মা মঞ্ঞি, পথৰিতো মা মঞ্ঞি, পথৰিং মেতি মা মঞ্ঞি, পথৰিং মাভিনন্দি [ৰা অভিনন্দতি (সী॰) টীকা ওলোকেতব্বা]। তং কিস্স হেতু? ‘পরিঞ্ঞেয্যং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘আপং…পে॰… তেজং… ৰাযং… ভূতে… দেৰে… পজাপতিং… ব্রহ্মং… আভস্সরে… সুভকিণ্হে… ৰেহপ্ফলে… অভিভুং… আকাসানঞ্চাযতনং… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং… দিট্ঠং… সুতং… মুতং… ৰিঞ্ঞাতং… একত্তং… নানত্তং… সব্বং… নিব্বানং নিব্বানতো অভিজানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো অভিঞ্ঞায নিব্বানং মা মঞ্ঞি, নিব্বানস্মিং মা মঞ্ঞি, নিব্বানতো মা মঞ্ঞি, নিব্বানং মেতি মা মঞ্ঞি, নিব্বানং মাভিনন্দি। তং কিস্স হেতু? ‘পরিঞ্ঞেয্যং তস্সা’তি ৰদামি।
সেক্খৰসেন [সত্থারৰসেন (সী॰), সত্থুৰসেন (স্যা॰ ক॰)] দুতিযনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
৮. ‘‘যোপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহং খীণাসৰো ৰুসিতৰা কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসংযোজনো সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো, সোপি পথৰিং পথৰিতো অভিজানাতি; পথৰিং পথৰিতো অভিঞ্ঞায পথৰিং ন মঞ্ঞতি, পথৰিযা ন মঞ্ঞতি, পথৰিতো ন মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি ন মঞ্ঞতি, পথৰিং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘পরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘আপং…পে॰… তেজং… ৰাযং… ভূতে… দেৰে… পজাপতিং… ব্রহ্মং… আভস্সরে… সুভকিণ্হে… ৰেহপ্ফলে… অভিভুং… আকাসানঞ্চাযতনং… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং… দিট্ঠং… সুতং… মুতং… ৰিঞ্ঞাতং… একত্তং… নানত্তং… সব্বং… নিব্বানং নিব্বানতো অভিজানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো অভিঞ্ঞায নিব্বানং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানস্মিং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানতো ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং মেতি ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘পরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
খীণাসৰৰসেন ততিযনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
৯. ‘‘যোপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহং খীণাসৰো ৰুসিতৰা কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসংযোজনো সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো, সোপি পথৰিং পথৰিতো অভিজানাতি; পথৰিং পথৰিতো অভিঞ্ঞায পথৰিং ন মঞ্ঞতি, পথৰিযা ন মঞ্ঞতি, পথৰিতো ন মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি ন মঞ্ঞতি, পথৰিং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? খযা রাগস্স, ৰীতরাগত্তা।
‘‘আপং…পে॰… তেজং… ৰাযং… ভূতে… দেৰে… পজাপতিং… ব্রহ্মং… আভস্সরে… সুভকিণ্হে… ৰেহপ্ফলে… অভিভুং… আকাসানঞ্চাযতনং… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং … নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং … দিট্ঠং… সুতং… মুতং… ৰিঞ্ঞাতং… একত্তং… নানত্তং… সব্বং… নিব্বানং নিব্বানতো অভিজানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো অভিঞ্ঞায নিব্বানং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানস্মিং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানতো ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং মেতি ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? খযা রাগস্স, ৰীতরাগত্তা।
খীণাসৰৰসেন চতুত্থনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
১০. ‘‘যোপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহং খীণাসৰো ৰুসিতৰা কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসংযোজনো সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো, সোপি পথৰিং পথৰিতো অভিজানাতি; পথৰিং পথৰিতো অভিঞ্ঞায পথৰিং ন মঞ্ঞতি, পথৰিযা ন মঞ্ঞতি, পথৰিতো ন মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি ন মঞ্ঞতি, পথৰিং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? খযা দোসস্স, ৰীতদোসত্তা।
‘‘আপং…পে॰… তেজং… ৰাযং… ভূতে… দেৰে… পজাপতিং… ব্রহ্মং… আভস্সরে… সুভকিণ্হে… ৰেহপ্ফলে… অভিভুং… আকাসানঞ্চাযতনং… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং… দিট্ঠং… সুতং… মুতং… ৰিঞ্ঞাতং… একত্তং… নানত্তং… সব্বং… নিব্বানং নিব্বানতো অভিজানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো অভিঞ্ঞায নিব্বানং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানস্মিং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানতো ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং মেতি ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? খযা দোসস্স, ৰীতদোসত্তা।
খীণাসৰৰসেন পঞ্চমনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
১১. ‘‘যোপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহং খীণাসৰো ৰুসিতৰা কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসংযোজনো সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো, সোপি পথৰিং পথৰিতো অভিজানাতি; পথৰিং পথৰিতো অভিঞ্ঞায পথৰিং ন মঞ্ঞতি, পথৰিযা ন মঞ্ঞতি, পথৰিতো ন মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি ন মঞ্ঞতি, পথৰিং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? খযা মোহস্স, ৰীতমোহত্তা।
‘‘আপং…পে॰… তেজং… ৰাযং… ভূতে… দেৰে… পজাপতিং… ব্রহ্মং… আভস্সরে… সুভকিণ্হে… ৰেহপ্ফলে… অভিভুং… আকাসানঞ্চাযতনং… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং … নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং… দিট্ঠং… সুতং… মুতং… ৰিঞ্ঞাতং… একত্তং… নানত্তং… সব্বং… নিব্বানং নিব্বানতো অভিজানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো অভিঞ্ঞায নিব্বানং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানস্মিং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানতো ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং মেতি ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? খযা মোহস্স, ৰীতমোহত্তা।
খীণাসৰৰসেন ছট্ঠনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
১২. ‘‘তথাগতোপি, ভিক্খৰে, অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো পথৰিং পথৰিতো অভিজানাতি; পথৰিং পথৰিতো অভিঞ্ঞায পথৰিং ন মঞ্ঞতি, পথৰিযা ন মঞ্ঞতি, পথৰিতো ন মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি ন মঞ্ঞতি, পথৰিং নাভিনন্দতি । তং কিস্স হেতু? ‘পরিঞ্ঞাতন্তং তথাগতস্সা’তি ৰদামি।
‘‘আপং…পে॰… তেজং… ৰাযং… ভূতে… দেৰে… পজাপতিং… ব্রহ্মং… আভস্সরে… সুভকিণ্হে… ৰেহপ্ফলে… অভিভুং… আকাসানঞ্চাযতনং… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং … আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং… দিট্ঠং… সুতং… মুতং… ৰিঞ্ঞাতং… একত্তং… নানত্তং… সব্বং… নিব্বানং নিব্বানতো অভিজানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো অভিঞ্ঞায নিব্বানং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানস্মিং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানতো ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং মেতি ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘পরিঞ্ঞাতন্তং তথাগতস্সা’তি ৰদামি।
তথাগতৰসেন সত্তমনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
১৩. ‘‘তথাগতোপি , ভিক্খৰে, অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো পথৰিং পথৰিতো অভিজানাতি; পথৰিং পথৰিতো অভিঞ্ঞায পথৰিং ন মঞ্ঞতি, পথৰিযা ন মঞ্ঞতি, পথৰিতো ন মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি ন মঞ্ঞতি, পথৰিং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘নন্দী [নন্দি (সী॰ স্যা॰)]দুক্খস্স মূল’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ‘ভৰা জাতি ভূতস্স জরামরণ’ন্তি। তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, ‘তথাগতো সব্বসো তণ্হানং খযা ৰিরাগা নিরোধা চাগা পটিনিস্সগ্গা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’তি ৰদামি।
‘‘আপং …পে॰… তেজং… ৰাযং… ভূতে… দেৰে… পজাপতিং… ব্রহ্মং… আভস্সরে… সুভকিণ্হে… ৰেহপ্ফলে… অভিভুং… আকাসানঞ্চাযতনং… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং… দিট্ঠং… সুতং… মুতং… ৰিঞ্ঞাতং… একত্তং… নানত্তং… সব্বং… নিব্বানং নিব্বানতো অভিজানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো অভিঞ্ঞায নিব্বানং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানস্মিং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানতো ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং মেতি ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘নন্দী দুক্খস্স মূল’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ‘ভৰা জাতি ভূতস্স জরামরণ’ন্তি। তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, ‘তথাগতো সব্বসো তণ্হানং খযা ৰিরাগা নিরোধা চাগা পটিনিস্সগ্গা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’তি ৰদামী’’তি।
তথাগতৰসেন অট্ঠমনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
ইদমৰোচ ভগৰা। ন তে ভিক্খূ [ন অত্তমনা তেভিক্খূ (স্যা॰), তে ভিক্খূ (পী॰ ক॰)] ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
মূলপরিযাযসুত্তং নিট্ঠিতং পঠমং।
২. সব্বাসৰসুত্তং
১৪. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘সব্বাসৰসংৰরপরিযাযং ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি। তং সুণাথ , সাধুকং মনসি করোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
১৫. ‘‘জানতো অহং, ভিক্খৰে, পস্সতো আসৰানং খযং ৰদামি, নো অজানতো নো অপস্সতো। কিঞ্চ, ভিক্খৰে, জানতো কিঞ্চ পস্সতো আসৰানং খযং ৰদামি? যোনিসো চ মনসিকারং অযোনিসো চ মনসিকারং। অযোনিসো, ভিক্খৰে, মনসিকরোতো অনুপ্পন্না চেৰ আসৰা উপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ আসৰা পৰড্ঢন্তি; যোনিসো চ খো, ভিক্খৰে, মনসিকরোতো অনুপ্পন্না চেৰ আসৰা ন উপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ আসৰা পহীযন্তি।
১৬. ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, আসৰা দস্সনা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা সংৰরা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা পটিসেৰনা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা অধিৰাসনা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা পরিৰজ্জনা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা ৰিনোদনা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা ভাৰনা পহাতব্বা।
দস্সনা পহাতব্বাসৰা
১৭. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা দস্সনা পহাতব্বা? ইধ, ভিক্খৰে , অস্সুতৰা পুথুজ্জনো – অরিযানং অদস্সাৰী অরিযধম্মস্স অকোৰিদো অরিযধম্মে অৰিনীতো, সপ্পুরিসানং অদস্সাৰী সপ্পুরিসধম্মস্স অকোৰিদো সপ্পুরিসধম্মে অৰিনীতো – মনসিকরণীযে ধম্মে নপ্পজানাতি, অমনসিকরণীযে ধম্মে নপ্পজানাতি। সো মনসিকরণীযে ধম্মে অপ্পজানন্তো অমনসিকরণীযে ধম্মে অপ্পজানন্তো, যে ধম্মা ন মনসিকরণীযা, তে ধম্মে মনসি করোতি, যে ধম্মা মনসিকরণীযা তে ধম্মে ন মনসি করোতি।
‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, ধম্মা ন মনসিকরণীযা যে ধম্মে মনসি করোতি? যস্স, ভিক্খৰে, ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্নো ৰা কামাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা কামাসৰো পৰড্ঢতি; অনুপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো পৰড্ঢতি; অনুপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো পৰড্ঢতি – ইমে ধম্মা ন মনসিকরণীযা যে ধম্মে মনসি করোতি।
‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, ধম্মা মনসিকরণীযা যে ধম্মে ন মনসি করোতি? যস্স, ভিক্খৰে, ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্নো ৰা কামাসৰো ন উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা কামাসৰো পহীযতি; অনুপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো ন উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো পহীযতি; অনুপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো ন উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো পহীযতি – ইমে ধম্মা মনসিকরণীযা যে ধম্মে ন মনসি করোতি।
‘‘তস্স অমনসিকরণীযানং ধম্মানং মনসিকারা মনসিকরণীযানং ধম্মানং অমনসিকারা অনুপ্পন্না চেৰ আসৰা উপ্পজ্জন্তি উপ্পন্না চ আসৰাপৰড্ঢন্তি।
১৮. ‘‘সো এৰং অযোনিসো মনসি করোতি – ‘অহোসিং নু খো অহং অতীতমদ্ধানং? ন নু খো অহোসিং অতীতমদ্ধানং? কিং নু খো অহোসিং অতীতমদ্ধানং? কথং নু খো অহোসিং অতীতমদ্ধানং? কিং হুত্ৰা কিং অহোসিং নু খো অহং অতীতমদ্ধানং? ভৰিস্সামি নু খো অহং অনাগতমদ্ধানং? ন নু খো ভৰিস্সামি অনাগতমদ্ধানং? কিং নু খো ভৰিস্সামি অনাগতমদ্ধানং? কথং নু খো ভৰিস্সামি অনাগতমদ্ধানং? কিং হুত্ৰা কিং ভৰিস্সামি নু খো অহং অনাগতমদ্ধান’ন্তি? এতরহি ৰা পচ্চুপ্পন্নমদ্ধানং [পচ্চুপ্পন্নমদ্ধানং আরব্ভ (স্যা॰)] অজ্ঝত্তং কথংকথী হোতি – ‘অহং নু খোস্মি? নো নু খোস্মি? কিং নু খোস্মি? কথং নু খোস্মি? অযং নু খো সত্তো কুতো আগতো? সো কুহিং গামী ভৰিস্সতী’তি?
১৯. ‘‘তস্স এৰং অযোনিসো মনসিকরোতো ছন্নং দিট্ঠীনং অঞ্ঞতরা দিট্ঠি উপ্পজ্জতি। ‘অত্থি মে অত্তা’তি ৰা অস্স [ৰাস্স (সী॰ স্যা॰ পী॰)] সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি; ‘নত্থি মে অত্তা’তি ৰা অস্স সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি; ‘অত্তনাৰ অত্তানং সঞ্জানামী’তি ৰা অস্স সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি; ‘অত্তনাৰ অনত্তানং সঞ্জানামী’তি ৰা অস্স সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি; ‘অনত্তনাৰ অত্তানং সঞ্জানামী’তি ৰা অস্স সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি; অথ ৰা পনস্স এৰং দিট্ঠি হোতি – ‘যো মে অযং অত্তা ৰদো ৰেদেয্যো তত্র তত্র কল্যাণপাপকানং কম্মানং ৰিপাকং পটিসংৰেদেতি সো খো পন মে অযং অত্তা নিচ্চো ধুৰো সস্সতো অৰিপরিণামধম্মো সস্সতিসমং তথেৰ ঠস্সতী’তি। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে , দিট্ঠিগতং দিট্ঠিগহনং দিট্ঠিকন্তারং দিট্ঠিৰিসূকং দিট্ঠিৰিপ্ফন্দিতং দিট্ঠিসংযোজনং। দিট্ঠিসংযোজনসংযুত্তো, ভিক্খৰে, অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ন পরিমুচ্চতি জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি; ‘ন পরিমুচ্চতি দুক্খস্মা’তি ৰদামি।
২০. ‘‘সুতৰা চ খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো – অরিযানং দস্সাৰী অরিযধম্মস্স কোৰিদো অরিযধম্মে সুৰিনীতো, সপ্পুরিসানং দস্সাৰী সপ্পুরিসধম্মস্স কোৰিদো সপ্পুরিসধম্মে সুৰিনীতো – মনসিকরণীযে ধম্মে পজানাতি অমনসিকরণীযে ধম্মে পজানাতি। সো মনসিকরণীযে ধম্মে পজানন্তো অমনসিকরণীযে ধম্মে পজানন্তো যে ধম্মা ন মনসিকরণীযা তে ধম্মে ন মনসি করোতি, যে ধম্মা মনসিকরণীযা তে ধম্মে মনসি করোতি।
‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, ধম্মা ন মনসিকরণীযা যে ধম্মে ন মনসি করোতি? যস্স, ভিক্খৰে, ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্নো ৰা কামাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা কামাসৰো পৰড্ঢতি; অনুপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো পৰড্ঢতি; অনুপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো পৰড্ঢতি – ইমে ধম্মা ন মনসিকরণীযা, যে ধম্মে ন মনসি করোতি।
‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, ধম্মা মনসিকরণীযা যে ধম্মে মনসি করোতি? যস্স, ভিক্খৰে, ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্নো ৰা কামাসৰো ন উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা কামাসৰো পহীযতি; অনুপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো ন উপ্পজ্জতি , উপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো পহীযতি; অনুপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো ন উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো পহীযতি – ইমে ধম্মা মনসিকরণীযা যে ধম্মে মনসি করোতি।
‘‘তস্স অমনসিকরণীযানং ধম্মানং অমনসিকারা মনসিকরণীযানং ধম্মানং মনসিকারা অনুপ্পন্না চেৰ আসৰা ন উপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ আসৰা পহীযন্তি।
২১. ‘‘সো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যোনিসো মনসি করোতি, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যোনিসো মনসি করোতি, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যোনিসো মনসি করোতি, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যোনিসো মনসি করোতি। তস্স এৰং যোনিসো মনসিকরোতো তীণি সংযোজনানি পহীযন্তি – সক্কাযদিট্ঠি, ৰিচিকিচ্ছা, সীলব্বতপরামাসো। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা দস্সনা পহাতব্বা।
সংৰরা পহাতব্বাসৰা
২২. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা সংৰরা পহাতব্বা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো চক্খুন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি। যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে, চক্খুন্দ্রিযসংৰরং অসংৰুতস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, চক্খুন্দ্রিযসংৰরং সংৰুতস্স ৰিহরতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। পটিসঙ্খা যোনিসো সোতিন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি…পে॰… ঘানিন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি…পে॰… জিৰ্হিন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি…পে॰… কাযিন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি…পে॰… মনিন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি। যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে , মনিন্দ্রিযসংৰরং অসংৰুতস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, মনিন্দ্রিযসংৰরং সংৰুতস্স ৰিহরতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি।
‘‘যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে, সংৰরং অসংৰুতস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা , সংৰরং সংৰুতস্স ৰিহরতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা সংৰরা পহাতব্বা।
পটিসেৰনা পহাতব্বাসৰা
২৩. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা পটিসেৰনা পহাতব্বা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো চীৰরং পটিসেৰতি – ‘যাৰদেৰ সীতস্স পটিঘাতায, উণ্হস্স পটিঘাতায, ডংসমকসৰাতাতপসরীংসপ- [সিরিংসপ (সী॰ স্যা॰ পী॰)] সম্ফস্সানং পটিঘাতায, যাৰদেৰ হিরিকোপীনপ্পটিচ্ছাদনত্থং’।
‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো পিণ্ডপাতং পটিসেৰতি – ‘নেৰ দৰায, ন মদায, ন মণ্ডনায, ন ৰিভূসনায, যাৰদেৰ ইমস্স কাযস্স ঠিতিযা যাপনায, ৰিহিংসূপরতিযা, ব্রহ্মচরিযানুগ্গহায, ইতি পুরাণঞ্চ ৰেদনং পটিহঙ্খামি নৰঞ্চ ৰেদনং ন উপ্পাদেস্সামি, যাত্রা চ মে ভৰিস্সতি অনৰজ্জতা চ ফাসুৰিহারো চ’ [চাতি (সী॰)]।
‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো সেনাসনং পটিসেৰতি – ‘যাৰদেৰ সীতস্স পটিঘাতায, উণ্হস্স পটিঘাতায, ডংসমকসৰাতাতপসরীংসপসম্ফস্সানং পটিঘাতায, যাৰদেৰ উতুপরিস্সযৰিনোদনপটিসল্লানারামত্থং’।
‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পটিসেৰতি – ‘যাৰদেৰ উপ্পন্নানং ৰেয্যাবাধিকানং ৰেদনানং পটিঘাতায, অব্যাবজ্ঝপরমতায’[অব্যাপজ্ঝপরমতায (সী॰ স্যা॰ পী॰), অব্যাপজ্জপরমতায (ক॰)]।
‘‘যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে, অপ্পটিসেৰতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, পটিসেৰতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা পটিসেৰনা পহাতব্বা।
অধিৰাসনা পহাতব্বাসৰা
২৪. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা অধিৰাসনা পহাতব্বা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো খমো হোতি সীতস্স উণ্হস্স, জিঘচ্ছায পিপাসায। ডংসমকসৰাতাতপসরীংসপসম্ফস্সানং, দুরুত্তানং দুরাগতানং ৰচনপথানং, উপ্পন্নানং সারীরিকানং ৰেদনানং দুক্খানং তিব্বানং [তিপ্পানং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] খরানং কটুকানং অসাতানং অমনাপানং পাণহরানং অধিৰাসকজাতিকো হোতি।
‘‘যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে, অনধিৰাসযতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, অধিৰাসযতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা অধিৰাসনা পহাতব্বা।
পরিৰজ্জনা পহাতব্বাসৰা
২৫. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা পরিৰজ্জনা পহাতব্বা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো চণ্ডং হত্থিং পরিৰজ্জেতি, চণ্ডং অস্সং পরিৰজ্জেতি, চণ্ডং গোণং পরিৰজ্জেতি, চণ্ডং কুক্কুরং পরিৰজ্জেতি, অহিং খাণুং কণ্টকট্ঠানং সোব্ভং পপাতং চন্দনিকং ওল়িগল্লং। যথারূপে অনাসনে নিসিন্নং যথারূপে অগোচরে চরন্তং যথারূপে পাপকে মিত্তে ভজন্তং ৰিঞ্ঞূ সব্রহ্মচারী পাপকেসু ঠানেসু ওকপ্পেয্যুং, সো তঞ্চ অনাসনং তঞ্চ অগোচরং তে চ পাপকে মিত্তে পটিসঙ্খা যোনিসো পরিৰজ্জেতি।
‘‘যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে, অপরিৰজ্জযতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, পরিৰজ্জযতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা পরিৰজ্জনা পহাতব্বা।
ৰিনোদনা পহাতব্বাসৰা
২৬. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা ৰিনোদনা পহাতব্বা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো উপ্পন্নং কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতি পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি, উপ্পন্নং ব্যাপাদৰিতক্কং…পে॰… উপ্পন্নং ৰিহিংসাৰিতক্কং…পে॰… উপ্পন্নুপ্পন্নে পাপকে অকুসলে ধম্মে নাধিৰাসেতি পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি।
‘‘যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে, অৰিনোদযতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, ৰিনোদযতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা ৰিনোদনা পহাতব্বা।
ভাৰনা পহাতব্বাসৰা
২৭. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা ভাৰনা পহাতব্বা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতং ৰিরাগনিস্সিতং নিরোধনিস্সিতং ৰোস্সগ্গপরিণামিং; পটিসঙ্খা যোনিসো ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি…পে॰… ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতং ৰিরাগনিস্সিতং নিরোধনিস্সিতং ৰোস্সগ্গপরিণামিং।
‘‘যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে , অভাৰযতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, ভাৰযতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা ভাৰনা পহাতব্বা।
২৮. ‘‘যতো খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো যে আসৰা দস্সনা পহাতব্বা তে দস্সনা পহীনা হোন্তি, যে আসৰা সংৰরা পহাতব্বা তে সংৰরা পহীনা হোন্তি, যে আসৰা পটিসেৰনা পহাতব্বা তে পটিসেৰনা পহীনা হোন্তি, যে আসৰা অধিৰাসনা পহাতব্বা তে অধিৰাসনা পহীনা হোন্তি, যে আসৰা পরিৰজ্জনা পহাতব্বা তে পরিৰজ্জনা পহীনা হোন্তি, যে আসৰা ৰিনোদনা পহাতব্বা তে ৰিনোদনা পহীনা হোন্তি, যে আসৰা ভাৰনা পহাতব্বা তে ভাৰনা পহীনা হোন্তি; অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘ভিক্খু সব্বাসৰসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি, অচ্ছেচ্ছি [অচ্ছেজ্জি (ক॰)] তণ্হং, ৰিৰত্তযি [ৰাৰত্তযি (সী॰ পী॰)] সংযোজনং, সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্সা’’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
সব্বাসৰসুত্তং নিট্ঠিতং দুতিযং।
৩. ধম্মদাযাদসুত্তং
২৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘ধম্মদাযাদা মে, ভিক্খৰে, ভৰথ, মা আমিসদাযাদা। অত্থি মে তুম্হেসু অনুকম্পা – ‘কিন্তি মে সাৰকা ধম্মদাযাদা ভৰেয্যুং, নো আমিসদাযাদা’তি। তুম্হে চ মে, ভিক্খৰে, আমিসদাযাদা ভৰেয্যাথ নো ধম্মদাযাদা, তুম্হেপি তেন আদিযা [আদিস্সা (সী॰ স্যা॰ পী॰)]ভৰেয্যাথ – ‘আমিসদাযাদা সত্থুসাৰকা ৰিহরন্তি, নো ধম্মদাযাদা’তি; অহম্পি তেন আদিযো ভৰেয্যং – ‘আমিসদাযাদা সত্থুসাৰকা ৰিহরন্তি, নো ধম্মদাযাদা’তি। তুম্হে চ মে, ভিক্খৰে, ধম্মদাযাদা ভৰেয্যাথ, নো আমিসদাযাদা, তুম্হেপি তেন ন আদিযা ভৰেয্যাথ – ‘ধম্মদাযাদা সত্থুসাৰকা ৰিহরন্তি, নো আমিসদাযাদা’তি; অহম্পি তেন ন আদিযো ভৰেয্যং – ‘ধম্মদাযাদা সত্থুসাৰকা ৰিহরন্তি, নো আমিসদাযাদা’তি। তস্মাতিহ মে, ভিক্খৰে, ধম্মদাযাদা ভৰথ, মা আমিসদাযাদা। অত্থি মে তুম্হেসু অনুকম্পা – ‘কিন্তি মে সাৰকা ধম্মদাযাদা ভৰেয্যুং, নো আমিসদাযাদা’তি।
৩০. ‘‘ইধাহং, ভিক্খৰে, ভুত্তাৰী অস্সং পৰারিতো পরিপুণ্ণো পরিযোসিতো সুহিতো যাৰদত্থো; সিযা চ মে পিণ্ডপাতো অতিরেকধম্মো ছড্ডনীযধম্মো [ছড্ডিযধম্মো (সী॰ স্যা॰ পী॰)]। অথ দ্ৰে ভিক্খূ আগচ্ছেয্যুং জিঘচ্ছাদুব্বল্য- [জিঘচ্ছাদুব্বল্ল (সী॰ পী॰)] পরেতা । ত্যাহং এৰং ৰদেয্যং – ‘অহং খোম্হি, ভিক্খৰে, ভুত্তাৰী পৰারিতো পরিপুণ্ণো পরিযোসিতো সুহিতো যাৰদত্থো; অত্থি চ মে অযং পিণ্ডপাতো অতিরেকধম্মো ছড্ডনীযধম্মো। সচে আকঙ্খথ, ভুঞ্জথ, নো চে তুম্হে ভুঞ্জিস্সথ [সচে তুম্হে ন ভুঞ্জিস্সথ (সী॰ স্যা॰ পী॰)], ইদানাহং অপ্পহরিতে ৰা ছড্ডেস্সামি, অপ্পাণকে ৰা উদকে ওপিলাপেস্সামী’তি। তত্রেকস্স ভিক্খুনো এৰমস্স – ‘ভগৰা খো ভুত্তাৰী পৰারিতো পরিপুণ্ণো পরিযোসিতো সুহিতো যাৰদত্থো; অত্থি চাযং ভগৰতো পিণ্ডপাতো অতিরেকধম্মো ছড্ডনীযধম্মো। সচে মযং ন ভুঞ্জিস্সাম, ইদানি ভগৰা অপ্পহরিতে ৰা ছড্ডেস্সতি, অপ্পাণকে ৰা উদকে ওপিলাপেস্সতি’ । ৰুত্তং খো পনেতং ভগৰতা – ‘ধম্মদাযাদা মে, ভিক্খৰে, ভৰথ, মা আমিসদাযাদা’তি। আমিসঞ্ঞতরং খো পনেতং, যদিদং পিণ্ডপাতো। যংনূনাহং ইমং পিণ্ডপাতং অভুঞ্জিত্ৰা ইমিনাৰ জিঘচ্ছাদুব্বল্যেন এৰং ইমং রত্তিন্দিৰং [রত্তিদিৰং (ক॰)] ৰীতিনামেয্য’’ন্তি। সো তং পিণ্ডপাতং অভুঞ্জিত্ৰা তেনেৰ জিঘচ্ছাদুব্বল্যেন এৰং তং রত্তিন্দিৰং ৰীতিনামেয্য। অথ দুতিযস্স ভিক্খুনো এৰমস্স – ‘ভগৰা খো ভুত্তাৰী পৰারিতো পরিপুণ্ণো পরিযোসিতো সুহিতো যাৰদত্থো; অত্থি চাযং ভগৰতো পিণ্ডপাতো অতিরেকধম্মো ছড্ডনীযধম্মো। সচে মযং ন ভুঞ্জিস্সাম, ইদানি ভগৰা অপ্পহরিতে ৰা ছড্ডেস্সতি, অপ্পাণকে ৰা উদকে ওপিলাপেস্সতি। যংনূনাহং ইমং পিণ্ডপাতং ভুঞ্জিত্ৰা জিঘচ্ছাদুব্বল্যং পটিৰিনোদেত্ৰা[পটিৰিনেত্ৰা (সী॰ স্যা॰ পী॰)] এৰং ইমং রত্তিন্দিৰং ৰীতিনামেয্য’ন্তি। সো তং পিণ্ডপাতং ভুঞ্জিত্ৰা জিঘচ্ছাদুব্বল্যং পটিৰিনোদেত্ৰা এৰং তং রত্তিন্দিৰং ৰীতিনামেয্য। কিঞ্চাপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু তং পিণ্ডপাতং ভুঞ্জিত্ৰা জিঘচ্ছাদুব্বল্যং পটিৰিনোদেত্ৰা এৰং তং রত্তিন্দিৰং ৰীতিনামেয্য, অথ খো অসুযেৰ মে পুরিমো ভিক্খু পুজ্জতরো চ পাসংসতরো চ। তং কিস্স হেতু? তঞ্হি তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো দীঘরত্তং অপ্পিচ্ছতায সন্তুট্ঠিযা সল্লেখায সুভরতায ৰীরিযারম্ভায সংৰত্তিস্সতি। তস্মাতিহ মে, ভিক্খৰে, ধম্মদাযাদা ভৰথ, মা আমিসদাযাদা। অত্থি মে তুম্হেসু অনুকম্পা – ‘কিন্তি মে সাৰকা ধম্মদাযাদা ভৰেয্যুং, নো আমিসদাযাদা’’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। ইদং ৰত্ৰান [ৰত্ৰা (সী॰ পী॰) এৰমীদিসেসু ঠানেসু] সুগতো উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পাৰিসি।
৩১. তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি। ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –
‘‘কিত্তাৰতা নু খো, আৰুসো, সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তি, কিত্তাৰতা চ পন সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকমনুসিক্খন্তী’’তি? ‘‘দূরতোপি খো মযং, আৰুসো, আগচ্ছাম আযস্মতো সারিপুত্তস্স সন্তিকে এতস্স ভাসিতস্স অত্থমঞ্ঞাতুং। সাধু ৰতাযস্মন্তংযেৰ সারিপুত্তং পটিভাতু এতস্স ভাসিতস্স অত্থো; আযস্মতো সারিপুত্তস্স সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি। ‘‘তেন হাৰুসো, সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –
‘‘কিত্তাৰতা নু খো, আৰুসো, সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তি? ইধাৰুসো, সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তি, যেসঞ্চ ধম্মানং সত্থা পহানমাহ, তে চ ধম্মে নপ্পজহন্তি, বাহুলিকা [বাহুল্লিকা (স্যা॰)] চ হোন্তি, সাথলিকা, ওক্কমনে পুব্বঙ্গমা, পৰিৰেকে নিক্খিত্তধুরা। তত্রাৰুসো, থেরা ভিক্খূ তীহি ঠানেহি গারয্হা ভৰন্তি। ‘সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তী’তি – ইমিনা পঠমেন ঠানেন থেরা ভিক্খূ গারয্হা ভৰন্তি। ‘যেসঞ্চ ধম্মানং সত্থা পহানমাহ তে চ ধম্মে নপ্পজহন্তী’তি – ইমিনা দুতিযেন ঠানেন থেরা ভিক্খূ গারয্হা ভৰন্তি। ‘বাহুলিকা চ, সাথলিকা, ওক্কমনে পুব্বঙ্গমা, পৰিৰেকে নিক্খিত্তধুরা’তি – ইমিনা ততিযেন ঠানেন থেরা ভিক্খূ গারয্হা ভৰন্তি। থেরা, আৰুসো, ভিক্খূ ইমেহি তীহি ঠানেহি গারয্হা ভৰন্তি। তত্রাৰুসো, মজ্ঝিমা ভিক্খূ…পে॰… নৰা ভিক্খূ তীহি ঠানেহি গারয্হা ভৰন্তি। ‘সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তী’তি – ইমিনা পঠমেন ঠানেন নৰা ভিক্খূ গারয্হা ভৰন্তি। ‘যেসঞ্চ ধম্মানং সত্থা পহানমাহ তে চ ধম্মে নপ্পজহন্তী’তি – ইমিনা দুতিযেন ঠানেন নৰা ভিক্খূ গারয্হা ভৰন্তি। ‘বাহুলিকা চ হোন্তি, সাথলিকা, ওক্কমনে পুব্বঙ্গমা, পৰিৰেকে নিক্খিত্তধুরা’তি – ইমিনা ততিযেন ঠানেন নৰা ভিক্খূ গারয্হা ভৰন্তি। নৰা, আৰুসো, ভিক্খূ ইমেহি তীহি ঠানেহি গারয্হা ভৰন্তি। এত্তাৰতা খো, আৰুসো, সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তি।
৩২. ‘‘কিত্তাৰতা চ, পনাৰুসো, সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকমনুসিক্খন্তি ? ইধাৰুসো, সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকমনুসিক্খন্তি – যেসঞ্চ ধম্মানং সত্থা পহানমাহ তে চ ধম্মে পজহন্তি; ন চ বাহুলিকা হোন্তি, ন সাথলিকা ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা। তত্রাৰুসো, থেরা ভিক্খূ তীহি ঠানেহি পাসংসা ভৰন্তি। ‘সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকমনুসিক্খন্তী’তি – ইমিনা পঠমেন ঠানেন থেরা ভিক্খূ পাসংসা ভৰন্তি। ‘যেসঞ্চ ধম্মানং সত্থা পহানমাহ তে চ ধম্মে পজহন্তী’তি – ইমিনা দুতিযেন ঠানেন থেরা ভিক্খূ পাসংসা ভৰন্তি। ‘ন চ বাহুলিকা, ন সাথলিকা ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা’তি – ইমিনা ততিযেন ঠানেন থেরা ভিক্খূ পাসংসা ভৰন্তি। থেরা, আৰুসো, ভিক্খূ ইমেহি তীহি ঠানেহি পাসংসা ভৰন্তি । তত্রাৰুসো, মজ্ঝিমা ভিক্খূ…পে॰… নৰা ভিক্খূ তীহি ঠানেহি পাসংসা ভৰন্তি। ‘সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকমনুসিক্খন্তী’তি – ইমিনা পঠমেন ঠানেন নৰা ভিক্খূ পাসংসা ভৰন্তি। ‘যেসঞ্চ ধম্মানং সত্থা পহানমাহ তে চ ধম্মে পজহন্তী’তি – ইমিনা দুতিযেন ঠানেন নৰা ভিক্খূ পাসংসা ভৰন্তি। ‘ন চ বাহুলিকা, ন সাথলিকা ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা’তি – ইমিনা ততিযেন ঠানেন নৰা ভিক্খূ পাসংসা ভৰন্তি। নৰা, আৰুসো, ভিক্খূ ইমেহি তীহি ঠানেহি পাসংসা ভৰন্তি। এত্তাৰতা খো, আৰুসো, সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকমনুসিক্খন্তি।
৩৩. ‘‘তত্রাৰুসো, লোভো চ পাপকো দোসো চ পাপকো। লোভস্স চ পহানায দোসস্স চ পহানায অত্থি মজ্ঝিমা পটিপদা চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি। কতমা চ সা, আৰুসো, মজ্ঝিমা পটিপদা চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং [সেয্যথীদং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] – সম্মাদিট্ঠি সম্মাসঙ্কপ্পো সম্মাৰাচা সম্মাকম্মন্তো সম্মাআজীৰো সম্মাৰাযামো সম্মাসতি সম্মাসমাধি। অযং খো সা, আৰুসো, মজ্ঝিমা পটিপদা চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি।
‘‘তত্রাৰুসো, কোধো চ পাপকো উপনাহো চ পাপকো…পে॰… মক্খো চ পাপকো পল়াসো চ পাপকো, ইস্সা চ পাপিকা মচ্ছেরঞ্চ পাপকং, মাযা চ পাপিকা সাঠেয্যঞ্চ পাপকং, থম্ভো চ পাপকো সারম্ভো চ পাপকো, মানো চ পাপকো অতিমানো চ পাপকো, মদো চ পাপকো পমাদো চ পাপকো। মদস্স চ পহানায পমাদস্স চ পহানায অত্থি মজ্ঝিমা পটিপদা চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি। কতমা চ সা, আৰুসো, মজ্ঝিমা পটিপদা চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি সম্মাসঙ্কপ্পো সম্মাৰাচা সম্মাকম্মন্তো সম্মাআজীৰো সম্মাৰাযামো সম্মাসতি সম্মাসমাধি। অযং খো সা, আৰুসো, মজ্ঝিমাপটিপদা চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততী’’তি।
ইদমৰোচাযস্মা সারিপুত্তো। অত্তমনা তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
ধম্মদাযাদসুত্তং নিট্ঠিতং ততিযং।
৪. ভযভেরৰসুত্তং
৩৪. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। অথ খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি। সম্মোদনীযং কথং সারণীযং [সারাণীযং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যেমে, ভো গোতম, কুলপুত্তা ভৰন্তং গোতমং উদ্দিস্স সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা, ভৰং তেসং গোতমো পুব্বঙ্গমো, ভৰং তেসং গোতমো বহুকারো, ভৰং তেসং গোতমো সমাদপেতা [সমাদাপেতা (?)]; ভোতো চ পন গোতমস্স সা জনতা দিট্ঠানুগতিং আপজ্জতী’’তি। ‘‘এৰমেতং, ব্রাহ্মণ, এৰমেতং, ব্রাহ্মণ! যে তে, ব্রাহ্মণ, কুলপুত্তা মমং উদ্দিস্স সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা, অহং তেসং পুব্বঙ্গমো, অহং তেসং বহুকারো, অহং তেসং সমাদপেতা; মম চ পন সা জনতা দিট্ঠানুগতিং আপজ্জতী’’তি। ‘‘দুরভিসম্ভৰানি হি খো, ভো গোতম, অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি, দুক্করং পৰিৰেকং, দুরভিরমং একত্তে, হরন্তি মঞ্ঞে মনো ৰনানি সমাধিং অলভমানস্স ভিক্খুনো’’তি । ‘‘এৰমেতং, ব্রাহ্মণ, এৰমেতং, ব্রাহ্মণ! দুরভিসম্ভৰানি হি খো, ব্রাহ্মণ, অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি, দুক্করং পৰিৰেকং, দুরভিরমং একত্তে, হরন্তি মঞ্ঞে মনো ৰনানি সমাধিং অলভমানস্স ভিক্খুনো’’তি।
৩৫. ‘‘ময্হম্পি খো, ব্রাহ্মণ, পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো এতদহোসি – ‘দুরভিসম্ভৰানি হি খো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি, দুক্করং পৰিৰেকং, দুরভিরমং একত্তে, হরন্তি মঞ্ঞে মনো ৰনানি সমাধিং অলভমানস্স ভিক্খুনো’তি। তস্স ময্হং ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা অপরিসুদ্ধকাযকম্মন্তা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, অপরিসুদ্ধকাযকম্মন্তসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং অপরিসুদ্ধকাযকম্মন্তো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; পরিসুদ্ধকাযকম্মন্তোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা পরিসুদ্ধকাযকম্মন্তা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, পরিসুদ্ধকাযকম্মতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৩৬. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা অপরিসুদ্ধৰচীকম্মন্তা…পে॰… অপরিসুদ্ধমনোকম্মন্তা …পে॰… অপরিসুদ্ধাজীৰা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, অপরিসুদ্ধাজীৰসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং অপরিসুদ্ধাজীৰো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; পরিসুদ্ধাজীৰোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা পরিসুদ্ধাজীৰা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, পরিসুদ্ধাজীৰতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৩৭. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা অভিজ্ঝালূ কামেসু তিব্বসারাগা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, অভিজ্ঝালুকামেসুতিব্বসারাগসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং অভিজ্ঝালু কামেসু তিব্বসারাগো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; অনভিজ্ঝালূহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা অনভিজ্ঝালূ অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি , তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, অনভিজ্ঝালুতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৩৮. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ব্যাপন্নচিত্তা পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, ব্যাপন্নচিত্তপদুট্ঠমনসঙ্কপ্পসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং ব্যাপন্নচিত্তো পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; মেত্তচিত্তোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা মেত্তচিত্তা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, মেত্তচিত্ততং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৩৯. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা থীনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, থীনমিদ্ধপরিযুট্ঠানসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং থীনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; ৰিগতথীনমিদ্ধোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা ৰিগতথীনমিদ্ধা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, ৰিগতথীনমিদ্ধতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪০. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা উদ্ধতা অৰূপসন্তচিত্তা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, উদ্ধতঅৰূপসন্তচিত্তসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং উদ্ধতো অৰূপসন্তচিত্তো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; ৰূপসন্তচিত্তোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা ৰূপসন্তচিত্তা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, ৰূপসন্তচিত্ততং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪১. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা কঙ্খী ৰিচিকিচ্ছী অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, কঙ্খিৰিচিকিচ্ছিসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং কঙ্খী ৰিচিকিচ্ছী অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; তিণ্ণৰিচিকিচ্ছোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা তিণ্ণৰিচিকিচ্ছা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, তিণ্ণৰিচিকিচ্ছতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪২. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা অত্তুক্কংসকা পরৰম্ভী অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, অত্তুক্কংসনপরৰম্ভনসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি । ন খো পনাহং অত্তুক্কংসকো পরৰম্ভী অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি ; অনত্তুক্কংসকো অপরৰম্ভীহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা অনত্তুক্কংসকা অপরৰম্ভী অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, অনত্তুক্কংসকতং অপরৰম্ভিতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪৩. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ছম্ভী ভীরুকজাতিকা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, ছম্ভিভীরুকজাতিকসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং ছম্ভী ভীরুকজাতিকো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; ৰিগতলোমহংসোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা ৰিগতলোমহংসা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, ৰিগতলোমহংসতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪৪. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা লাভসক্কারসিলোকং নিকামযমানা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, লাভসক্কারসিলোকনিকামন [নিকামযমান (সী॰ স্যা॰)] সন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং লাভসক্কারসিলোকং নিকামযমানো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; অপ্পিচ্ছোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা অপ্পিচ্ছা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, অপ্পিচ্ছতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪৫. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা কুসীতা হীনৰীরিযা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি , কুসীতহীনৰীরিযসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং কুসীতো হীনৰীরিযো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; আরদ্ধৰীরিযোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা আরদ্ধৰীরিযা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, আরদ্ধৰীরিযতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪৬. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা মুট্ঠস্সতী অসম্পজানা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, মুট্ঠস্সতিঅসম্পজানসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং মুট্ঠস্সতি অসম্পজানো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; উপট্ঠিতস্সতিহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা উপট্ঠিতস্সতী অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, উপট্ঠিতস্সতিতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪৭. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা অসমাহিতা ৰিব্ভন্তচিত্তা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, অসমাহিতৰিব্ভন্তচিত্তসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং অসমাহিতো ৰিব্ভন্তচিত্তো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; সমাধিসম্পন্নোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা সমাধিসম্পন্না অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, সমাধিসম্পদং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪৮. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা দুপ্পঞ্ঞা এল়মূগা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, দুপ্পঞ্ঞএল়মূগসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং দুপ্পঞ্ঞো এল়মূগোঅরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; পঞ্ঞাসম্পন্নোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা পঞ্ঞাসম্পন্না অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, পঞ্ঞাসম্পদং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
সোল়সপরিযাযং নিট্ঠিতং।
৪৯. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যংনূনাহং যা তা রত্তিযো অভিঞ্ঞাতা অভিলক্খিতা – চাতুদ্দসী পঞ্চদসী অট্ঠমী চ পক্খস্স – তথারূপাসু রত্তীসু যানি তানি আরামচেতিযানি ৰনচেতিযানি রুক্খচেতিযানি ভিংসনকানি সলোমহংসানি তথারূপেসু সেনাসনেসু ৰিহরেয্যং অপ্পেৰ নামাহং ভযভেরৰং পস্সেয্য’ন্তি। সো খো অহং, ব্রাহ্মণ, অপরেন সমযেন যা তা রত্তিযো অভিঞ্ঞাতা অভিলক্খিতা – চাতুদ্দসী পঞ্চদসী অট্ঠমী চ পক্খস্স – তথারূপাসু রত্তীসু যানি তানি আরামচেতিযানি ৰনচেতিযানি রুক্খচেতিযানি ভিংসনকানি সলোমহংসানি তথারূপেসু সেনাসনেসু ৰিহরামি। তত্থ চ মে, ব্রাহ্মণ, ৰিহরতো মগো ৰা আগচ্ছতি, মোরো ৰা কট্ঠং পাতেতি, ৰাতো ৰা পণ্ণকসটং [পণ্ণসটং (সী॰ পী॰)] এরেতি; তস্স ময্হং ব্রাহ্মণ এতদহোসি [তস্স ময্হং এৰং হোতি (সী॰ স্যা॰)] – ‘এতং নূন তং ভযভেরৰং আগচ্ছতী’তি। তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘কিং নু খো অহং অঞ্ঞদত্থু ভযপটিকঙ্খী [ভযপাটিকঙ্খী (সী॰)] ৰিহরামি? যংনূনাহং যথাভূতং যথাভূতস্স [যথাভূতস্স যথাভূতস্স (সী॰ স্যা॰)] মে তং ভযভেরৰং আগচ্ছতি, তথাভূতং তথাভূতোৰ [যথাভূতো যথাভূতোৰ (সী॰ স্যা॰)] তং ভযভেরৰং পটিৰিনেয্য’ন্তি। তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, চঙ্কমন্তস্স তং ভযভেরৰং আগচ্ছতি। সো খো অহং, ব্রাহ্মণ, নেৰ তাৰ তিট্ঠামি ন নিসীদামি ন নিপজ্জামি, যাৰ চঙ্কমন্তোৰ তং ভযভেরৰং পটিৰিনেমি। তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, ঠিতস্স তং ভযভেরৰং আগচ্ছতি। সো খো অহং, ব্রাহ্মণ, নেৰ তাৰ চঙ্কমামি ন নিসীদামি ন নিপজ্জামি। যাৰ ঠিতোৰ তং ভযভেরৰং পটিৰিনেমি। তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, নিসিন্নস্স তং ভযভেরৰং আগচ্ছতি। সো খো অহং, ব্রাহ্মণ, নেৰ তাৰ নিপজ্জামি ন তিট্ঠামি ন চঙ্কমামি, যাৰ নিসিন্নোৰ তং ভযভেরৰং পটিৰিনেমি। তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, নিপন্নস্স তং ভযভেরৰং আগচ্ছতি। সো খো অহং, ব্রাহ্মণ, নেৰ তাৰ নিসীদামি ন তিট্ঠামি ন চঙ্কমামি, যাৰ নিপন্নোৰ তং ভযভেরৰং পটিৰিনেমি।
৫০. ‘‘সন্তি খো পন, ব্রাহ্মণ, একে সমণব্রাহ্মণা রত্তিংযেৰ সমানং দিৰাতি সঞ্জানন্তি, দিৰাযেৰ সমানং রত্তীতি সঞ্জানন্তি। ইদমহং তেসং সমণব্রাহ্মণানং সম্মোহৰিহারস্মিং ৰদামি। অহং খো পন, ব্রাহ্মণ, রত্তিংযেৰ সমানং রত্তীতি সঞ্জানামি, দিৰাযেৰ সমানং দিৰাতি সঞ্জানামি। যং খো তং, ব্রাহ্মণ, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘অসম্মোহধম্মো সত্তো লোকে উপ্পন্নো বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’ন্তি, মমেৰ তং সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘অসম্মোহধম্মো সত্তো লোকে উপ্পন্নো বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’ন্তি।
৫১. ‘‘আরদ্ধং খো পন মে, ব্রাহ্মণ, ৰীরিযং অহোসি অসল্লীনং, উপট্ঠিতা সতি অসম্মুট্ঠা [অপ্পম্মুট্ঠা (স্যা॰)], পস্সদ্ধো কাযো অসারদ্ধো, সমাহিতং চিত্তং একগ্গং। সো খো অহং, ব্রাহ্মণ, ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং। ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং। পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহাসিং, সতো চ সম্পজানো সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেসিং; যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং। সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং।
৫২. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং। সো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরামি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তালীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি জাতিসহস্সম্পি জাতিসতসহস্সম্পি অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে – ‘অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নো’তি। ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরামি। অযং খো মে, ব্রাহ্মণ, রত্তিযা পঠমে যামে পঠমা ৰিজ্জা অধিগতা, অৰিজ্জা ৰিহতা ৰিজ্জা উপ্পন্না, তমো ৰিহতো আলোকো উপ্পন্নো, যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো।
৫৩. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে সত্তানং চুতূপপাতঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং। সো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সামি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানামি – ‘ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা; তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না। ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকাসম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা; তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’তি। ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সামি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানামি। অযং খো মে, ব্রাহ্মণ, রত্তিযা মজ্ঝিমে যামে দুতিযা ৰিজ্জা অধিগতা, অৰিজ্জা ৰিহতা ৰিজ্জা উপ্পন্না, তমো ৰিহতো আলোকো উপ্পন্নো, যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো।
৫৪. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে আসৰানং খযঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং। সো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং। ‘ইমে আসৰা’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং আসৰসমুদযো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং আসৰনিরোধো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং। তস্স মে এৰং জানতো এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ, ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ, অৰিজ্জাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ। ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং অহোসি। ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি অব্ভঞ্ঞাসিং। অযং খো মে, ব্রাহ্মণ, রত্তিযা পচ্ছিমে যামে ততিযা ৰিজ্জা অধিগতা, অৰিজ্জা ৰিহতা ৰিজ্জা উপ্পন্না, তমো ৰিহতো আলোকো উপ্পন্নো, যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো।
৫৫. ‘‘সিযা খো পন তে, ব্রাহ্মণ, এৰমস্স – ‘অজ্জাপি নূন সমণো গোতমো অৰীতরাগো অৰীতদোসো অৰীতমোহো, তস্মা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰতী’তি। ন খো পনেতং, ব্রাহ্মণ, এৰং দট্ঠব্বং। দ্ৰে খো অহং, ব্রাহ্মণ, অত্থৰসে সম্পস্সমানো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি – অত্তনো চ দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং সম্পস্সমানো, পচ্ছিমঞ্চ জনতং অনুকম্পমানো’’তি।
৫৬. ‘‘অনুকম্পিতরূপা ৰতাযং ভোতা গোতমেন পচ্ছিমা জনতা , যথা তং অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন। অভিক্কন্তং, ভো গোতম! অভিক্কন্তং, ভো গোতম! সেয্যথাপি, ভো গোতম, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – ‘চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তী’তি; এৰমেৰং ভোতা গোতমেন অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো। এসাহং ভৰন্তং গোতমং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি।
ভযভেরৰসুত্তং নিট্ঠিতং চতুত্থং।
৫. অনঙ্গণসুত্তং
৫৭. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো, ভিক্খৰে’’তি। ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –
‘‘চত্তারোমে, আৰুসো, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং। কতমে চত্তারো? ইধাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি। ইধ পনাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি। ইধাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি। ইধ পনাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি। তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, অযং ইমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং সাঙ্গণানংযেৰ সতং হীনপুরিসো অক্খাযতি। তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, অযং ইমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং সাঙ্গণানংযেৰ সতং সেট্ঠপুরিসো অক্খাযতি । তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, অযং ইমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং অনঙ্গণানংযেৰ সতং হীনপুরিসো অক্খাযতি। তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, অযং ইমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং অনঙ্গণানংযেৰ সতং সেট্ঠপুরিসো অক্খাযতী’’তি।
৫৮. এৰং ৰুত্তে, আযস্মা মহামোগ্গল্লানো আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ –
‘‘কো নু খো, আৰুসো সারিপুত্ত, হেতু কো পচ্চযো যেনিমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং সাঙ্গণানংযেৰ সতং একো হীনপুরিসো অক্খাযতি, একো সেট্ঠপুরিসো অক্খাযতি? কো পনাৰুসো সারিপুত্ত, হেতু কো পচ্চযো যেনিমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং অনঙ্গণানংযেৰ সতং একো হীনপুরিসো অক্খাযতি, একো সেট্ঠপুরিসো অক্খাযতী’’তি?
৫৯. ‘‘তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – ন ছন্দং জনেস্সতি ন ৰাযমিস্সতি ন ৰীরিযং আরভিস্সতি তস্সঙ্গণস্স পহানায; সো সরাগো সদোসো সমোহো সাঙ্গণো সংকিলিট্ঠচিত্তো কালং করিস্সতি। সেয্যথাপি, আৰুসো, কংসপাতি আভতা আপণা ৰা কম্মারকুলা ৰা রজেন চ মলেন চ পরিযোনদ্ধা। তমেনং সামিকা ন চেৰ পরিভুঞ্জেয্যুং ন চ পরিযোদপেয্যুং [পরিযোদাপেয্যুং (?)], রজাপথে চ নং নিক্খিপেয্যুং। এৰঞ্হি সা, আৰুসো, কংসপাতি অপরেন সমযেন সংকিলিট্ঠতরা অস্স মলগ্গহিতা’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি। ‘‘এৰমেৰ খো, আৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – ন ছন্দং জনেস্সতি ন ৰাযমিস্সতি ন ৰীরিযং আরভিস্সতি তস্সঙ্গণস্স পহানায; সো সরাগো সদোসো সমোহো সাঙ্গণো সংকিলিট্ঠচিত্তো কালং করিস্সতি।
‘‘তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – ছন্দং জনেস্সতি ৰাযমিস্সতি ৰীরিযং আরভিস্সতি তস্সঙ্গণস্স পহানায; সো অরাগো অদোসো অমোহো অনঙ্গণো অসংকিলিট্ঠচিত্তো কালং করিস্সতি। সেয্যথাপি, আৰুসো, কংসপাতি আভতা আপণা ৰা কম্মারকুলা ৰা রজেন চ মলেন চ পরিযোনদ্ধা। তমেনং সামিকা পরিভুঞ্জেয্যুঞ্চেৰ পরিযোদপেয্যুঞ্চ, ন চ নং রজাপথে নিক্খিপেয্যুং। এৰঞ্হি সা, আৰুসো, কংসপাতি অপরেন সমযেন পরিসুদ্ধতরা অস্স পরিযোদাতা’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি। ‘‘এৰমেৰ খো, আৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – ছন্দং জনেস্সতি ৰাযমিস্সতি ৰীরিযং আরভিস্সতি তস্সঙ্গণস্স পহানায; সো অরাগো অদোসো অমোহো অনঙ্গণো অসংকিলিট্ঠচিত্তো কালং করিস্সতি।
‘‘তত্রাৰুসো , য্ৰাযং পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – সুভনিমিত্তং মনসি করিস্সতি, তস্স সুভনিমিত্তস্স মনসিকারা রাগো চিত্তং অনুদ্ধংসেস্সতি; সো সরাগো সদোসো সমোহো সাঙ্গণো সংকিলিট্ঠচিত্তো কালং করিস্সতি। সেয্যথাপি, আৰুসো, কংসপাতি আভতা আপণা ৰা কম্মারকুলা ৰা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা। তমেনং সামিকা ন চেৰ পরিভুঞ্জেয্যুং ন চ পরিযোদপেয্যুং, রজাপথে চ নং নিক্খিপেয্যুং। এৰঞ্হি সা, আৰুসো, কংসপাতি অপরেন সমযেন সংকিলিট্ঠতরা অস্স মলগ্গহিতা’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি। ‘‘এৰমেৰ খো, আৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – সুভনিমিত্তং মনসি করিস্সতি, তস্স সুভনিমিত্তস্স মনসিকারা রাগো চিত্তং অনুদ্ধংসেস্সতি;সো সরাগো সদোসো সমোহো সাঙ্গণো সংকিলিট্ঠচিত্তোকালংকরিস্সতি।
‘‘তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – সুভনিমিত্তং ন মনসি করিস্সতি, তস্স সুভনিমিত্তস্স অমনসিকারা রাগো চিত্তং নানুদ্ধংসেস্সতি; সো অরাগো অদোসো অমোহো অনঙ্গণো অসংকিলিট্ঠচিত্তো কালং করিস্সতি। সেয্যথাপি, আৰুসো, কংসপাতি আভতা আপণা ৰা কম্মারকুলা ৰা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা। তমেনং সামিকা পরিভুঞ্জেয্যুঞ্চেৰ পরিযোদপেয্যুঞ্চ, ন চ নং রজাপথে নিক্খিপেয্যুং। এৰঞ্হি সা, আৰুসো, কংসপাতি অপরেন সমযেন পরিসুদ্ধতরা অস্স পরিযোদাতা’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি। ‘‘এৰমেৰ খো, আৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – সুভনিমিত্তং ন মনসি করিস্সতি, তস্স সুভনিমিত্তস্স অমনসিকারা রাগো চিত্তং নানুদ্ধংসেস্সতি; সো অরাগো অদোসো অমোহো অনঙ্গণো অসংকিলিট্ঠচিত্তো কালং করিস্সতি।
‘‘অযং খো, আৰুসো মোগ্গল্লান , হেতু অযং পচ্চযো যেনিমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং সাঙ্গণানংযেৰ সতং একো হীনপুরিসো অক্খাযতি, একো সেট্ঠপুরিসো অক্খাযতি। অযং পনাৰুসো মোগ্গল্লান, হেতু অযং পচ্চযো যেনিমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং অনঙ্গণানংযেৰ সতং একো হীনপুরিসো অক্খাযতি, একো সেট্ঠপুরিসো অক্খাযতী’’তি।
৬০. ‘‘অঙ্গণং অঙ্গণন্তি, আৰুসো, ৰুচ্চতি। কিস্স নু খো এতং, আৰুসো, অধিৰচনং যদিদং অঙ্গণ’’ন্তি? ‘‘পাপকানং খো এতং, আৰুসো, অকুসলানং ইচ্ছাৰচরানং অধিৰচনং, যদিদং অঙ্গণ’’ন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘আপত্তিঞ্চ ৰত আপন্নো অস্সং, ন চ মং ভিক্খূ জানেয্যুং আপত্তিং আপন্নো’তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং তং ভিক্খুং ভিক্খূ জানেয্যুং – ‘আপত্তিং আপন্নো’তি। ‘জানন্তি মং ভিক্খূ আপত্তিং আপন্নো’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘আপত্তিঞ্চ ৰত আপন্নো অস্সং, অনুরহো মং ভিক্খূ চোদেয্যুং, নো সঙ্ঘমজ্ঝে’তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং তং ভিক্খুং ভিক্খূ সঙ্ঘমজ্ঝে চোদেয্যুং, নো অনুরহো। ‘সঙ্ঘমজ্ঝে মং ভিক্খূ চোদেন্তি, নো অনুরহো’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘আপত্তিঞ্চ ৰত আপন্নো অস্সং, সপ্পটিপুগ্গলো মং চোদেয্য, নো অপ্পটিপুগ্গলো’তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং তং ভিক্খুং অপ্পটিপুগ্গলো চোদেয্য, নো সপ্পটিপুগ্গলো। ‘অপ্পটিপুগ্গলো মং চোদেতি, নো সপ্পটিপুগ্গলো’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মমেৰ সত্থা পটিপুচ্ছিত্ৰা পটিপুচ্ছিত্ৰা ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্য, ন অঞ্ঞং ভিক্খুং সত্থা পটিপুচ্ছিত্ৰা পটিপুচ্ছিত্ৰা ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্যা’তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞং ভিক্খুং সত্থা পটিপুচ্ছিত্ৰা পটিপুচ্ছিত্ৰা ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্য, ন তং ভিক্খুং সত্থা পটিপুচ্ছিত্ৰা পটিপুচ্ছিত্ৰা ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্য। ‘অঞ্ঞং ভিক্খুং সত্থা পটিপুচ্ছিত্ৰা পটিপুচ্ছিত্ৰা ভিক্খূনং ধম্মং দেসেতি, ন মং সত্থা পটিপুচ্ছিত্ৰা পটিপুচ্ছিত্ৰা ভিক্খূনং ধম্মং দেসেতী’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মমেৰ ভিক্খূ পুরক্খত্ৰা পুরক্খত্ৰা গামং ভত্তায পৰিসেয্যুং, ন অঞ্ঞং ভিক্খুং ভিক্খূ পুরক্খত্ৰা পুরক্খত্ৰা গামং ভত্তায পৰিসেয্যু’ন্তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞং ভিক্খুং ভিক্খূ পুরক্খত্ৰা পুরক্খত্ৰা গামং ভত্তায পৰিসেয্যুং, ন তং ভিক্খুং ভিক্খূ পুরক্খত্ৰা পুরক্খত্ৰা গামং ভত্তায পৰিসেয্যুং। ‘অঞ্ঞং ভিক্খুং ভিক্খূ পুরক্খত্ৰা পুরক্খত্ৰা গামং ভত্তায পৰিসন্তি, ন মং ভিক্খূ পুরক্খত্ৰা পুরক্খত্ৰা গামং ভত্তায পৰিসন্তী’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত অহমেৰ লভেয্যং ভত্তগ্গে অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ডং, ন অঞ্ঞো ভিক্খু লভেয্য ভত্তগ্গে অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ড’ন্তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞো ভিক্খু লভেয্য ভত্তগ্গে অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ডং, ন সো ভিক্খু লভেয্য ভত্তগ্গে অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ডং। ‘অঞ্ঞো ভিক্খু লভতি ভত্তগ্গে অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ডং, নাহং লভামি ভত্তগ্গে অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ড’ন্তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত অহমেৰ ভত্তগ্গে ভুত্তাৰী অনুমোদেয্যং, ন অঞ্ঞো ভিক্খু ভত্তগ্গে ভুত্তাৰী অনুমোদেয্যা’তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞো ভিক্খু ভত্তগ্গে ভুত্তাৰী অনুমোদেয্য, ন সো ভিক্খু ভত্তগ্গে ভুত্তাৰী অনুমোদেয্য। ‘অঞ্ঞো ভিক্খু ভত্তগ্গে ভুত্তাৰী অনুমোদতি, নাহং ভত্তগ্গে ভুত্তাৰী অনুমোদামী’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত অহমেৰ আরামগতানং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্যং, ন অঞ্ঞো ভিক্খু আরামগতানং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্যা’তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞো ভিক্খু আরামগতানং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্য, ন সো ভিক্খু আরামগতানং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্য। ‘অঞ্ঞো ভিক্খু আরামগতানং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেতি, নাহং আরামগতানং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেমী’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত অহমেৰ আরামগতানং ভিক্খুনীনং ধম্মং দেসেয্যং…পে॰… উপাসকানং ধম্মং দেসেয্যং…পে॰… উপাসিকানং ধম্মং দেসেয্যং, ন অঞ্ঞো ভিক্খু আরামগতানং উপাসিকানং ধম্মং দেসেয্যা’তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞো ভিক্খু আরামগতানং উপাসিকানং ধম্মং দেসেয্য, ন সো ভিক্খু আরামগতানং উপাসিকানং ধম্মং দেসেয্য। ‘অঞ্ঞো ভিক্খু আরামগতানং উপাসিকানং ধম্মং দেসেতি, নাহং আরামগতানং উপাসিকানং ধম্মং দেসেমী’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মমেৰ ভিক্খূ সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং[গরুকরেয্যুং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] মানেয্যুং পূজেয্যুং, ন অঞ্ঞং ভিক্খুং ভিক্খূ সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যু’ন্তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞং ভিক্খুং ভিক্খূ সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যুং, ন তং ভিক্খুং ভিক্খূ সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যুং। ‘অঞ্ঞং ভিক্খুং ভিক্খূ সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি , ন মং ভিক্খূ সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তী’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মমেৰ ভিক্খুনিযো…পে॰… উপাসকা…পে॰… উপাসিকা সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যুং, ন অঞ্ঞং ভিক্খুং উপাসিকা সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যু’ন্তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞং ভিক্খুং উপাসিকা সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যুং, ন তং ভিক্খুং উপাসিকা সক্করেয্যুং গরুংকরেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যুং। ‘অঞ্ঞং ভিক্খুং উপাসিকা সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি, ন মং উপাসিকা সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তী’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত অহমেৰ লাভী অস্সং পণীতানং চীৰরানং, ন অঞ্ঞো ভিক্খু লাভী অস্স পণীতানং চীৰরান’ন্তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞো ভিক্খু লাভী অস্স পণীতানং চীৰরানং, ন সো ভিক্খু লাভী অস্স পণীতানং চীৰরানং। ‘অঞ্ঞো ভিক্খু লাভী [লাভী অস্স (ক॰)] পণীতানং চীৰরানং, নাহং লাভী [লাভী অস্সং (ক॰)] পণীতানং চীৰরান’ন্তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত অহমেৰ লাভী অস্সং পণীতানং পিণ্ডপাতানং…পে॰… পণীতানং সেনাসনানং…পে॰… পণীতানং গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং, ন অঞ্ঞো ভিক্খু লাভী অস্স পণীতানং গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারান’ন্তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞো ভিক্খু লাভী অস্স পণীতানং গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং, ন সো ভিক্খু লাভী অস্স পণীতানং গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং। ‘অঞ্ঞো ভিক্খু লাভী [লাভী অস্স (ক॰)] পণীতানং গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং, নাহং লাভী [লাভী অস্সং (ক॰)] পণীতানং গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারান’ন্তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ইমেসং খো এতং, আৰুসো, পাপকানং অকুসলানং ইচ্ছাৰচরানং অধিৰচনং, যদিদং অঙ্গণ’’ন্তি।
৬১. ‘‘যস্স কস্সচি, আৰুসো, ভিক্খুনো ইমে পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা অপ্পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চ, কিঞ্চাপি সো হোতি আরঞ্ঞিকো পন্তসেনাসনো পিণ্ডপাতিকো সপদানচারী পংসুকূলিকো লূখচীৰরধরো, অথ খো নং সব্রহ্মচারী ন চেৰ সক্করোন্তি ন গরুং করোন্তি ন মানেন্তি ন পূজেন্তি। তং কিস্স হেতু? তে হি তস্স আযস্মতো পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা অপ্পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চ। সেয্যথাপি, আৰুসো, কংসপাতি আভতা আপণা ৰা কম্মারকুলা ৰা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা। তমেনং সামিকা অহিকুণপং ৰা কুক্কুরকুণপং ৰা মনুস্সকুণপং ৰা রচযিত্ৰা অঞ্ঞিস্সা কংসপাতিযা পটিকুজ্জিত্ৰা অন্তরাপণং পটিপজ্জেয্যুং। তমেনং জনো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘অম্ভো, কিমেৰিদং হরীযতি জঞ্ঞজঞ্ঞং ৰিযা’তি? তমেনং উট্ঠহিত্ৰা অপাপুরিত্ৰা [অৰাপুরিত্ৰা (সী॰)] ওলোকেয্য। তস্স সহদস্সনেন অমনাপতা চ সণ্ঠহেয্য, পাটিকুল্যতা [পটিকূলতা (ক॰), পাটিকূল্যতা (স্যা॰)] চ সণ্ঠহেয্য, জেগুচ্ছতা চ [জেগুচ্ছিতা চ (পী॰ ক॰)] সণ্ঠহেয্য; জিঘচ্ছিতানম্পি ন ভোত্তুকম্যতা অস্স, পগেৰ সুহিতানং। এৰমেৰ খো, আৰুসো, যস্স কস্সচি ভিক্খুনো ইমে পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা অপ্পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চ, কিঞ্চাপি সো হোতি আরঞ্ঞিকো পন্তসেনাসনো পিণ্ডপাতিকো সপদানচারী পংসুকূলিকো লূখচীৰরধরো, অথ খো নং সব্রহ্মচারী ন চেৰ সক্করোন্তি ন গরুং করোন্তি ন মানেন্তি ন পূজেন্তি। তং কিস্স হেতু? তে হি তস্স আযস্মতো পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা অপ্পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চ।
৬২. ‘‘যস্স কস্সচি, আৰুসো, ভিক্খুনো ইমে পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চ, কিঞ্চাপি সো হোতি গামন্তৰিহারীনেমন্তনিকো গহপতিচীৰরধরো, অথ খো নং সব্রহ্মচারী সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি। তং কিস্স হেতু ? তে হি তস্স আযস্মতো পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চ। সেয্যথাপি, আৰুসো, কংসপাতি আভতা আপণা ৰা কম্মারকুলা ৰা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা। তমেনং সামিকা সালীনং ওদনং ৰিচিতকাল়কং [ৰিচিনিতকাল়কং (ক॰)] অনেকসূপং অনেকব্যঞ্জনং রচযিত্ৰা অঞ্ঞিস্সা কংসপাতিযা পটিকুজ্জিত্ৰা অন্তরাপণং পটিপজ্জেয্যুং। তমেনং জনো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘অম্ভো, কিমেৰিদং হরীযতি জঞ্ঞজঞ্ঞং ৰিযা’তি? তমেনং উট্ঠহিত্ৰা অপাপুরিত্ৰা ওলোকেয্য। তস্স সহ দস্সনেন মনাপতা চ সণ্ঠহেয্য, অপ্পাটিকুল্যতা চ সণ্ঠহেয্য, অজেগুচ্ছতা চ সণ্ঠহেয্য; সুহিতানম্পি ভোত্তুকম্যতা অস্স, পগেৰ জিঘচ্ছিতানং। এৰমেৰ খো, আৰুসো, যস্স কস্সচি ভিক্খুনো ইমে পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চ, কিঞ্চাপি সো হোতি গামন্তৰিহারী নেমন্তনিকো গহপতিচীৰরধরো, অথ খো নং সব্রহ্মচারী সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি । তং কিস্স হেতু? তে হি তস্স আযস্মতো পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চা’’তি।
৬৩. এৰং ৰুত্তে, আযস্মা মহামোগ্গল্লানো আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘উপমা মং, আৰুসো সারিপুত্ত, পটিভাতী’’তি। ‘‘পটিভাতু তং, আৰুসো মোগ্গল্লানা’’তি। ‘‘একমিদাহং, আৰুসো, সমযং রাজগহে ৰিহরামি গিরিব্বজে। অথ খ্ৰাহং, আৰুসো, পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসিং। তেন খো পন সমযেন সমীতি যানকারপুত্তো রথস্স নেমিং তচ্ছতি। তমেনং পণ্ডুপুত্তো আজীৰকো পুরাণযানকারপুত্তো পচ্চুপট্ঠিতো হোতি। অথ খো, আৰুসো, পণ্ডুপুত্তস্স আজীৰকস্স পুরাণযানকারপুত্তস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘অহো ৰতাযং সমীতি যানকারপুত্তো ইমিস্সা নেমিযা ইমঞ্চ ৰঙ্কং ইমঞ্চ জিম্হং ইমঞ্চ দোসং তচ্ছেয্য, এৰাযং নেমি অপগতৰঙ্কা অপগতজিম্হা অপগতদোসা সুদ্ধা অস্স[সুদ্ধাস্স (সী॰ পী॰), সুদ্ধা (ক॰)] সারে পতিট্ঠিতা’তি । যথা যথা খো, আৰুসো, পণ্ডুপুত্তস্স আজীৰকস্স পুরাণযানকারপুত্তস্স চেতসো পরিৰিতক্কো হোতি, তথা তথা সমীতি যানকারপুত্তো তস্সা নেমিযা তঞ্চ ৰঙ্কং তঞ্চ জিম্হং তঞ্চ দোসং তচ্ছতি। অথ খো, আৰুসো, পণ্ডুপুত্তো আজীৰকো পুরাণযানকারপুত্তো অত্তমনো অত্তমনৰাচং নিচ্ছারেসি – ‘হদযা হদযং মঞ্ঞে অঞ্ঞায তচ্ছতী’তি।
‘‘এৰমেৰ খো, আৰুসো, যে তে পুগ্গলা অস্সদ্ধা, জীৰিকত্থা ন সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা, সঠা মাযাৰিনো কেতবিনো [কেটুভিনো (বহূসু)] উদ্ধতা উন্নল়া চপলা মুখরা ৰিকিণ্ণৰাচা, ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারা, ভোজনে অমত্তঞ্ঞুনো, জাগরিযং অননুযুত্তা, সামঞ্ঞে অনপেক্খৰন্তো, সিক্খায ন তিব্বগারৰা, বাহুলিকা সাথলিকা, ওক্কমনে পুব্বঙ্গমা, পৰিৰেকে নিক্খিত্তধুরা, কুসীতা হীনৰীরিযা মুট্ঠস্সতী অসম্পজানা অসমাহিতাৰিব্ভন্তচিত্তা দুপ্পঞ্ঞা এল়মূগা, তেসং আযস্মা সারিপুত্তো ইমিনা ধম্মপরিযাযেন হদযা হদযং মঞ্ঞে অঞ্ঞায তচ্ছতি।
‘‘যে পন তে কুলপুত্তা সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা, অসঠা অমাযাৰিনো অকেতবিনো অনুদ্ধতা অনুন্নল়া অচপলা অমুখরা অৰিকিণ্ণৰাচা, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারা, ভোজনে মত্তঞ্ঞুনো, জাগরিযং অনুযুত্তা, সামঞ্ঞে অপেক্খৰন্তো, সিক্খায তিব্বগারৰা, ন বাহুলিকা ন সাথলিকা, ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা, পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা, আরদ্ধৰীরিযা পহিতত্তা উপট্ঠিতস্সতী সম্পজানা সমাহিতা একগ্গচিত্তা পঞ্ঞৰন্তো অনেল়মূগা, তে আযস্মতো সারিপুত্তস্স ইমং ধম্মপরিযাযং সুত্ৰা পিৰন্তি মঞ্ঞে, ঘসন্তি মঞ্ঞে ৰচসা চেৰ মনসা চ – ‘সাধু ৰত, ভো, সব্রহ্মচারী অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰা কুসলে পতিট্ঠাপেতী’তি। সেয্যথাপি, আৰুসো, ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা দহরো যুৰা মণ্ডনকজাতিকো সীসংন্হাতো উপ্পলমালং ৰা ৰস্সিকমালং ৰা অতিমুত্তকমালং [অধিমুত্তকমালং (স্যা॰)] ৰা লভিত্ৰা উভোহি হত্থেহি পটিগ্গহেত্ৰা উত্তমঙ্গে সিরস্মিং পতিট্ঠপেয্য, এৰমেৰ খো, আৰুসো, যে তে কুলপুত্তা সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা, অসঠা অমাযাৰিনো অকেতবিনো অনুদ্ধতা অনুন্নল়া অচপলা অমুখরা অৰিকিণ্ণৰাচা, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারা, ভোজনে মত্তঞ্ঞুনো, জাগরিযং অনুযুত্তা, সামঞ্ঞে অপেক্খৰন্তো, সিক্খায তিব্বগারৰা, ন বাহুলিকা ন সাথলিকা, ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা, পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা, আরদ্ধৰীরিযা পহিতত্তা উপট্ঠিতস্সতী সম্পজানা সমাহিতা একগ্গচিত্তা পঞ্ঞৰন্তো অনেল়মূগা, তে আযস্মতো সারিপুত্তস্স ইমং ধম্মপরিযাযং সুত্ৰা পিৰন্তি মঞ্ঞে, ঘসন্তি মঞ্ঞে ৰচসা চেৰ মনসা চ – ‘সাধু ৰত, ভো, সব্রহ্মচারী অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰা কুসলে পতিট্ঠাপেতী’তি। ইতিহ তে উভো মহানাগা অঞ্ঞমঞ্ঞস্স সুভাসিতং সমনুমোদিংসূ’’তি।
অনঙ্গণসুত্তং নিট্ঠিতং পঞ্চমং।
৬. আকঙ্খেয্যসুত্তং
৬৪. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘সম্পন্নসীলা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ সম্পন্নপাতিমোক্খা; পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতা ৰিহরথ আচারগোচরসম্পন্না অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰিনো; সমাদায সিক্খথ সিক্খাপদেসু।
৬৫. ‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘সব্রহ্মচারীনং পিযো চ অস্সং মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’তি [মনাপো গরুভাৰনিযো চাতি (সী॰)], সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘লাভী অস্সং চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারান’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘যেসাহং চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসন গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পরিভুঞ্জামি তেসং তে কারা মহপ্ফলা অস্সুমহানিসংসা’তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘যে মং [যে মে (সী॰ স্যা॰)] ঞাতী সালোহিতা পেতা কালঙ্কতা [কালকতা (সী॰ স্যা॰ পী॰)]পসন্নচিত্তা অনুস্সরন্তি তেসং তং মহপ্ফলং অস্স মহানিসংস’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
৬৬. ‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘অরতিরতিসহো অস্সং, ন চ মং অরতি সহেয্য, উপ্পন্নং অরতিং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘ভযভেরৰসহো অস্সং, ন চ মং ভযভেরৰং সহেয্য, উপ্পন্নং ভযভেরৰং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী অস্সং অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী’তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘যে তে সন্তা ৰিমোক্খা অতিক্কম্ম রূপে আরুপ্পা, তে কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
৬৭. ‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা সোতাপন্নো অস্সং অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো’তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা রাগদোসমোহানং তনুত্তা সকদাগামী অস্সং সকিদেৰ ইমং লোকং আগন্ত্ৰা দুক্খস্সন্তং করেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা ওপপাতিকো অস্সং তত্থ পরিনিব্বাযী অনাৰত্তিধম্মো তস্মা লোকা’তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
৬৮. ‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভৰেয্যং – একোপি হুত্ৰা বহুধা অস্সং, বহুধাপি হুত্ৰা একো অস্সং; আৰিভাৰং তিরোভাৰং; তিরোকুট্টং তিরোপাকারং তিরোপব্বতং অসজ্জমানো গচ্ছেয্যং, সেয্যথাপি আকাসে; পথৰিযাপি উম্মুজ্জনিমুজ্জং করেয্যং, সেয্যথাপি উদকে; উদকেপি অভিজ্জমানে গচ্ছেয্যং, সেয্যথাপি পথৰিযং; আকাসেপি পল্লঙ্কেন কমেয্যং, সেয্যথাপি পক্খী সকুণো; ইমেপি চন্দিমসূরিযে এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে পাণিনা পরামসেয্যং পরিমজ্জেয্যং; যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘দিব্বায সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায উভো সদ্দে সুণেয্যং – দিব্বে চ মানুসে চ যে দূরে সন্তিকে চা’তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানেয্যং – সরাগং ৰা চিত্তং সরাগং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং ৰীতরাগং চিত্তন্তি পজানেয্যং; সদোসং ৰা চিত্তং সদোসং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰীতদোসং ৰা চিত্তং ৰীতদোসং চিত্তন্তি পজানেয্যং; সমোহং ৰা চিত্তং সমোহং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰীতমোহং ৰা চিত্তং ৰীতমোহং চিত্তন্তি পজানেয্যং; সংখিত্তং ৰা চিত্তং সংখিত্তং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং ৰিক্খিত্তং চিত্তন্তি পজানেয্যং; মহগ্গতং ৰা চিত্তং মহগ্গতং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অমহগ্গতং ৰা চিত্তং অমহগ্গতং চিত্তন্তি পজানেয্যং; সউত্তরং ৰা চিত্তং সউত্তরং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অনুত্তরং ৰা চিত্তং অনুত্তরং চিত্তন্তি পজানেয্যং; সমাহিতং ৰা চিত্তং সমাহিতং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অসমাহিতং ৰা চিত্তং অসমাহিতং চিত্তন্তি পজানেয্যং; ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং অৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরেয্যং, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তালীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি জাতিসহস্সম্পি জাতি সতসহস্সম্পি অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে – অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নোতি। ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সেয্যং চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানেয্যং – ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না; ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্নাতি, ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সেয্যং চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
৬৯. ‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰাউপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘সম্পন্নসীলা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ সম্পন্নপাতিমোক্খা; পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতা ৰিহরথ আচারগোচরসম্পন্না অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰিনো; সমাদায সিক্খথ সিক্খাপদেসূ’’তি – ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
আকঙ্খেয্যসুত্তং নিট্ঠিতং ছট্ঠং।
৭. ৰত্থসুত্তং
৭০. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ৰত্থং সংকিলিট্ঠং মলগ্গহিতং; তমেনং রজকো যস্মিং যস্মিং রঙ্গজাতে উপসংহরেয্য – যদি নীলকায যদি পীতকায যদি লোহিতকায যদি মঞ্জিট্ঠকায [মঞ্জেট্ঠকায (সী॰ পী॰), মঞ্জেট্ঠিকায (স্যা॰)] দুরত্তৰণ্ণমেৰস্স অপরিসুদ্ধৰণ্ণমেৰস্স। তং কিস্স হেতু? অপরিসুদ্ধত্তা, ভিক্খৰে, ৰত্থস্স। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, চিত্তে সংকিলিট্ঠে, দুগ্গতি পাটিকঙ্খা। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ৰত্থং পরিসুদ্ধং পরিযোদাতং; তমেনং রজকো যস্মিং যস্মিং রঙ্গজাতে উপসংহরেয্য – যদি নীলকায যদি পীতকায যদি লোহিতকায যদি মঞ্জিট্ঠকায – সুরত্তৰণ্ণমেৰস্স পরিসুদ্ধৰণ্ণমেৰস্স। তং কিস্স হেতু? পরিসুদ্ধত্তা, ভিক্খৰে, ৰত্থস্স। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, চিত্তে অসংকিলিট্ঠে, সুগতি পাটিকঙ্খা।
৭১. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, চিত্তস্স উপক্কিলেসা? অভিজ্ঝাৰিসমলোভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, ব্যাপাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, কোধো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, উপনাহো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, মক্খো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, পল়াসো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, ইস্সা চিত্তস্স উপক্কিলেসো, মচ্ছরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসো, মাযা চিত্তস্স উপক্কিলেসো, সাঠেয্যং চিত্তস্স উপক্কিলেসো, থম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, সারম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, মানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, অতিমানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, মদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, পমাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো।
৭২. ‘‘স খো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘অভিজ্ঝাৰিসমলোভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অভিজ্ঝাৰিসমলোভং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘ব্যাপাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ব্যাপাদং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি ; ‘কোধো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা কোধং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘উপনাহো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা উপনাহং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘মক্খো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মক্খং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘পল়াসো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা পল়াসং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘ইস্সা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ইস্সং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘মচ্ছরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মচ্ছরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘মাযা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মাযং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘সাঠেয্যং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা সাঠেয্যং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘থম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা থম্ভং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘সারম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা সারম্ভং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘মানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মানং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘অতিমানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অতিমানং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘মদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মদং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘পমাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা পমাদং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি।
৭৩. ‘‘যতো খো [যতো চ খো (সী॰ স্যা॰)], ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ‘অভিজ্ঝাৰিসমলোভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অভিজ্ঝাৰিসমলোভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি, ‘ব্যাপাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ব্যাপাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘কোধো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা কোধো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘উপনাহো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা উপনাহো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘মক্খো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মক্খো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘পল়াসো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা পল়াসো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘ইস্সা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ইস্সা চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘মচ্ছরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মচ্ছরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘মাযা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মাযা চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘সাঠেয্যং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা সাঠেয্যং চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘থম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা থম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘সারম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা সারম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘মানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘অতিমানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অতিমানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘মদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘পমাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা পমাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি।
৭৪. ‘‘সো বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি; ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো সন্দিট্ঠিকো অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’তি; সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, উজুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, ঞাযপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, সামীচিপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, যদিদং চত্তারি পুরিসযুগানি, অট্ঠ পুরিসপুগ্গলা। এস ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো , অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’তি।
৭৫. ‘‘যথোধি [যতোধি (অট্ঠকথাযং পাঠন্তরং)] খো পনস্স চত্তং হোতি ৰন্তং মুত্তং পহীনং পটিনিস্সট্ঠং, সো ‘বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতোম্হী’তি লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জং। পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি; ‘ধম্মে…পে॰… সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতোম্হী’তি লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জং; পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। ‘যথোধি খো পন মে চত্তং ৰন্তং মুত্তং পহীনং পটিনিস্সট্ঠ’ন্তি লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জং; পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি।
৭৬. ‘‘স খো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰংসীলো এৰংধম্মো এৰংপঞ্ঞো সালীনং চেপি পিণ্ডপাতং ভুঞ্জতি ৰিচিতকাল়কং অনেকসূপং অনেকব্যঞ্জনং, নেৰস্স তং হোতি অন্তরাযায। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ৰত্থং সংকিলিট্ঠং মলগ্গহিতং অচ্ছোদকং আগম্ম পরিসুদ্ধং হোতি পরিযোদাতং , উক্কামুখং ৰা পনাগম্ম জাতরূপং পরিসুদ্ধং হোতি পরিযোদাতং, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰংসীলো এৰংধম্মো এৰংপঞ্ঞো সালীনং চেপি পিণ্ডপাতং ভুঞ্জতি ৰিচিতকাল়কং অনেকসূপং অনেকব্যঞ্জনং , নেৰস্স তং হোতি অন্তরাযায।
৭৭. ‘‘সো মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং [চতুত্থিং (সী॰ পী॰)]। ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি; করুণাসহগতেন চেতসা…পে॰… মুদিতাসহগতেন চেতসা…পে॰… উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং। ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি।
৭৮. ‘‘সো ‘অত্থি ইদং, অত্থি হীনং, অত্থি পণীতং, অত্থি ইমস্স সঞ্ঞাগতস্স উত্তরিং নিস্সরণ’ন্তি পজানাতি। তস্স এৰং জানতো এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, অৰিজ্জাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি। ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতি। ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতি । অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘ভিক্খু সিনাতো অন্তরেন সিনানেনা’’’তি।
৭৯. তেন খো পন সমযেন সুন্দরিকভারদ্ৰাজো ব্রাহ্মণো ভগৰতো অৰিদূরে নিসিন্নো হোতি। অথ খো সুন্দরিকভারদ্ৰাজো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘গচ্ছতি পন ভৰং গোতমো বাহুকং নদিং সিনাযিতু’’ন্তি? ‘‘কিং, ব্রাহ্মণ, বাহুকায নদিযা? কিং বাহুকা নদী করিস্সতী’’তি? ‘‘লোক্খসম্মতা [লোখ্যসম্মতা (সী॰), মোক্খসম্মতা (পী॰)] হি, ভো গোতম, বাহুকা নদী বহুজনস্স, পুঞ্ঞসম্মতা হি, ভো গোতম, বাহুকা নদী বহুজনস্স, বাহুকায পন নদিযা বহুজনো পাপকম্মং কতং পৰাহেতী’’তি। অথ খো ভগৰা সুন্দরিকভারদ্ৰাজং ব্রাহ্মণং গাথাহি অজ্ঝভাসি –
‘‘বাহুকং অধিকক্কঞ্চ, গযং সুন্দরিকং মপি [সুন্দরিকামপি (সী॰ স্যা॰ পী॰), সুন্দরিকং মহিং (ইতিপি)]।
সরস্সতিং পযাগঞ্চ, অথো বাহুমতিং নদিং।
নিচ্চম্পি বালো পক্খন্দো [পক্খন্নো (সী॰ স্যা॰ পী॰)], কণ্হকম্মো ন সুজ্ঝতি॥
‘‘কিং সুন্দরিকা করিস্সতি, কিং পযাগা [পযাগো (সী॰ স্যা॰ পী॰)] কিং বাহুকা নদী।
ৰেরিং কতকিব্বিসং নরং, ন হি নং সোধযে পাপকম্মিনং॥
‘‘সুদ্ধস্স ৰে সদা ফগ্গু, সুদ্ধস্সুপোসথো সদা।
সুদ্ধস্স সুচিকম্মস্স, সদা সম্পজ্জতে ৰতং।
ইধেৰ সিনাহি ব্রাহ্মণ, সব্বভূতেসু করোহি খেমতং॥
‘‘সচে মুসা ন ভণসি, সচে পাণং ন হিংসসি।
সচে অদিন্নং নাদিযসি, সদ্দহানো অমচ্ছরী।
কিং কাহসি গযং গন্ত্ৰা, উদপানোপি তে গযা’’তি॥
৮০. এৰং ৰুত্তে, সুন্দরিকভারদ্ৰাজো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতম! সেয্যথাপি, ভো গোতম, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তীতি; এৰমেৰং ভোতা গোতমেন অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো। এসাহং ভৰন্তং গোতমং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। লভেয্যাহং ভোতো গোতমস্স সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যং উপসম্পদ’’ন্তি। অলত্থ খো সুন্দরিকভারদ্ৰাজো ব্রাহ্মণো ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, অলত্থ উপসম্পদং। অচিরূপসম্পন্নো খো পনাযস্মা ভারদ্ৰাজো একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো নচিরস্সেৰ – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসি। ‘‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’’তি অব্ভঞ্ঞাসি। অঞ্ঞতরো খো পনাযস্মা ভারদ্ৰাজো অরহতং অহোসীতি।
ৰত্থসুত্তং নিট্ঠিতং সত্তমং।
৮. সল্লেখসুত্তং
৮১. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। অথ খো আযস্মা মহাচুন্দো সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা মহাচুন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যা ইমা, ভন্তে, অনেকৰিহিতা দিট্ঠিযো লোকে উপ্পজ্জন্তি – অত্তৰাদপটিসংযুত্তা ৰা লোকৰাদপটিসংযুত্তা ৰা – আদিমেৰ নু খো, ভন্তে, ভিক্খুনো মনসিকরোতো এৰমেতাসং দিট্ঠীনং পহানং হোতি, এৰমেতাসং দিট্ঠীনং পটিনিস্সগ্গো হোতী’’তি?
৮২. ‘‘যা ইমা, চুন্দ, অনেকৰিহিতা দিট্ঠিযো লোকে উপ্পজ্জন্তি – অত্তৰাদপটিসংযুত্তা ৰা লোকৰাদপটিসংযুত্তা ৰা – যত্থ চেতা দিট্ঠিযো উপ্পজ্জন্তি যত্থ চ অনুসেন্তি যত্থ চ সমুদাচরন্তি তং ‘নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মে সো অত্তা’তি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞা পস্সতো এৰমেতাসং দিট্ঠীনং পহানং হোতি, এৰমেতাসং দিট্ঠীনং পটিনিস্সগ্গো হোতি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। দিট্ঠধম্মসুখৰিহারা এতে অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। দিট্ঠধম্মসুখৰিহারা এতে অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরেয্য, সতো চ সম্পজানো সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেয্য, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। দিট্ঠধম্মসুখৰিহারা এতে অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। দিট্ঠধম্মসুখৰিহারা এতে অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা, পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা, নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা, ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। সন্তা এতে ৰিহারা অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। সন্তা এতে ৰিহারা অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। সন্তা এতে ৰিহারা অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি । ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। সন্তা এতে ৰিহারা অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
৮৩. ‘‘ইধ খো পন ৰো, চুন্দ, সল্লেখো করণীযো। ‘পরে ৰিহিংসকা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অৰিহিংসকা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে পাণাতিপাতী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ পাণাতিপাতা পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অদিন্নাদাযী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অদিন্নাদানা পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অব্রহ্মচারী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ ব্রহ্মচারী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মুসাৰাদী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ মুসাৰাদা পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে পিসুণৰাচা [পিসুণা ৰাচা (সী॰ পী॰)] ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে ফরুসৰাচা [ফরুসা ৰাচা (সী॰ পী॰)] ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে সম্ফপ্পলাপী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অভিজ্ঝালূ ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অনভিজ্ঝালূ ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে ব্যাপন্নচিত্তা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অব্যাপন্নচিত্তা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাদিট্ঠী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাদিট্ঠী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাসঙ্কপ্পা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাসঙ্কপ্পা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাৰাচা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাৰাচা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাকম্মন্তা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাকম্মন্তা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাআজীৰা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাআজীৰা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাৰাযামা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাৰাযামা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাসতী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাসতী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাসমাধি ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাসমাধী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাঞাণী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাঞাণী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাৰিমুত্তী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাৰিমুত্তী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো।
‘‘‘পরে থীনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ ৰিগতথীনমিদ্ধা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো । ‘পরে উদ্ধতা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অনুদ্ধতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে ৰিচিকিচ্ছী [ৰেচিকিচ্ছী (সী॰ পী॰ ক॰)] ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ তিণ্ণৰিচিকিচ্ছা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে কোধনা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অক্কোধনা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে উপনাহী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অনুপনাহী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মক্খী ভৰিস্সন্তি , মযমেত্থ অমক্খী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে পল়াসী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অপল়াসী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে ইস্সুকী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অনিস্সুকী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মচ্ছরী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অমচ্ছরী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে সঠা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অসঠা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মাযাৰী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অমাযাৰী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে থদ্ধা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অত্থদ্ধা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অতিমানী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অনতিমানী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে দুব্বচা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সুৰচা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে পাপমিত্তা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ কল্যাণমিত্তা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে পমত্তা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অপ্পমত্তা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অস্সদ্ধা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সদ্ধা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অহিরিকা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ হিরিমনা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অনোত্তাপী [অনোত্তপ্পী (ক॰)] ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ ওত্তাপী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অপ্পস্সুতা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ বহুস্সুতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে কুসীতা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ আরদ্ধৰীরিযা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মুট্ঠস্সতী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ উপট্ঠিতস্সতী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে দুপ্পঞ্ঞা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ পঞ্ঞাসম্পন্না ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে সন্দিট্ঠিপরামাসী আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অসন্দিট্ঠিপরামাসী অনাধানগ্গাহী সুপ্পটিনিস্সগ্গী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো।
৮৪. ‘‘চিত্তুপ্পাদম্পি খো অহং, চুন্দ, কুসলেসু ধম্মেসু বহুকারং [বহূপকারং (ক॰)] ৰদামি, কো পন ৰাদো কাযেন ৰাচায অনুৰিধীযনাসু! তস্মাতিহ, চুন্দ, ‘পরে ৰিহিংসকা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অৰিহিংসকা ভৰিস্সামা’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং। ‘পরে পাণাতিপাতী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ পাণাতিপাতা পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং…‘পরে সন্দিট্ঠিপরামাসী আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অসন্দিট্ঠিপরামাসী অনাধানগ্গাহী সুপ্পটিনিস্সগ্গী ভৰিস্সামা’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
৮৫. ‘‘সেয্যথাপি, চুন্দ, ৰিসমো মগ্গো অস্স, তস্স [মগ্গো তস্সাস্স (সী॰ স্যা॰ পী॰)] অঞ্ঞো সমো মগ্গো পরিক্কমনায; সেয্যথা ৰা পন, চুন্দ, ৰিসমং তিত্থং অস্স, তস্স অঞ্ঞং সমং তিত্থং পরিক্কমনায; এৰমেৰ খো, চুন্দ, ৰিহিংসকস্স পুরিসপুগ্গলস্স অৰিহিংসা হোতি পরিক্কমনায, পাণাতিপাতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স পাণাতিপাতা ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, অদিন্নাদাযিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অদিন্নাদানা ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, অব্রহ্মচারিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অব্রহ্মচরিযা ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায , মুসাৰাদিস্স পুরিসপুগ্গলস্স মুসাৰাদা ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, পিসুণৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, ফরুসৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, সম্ফপ্পলাপিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, অভিজ্ঝালুস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনভিজ্ঝা হোতি পরিক্কমনায, ব্যাপন্নচিত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স অব্যাপাদো হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাদিট্ঠিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাদিট্ঠি হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাসঙ্কপ্পস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসঙ্কপ্পো হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰাচা হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাকম্মন্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাকম্মন্তো হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাআজীৰস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাআজীৰো হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাৰাযামস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰাযামো হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাসতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসতি হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাসমাধিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসমাধি হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাঞাণিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাঞাণং হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাৰিমুত্তিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰিমুত্তি হোতি পরিক্কমনায।
‘‘থীনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতস্স পুরিসপুগ্গলস্স ৰিগতথিনমিদ্ধতা হোতি পরিক্কমনায, উদ্ধতস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনুদ্ধচ্চং হোতি পরিক্কমনায, ৰিচিকিচ্ছিস্স পুরিসপুগ্গলস্স তিণ্ণৰিচিকিচ্ছতা হোতি পরিক্কমনায, কোধনস্স পুরিসপুগ্গলস্স অক্কোধো হোতি পরিক্কমনায, উপনাহিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনুপনাহো হোতি পরিক্কমনায, মক্খিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমক্খো হোতি পরিক্কমনায, পল়াসিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অপল়াসো হোতি পরিক্কমনায , ইস্সুকিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনিস্সুকিতা হোতি পরিক্কমনায, মচ্ছরিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমচ্ছরিযং হোতি পরিক্কমনায, সঠস্স পুরিসপুগ্গলস্স অসাঠেয্যং হোতি পরিক্কমনায, মাযাৰিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমাযা [অমাযাৰিতা (ক॰)] হোতি পরিক্কমনায, থদ্ধস্স পুরিসপুগ্গলস্স অত্থদ্ধিযং হোতি পরিক্কমনায, অতিমানিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনতিমানো হোতি পরিক্কমনায, দুব্বচস্স পুরিসপুগ্গলস্স সোৰচস্সতা হোতি পরিক্কমনায, পাপমিত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স কল্যাণমিত্ততা হোতি পরিক্কমনায, পমত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স অপ্পমাদো হোতি পরিক্কমনায, অস্সদ্ধস্স পুরিসপুগ্গলস্স সদ্ধা হোতি পরিক্কমনায, অহিরিকস্স পুরিসপুগ্গলস্স হিরী হোতি পরিক্কমনায, অনোত্তাপিস্স পুরিসপুগ্গলস্স ওত্তপ্পং হোতি পরিক্কমনায, অপ্পস্সুতস্স পুরিসপুগ্গলস্স বাহুসচ্চং হোতি পরিক্কমনায, কুসীতস্স পুরিসপুগ্গলস্স ৰীরিযারম্ভো হোতি পরিক্কমনায, মুট্ঠস্সতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স উপট্ঠিতস্সতিতা হোতি পরিক্কমনায, দুপ্পঞ্ঞস্স পুরিসপুগ্গলস্স পঞ্ঞাসম্পদা হোতি পরিক্কমনায , সন্দিট্ঠিপরামাসি-আধানগ্গাহি-দুপ্পটিনিস্সগ্গিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অসন্দিট্ঠিপরামাসিঅনাধানগ্গাহি-সুপ্পটিনিস্সগ্গিতা হোতি পরিক্কমনায।
৮৬. ‘‘সেয্যথাপি, চুন্দ, যে কেচি অকুসলা ধম্মা সব্বে তে অধোভাগঙ্গমনীযা [অধোভাৰঙ্গমনীযা (সী॰ স্যা॰ পী॰)], যে কেচি কুসলা ধম্মা সব্বে তে উপরিভাগঙ্গমনীযা [উপরিভাৰঙ্গমনীযা (সী॰ স্যা॰ পী॰)], এৰমেৰ খো, চুন্দ, ৰিহিংসকস্স পুরিসপুগ্গলস্স অৰিহিংসা হোতি উপরিভাগায[উপরিভাৰায (সী॰ স্যা॰ ক॰)], পাণাতিপাতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স পাণাতিপাতা ৰেরমণী হোতি উপরিভাগায…পে॰… সন্দিট্ঠিপরামাসি-আধানগ্গাহি-দুপ্পটিনিস্সগ্গিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অসন্দিট্ঠিপরামাসি-অনাধানগ্গাহি-সুপ্পটিনিস্সগ্গিতা হোতি উপরিভাগায।
৮৭. ‘‘সো ৰত, চুন্দ, অত্তনা পলিপপলিপন্নো পরং পলিপপলিপন্নং উদ্ধরিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। সো ৰত, চুন্দ, অত্তনা অপলিপপলিপন্নো পরং পলিপপলিপন্নং উদ্ধরিস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতি। সো ৰত, চুন্দ, অত্তনা অদন্তো অৰিনীতো অপরিনিব্বুতো পরং দমেস্সতি ৰিনেস্সতি পরিনিব্বাপেস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। সো ৰত , চুন্দ, অত্তনা দন্তো ৰিনীতো পরিনিব্বুতো পরং দমেস্সতি ৰিনেস্সতি পরিনিব্বাপেস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতি। এৰমেৰ খো, চুন্দ, ৰিহিংসকস্স পুরিসপুগ্গলস্স অৰিহিংসা হোতি পরিনিব্বানায, পাণাতিপাতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স পাণাতিপাতা ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। অদিন্নাদাযিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অদিন্নাদানা ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। অব্রহ্মচারিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অব্রহ্মচরিযা ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। মুসাৰাদিস্স পুরিসপুগ্গলস্স মুসাৰাদা ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। পিসুণৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। ফরুসৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। সম্ফপ্পলাপিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। অভিজ্ঝালুস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনভিজ্ঝা হোতি পরিনিব্বানায। ব্যাপন্নচিত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স অব্যাপাদো হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাদিট্ঠিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাদিট্ঠি হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাসঙ্কপ্পস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসঙ্কপ্পো হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰাচা হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাকম্মন্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাকম্মন্তো হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাআজীৰস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাআজীৰো হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাৰাযামস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰাযামো হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাসতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসতি হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাসমাধিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসমাধি হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাঞাণিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাঞাণং হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাৰিমুত্তিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰিমুত্তি হোতি পরিনিব্বানায।
‘‘থীনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতস্স পুরিসপুগ্গলস্স ৰিগতথিনমিদ্ধতা হোতি পরিনিব্বানায। উদ্ধতস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনুদ্ধচ্চং হোতি পরিনিব্বানায। ৰিচিকিচ্ছিস্স পুরিসপুগ্গলস্স তিণ্ণৰিচিকিচ্ছতা হোতি পরিনিব্বানায। কোধনস্স পুরিসপুগ্গলস্স অক্কোধো হোতি পরিনিব্বানায। উপনাহিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনুপনাহো হোতি পরিনিব্বানায। মক্খিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমক্খো হোতি পরিনিব্বানায। পল়াসিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অপল়াসো হোতি পরিনিব্বানায। ইস্সুকিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনিস্সুকিতা হোতি পরিনিব্বানায। মচ্ছরিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমচ্ছরিযং হোতি পরিনিব্বানায। সঠস্স পুরিসপুগ্গলস্স অসাঠেয্যং হোতি পরিনিব্বানায। মাযাৰিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমাযা হোতি পরিনিব্বানায। থদ্ধস্স পুরিসপুগ্গলস্স অত্থদ্ধিযং হোতি পরিনিব্বানায। অতিমানিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনতিমানো হোতি পরিনিব্বানায। দুব্বচস্স পুরিসপুগ্গলস্স সোৰচস্সতা হোতি পরিনিব্বানায। পাপমিত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স কল্যাণমিত্ততা হোতি পরিনিব্বানায। পমত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স অপ্পমাদো হোতি পরিনিব্বানায। অস্সদ্ধস্স পুরিসপুগ্গলস্স সদ্ধা হোতি পরিনিব্বানায। অহিরিকস্স পুরিসপুগ্গলস্স হিরী হোতি পরিনিব্বানায। অনোত্তাপিস্স পুরিসপুগ্গলস্স ওত্তপ্পং হোতি পরিনিব্বানায। অপ্পস্সুতস্স পুরিসপুগ্গলস্স বাহুসচ্চং হোতি পরিনিব্বানায। কুসীতস্স পুরিসপুগ্গলস্স ৰীরিযারম্ভো হোতি পরিনিব্বানায। মুট্ঠস্সতিস্স পুরিসপুগ্গলস্সউপট্ঠিতস্সতিতা হোতি পরিনিব্বানায। দুপ্পঞ্ঞস্স পুরিসপুগ্গলস্স পঞ্ঞাসম্পদা হোতি পরিনিব্বানায। সন্দিট্ঠিপরামাসি-আধানগ্গাহি-দুপ্পটিনিস্সগ্গিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অসন্দিট্ঠিপরামাসি-অনাধানগ্গাহি-সুপ্পটিনিস্সগ্গিতা হোতি পরিনিব্বানায।
৮৮. ‘‘ইতি খো, চুন্দ, দেসিতো মযা সল্লেখপরিযাযো, দেসিতো চিত্তুপ্পাদপরিযাযো, দেসিতো পরিক্কমনপরিযাযো, দেসিতো উপরিভাগপরিযাযো, দেসিতো পরিনিব্বানপরিযাযো। যং খো, চুন্দ, সত্থারা করণীযং সাৰকানং হিতেসিনা অনুকম্পকেন অনুকম্পং উপাদায, কতং ৰো তং মযা। ‘এতানি, চুন্দ, রুক্খমূলানি, এতানি সুঞ্ঞাগারানি, ঝাযথ, চুন্দ, মা পমাদত্থ, মা পচ্ছাৰিপ্পটিসারিনো অহুৰত্থ’ – অযং খো অম্হাকং অনুসাসনী’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনো আযস্মা মহাচুন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি।
চতুত্তালীসপদা ৰুত্তা, সন্ধযো পঞ্চ দেসিতা।
সল্লেখো নাম সুত্তন্তো, গম্ভীরো সাগরূপমোতি॥
সল্লেখসুত্তং নিট্ঠিতং অট্ঠমং।
৯. সম্মাদিট্ঠিসুত্তং
৮৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি। ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –
‘‘‘সম্মাদিট্ঠি [সম্মাদিট্ঠী (সী॰ স্যা॰)] সম্মাদিট্ঠী’তি, আৰুসো, ৰুচ্চতি। কিত্তাৰতা নু খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি?
‘‘দূরতোপি খো মযং, আৰুসো, আগচ্ছেয্যাম আযস্মতো সারিপুত্তস্স সন্তিকে এতস্স ভাসিতস্স অত্থমঞ্ঞাতুং। সাধু ৰতাযস্মন্তংযেৰ সারিপুত্তং পটিভাতু এতস্স ভাসিতস্স অত্থো। আযস্মতো সারিপুত্তস্স সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি। ‘‘তেন হি, আৰুসো, সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো অকুসলঞ্চ পজানাতি, অকুসলমূলঞ্চ পজানাতি, কুসলঞ্চ পজানাতি, কুসলমূলঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, অকুসলং, কতমং অকুসলমূলং, কতমং কুসলং, কতমং কুসলমূলং? পাণাতিপাতো খো, আৰুসো, অকুসলং, অদিন্নাদানং অকুসলং, কামেসুমিচ্ছাচারো অকুসলং, মুসাৰাদো অকুসলং, পিসুণা ৰাচা [পিসুণৰাচা (ক॰)] অকুসলং, ফরুসা ৰাচা [ফরুসৰাচা (ক॰)] অকুসলং, সম্ফপ্পলাপো অকুসলং, অভিজ্ঝা অকুসলং, ব্যাপাদো অকুসলং, মিচ্ছাদিট্ঠি অকুসলং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো অকুসলং। কতমঞ্চাৰুসো, অকুসলমূলং? লোভো অকুসলমূলং, দোসো অকুসলমূলং, মোহো অকুসলমূলং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, অকুসলমূলং।
‘‘কতমঞ্চাৰুসো , কুসলং? পাণাতিপাতা ৰেরমণী কুসলং, অদিন্নাদানা ৰেরমণী কুসলং, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী কুসলং, মুসাৰাদা ৰেরমণী কুসলং, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী কুসলং, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী কুসলং, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী কুসলং, অনভিজ্ঝা কুসলং, অব্যাপাদো কুসলং, সম্মাদিট্ঠি কুসলং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, কুসলং। কতমঞ্চাৰুসো, কুসলমূলং? অলোভো কুসলমূলং, অদোসো কুসলমূলং, অমোহো কুসলমূলং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, কুসলমূলং।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং অকুসলং পজানাতি, এৰং অকুসলমূলং পজানাতি, এৰং কুসলং পজানাতি, এৰং কুসলমূলং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেনসমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯০. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং উত্তরি [উত্তরিং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] পঞ্হং অপুচ্ছুং [অপুচ্ছিংসু (স্যা॰)] – ‘‘সিযা পনাৰুসো, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি?
‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো আহারঞ্চ পজানাতি, আহারসমুদযঞ্চ পজানাতি, আহারনিরোধঞ্চ পজানাতি, আহারনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমো পনাৰুসো, আহারো, কতমো আহারসমুদযো, কতমো আহারনিরোধো, কতমা আহারনিরোধগামিনী পটিপদা? চত্তারোমে, আৰুসো, আহারা ভূতানং ৰা সত্তানং ঠিতিযা, সম্ভৰেসীনং ৰা অনুগ্গহায। কতমে চত্তারো? কবল়ীকারো আহারো ওল়ারিকো ৰা সুখুমো ৰা, ফস্সো দুতিযো, মনোসঞ্চেতনা ততিযা, ৰিঞ্ঞাণং চতুত্থং। তণ্হাসমুদযা আহারসমুদযো, তণ্হানিরোধা আহারনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো আহারনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি সম্মাসঙ্কপ্পো সম্মাৰাচা সম্মাকম্মন্তো , সম্মাআজীৰো সম্মাৰাযামো সম্মাসতি সম্মাসমাধি’।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং আহারং পজানাতি, এৰং আহারসমুদযং পজানাতি, এৰং আহারনিরোধং পজানাতি, এৰং আহারনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯১. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং উত্তরি পঞ্হং অপুচ্ছুং – ‘‘সিযা পনাৰুসো, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি?
‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো দুক্খঞ্চ পজানাতি, দুক্খসমুদযঞ্চ পজানাতি, দুক্খনিরোধঞ্চ পজানাতি, দুক্খনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, দুক্খং, কতমো দুক্খসমুদযো, কতমো দুক্খনিরোধো, কতমা দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা? জাতিপি দুক্খা, জরাপি দুক্খা, মরণম্পি দুক্খং, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসাপি দুক্খা, অপ্পিযেহি সম্পযোগোপি দুক্খো, পিযেহি ৰিপ্পযোগোপি দুক্খো, যম্পিচ্ছং নলভতি তম্পি দুক্খং, সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা [পঞ্চুপাদানক্খন্ধাপি (ক॰)] দুক্খা – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, দুক্খং। কতমো চাৰুসো, দুক্খসমুদযো? যাযং তণ্হা পোনোব্ভৰিকা নন্দীরাগসহগতা [পোনোভৰিকা (সী॰ পী॰)] তত্রতত্রাভিনন্দিনী [নন্দিরাগসহগতা (সী॰ পী॰)], সেয্যথিদং, কামতণ্হা ভৰতণ্হা ৰিভৰতণ্হা – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, দুক্খসমুদযো। কতমো চাৰুসো, দুক্খনিরোধো? যো তস্সাযেৰ তণ্হায অসেসৰিরাগনিরোধো চাগো পটিনিস্সগ্গো মুত্তি অনালযো – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, দুক্খনিরোধো। কতমা চাৰুসো, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং, সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং দুক্খং পজানাতি, এৰং দুক্খসমুদযং পজানাতি, এৰং দুক্খনিরোধং পজানাতি, এৰং দুক্খনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯২. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং উত্তরি পঞ্হং অপুচ্ছুং – ‘‘সিযা পনাৰুসো, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি?
‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো জরামরণঞ্চ পজানাতি, জরামরণসমুদযঞ্চ পজানাতি, জরামরণনিরোধঞ্চ পজানাতি, জরামরণনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, জরামরণং, কতমো জরামরণসমুদযো, কতমো জরামরণনিরোধো, কতমা জরামরণনিরোধগামিনী পটিপদা? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জরা জীরণতা খণ্ডিচ্চং পালিচ্চং ৰলিত্তচতা আযুনো সংহানি ইন্দ্রিযানং পরিপাকো – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, জরা। কতমঞ্চাৰুসো, মরণং? যা [যং (পী॰ ক॰), সতিপট্ঠানসুত্তেপি] তেসং তেসং সত্তানং তম্হা তম্হা সত্তনিকাযা চুতি চৰনতা ভেদো অন্তরধানং মচ্চু মরণং কালংকিরিযা খন্ধানং ভেদো, কল়েৰরস্স নিক্খেপো, জীৰিতিন্দ্রিযস্সুপচ্ছেদো – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, মরণং। ইতি অযঞ্চ জরা ইদঞ্চ মরণং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, জরামরণং। জাতিসমুদযা জরামরণসমুদযো, জাতিনিরোধা জরামরণনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো জরামরণনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং জরামরণং পজানাতি, এৰং জরামরণসমুদং পজানাতি, এৰং জরামরণনিরোধং পজানাতি, এৰংজরামরণনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯৩. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো জাতিঞ্চ পজানাতি, জাতিসমুদযঞ্চ পজানাতি, জাতিনিরোধঞ্চ পজানাতি, জাতিনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমা পনাৰুসো, জাতি, কতমো জাতিসমুদযো, কতমো জাতিনিরোধো, কতমা জাতিনিরোধগামিনী পটিপদা? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জাতি সঞ্জাতি ওক্কন্তি অভিনিব্বত্তি খন্ধানং পাতুভাৰো, আযতনানং পটিলাভো – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, জাতি। ভৰসমুদযা জাতিসমুদযো, ভৰনিরোধা জাতিনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো জাতিনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং জাতিং পজানাতি, এৰং জাতিসমুদযং পজানাতি, এৰং জাতিনিরোধং পজানাতি, এৰং জাতিনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯৪. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো ভৰঞ্চ পজানাতি, ভৰসমুদযঞ্চ পজানাতি, ভৰনিরোধঞ্চ পজানাতি, ভৰনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমো পনাৰুসো, ভৰো, কতমো ভৰসমুদযো, কতমো ভৰনিরোধো, কতমা ভৰনিরোধগামিনী পটিপদা? তযোমে, আৰুসো, ভৰা – কামভৰো, রূপভৰো, অরূপভৰো। উপাদানসমুদযা ভৰসমুদযো, উপাদাননিরোধা ভৰনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ভৰনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং ভৰং পজানাতি, এৰং ভৰসমুদযং পজানাতি, এৰং ভৰনিরোধং পজানাতি, এৰং ভৰনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি। এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯৫. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো উপাদানঞ্চ পজানাতি, উপাদানসমুদযঞ্চ পজানাতি, উপাদাননিরোধঞ্চ পজানাতি, উপাদাননিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, উপাদানং, কতমো উপাদানসমুদযো, কতমো উপাদাননিরোধো, কতমা উপাদাননিরোধগামিনী পটিপদা? চত্তারিমানি, আৰুসো, উপাদানানি – কামুপাদানং, দিট্ঠুপাদানং, সীলব্বতুপাদানং, অত্তৰাদুপাদানং। তণ্হাসমুদযা উপাদানসমুদযো, তণ্হানিরোধা উপাদাননিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো উপাদাননিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং উপাদানং পজানাতি, এৰং উপাদানসমুদযং পজানাতি, এৰং উপাদাননিরোধং পজানাতি, এৰং উপাদাননিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯৬. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো তণ্হঞ্চ পজানাতি, তণ্হাসমুদযঞ্চ পজানাতি, তণ্হানিরোধঞ্চ পজানাতি, তণ্হানিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমা পনাৰুসো, তণ্হা, কতমো তণ্হাসমুদযো, কতমো তণ্হানিরোধো, কতমা তণ্হানিরোধগামিনী পটিপদা? ছযিমে, আৰুসো, তণ্হাকাযা – রূপতণ্হা, সদ্দতণ্হা, গন্ধতণ্হা, রসতণ্হা, ফোট্ঠব্বতণ্হা, ধম্মতণ্হা। ৰেদনাসমুদযা তণ্হাসমুদযো, ৰেদনানিরোধা তণ্হানিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো তণ্হানিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং তণ্হং পজানাতি, এৰং তণ্হাসমুদযং পজানাতি, এৰং তণ্হানিরোধং পজানাতি, এৰং তণ্হানিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯৭. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো ৰেদনঞ্চ পজানাতি, ৰেদনাসমুদযঞ্চ পজানাতি, ৰেদনানিরোধঞ্চ পজানাতি, ৰেদনানিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকোসম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমা পনাৰুসো, ৰেদনা, কতমো ৰেদনাসমুদযো, কতমো ৰেদনানিরোধো, কতমা ৰেদনানিরোধগামিনী পটিপদা? ছযিমে, আৰুসো, ৰেদনাকাযা – চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা। ফস্সসমুদযা ৰেদনাসমুদযো, ফস্সনিরোধা ৰেদনানিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ৰেদনানিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং ৰেদনং পজানাতি, এৰং ৰেদনাসমুদযং পজানাতি, এৰং ৰেদনানিরোধং পজানাতি, এৰং ৰেদনানিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯৮. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো ফস্সঞ্চ পজানাতি, ফস্সসমুদযঞ্চ পজানাতি, ফস্সনিরোধঞ্চ পজানাতি, ফস্সনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমো পনাৰুসো, ফস্সো, কতমো ফস্সসমুদযো, কতমো ফস্সনিরোধো, কতমা ফস্সনিরোধগামিনী পটিপদা? ছযিমে, আৰুসো, ফস্সকাযা – চক্খুসম্ফস্সো, সোতসম্ফস্সো , ঘানসম্ফস্সো, জিৰ্হাসম্ফস্সো, কাযসম্ফস্সো, মনোসম্ফস্সো। সল়াযতনসমুদযা ফস্সসমুদযো, সল়াযতননিরোধা ফস্সনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ফস্সনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং ফস্সং পজানাতি, এৰং ফস্সসমুদযং পজানাতি, এৰং ফস্সনিরোধং পজানাতি, এৰং ফস্সনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯৯. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সল়াযতনঞ্চ পজানাতি, সল়াযতনসমুদযঞ্চ পজানাতি, সল়াযতননিরোধঞ্চ পজানাতি, সল়াযতননিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, সল়াযতনং, কতমো সল়াযতনসমুদযো, কতমো সল়াযতননিরোধো, কতমা সল়াযতননিরোধগামিনী পটিপদা ? ছযিমানি, আৰুসো, আযতনানি – চক্খাযতনং, সোতাযতনং, ঘানাযতনং, জিৰ্হাযতনং, কাযাযতনং, মনাযতনং। নামরূপসমুদযা সল়াযতনসমুদযো, নামরূপনিরোধা সল়াযতননিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো সল়াযতননিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং সল়াযতনং পজানাতি, এৰং সল়াযতনসমুদযং পজানাতি, এৰং সল়াযতননিরোধং পজানাতি , এৰং সল়াযতননিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
১০০. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো নামরূপঞ্চ পজানাতি, নামরূপসমুদযঞ্চ পজানাতি, নামরূপনিরোধঞ্চ পজানাতি, নামরূপনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, নামরূপং, কতমো নামরূপসমুদযো, কতমো নামরূপনিরোধো, কতমা নামরূপনিরোধগামিনী পটিপদা? ৰেদনা, সঞ্ঞা, চেতনা, ফস্সো, মনসিকারো – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, নামং; চত্তারি চ মহাভূতানি, চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদাযরূপং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, রূপং। ইতি ইদঞ্চ নামং ইদঞ্চ রূপং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, নামরূপং। ৰিঞ্ঞাণসমুদযা নামরূপসমুদযো, ৰিঞ্ঞাণনিরোধা নামরূপনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো নামরূপনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং নামরূপং পজানাতি, এৰং নামরূপসমুদযং পজানাতি, এৰং নামরূপনিরোধং পজানাতি, এৰং নামরূপনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
১০১. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো ৰিঞ্ঞাণঞ্চ পজানাতি, ৰিঞ্ঞাণসমুদযঞ্চ পজানাতি, ৰিঞ্ঞাণনিরোধঞ্চ পজানাতি, ৰিঞ্ঞাণনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, ৰিঞ্ঞাণং, কতমো ৰিঞ্ঞাণসমুদযো, কতমো ৰিঞ্ঞাণনিরোধো, কতমা ৰিঞ্ঞাণনিরোধগামিনী পটিপদা? ছযিমে, আৰুসো, ৰিঞ্ঞাণকাযা – চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোৰিঞ্ঞাণং। সঙ্খারসমুদযা ৰিঞ্ঞাণসমুদযো, সঙ্খারনিরোধা ৰিঞ্ঞাণনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ৰিঞ্ঞাণনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং ৰিঞ্ঞাণং পজানাতি, এৰং ৰিঞ্ঞাণসমুদযং পজানাতি, এৰং ৰিঞ্ঞাণনিরোধং পজানাতি, এৰং ৰিঞ্ঞাণনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি , সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
১০২. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সঙ্খারে চ পজানাতি, সঙ্খারসমুদযঞ্চ পজানাতি, সঙ্খারনিরোধঞ্চ পজানাতি, সঙ্খারনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমে পনাৰুসো, সঙ্খারা, কতমো সঙ্খারসমুদযো, কতমো সঙ্খারনিরোধো, কতমা সঙ্খারনিরোধগামিনী পটিপদা? তযোমে, আৰুসো, সঙ্খারা – কাযসঙ্খারো, ৰচীসঙ্খারো, চিত্তসঙ্খারো। অৰিজ্জাসমুদযা সঙ্খারসমুদযো, অৰিজ্জানিরোধা সঙ্খারনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো সঙ্খারনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং সঙ্খারে পজানাতি, এৰং সঙ্খারসমুদযং পজানাতি, এৰং সঙ্খারনিরোধং পজানাতি, এৰং সঙ্খারনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্সদিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
১০৩. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো অৰিজ্জঞ্চ পজানাতি, অৰিজ্জাসমুদযঞ্চ পজানাতি, অৰিজ্জানিরোধঞ্চ পজানাতি, অৰিজ্জানিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমা পনাৰুসো, অৰিজ্জা, কতমো অৰিজ্জাসমুদযো, কতমো অৰিজ্জানিরোধো, কতমা অৰিজ্জানিরোধগামিনী পটিপদা? যং খো, আৰুসো, দুক্খে অঞ্ঞাণং, দুক্খসমুদযে অঞ্ঞাণং, দুক্খনিরোধে অঞ্ঞাণং, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায অঞ্ঞাণং – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, অৰিজ্জা। আসৰসমুদযা অৰিজ্জাসমুদযো, আসৰনিরোধা অৰিজ্জানিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো অৰিজ্জানিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং অৰিজ্জং পজানাতি, এৰং অৰিজ্জাসমুদযং পজানাতি, এৰং অৰিজ্জানিরোধং পজানাতি, এৰং অৰিজ্জানিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
১০৪. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং উত্তরি পঞ্হং অপুচ্ছুং – ‘‘সিযা পনাৰুসো, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি?
‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো আসৰঞ্চ পজানাতি, আসৰসমুদযঞ্চ পজানাতি, আসৰনিরোধঞ্চ পজানাতি, আসৰনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমো পনাৰুসো, আসৰো, কতমো আসৰসমুদযো, কতমো আসৰনিরোধো, কতমা আসৰনিরোধগামিনী পটিপদাতি? তযোমে, আৰুসো, আসৰা – কামাসৰো, ভৰাসৰো, অৰিজ্জাসৰো। অৰিজ্জাসমুদযা আসৰসমুদযো, অৰিজ্জানিরোধা আসৰনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং আসৰং পজানাতি, এৰং আসৰসমুদযং পজানাতি, এৰং আসৰনিরোধং পজানাতি, এৰং আসৰনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি , উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
ইদমৰোচাযস্মা সারিপুত্তো। অত্তমনা তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
সম্মাদিট্ঠিসুত্তং নিট্ঠিতং নৰমং। [ইতো পরং কেসুচি পোত্থকেসু ইমাপি গাথাযো§এৰং দিস্সন্তি –§দুক্খং জরামরণং উপাদানং, সল়াযতনং নামরূপং। ৰিঞ্ঞাণং যা সা পরে, কতমা পনাৰুসো পদানং॥§কিং জাতি তণ্হা চ ৰেদনা, অৰিজ্জায চতুক্কনযো। চত্তারি পরে কতমা, পনাৰুসো পদানং কেৰলং॥§আহারো চ ভৰো ফস্সো, সঙ্খারো আসৰপঞ্চমো। যাৰ পঞ্চ পরে কতমা, পনাৰুসো পদানং কিং॥§কতমন্তি ছব্বিধা ৰুত্তং, কতমানি চতুব্বিধানি। কতমো পঞ্চৰিধো ৰুত্তো, সব্বেসং একসঙ্খানং পঞ্চনযপদানি চাতি॥ ]
১০. মহাসতিপট্ঠানসুত্তং
১০৫. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কুরূসু ৰিহরতি কম্মাসধম্মং নাম কুরূনং নিগমো। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
উদ্দেসো
১০৬. ‘‘একাযনো অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা, সোকপরিদেৰানং [পরিদ্দৰানং (সী॰ পী॰)] সমতিক্কমায, দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায, ঞাযস্স অধিগমায, নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং চত্তারো সতিপট্ঠানা।
‘‘কতমে চত্তারো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং।
উদ্দেসো নিট্ঠিতো।
কাযানুপস্সনা আনাপানপব্বং
১০৭. ‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা নিসীদতি, পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা, উজুং কাযং পণিধায, পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা। সো সতোৰ অস্সসতি, সতোৰ [সতো (সী॰ স্যা॰)] পস্সসতি। দীঘং ৰা অস্সসন্তো ‘দীঘং অস্সসামী’তি পজানাতি, দীঘং ৰা পস্সসন্তো ‘দীঘং পস্সসামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা অস্সসন্তো ‘রস্সং অস্সসামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা পস্সসন্তো ‘রস্সং পস্সসামী’তি পজানাতি, ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি , ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি।
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দক্খো ভমকারো ৰা ভমকারন্তেৰাসী ৰা দীঘং ৰা অঞ্ছন্তো ‘দীঘং অঞ্ছামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা অঞ্ছন্তো ‘রস্সং অঞ্ছামী’তি পজানাতি; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু দীঘং ৰা অস্সসন্তো ‘দীঘং অস্সসামী’তি পজানাতি, দীঘং ৰা পস্সসন্তো ‘দীঘং পস্সসামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা অস্সসন্তো ‘রস্সং অস্সসামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা পস্সসন্তো ‘রস্সং পস্সসামী’তি পজানাতি; ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি। ‘অত্থি কাযো’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো [এৰম্পি (সী॰ স্যা॰ পী॰)], ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
আনাপানপব্বং নিট্ঠিতং।
কাযানুপস্সনা ইরিযাপথপব্বং
১০৮. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু গচ্ছন্তো ৰা ‘গচ্ছামী’তি পজানাতি, ঠিতো ৰা ‘ঠিতোম্হী’তি পজানাতি, নিসিন্নো ৰা ‘নিসিন্নোম্হী’তিপজানাতি, সযানো ৰা ‘সযানোম্হী’তি পজানাতি। যথা যথা ৰা পনস্স কাযো পণিহিতো হোতি তথা তথা নং পজানাতি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি। ‘অত্থি কাযো’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
ইরিযাপথপব্বং নিট্ঠিতং।
কাযানুপস্সনা সম্পজানপব্বং
১০৯. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অভিক্কন্তে পটিক্কন্তে সম্পজানকারী হোতি, আলোকিতে ৰিলোকিতে সম্পজানকারী হোতি, সমিঞ্জিতে পসারিতে সম্পজানকারী হোতি, সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে সম্পজানকারী হোতি, অসিতে পীতে খাযিতে সাযিতে সম্পজানকারী হোতি, উচ্চারপস্সাৰকম্মে সম্পজানকারী হোতি, গতে ঠিতে নিসিন্নে সুত্তে জাগরিতে ভাসিতে তুণ্হীভাৰে সম্পজানকারী হোতি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
সম্পজানপব্বং নিট্ঠিতং।
কাযানুপস্সনা পটিকূলমনসিকারপব্বং
১১০. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং উদ্ধং পাদতলা, অধো কেসমত্থকা, তচপরিযন্তং পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা নখা দন্তা তচো মংসং ন্হারু [নহারু (সী॰ স্যা॰ পী॰)] অট্ঠি অট্ঠিমিঞ্জং ৰক্কং হদযং যকনং কিলোমকং পিহকং পপ্ফাসং অন্তং অন্তগুণং উদরিযং করীসং পিত্তং সেম্হং পুব্বো লোহিতং সেদো মেদো অস্সু ৰসা খেল়ো সিঙ্ঘাণিকা লসিকা মুত্ত’ন্তি [মুত্তং মত্থলুঙ্গন্তি (ক॰)]।
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উভতোমুখা পুতোল়ি [মূতোল়ী (সী॰ স্যা॰ পী॰)] পূরা নানাৰিহিতস্স ধঞ্ঞস্স, সেয্যথিদং – সালীনং ৰীহীনং মুগ্গানং মাসানং তিলানং তণ্ডুলানং। তমেনং চক্খুমা পুরিসো মুঞ্চিত্ৰা পচ্চৰেক্খেয্য – ‘ইমে সালী ইমে ৰীহী ইমে মুগ্গা ইমে মাসা ইমে তিলা ইমে তণ্ডুলা’তি। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং উদ্ধং পাদতলা, অধো কেসমত্থকা, তচপরিযন্তং পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা…পে॰… মুত্ত’ন্তি।
‘‘ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
পটিকূলমনসিকারপব্বং নিট্ঠিতং।
কাযানুপস্সনা ধাতুমনসিকারপব্বং
১১১. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং যথাঠিতং যথাপণিহিতং ধাতুসো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে পথৰীধাতু আপোধাতু তেজোধাতু ৰাযোধাতূ’তি।
‘‘সেয্যথাপি , ভিক্খৰে, দক্খো গোঘাতকো ৰা গোঘাতকন্তেৰাসী ৰা গাৰিং ৰধিত্ৰা চতুমহাপথে [চাতুম্মহাপথে (সী॰ স্যা॰ পী॰)] বিলসো ৰিভজিত্ৰা নিসিন্নো অস্স। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং যথাঠিতং যথাপণিহিতং ধাতুসো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে পথৰীধাতু আপোধাতু তেজোধাতু ৰাযোধাতূ’তি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে , ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
ধাতুমনসিকারপব্বং নিট্ঠিতং।
কাযানুপস্সনা নৰসিৰথিকপব্বং
১১২. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং একাহমতং ৰা দ্ৰীহমতং ৰা তীহমতং ৰা উদ্ধুমাতকং ৰিনীলকং ৰিপুব্বকজাতং। সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি [এতং অনতীতোতি (সী॰ পী॰)]। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং কাকেহি ৰা খজ্জমানং কুললেহি ৰা খজ্জমানং গিজ্ঝেহি ৰা খজ্জমানং কঙ্কেহি ৰা খজ্জমানং সুনখেহি ৰা খজ্জমানং ব্যগ্ঘেহি ৰা খজ্জমানং দীপীহি ৰা খজ্জমানং সিঙ্গালেহি ৰা [গিজ্ঝেহি ৰা খজ্জমানং, সুৰানেহি ৰা খজ্জমানং, সিগালেহি ৰা (স্যা॰ পী॰)] খজ্জমানং ৰিৰিধেহি ৰা পাণকজাতেহি খজ্জমানং। সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং অট্ঠিকসঙ্খলিকং সমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং…পে॰… অট্ঠিকসঙ্খলিকং নিমংসলোহিতমক্খিতং ন্হারুসম্বন্ধং…পে॰… অট্ঠিকসঙ্খলিকং অপগতমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং…পে॰… অট্ঠিকানি অপগতসম্বন্ধানি[অপগতন্হারুসম্বন্ধানি (স্যা॰)] দিসা ৰিদিসা ৰিক্খিত্তানি, অঞ্ঞেন হত্থট্ঠিকং অঞ্ঞেন পাদট্ঠিকং অঞ্ঞেন গোপ্ফকট্ঠিকং [‘‘অঞ্ঞেন গোপ্ফকট্ঠিক’’ন্তি ইদং সী॰ স্যা॰ পী॰ পোত্থকেসু নত্থি] অঞ্ঞেন জঙ্ঘট্ঠিকং অঞ্ঞেন ঊরুট্ঠিকং অঞ্ঞেন কটিট্ঠিকং [অঞ্ঞেন কটট্ঠিকং অঞ্ঞেন পিট্ঠট্ঠিকং অঞ্ঞেন কণ্টকট্ঠিকং অঞ্ঞেন ফাসুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন উরট্ঠিকং অঞ্ঞেন অংসট্ঠিকং অঞ্ঞেন বাহুট্ঠিকং (স্যা॰)]অঞ্ঞেন ফাসুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন পিট্ঠিট্ঠিকং অঞ্ঞেন খন্ধট্ঠিকং [অঞ্ঞেন কটট্ঠিকং অঞ্ঞেন পিট্ঠট্ঠিকং অঞ্ঞেন কণ্টকট্ঠিকং অঞ্ঞেন ফাসুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন উরট্ঠিকং অঞ্ঞেন অংসট্ঠিকং অঞ্ঞেন বাহুট্ঠিকং (স্যা॰)] অঞ্ঞেন গীৰট্ঠিকং অঞ্ঞেন হনুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন দন্তট্ঠিকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং। সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং, অট্ঠিকানি সেতানি সঙ্খৰণ্ণপটিভাগানি [সঙ্খৰণ্ণূপনিভানি (সী॰ স্যা॰ পী॰)] …পে॰… অট্ঠিকানি পুঞ্জকিতানি তেরোৰস্সিকানি…পে॰… অট্ঠিকানি পূতীনি চুণ্ণকজাতানি । সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি। ‘অত্থি কাযো’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
নৰসিৰথিকপব্বং নিট্ঠিতং।
চুদ্দসকাযানুপস্সনা নিট্ঠিতা।
ৰেদনানুপস্সনা
১১৩. ‘‘কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুখং ৰা [সুখং, দুক্খং, অদুক্খমসুখং (সী॰ স্যা॰ পী॰ ক॰)] ৰেদনং ৰেদযমানো ‘সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; দুক্খং ৰা [সুখং, দুক্খং অদুক্খমসুখং (সী॰ স্যা॰ পী॰ ক॰)] ৰেদনং ৰেদযমানো ‘দুক্খং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; অদুক্খমসুখং ৰা ৰেদনং ৰেদযমানো ‘অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; সামিসং ৰা সুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘সামিসং সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; নিরামিসং ৰা সুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘নিরামিসং সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; সামিসং ৰা দুক্খং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘সামিসং দুক্খং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; নিরামিসং ৰা দুক্খং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘নিরামিসং দুক্খং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; সামিসং ৰা অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘সামিসং অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; নিরামিসং ৰা অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘নিরামিসং অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ৰেদনাসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ৰেদনাসু ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ৰেদনাসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ৰেদনা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি , ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি।
ৰেদনানুপস্সনা নিট্ঠিতা।
চিত্তানুপস্সনা
১১৪. ‘‘কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সরাগং ৰা চিত্তং ‘সরাগং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং ‘ৰীতরাগং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সদোসং ৰা চিত্তং ‘সদোসং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰীতদোসং ৰা চিত্তং ‘ৰীতদোসং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সমোহং ৰা চিত্তং ‘সমোহং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰীতমোহং ৰা চিত্তং ‘ৰীতমোহং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সংখিত্তং ৰা চিত্তং ‘সংখিত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং ‘ৰিক্খিত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; মহগ্গতং ৰা চিত্তং ‘মহগ্গতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অমহগ্গতং ৰা চিত্তং ‘অমহগ্গতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সউত্তরং ৰা চিত্তং ‘সউত্তরং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অনুত্তরং ৰা চিত্তং ‘অনুত্তরং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সমাহিতং ৰা চিত্তং ‘সমাহিতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অসমাহিতং ৰা চিত্তং ‘অসমাহিতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘ৰিমুত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘অৰিমুত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা চিত্তস্মিং ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা চিত্তস্মিং ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা চিত্তস্মিং ৰিহরতি। ‘অত্থি চিত্ত’ন্তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি । এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি।
চিত্তানুপস্সনা নিট্ঠিতা।
ধম্মানুপস্সনা নীৰরণপব্বং
১১৫. ‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু নীৰরণেসু। কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু নীৰরণেসু?
‘‘ইধ , ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দো’তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নস্স কামচ্ছন্দস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স কামচ্ছন্দস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স কামচ্ছন্দস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ব্যাপাদং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং ব্যাপাদো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ব্যাপাদং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং ব্যাপাদো’তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নস্স ব্যাপাদস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স ব্যাপাদস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স ব্যাপাদস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং থীনমিদ্ধং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং থীনমিদ্ধ’ন্তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং থীনমিদ্ধং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং থীনমিদ্ধ’ন্তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স থীনমিদ্ধস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স থীনমিদ্ধস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স থীনমিদ্ধস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চ’ন্তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চ’ন্তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নস্স উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছা’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছা’তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নায ৰিচিকিচ্ছায উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নায ৰিচিকিচ্ছায পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনায ৰিচিকিচ্ছায আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি , সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু নীৰরণেসু।
নীৰরণপব্বং নিট্ঠিতং।
ধম্মানুপস্সনা খন্ধপব্বং
১১৬. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু। কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘ইতি রূপং, ইতি রূপস্স সমুদযো, ইতি রূপস্স অত্থঙ্গমো; ইতি ৰেদনা, ইতি ৰেদনায সমুদযো, ইতি ৰেদনায অত্থঙ্গমো; ইতি সঞ্ঞা, ইতি সঞ্ঞায সমুদযো, ইতি সঞ্ঞায অত্থঙ্গমো; ইতি সঙ্খারা, ইতি সঙ্খারানং সমুদযো, ইতি সঙ্খারানং অত্থঙ্গমো; ইতি ৰিঞ্ঞাণং, ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স সমুদযো, ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স অত্থঙ্গমো’তি; ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু।
খন্ধপব্বং নিট্ঠিতং।
ধম্মানুপস্সনা আযতনপব্বং
১১৭. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি ছসু অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু। কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি ছসু অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু?
‘‘ইধ , ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুঞ্চ পজানাতি, রূপে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সোতঞ্চ পজানাতি, সদ্দে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘ঘানঞ্চ পজানাতি, গন্ধে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘জিৰ্হঞ্চ পজানাতি, রসে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘কাযঞ্চ পজানাতি, ফোট্ঠব্বে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘মনঞ্চ পজানাতি, ধম্মে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি ছসু অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু।
আযতনপব্বং নিট্ঠিতং।
ধম্মানুপস্সনা বোজ্ঝঙ্গপব্বং
১১৮. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি সত্তসু বোজ্ঝঙ্গেসু। কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি সত্তসু বোজ্ঝঙ্গেসু? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি , যথা চ অনুপ্পন্নস্স পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি ।
‘‘ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি সত্তসু বোজ্ঝঙ্গেসু।
বোজ্ঝঙ্গপব্বং নিট্ঠিতং [বোজ্ঝঙ্গপব্বং নিট্ঠিতং। পঠমভাণৰারং (স্যা॰)]।
ধম্মানুপস্সনা সচ্চপব্বং
১১৯. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি চতূসু অরিযসচ্চেসু। কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি চতূসু অরিযসচ্চেসু? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি।
পঠমভাণৰারো নিট্ঠিতো।
দুক্খসচ্চনিদ্দেসো
১২০. ‘‘কতমঞ্চ , ভিক্খৰে, দুক্খং অরিযসচ্চং? জাতিপি দুক্খা, জরাপি দুক্খা, মরণম্পি দুক্খং, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসাপি দুক্খা, অপ্পিযেহি সম্পযোগোপি দুক্খো, পিযেহি ৰিপ্পযোগোপি দুক্খো [‘‘অপ্পিযেহি…পে॰… ৰিপ্পযোগোপি দুক্খো’’তি পাঠো চেৰ তংনিদ্দেসো চ সী॰ পী॰ পোত্থকেসু ন দিস্সতি, সুমঙ্গলৰিলাসিনিযংপি তংসংৰণ্ণনা নত্থি], যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং, সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা [পঞ্চুপাদানক্খন্ধাপি (ক॰)] দুক্খা।
১২১. ‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, জাতি? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জাতি সঞ্জাতি ওক্কন্তি অভিনিব্বত্তি খন্ধানং পাতুভাৰো আযতনানং পটিলাভো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, জাতি।
১২২. ‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, জরা? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জরা জীরণতা খণ্ডিচ্চং পালিচ্চং ৰলিত্তচতা আযুনো সংহানি ইন্দ্রিযানং পরিপাকো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, জরা।
১২৩. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, মরণং? যং [সুমঙ্গলৰিলাসিনী ওলোকেতব্বা] তেসং তেসং সত্তানং তম্হা তম্হা সত্তনিকাযা চুতি চৰনতা ভেদো অন্তরধানং মচ্চু মরণং কালঙ্কিরিযা খন্ধানং ভেদো কল়েৰরস্স নিক্খেপো জীৰিতিন্দ্রিযস্সুপচ্ছেদো, ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, মরণং।
১২৪. ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সোকো? যো খো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স সোকো সোচনা সোচিতত্তং অন্তোসোকো অন্তোপরিসোকো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সোকো।
১২৫. ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পরিদেৰো? যো খো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স আদেৰো পরিদেৰো আদেৰনা পরিদেৰনা আদেৰিতত্তং পরিদেৰিতত্তং, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পরিদেৰো।
১২৬. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খং? যং খো, ভিক্খৰে, কাযিকং দুক্খং কাযিকং অসাতং কাযসম্ফস্সজং দুক্খং অসাতং ৰেদযিতং, ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খং।
১২৭. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দোমনস্সং? যং খো, ভিক্খৰে, চেতসিকং দুক্খং চেতসিকং অসাতং মনোসম্ফস্সজং দুক্খং অসাতং ৰেদযিতং, ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দোমনস্সং।
১২৮. ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, উপাযাসো? যো খো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স আযাসো উপাযাসো আযাসিতত্তং উপাযাসিতত্তং, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, উপাযাসো।
১২৯. ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অপ্পিযেহি সম্পযোগো দুক্খো? ইধ যস্স তে হোন্তি অনিট্ঠা অকন্তা অমনাপা রূপা সদ্দা গন্ধা রসা ফোট্ঠব্বা ধম্মা, যে ৰা পনস্স তে হোন্তি অনত্থকামা অহিতকামা অফাসুককামা অযোগক্খেমকামা, যা তেহি সদ্ধিং সঙ্গতি সমাগমো সমোধানং মিস্সীভাৰো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অপ্পিযেহি সম্পযোগো দুক্খো।
১৩০. ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পিযেহি ৰিপ্পযোগো দুক্খো? ইধ যস্স তে হোন্তি ইট্ঠা কন্তা মনাপা রূপা সদ্দা গন্ধা রসা ফোট্ঠব্বা ধম্মা, যে ৰা পনস্স তে হোন্তি অত্থকামা হিতকামা ফাসুককামা যোগক্খেমকামা মাতা ৰা পিতা ৰা ভাতা ৰা ভগিনী ৰা মিত্তা ৰা অমচ্চা ৰা ঞাতিসালোহিতা ৰা, যা তেহি সদ্ধিং অসঙ্গতি অসমাগমো অসমোধানং অমিস্সীভাৰো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পিযেহি ৰিপ্পযোগো দুক্খো।
১৩১. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং? জাতিধম্মানং, ভিক্খৰে , সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘অহো ৰত মযং ন জাতিধম্মা অস্সাম, ন চ ৰত নো জাতি আগচ্ছেয্যা’তি। ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং, ইদম্পি যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং। জরাধম্মানং, ভিক্খৰে, সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘অহো ৰত মযং ন জরাধম্মা অস্সাম, ন চ ৰত নো জরা আগচ্ছেয্যা’তি। ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং, ইদম্পি যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং। ব্যাধিধম্মানং, ভিক্খৰে, সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘অহো ৰত মযং ন ব্যাধিধম্মা অস্সাম, ন চ ৰত নো ব্যাধি আগচ্ছেয্যা’তি। ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং, ইদম্পি যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং। মরণধম্মানং, ভিক্খৰে, সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘অহো ৰত মযং ন মরণধম্মা অস্সাম, ন চ ৰত নো মরণং আগচ্ছেয্যা’তি। ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং, ইদম্পি যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং। সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মানং, ভিক্খৰে, সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘অহো ৰত মযং ন সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মা অস্সাম, ন চ ৰত নো সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মা আগচ্ছেয্যু’ন্তি। ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং, ইদম্পি যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং।
১৩২. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা দুক্খা? সেয্যথিদং – রূপুপাদানক্খন্ধো, ৰেদনুপাদানক্খন্ধো, সঞ্ঞুপাদানক্খন্ধো, সঙ্খারুপাদানক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণুপাদানক্খন্ধো। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা দুক্খা। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খং অরিযসচ্চং।
সমুদযসচ্চনিদ্দেসো
১৩৩. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খসমুদযং [দুক্খসমুদযো (স্যা॰)] অরিযসচ্চং? যাযং তণ্হা পোনোব্ভৰিকা [পোনোভৰিকা (সী॰ পী॰)]নন্দীরাগসহগতা [নন্দিরাগসহগতা (সী॰ স্যা॰ পী॰)] তত্রতত্রাভিনন্দিনী। সেয্যথিদং – কামতণ্হা ভৰতণ্হা ৰিভৰতণ্হা।
‘‘সা খো পনেসা, ভিক্খৰে, তণ্হা কত্থ উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, কত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি? যং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘কিঞ্চ লোকে পিযরূপং সাতরূপং? চক্খু লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। সোতং লোকে…পে॰… ঘানং লোকে… জিৰ্হা লোকে… কাযো লোকে… মনো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘রূপা লোকে… সদ্দা লোকে… গন্ধা লোকে… রসা লোকে… ফোট্ঠব্বা লোকে… ধম্মা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘চক্খুৰিঞ্ঞাণং লোকে… সোতৰিঞ্ঞাণং লোকে… ঘানৰিঞ্ঞাণং লোকে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং লোকে… কাযৰিঞ্ঞাণং লোকে… মনোৰিঞ্ঞাণং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘চক্খুসম্ফস্সো লোকে… সোতসম্ফস্সো লোকে… ঘানসম্ফস্সো লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সো লোকে… কাযসম্ফস্সো লোকে… মনোসম্ফস্সো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘রূপসঞ্ঞা লোকে… সদ্দসঞ্ঞা লোকে… গন্ধসঞ্ঞা লোকে… রসসঞ্ঞা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্ঞা লোকে… ধম্মসঞ্ঞা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘রূপসঞ্চেতনা লোকে… সদ্দসঞ্চেতনা লোকে… গন্ধসঞ্চেতনা লোকে… রসসঞ্চেতনা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্চেতনা লোকে… ধম্মসঞ্চেতনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘রূপতণ্হা লোকে… সদ্দতণ্হা লোকে… গন্ধতণ্হা লোকে… রসতণ্হা লোকে… ফোট্ঠব্বতণ্হা লোকে… ধম্মতণ্হা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘রূপৰিতক্কো লোকে… সদ্দৰিতক্কো লোকে… গন্ধৰিতক্কো লোকে… রসৰিতক্কো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিতক্কো লোকে… ধম্মৰিতক্কো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘রূপৰিচারো লোকে… সদ্দৰিচারো লোকে… গন্ধৰিচারো লোকে… রসৰিচারো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিচারো লোকে… ধম্মৰিচারো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খসমুদযং অরিযসচ্চং।
নিরোধসচ্চনিদ্দেসো
১৩৪. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধং [দুক্খনিরোধো (স্যা॰)] অরিযসচ্চং? যো তস্সাযেৰ তণ্হায অসেসৰিরাগনিরোধো চাগো পটিনিস্সগ্গো মুত্তি অনালযো।
‘‘সা খো পনেসা, ভিক্খৰে, তণ্হা কত্থ পহীযমানা পহীযতি, কত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি? যং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘কিঞ্চ লোকে পিযরূপং সাতরূপং? চক্খু লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি। সোতং লোকে…পে॰… ঘানং লোকে… জিৰ্হা লোকে… কাযো লোকে… মনো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘রূপা লোকে… সদ্দা লোকে… গন্ধা লোকে… রসা লোকে… ফোট্ঠব্বা লোকে… ধম্মা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘চক্খুৰিঞ্ঞাণং লোকে… সোতৰিঞ্ঞাণং লোকে… ঘানৰিঞ্ঞাণং লোকে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং লোকে… কাযৰিঞ্ঞাণং লোকে… মনোৰিঞ্ঞাণং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘চক্খুসম্ফস্সো লোকে… সোতসম্ফস্সো লোকে… ঘানসম্ফস্সো লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সো লোকে… কাযসম্ফস্সো লোকে… মনোসম্ফস্সো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘রূপসঞ্ঞা লোকে… সদ্দসঞ্ঞা লোকে… গন্ধসঞ্ঞা লোকে… রসসঞ্ঞা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্ঞা লোকে… ধম্মসঞ্ঞা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘রূপসঞ্চেতনা লোকে… সদ্দসঞ্চেতনা লোকে… গন্ধসঞ্চেতনা লোকে… রসসঞ্চেতনা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্চেতনা লোকে… ধম্মসঞ্চেতনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘রূপতণ্হা লোকে… সদ্দতণ্হা লোকে… গন্ধতণ্হা লোকে… রসতণ্হা লোকে… ফোট্ঠব্বতণ্হা লোকে… ধম্মতণ্হা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘রূপৰিতক্কো লোকে… সদ্দৰিতক্কো লোকে… গন্ধৰিতক্কো লোকে… রসৰিতক্কো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিতক্কো লোকে… ধম্মৰিতক্কো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘রূপৰিচারো লোকে… সদ্দৰিচারো লোকে… গন্ধৰিচারো লোকে… রসৰিচারো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিচারো লোকে… ধম্মৰিচারো লোকে পিযরূপং সাতরূপং। এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝামানা নিরুজ্ঝতি। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধং অরিযসচ্চং।
মগ্গসচ্চনিদ্দেসো
১৩৫. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি সম্মাসঙ্কপ্পো সম্মাৰাচা সম্মাকম্মন্তো সম্মাআজীৰো সম্মাৰাযামো সম্মাসতি সম্মাসমাধি।
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি? যং খো, ভিক্খৰে, দুক্খে ঞাণং, দুক্খসমুদযে ঞাণং, দুক্খনিরোধে ঞাণং, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায ঞাণং। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি।
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো? নেক্খম্মসঙ্কপ্পো অব্যাপাদসঙ্কপ্পো অৰিহিংসাসঙ্কপ্পো। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো।
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাৰাচা? মুসাৰাদা ৰেরমণী [ৰেরমণি (ক॰)], পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী । অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাৰাচা।
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাকম্মন্তো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী, অদিন্নাদানা ৰেরমণী, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাকম্মন্তো।
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাআজীৰো? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো মিচ্ছাআজীৰং পহায সম্মাআজীৰেন জীৰিতং কপ্পেতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাআজীৰো।
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাৰাযামো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি; উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি; অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি; উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাৰাযামো।
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাসতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাসতি।
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাসমাধি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি, সতো চ সম্পজানো, সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাসমাধি। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং।
১৩৬. ‘‘ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি চতূসু অরিযসচ্চেসু।
সচ্চপব্বং নিট্ঠিতং।
ধম্মানুপস্সনা নিট্ঠিতা।
১৩৭. ‘‘যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য সত্ত ৰস্সানি, তস্স দ্ৰিন্নং ফলানং অঞ্ঞতরং ফলং পাটিকঙ্খং দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞা; সতি ৰা উপাদিসেসে অনাগামিতা।
‘‘তিট্ঠন্তু, ভিক্খৰে, সত্ত ৰস্সানি। যো হি কোচি , ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য ছ ৰস্সানি…পে॰… পঞ্চ ৰস্সানি… চত্তারি ৰস্সানি… তীণি ৰস্সানি… দ্ৰে ৰস্সানি… একং ৰস্সং… তিট্ঠতু, ভিক্খৰে, একং ৰস্সং। যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য সত্ত মাসানি, তস্স দ্ৰিন্নং ফলানং অঞ্ঞতরং ফলং পাটিকঙ্খং দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞা; সতি ৰা উপাদিসেসে অনাগামিতা। তিট্ঠন্তু, ভিক্খৰে, সত্ত মাসানি। যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য ছ মাসানি…পে॰… পঞ্চ মাসানি… চত্তারি মাসানি… তীণি মাসানি… দ্ৰে মাসানি… একং মাসং… অড্ঢমাসং… তিট্ঠতু, ভিক্খৰে, অড্ঢমাসো। যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য সত্তাহং, তস্স দ্ৰিন্নং ফলানং অঞ্ঞতরং ফলং পাটিকঙ্খং দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞা সতি ৰা উপাদিসেসে অনাগামিতা’’তি।
১৩৮. ‘‘‘একাযনো অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমাযনিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায যদিদং চত্তারো সতিপট্ঠানা’তি। ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
মহাসতিপট্ঠানসুত্তং নিট্ঠিতং দসমং।
মূলপরিযাযৰগ্গো নিট্ঠিতো পঠমো।
তস্সুদ্দানং – [ইতো পরং কেসুচি পোত্থকেসু ইমাপি গাথাযো এৰং দিস্সন্তি –§অজরং অমতং অমতাধিগমং, ফলমগ্গনিদস্সনং দুক্খনুদং। সহিতত্তং মহারসহস্সকরং, ভূতমিতি সারং ৰিৰিধং সুণাথ॥§তল়াকং ৰসুপূরিতং ঘম্মপথে, তিৰিধগ্গিপিল়েসিতনিব্বাপনং। ব্যাধিপনুদনওসধযো, পচ্ছিমসুত্তপৰরা ঠপিতা॥§মধুমন্দৰরসামদানং, খিড্ডারতি জননিমনুসঙ্ঘাতং। তথা সুত্তে ৰেয্যাকরণা ঠপিতা, সক্যপুত্তানমভিদমনত্থায॥§পঞ্ঞাসং চ দিযঢ্ডসতং, দ্ৰে চ ৰেয্যাকরণং অপরে চ। তেৰনামগতং চ অনুপুব্বং, একমনা নিসামেথ মুদগ্গং॥]
মূলসুসংৰরধম্মদাযাদা, ভেরৰানঙ্গণাকঙ্খেয্যৰত্থং।
সল্লেখসম্মাদিট্ঠিসতিপট্ঠং, ৰগ্গৰরো অসমো সুসমত্তো॥
মজ্ঝিমনিকাযো
মূলপণ্ণাসপাল়ি
১. মূলপরিযাযৰগ্গো
১. মূলপরিযাযসুত্তং
১. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা উক্কট্ঠাযং ৰিহরতি সুভগৰনে সালরাজমূলে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘সব্বধম্মমূলপরিযাযং ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি। তং সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
২. ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, অস্সুতৰা পুথুজ্জনো অরিযানং অদস্সাৰী অরিযধম্মস্স অকোৰিদো অরিযধম্মে অৰিনীতো, সপ্পুরিসানং অদস্সাৰী সপ্পুরিসধম্মস্স অকোৰিদো সপ্পুরিসধম্মে অৰিনীতো – পথৰিং [পঠৰিং (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰)] পথৰিতো সঞ্জানাতি; পথৰিং পথৰিতো সঞ্ঞত্ৰা পথৰিং মঞ্ঞতি, পথৰিযা মঞ্ঞতি, পথৰিতো মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি মঞ্ঞতি , পথৰিং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘আপং আপতো সঞ্জানাতি; আপং আপতো সঞ্ঞত্ৰা আপং মঞ্ঞতি, আপস্মিং মঞ্ঞতি, আপতো মঞ্ঞতি, আপং মেতি মঞ্ঞতি, আপং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘তেজং তেজতো সঞ্জানাতি; তেজং তেজতো সঞ্ঞত্ৰা তেজং মঞ্ঞতি, তেজস্মিং মঞ্ঞতি, তেজতো মঞ্ঞতি, তেজং মেতি মঞ্ঞতি, তেজং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘ৰাযং ৰাযতো সঞ্জানাতি; ৰাযং ৰাযতো সঞ্ঞত্ৰা ৰাযং মঞ্ঞতি, ৰাযস্মিং মঞ্ঞতি, ৰাযতো মঞ্ঞতি, ৰাযং মেতি মঞ্ঞতি, ৰাযং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
৩. ‘‘ভূতে ভূততো সঞ্জানাতি; ভূতে ভূততো সঞ্ঞত্ৰা ভূতে মঞ্ঞতি, ভূতেসু মঞ্ঞতি, ভূততো মঞ্ঞতি, ভূতে মেতি মঞ্ঞতি, ভূতে অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘দেৰে দেৰতো সঞ্জানাতি; দেৰে দেৰতো সঞ্ঞত্ৰা দেৰে মঞ্ঞতি, দেৰেসু মঞ্ঞতি, দেৰতো মঞ্ঞতি, দেৰে মেতি মঞ্ঞতি, দেৰে অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘পজাপতিং পজাপতিতো সঞ্জানাতি; পজাপতিং পজাপতিতো সঞ্ঞত্ৰা পজাপতিং মঞ্ঞতি, পজাপতিস্মিং মঞ্ঞতি, পজাপতিতো মঞ্ঞতি, পজাপতিং মেতি মঞ্ঞতি, পজাপতিং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘ব্রহ্মং ব্রহ্মতো সঞ্জানাতি; ব্রহ্মং ব্রহ্মতো সঞ্ঞত্ৰা ব্রহ্মং মঞ্ঞতি , ব্রহ্মস্মিং মঞ্ঞতি, ব্রহ্মতো মঞ্ঞতি, ব্রহ্মং মেতি মঞ্ঞতি, ব্রহ্মং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘আভস্সরে আভস্সরতো সঞ্জানাতি; আভস্সরে আভস্সরতো সঞ্ঞত্ৰা আভস্সরে মঞ্ঞতি, আভস্সরেসু মঞ্ঞতি, আভস্সরতো মঞ্ঞতি, আভস্সরে মেতি মঞ্ঞতি, আভস্সরে অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘সুভকিণ্হে সুভকিণ্হতো সঞ্জানাতি; সুভকিণ্হে সুভকিণ্হতো সঞ্ঞত্ৰা সুভকিণ্হে মঞ্ঞতি, সুভকিণ্হেসু মঞ্ঞতি, সুভকিণ্হতো মঞ্ঞতি, সুভকিণ্হে মেতি মঞ্ঞতি, সুভকিণ্হে অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘ৰেহপ্ফলে ৰেহপ্ফলতো সঞ্জানাতি; ৰেহপ্ফলে ৰেহপ্ফলতো সঞ্ঞত্ৰা ৰেহপ্ফলে মঞ্ঞতি, ৰেহপ্ফলেসু মঞ্ঞতি, ৰেহপ্ফলতো মঞ্ঞতি, ৰেহপ্ফলে মেতি মঞ্ঞতি, ৰেহপ্ফলে অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘অভিভুং অভিভূতো সঞ্জানাতি; অভিভুং অভিভূতো সঞ্ঞত্ৰা অভিভুং মঞ্ঞতি, অভিভুস্মিং মঞ্ঞতি, অভিভূতো মঞ্ঞতি, অভিভুং মেতি মঞ্ঞতি, অভিভুং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
৪. ‘‘আকাসানঞ্চাযতনং আকাসানঞ্চাযতনতো সঞ্জানাতি; আকাসানঞ্চাযতনং আকাসানঞ্চাযতনতো সঞ্ঞত্ৰা আকাসানঞ্চাযতনং মঞ্ঞতি, আকাসানঞ্চাযতনস্মিং মঞ্ঞতি, আকাসানঞ্চাযতনতো মঞ্ঞতি, আকাসানঞ্চাযতনং মেতি মঞ্ঞতি, আকাসানঞ্চাযতনং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনতো সঞ্জানাতি; ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনতো সঞ্ঞত্ৰা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনস্মিং মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনতো মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং মেতি মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনতো সঞ্জানাতি; আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং আকিঞ্চঞ্ঞাযতনতো সঞ্ঞত্ৰা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং মঞ্ঞতি, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনস্মিং মঞ্ঞতি, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনতো মঞ্ঞতি, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং মেতি মঞ্ঞতি, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনতো সঞ্জানাতি; নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনতো সঞ্ঞত্ৰা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং মঞ্ঞতি, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনস্মিং মঞ্ঞতি, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনতো মঞ্ঞতি, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং মেতি মঞ্ঞতি, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
৫. ‘‘দিট্ঠং দিট্ঠতো সঞ্জানাতি; দিট্ঠং দিট্ঠতো সঞ্ঞত্ৰা দিট্ঠং মঞ্ঞতি, দিট্ঠস্মিং মঞ্ঞতি, দিট্ঠতো মঞ্ঞতি, দিট্ঠং মেতি মঞ্ঞতি, দিট্ঠং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘সুতং সুততো সঞ্জানাতি; সুতং সুততো সঞ্ঞত্ৰা সুতং মঞ্ঞতি, সুতস্মিং মঞ্ঞতি, সুততো মঞ্ঞতি, সুতং মেতি মঞ্ঞতি, সুতং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘মুতং মুততো সঞ্জানাতি; মুতং মুততো সঞ্ঞত্ৰা মুতং মঞ্ঞতি, মুতস্মিং মঞ্ঞতি, মুততো মঞ্ঞতি, মুতং মেতি মঞ্ঞতি, মুতং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘ৰিঞ্ঞাতং ৰিঞ্ঞাততো সঞ্জানাতি; ৰিঞ্ঞাতং ৰিঞ্ঞাততো সঞ্ঞত্ৰা ৰিঞ্ঞাতং মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাতস্মিং মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাততো মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাতং মেতি মঞ্ঞতি, ৰিঞ্ঞাতং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
৬. ‘‘একত্তং একত্ততো সঞ্জানাতি; একত্তং একত্ততো সঞ্ঞত্ৰা একত্তং মঞ্ঞতি, একত্তস্মিং মঞ্ঞতি, একত্ততো মঞ্ঞতি, একত্তং মেতি মঞ্ঞতি, একত্তং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘নানত্তং নানত্ততো সঞ্জানাতি; নানত্তং নানত্ততো সঞ্ঞত্ৰা নানত্তং মঞ্ঞতি, নানত্তস্মিং মঞ্ঞতি, নানত্ততো মঞ্ঞতি, নানত্তং মেতি মঞ্ঞতি, নানত্তং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘সব্বং সব্বতো সঞ্জানাতি; সব্বং সব্বতো সঞ্ঞত্ৰা সব্বং মঞ্ঞতি, সব্বস্মিং মঞ্ঞতি, সব্বতো মঞ্ঞতি, সব্বং মেতি মঞ্ঞতি, সব্বং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘নিব্বানং নিব্বানতো সঞ্জানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো সঞ্ঞত্ৰা নিব্বানং মঞ্ঞতি, নিব্বানস্মিং মঞ্ঞতি , নিব্বানতো মঞ্ঞতি, নিব্বানং মেতি মঞ্ঞতি, নিব্বানং অভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘অপরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
পুথুজ্জনৰসেন পঠমনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
৭. ‘‘যোপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেক্খো [সেখো (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰)] অপ্পত্তমানসো অনুত্তরং যোগক্খেমং পত্থযমানো ৰিহরতি, সোপি পথৰিং পথৰিতো অভিজানাতি; পথৰিং পথৰিতো অভিঞ্ঞায [অভিঞ্ঞত্ৰা (ক॰)] পথৰিং মা মঞ্ঞি [ৰা মঞ্ঞতি], পথৰিযা মা মঞ্ঞি, পথৰিতো মা মঞ্ঞি, পথৰিং মেতি মা মঞ্ঞি, পথৰিং মাভিনন্দি [ৰা অভিনন্দতি (সী॰) টীকা ওলোকেতব্বা]। তং কিস্স হেতু? ‘পরিঞ্ঞেয্যং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘আপং…পে॰… তেজং… ৰাযং… ভূতে… দেৰে… পজাপতিং… ব্রহ্মং… আভস্সরে… সুভকিণ্হে… ৰেহপ্ফলে… অভিভুং… আকাসানঞ্চাযতনং… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং… দিট্ঠং… সুতং… মুতং… ৰিঞ্ঞাতং… একত্তং… নানত্তং… সব্বং… নিব্বানং নিব্বানতো অভিজানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো অভিঞ্ঞায নিব্বানং মা মঞ্ঞি, নিব্বানস্মিং মা মঞ্ঞি, নিব্বানতো মা মঞ্ঞি, নিব্বানং মেতি মা মঞ্ঞি, নিব্বানং মাভিনন্দি। তং কিস্স হেতু? ‘পরিঞ্ঞেয্যং তস্সা’তি ৰদামি।
সেক্খৰসেন [সত্থারৰসেন (সী॰), সত্থুৰসেন (স্যা॰ ক॰)] দুতিযনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
৮. ‘‘যোপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহং খীণাসৰো ৰুসিতৰা কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসংযোজনো সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো, সোপি পথৰিং পথৰিতো অভিজানাতি; পথৰিং পথৰিতো অভিঞ্ঞায পথৰিং ন মঞ্ঞতি, পথৰিযা ন মঞ্ঞতি, পথৰিতো ন মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি ন মঞ্ঞতি, পথৰিং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘পরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
‘‘আপং…পে॰… তেজং… ৰাযং… ভূতে… দেৰে… পজাপতিং… ব্রহ্মং… আভস্সরে… সুভকিণ্হে… ৰেহপ্ফলে… অভিভুং… আকাসানঞ্চাযতনং… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং… দিট্ঠং… সুতং… মুতং… ৰিঞ্ঞাতং… একত্তং… নানত্তং… সব্বং… নিব্বানং নিব্বানতো অভিজানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো অভিঞ্ঞায নিব্বানং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানস্মিং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানতো ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং মেতি ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘পরিঞ্ঞাতং তস্সা’তি ৰদামি।
খীণাসৰৰসেন ততিযনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
৯. ‘‘যোপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহং খীণাসৰো ৰুসিতৰা কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসংযোজনো সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো, সোপি পথৰিং পথৰিতো অভিজানাতি; পথৰিং পথৰিতো অভিঞ্ঞায পথৰিং ন মঞ্ঞতি, পথৰিযা ন মঞ্ঞতি, পথৰিতো ন মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি ন মঞ্ঞতি, পথৰিং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? খযা রাগস্স, ৰীতরাগত্তা।
‘‘আপং…পে॰… তেজং… ৰাযং… ভূতে… দেৰে… পজাপতিং… ব্রহ্মং… আভস্সরে… সুভকিণ্হে… ৰেহপ্ফলে… অভিভুং… আকাসানঞ্চাযতনং… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং … নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং … দিট্ঠং… সুতং… মুতং… ৰিঞ্ঞাতং… একত্তং… নানত্তং… সব্বং… নিব্বানং নিব্বানতো অভিজানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো অভিঞ্ঞায নিব্বানং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানস্মিং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানতো ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং মেতি ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? খযা রাগস্স, ৰীতরাগত্তা।
খীণাসৰৰসেন চতুত্থনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
১০. ‘‘যোপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহং খীণাসৰো ৰুসিতৰা কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসংযোজনো সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো, সোপি পথৰিং পথৰিতো অভিজানাতি; পথৰিং পথৰিতো অভিঞ্ঞায পথৰিং ন মঞ্ঞতি, পথৰিযা ন মঞ্ঞতি, পথৰিতো ন মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি ন মঞ্ঞতি, পথৰিং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? খযা দোসস্স, ৰীতদোসত্তা।
‘‘আপং…পে॰… তেজং… ৰাযং… ভূতে… দেৰে… পজাপতিং… ব্রহ্মং… আভস্সরে… সুভকিণ্হে… ৰেহপ্ফলে… অভিভুং… আকাসানঞ্চাযতনং… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং… দিট্ঠং… সুতং… মুতং… ৰিঞ্ঞাতং… একত্তং… নানত্তং… সব্বং… নিব্বানং নিব্বানতো অভিজানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো অভিঞ্ঞায নিব্বানং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানস্মিং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানতো ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং মেতি ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? খযা দোসস্স, ৰীতদোসত্তা।
খীণাসৰৰসেন পঞ্চমনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
১১. ‘‘যোপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরহং খীণাসৰো ৰুসিতৰা কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসংযোজনো সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো, সোপি পথৰিং পথৰিতো অভিজানাতি; পথৰিং পথৰিতো অভিঞ্ঞায পথৰিং ন মঞ্ঞতি, পথৰিযা ন মঞ্ঞতি, পথৰিতো ন মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি ন মঞ্ঞতি, পথৰিং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? খযা মোহস্স, ৰীতমোহত্তা।
‘‘আপং…পে॰… তেজং… ৰাযং… ভূতে… দেৰে… পজাপতিং… ব্রহ্মং… আভস্সরে… সুভকিণ্হে… ৰেহপ্ফলে… অভিভুং… আকাসানঞ্চাযতনং… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং … নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং… দিট্ঠং… সুতং… মুতং… ৰিঞ্ঞাতং… একত্তং… নানত্তং… সব্বং… নিব্বানং নিব্বানতো অভিজানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো অভিঞ্ঞায নিব্বানং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানস্মিং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানতো ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং মেতি ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? খযা মোহস্স, ৰীতমোহত্তা।
খীণাসৰৰসেন ছট্ঠনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
১২. ‘‘তথাগতোপি, ভিক্খৰে, অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো পথৰিং পথৰিতো অভিজানাতি; পথৰিং পথৰিতো অভিঞ্ঞায পথৰিং ন মঞ্ঞতি, পথৰিযা ন মঞ্ঞতি, পথৰিতো ন মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি ন মঞ্ঞতি, পথৰিং নাভিনন্দতি । তং কিস্স হেতু? ‘পরিঞ্ঞাতন্তং তথাগতস্সা’তি ৰদামি।
‘‘আপং…পে॰… তেজং… ৰাযং… ভূতে… দেৰে… পজাপতিং… ব্রহ্মং… আভস্সরে… সুভকিণ্হে… ৰেহপ্ফলে… অভিভুং… আকাসানঞ্চাযতনং… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং … আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং… দিট্ঠং… সুতং… মুতং… ৰিঞ্ঞাতং… একত্তং… নানত্তং… সব্বং… নিব্বানং নিব্বানতো অভিজানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো অভিঞ্ঞায নিব্বানং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানস্মিং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানতো ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং মেতি ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘পরিঞ্ঞাতন্তং তথাগতস্সা’তি ৰদামি।
তথাগতৰসেন সত্তমনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
১৩. ‘‘তথাগতোপি , ভিক্খৰে, অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো পথৰিং পথৰিতো অভিজানাতি; পথৰিং পথৰিতো অভিঞ্ঞায পথৰিং ন মঞ্ঞতি, পথৰিযা ন মঞ্ঞতি, পথৰিতো ন মঞ্ঞতি, পথৰিং মেতি ন মঞ্ঞতি, পথৰিং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘নন্দী [নন্দি (সী॰ স্যা॰)]দুক্খস্স মূল’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ‘ভৰা জাতি ভূতস্স জরামরণ’ন্তি। তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, ‘তথাগতো সব্বসো তণ্হানং খযা ৰিরাগা নিরোধা চাগা পটিনিস্সগ্গা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’তি ৰদামি।
‘‘আপং …পে॰… তেজং… ৰাযং… ভূতে… দেৰে… পজাপতিং… ব্রহ্মং… আভস্সরে… সুভকিণ্হে… ৰেহপ্ফলে… অভিভুং… আকাসানঞ্চাযতনং… ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং… আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং… নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং… দিট্ঠং… সুতং… মুতং… ৰিঞ্ঞাতং… একত্তং… নানত্তং… সব্বং… নিব্বানং নিব্বানতো অভিজানাতি; নিব্বানং নিব্বানতো অভিঞ্ঞায নিব্বানং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানস্মিং ন মঞ্ঞতি, নিব্বানতো ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং মেতি ন মঞ্ঞতি, নিব্বানং নাভিনন্দতি। তং কিস্স হেতু? ‘নন্দী দুক্খস্স মূল’ন্তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ‘ভৰা জাতি ভূতস্স জরামরণ’ন্তি। তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, ‘তথাগতো সব্বসো তণ্হানং খযা ৰিরাগা নিরোধা চাগা পটিনিস্সগ্গা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’তি ৰদামী’’তি।
তথাগতৰসেন অট্ঠমনযভূমিপরিচ্ছেদো নিট্ঠিতো।
ইদমৰোচ ভগৰা। ন তে ভিক্খূ [ন অত্তমনা তেভিক্খূ (স্যা॰), তে ভিক্খূ (পী॰ ক॰)] ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
মূলপরিযাযসুত্তং নিট্ঠিতং পঠমং।
২. সব্বাসৰসুত্তং
১৪. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘সব্বাসৰসংৰরপরিযাযং ৰো, ভিক্খৰে, দেসেস্সামি। তং সুণাথ , সাধুকং মনসি করোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
১৫. ‘‘জানতো অহং, ভিক্খৰে, পস্সতো আসৰানং খযং ৰদামি, নো অজানতো নো অপস্সতো। কিঞ্চ, ভিক্খৰে, জানতো কিঞ্চ পস্সতো আসৰানং খযং ৰদামি? যোনিসো চ মনসিকারং অযোনিসো চ মনসিকারং। অযোনিসো, ভিক্খৰে, মনসিকরোতো অনুপ্পন্না চেৰ আসৰা উপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ আসৰা পৰড্ঢন্তি; যোনিসো চ খো, ভিক্খৰে, মনসিকরোতো অনুপ্পন্না চেৰ আসৰা ন উপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ আসৰা পহীযন্তি।
১৬. ‘‘অত্থি, ভিক্খৰে, আসৰা দস্সনা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা সংৰরা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা পটিসেৰনা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা অধিৰাসনা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা পরিৰজ্জনা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা ৰিনোদনা পহাতব্বা, অত্থি আসৰা ভাৰনা পহাতব্বা।
দস্সনা পহাতব্বাসৰা
১৭. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা দস্সনা পহাতব্বা? ইধ, ভিক্খৰে , অস্সুতৰা পুথুজ্জনো – অরিযানং অদস্সাৰী অরিযধম্মস্স অকোৰিদো অরিযধম্মে অৰিনীতো, সপ্পুরিসানং অদস্সাৰী সপ্পুরিসধম্মস্স অকোৰিদো সপ্পুরিসধম্মে অৰিনীতো – মনসিকরণীযে ধম্মে নপ্পজানাতি, অমনসিকরণীযে ধম্মে নপ্পজানাতি। সো মনসিকরণীযে ধম্মে অপ্পজানন্তো অমনসিকরণীযে ধম্মে অপ্পজানন্তো, যে ধম্মা ন মনসিকরণীযা, তে ধম্মে মনসি করোতি, যে ধম্মা মনসিকরণীযা তে ধম্মে ন মনসি করোতি।
‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, ধম্মা ন মনসিকরণীযা যে ধম্মে মনসি করোতি? যস্স, ভিক্খৰে, ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্নো ৰা কামাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা কামাসৰো পৰড্ঢতি; অনুপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো পৰড্ঢতি; অনুপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো পৰড্ঢতি – ইমে ধম্মা ন মনসিকরণীযা যে ধম্মে মনসি করোতি।
‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, ধম্মা মনসিকরণীযা যে ধম্মে ন মনসি করোতি? যস্স, ভিক্খৰে, ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্নো ৰা কামাসৰো ন উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা কামাসৰো পহীযতি; অনুপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো ন উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো পহীযতি; অনুপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো ন উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো পহীযতি – ইমে ধম্মা মনসিকরণীযা যে ধম্মে ন মনসি করোতি।
‘‘তস্স অমনসিকরণীযানং ধম্মানং মনসিকারা মনসিকরণীযানং ধম্মানং অমনসিকারা অনুপ্পন্না চেৰ আসৰা উপ্পজ্জন্তি উপ্পন্না চ আসৰাপৰড্ঢন্তি।
১৮. ‘‘সো এৰং অযোনিসো মনসি করোতি – ‘অহোসিং নু খো অহং অতীতমদ্ধানং? ন নু খো অহোসিং অতীতমদ্ধানং? কিং নু খো অহোসিং অতীতমদ্ধানং? কথং নু খো অহোসিং অতীতমদ্ধানং? কিং হুত্ৰা কিং অহোসিং নু খো অহং অতীতমদ্ধানং? ভৰিস্সামি নু খো অহং অনাগতমদ্ধানং? ন নু খো ভৰিস্সামি অনাগতমদ্ধানং? কিং নু খো ভৰিস্সামি অনাগতমদ্ধানং? কথং নু খো ভৰিস্সামি অনাগতমদ্ধানং? কিং হুত্ৰা কিং ভৰিস্সামি নু খো অহং অনাগতমদ্ধান’ন্তি? এতরহি ৰা পচ্চুপ্পন্নমদ্ধানং [পচ্চুপ্পন্নমদ্ধানং আরব্ভ (স্যা॰)] অজ্ঝত্তং কথংকথী হোতি – ‘অহং নু খোস্মি? নো নু খোস্মি? কিং নু খোস্মি? কথং নু খোস্মি? অযং নু খো সত্তো কুতো আগতো? সো কুহিং গামী ভৰিস্সতী’তি?
১৯. ‘‘তস্স এৰং অযোনিসো মনসিকরোতো ছন্নং দিট্ঠীনং অঞ্ঞতরা দিট্ঠি উপ্পজ্জতি। ‘অত্থি মে অত্তা’তি ৰা অস্স [ৰাস্স (সী॰ স্যা॰ পী॰)] সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি; ‘নত্থি মে অত্তা’তি ৰা অস্স সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি; ‘অত্তনাৰ অত্তানং সঞ্জানামী’তি ৰা অস্স সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি; ‘অত্তনাৰ অনত্তানং সঞ্জানামী’তি ৰা অস্স সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি; ‘অনত্তনাৰ অত্তানং সঞ্জানামী’তি ৰা অস্স সচ্চতো থেততো দিট্ঠি উপ্পজ্জতি; অথ ৰা পনস্স এৰং দিট্ঠি হোতি – ‘যো মে অযং অত্তা ৰদো ৰেদেয্যো তত্র তত্র কল্যাণপাপকানং কম্মানং ৰিপাকং পটিসংৰেদেতি সো খো পন মে অযং অত্তা নিচ্চো ধুৰো সস্সতো অৰিপরিণামধম্মো সস্সতিসমং তথেৰ ঠস্সতী’তি। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে , দিট্ঠিগতং দিট্ঠিগহনং দিট্ঠিকন্তারং দিট্ঠিৰিসূকং দিট্ঠিৰিপ্ফন্দিতং দিট্ঠিসংযোজনং। দিট্ঠিসংযোজনসংযুত্তো, ভিক্খৰে, অস্সুতৰা পুথুজ্জনো ন পরিমুচ্চতি জাতিযা জরায মরণেন সোকেহি পরিদেৰেহি দুক্খেহি দোমনস্সেহি উপাযাসেহি; ‘ন পরিমুচ্চতি দুক্খস্মা’তি ৰদামি।
২০. ‘‘সুতৰা চ খো, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো – অরিযানং দস্সাৰী অরিযধম্মস্স কোৰিদো অরিযধম্মে সুৰিনীতো, সপ্পুরিসানং দস্সাৰী সপ্পুরিসধম্মস্স কোৰিদো সপ্পুরিসধম্মে সুৰিনীতো – মনসিকরণীযে ধম্মে পজানাতি অমনসিকরণীযে ধম্মে পজানাতি। সো মনসিকরণীযে ধম্মে পজানন্তো অমনসিকরণীযে ধম্মে পজানন্তো যে ধম্মা ন মনসিকরণীযা তে ধম্মে ন মনসি করোতি, যে ধম্মা মনসিকরণীযা তে ধম্মে মনসি করোতি।
‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, ধম্মা ন মনসিকরণীযা যে ধম্মে ন মনসি করোতি? যস্স, ভিক্খৰে, ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্নো ৰা কামাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা কামাসৰো পৰড্ঢতি; অনুপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো পৰড্ঢতি; অনুপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো পৰড্ঢতি – ইমে ধম্মা ন মনসিকরণীযা, যে ধম্মে ন মনসি করোতি।
‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, ধম্মা মনসিকরণীযা যে ধম্মে মনসি করোতি? যস্স, ভিক্খৰে, ধম্মে মনসিকরোতো অনুপ্পন্নো ৰা কামাসৰো ন উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা কামাসৰো পহীযতি; অনুপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো ন উপ্পজ্জতি , উপ্পন্নো ৰা ভৰাসৰো পহীযতি; অনুপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো ন উপ্পজ্জতি, উপ্পন্নো ৰা অৰিজ্জাসৰো পহীযতি – ইমে ধম্মা মনসিকরণীযা যে ধম্মে মনসি করোতি।
‘‘তস্স অমনসিকরণীযানং ধম্মানং অমনসিকারা মনসিকরণীযানং ধম্মানং মনসিকারা অনুপ্পন্না চেৰ আসৰা ন উপ্পজ্জন্তি, উপ্পন্না চ আসৰা পহীযন্তি।
২১. ‘‘সো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যোনিসো মনসি করোতি, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যোনিসো মনসি করোতি, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যোনিসো মনসি করোতি, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যোনিসো মনসি করোতি। তস্স এৰং যোনিসো মনসিকরোতো তীণি সংযোজনানি পহীযন্তি – সক্কাযদিট্ঠি, ৰিচিকিচ্ছা, সীলব্বতপরামাসো। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা দস্সনা পহাতব্বা।
সংৰরা পহাতব্বাসৰা
২২. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা সংৰরা পহাতব্বা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো চক্খুন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি। যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে, চক্খুন্দ্রিযসংৰরং অসংৰুতস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, চক্খুন্দ্রিযসংৰরং সংৰুতস্স ৰিহরতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। পটিসঙ্খা যোনিসো সোতিন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি…পে॰… ঘানিন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি…পে॰… জিৰ্হিন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি…পে॰… কাযিন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি…পে॰… মনিন্দ্রিযসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি। যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে , মনিন্দ্রিযসংৰরং অসংৰুতস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, মনিন্দ্রিযসংৰরং সংৰুতস্স ৰিহরতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি।
‘‘যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে, সংৰরং অসংৰুতস্স ৰিহরতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা , সংৰরং সংৰুতস্স ৰিহরতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা সংৰরা পহাতব্বা।
পটিসেৰনা পহাতব্বাসৰা
২৩. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা পটিসেৰনা পহাতব্বা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো চীৰরং পটিসেৰতি – ‘যাৰদেৰ সীতস্স পটিঘাতায, উণ্হস্স পটিঘাতায, ডংসমকসৰাতাতপসরীংসপ- [সিরিংসপ (সী॰ স্যা॰ পী॰)] সম্ফস্সানং পটিঘাতায, যাৰদেৰ হিরিকোপীনপ্পটিচ্ছাদনত্থং’।
‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো পিণ্ডপাতং পটিসেৰতি – ‘নেৰ দৰায, ন মদায, ন মণ্ডনায, ন ৰিভূসনায, যাৰদেৰ ইমস্স কাযস্স ঠিতিযা যাপনায, ৰিহিংসূপরতিযা, ব্রহ্মচরিযানুগ্গহায, ইতি পুরাণঞ্চ ৰেদনং পটিহঙ্খামি নৰঞ্চ ৰেদনং ন উপ্পাদেস্সামি, যাত্রা চ মে ভৰিস্সতি অনৰজ্জতা চ ফাসুৰিহারো চ’ [চাতি (সী॰)]।
‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো সেনাসনং পটিসেৰতি – ‘যাৰদেৰ সীতস্স পটিঘাতায, উণ্হস্স পটিঘাতায, ডংসমকসৰাতাতপসরীংসপসম্ফস্সানং পটিঘাতায, যাৰদেৰ উতুপরিস্সযৰিনোদনপটিসল্লানারামত্থং’।
‘‘পটিসঙ্খা যোনিসো গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পটিসেৰতি – ‘যাৰদেৰ উপ্পন্নানং ৰেয্যাবাধিকানং ৰেদনানং পটিঘাতায, অব্যাবজ্ঝপরমতায’[অব্যাপজ্ঝপরমতায (সী॰ স্যা॰ পী॰), অব্যাপজ্জপরমতায (ক॰)]।
‘‘যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে, অপ্পটিসেৰতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, পটিসেৰতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা পটিসেৰনা পহাতব্বা।
অধিৰাসনা পহাতব্বাসৰা
২৪. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা অধিৰাসনা পহাতব্বা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো খমো হোতি সীতস্স উণ্হস্স, জিঘচ্ছায পিপাসায। ডংসমকসৰাতাতপসরীংসপসম্ফস্সানং, দুরুত্তানং দুরাগতানং ৰচনপথানং, উপ্পন্নানং সারীরিকানং ৰেদনানং দুক্খানং তিব্বানং [তিপ্পানং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] খরানং কটুকানং অসাতানং অমনাপানং পাণহরানং অধিৰাসকজাতিকো হোতি।
‘‘যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে, অনধিৰাসযতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, অধিৰাসযতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা অধিৰাসনা পহাতব্বা।
পরিৰজ্জনা পহাতব্বাসৰা
২৫. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা পরিৰজ্জনা পহাতব্বা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো চণ্ডং হত্থিং পরিৰজ্জেতি, চণ্ডং অস্সং পরিৰজ্জেতি, চণ্ডং গোণং পরিৰজ্জেতি, চণ্ডং কুক্কুরং পরিৰজ্জেতি, অহিং খাণুং কণ্টকট্ঠানং সোব্ভং পপাতং চন্দনিকং ওল়িগল্লং। যথারূপে অনাসনে নিসিন্নং যথারূপে অগোচরে চরন্তং যথারূপে পাপকে মিত্তে ভজন্তং ৰিঞ্ঞূ সব্রহ্মচারী পাপকেসু ঠানেসু ওকপ্পেয্যুং, সো তঞ্চ অনাসনং তঞ্চ অগোচরং তে চ পাপকে মিত্তে পটিসঙ্খা যোনিসো পরিৰজ্জেতি।
‘‘যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে, অপরিৰজ্জযতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, পরিৰজ্জযতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা পরিৰজ্জনা পহাতব্বা।
ৰিনোদনা পহাতব্বাসৰা
২৬. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা ৰিনোদনা পহাতব্বা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো উপ্পন্নং কামৰিতক্কং নাধিৰাসেতি পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি, উপ্পন্নং ব্যাপাদৰিতক্কং…পে॰… উপ্পন্নং ৰিহিংসাৰিতক্কং…পে॰… উপ্পন্নুপ্পন্নে পাপকে অকুসলে ধম্মে নাধিৰাসেতি পজহতি ৰিনোদেতি ব্যন্তীকরোতি অনভাৰং গমেতি।
‘‘যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে, অৰিনোদযতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, ৰিনোদযতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা ৰিনোদনা পহাতব্বা।
ভাৰনা পহাতব্বাসৰা
২৭. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, আসৰা ভাৰনা পহাতব্বা? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু পটিসঙ্খা যোনিসো সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতং ৰিরাগনিস্সিতং নিরোধনিস্সিতং ৰোস্সগ্গপরিণামিং; পটিসঙ্খা যোনিসো ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি…পে॰… ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি… উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেতি ৰিৰেকনিস্সিতং ৰিরাগনিস্সিতং নিরোধনিস্সিতং ৰোস্সগ্গপরিণামিং।
‘‘যঞ্হিস্স, ভিক্খৰে , অভাৰযতো উপ্পজ্জেয্যুং আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা, ভাৰযতো এৰংস তে আসৰা ৰিঘাতপরিল়াহা ন হোন্তি। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, আসৰা ভাৰনা পহাতব্বা।
২৮. ‘‘যতো খো, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো যে আসৰা দস্সনা পহাতব্বা তে দস্সনা পহীনা হোন্তি, যে আসৰা সংৰরা পহাতব্বা তে সংৰরা পহীনা হোন্তি, যে আসৰা পটিসেৰনা পহাতব্বা তে পটিসেৰনা পহীনা হোন্তি, যে আসৰা অধিৰাসনা পহাতব্বা তে অধিৰাসনা পহীনা হোন্তি, যে আসৰা পরিৰজ্জনা পহাতব্বা তে পরিৰজ্জনা পহীনা হোন্তি, যে আসৰা ৰিনোদনা পহাতব্বা তে ৰিনোদনা পহীনা হোন্তি, যে আসৰা ভাৰনা পহাতব্বা তে ভাৰনা পহীনা হোন্তি; অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘ভিক্খু সব্বাসৰসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি, অচ্ছেচ্ছি [অচ্ছেজ্জি (ক॰)] তণ্হং, ৰিৰত্তযি [ৰাৰত্তযি (সী॰ পী॰)] সংযোজনং, সম্মা মানাভিসমযা অন্তমকাসি দুক্খস্সা’’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
সব্বাসৰসুত্তং নিট্ঠিতং দুতিযং।
৩. ধম্মদাযাদসুত্তং
২৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘ধম্মদাযাদা মে, ভিক্খৰে, ভৰথ, মা আমিসদাযাদা। অত্থি মে তুম্হেসু অনুকম্পা – ‘কিন্তি মে সাৰকা ধম্মদাযাদা ভৰেয্যুং, নো আমিসদাযাদা’তি। তুম্হে চ মে, ভিক্খৰে, আমিসদাযাদা ভৰেয্যাথ নো ধম্মদাযাদা, তুম্হেপি তেন আদিযা [আদিস্সা (সী॰ স্যা॰ পী॰)]ভৰেয্যাথ – ‘আমিসদাযাদা সত্থুসাৰকা ৰিহরন্তি, নো ধম্মদাযাদা’তি; অহম্পি তেন আদিযো ভৰেয্যং – ‘আমিসদাযাদা সত্থুসাৰকা ৰিহরন্তি, নো ধম্মদাযাদা’তি। তুম্হে চ মে, ভিক্খৰে, ধম্মদাযাদা ভৰেয্যাথ, নো আমিসদাযাদা, তুম্হেপি তেন ন আদিযা ভৰেয্যাথ – ‘ধম্মদাযাদা সত্থুসাৰকা ৰিহরন্তি, নো আমিসদাযাদা’তি; অহম্পি তেন ন আদিযো ভৰেয্যং – ‘ধম্মদাযাদা সত্থুসাৰকা ৰিহরন্তি, নো আমিসদাযাদা’তি। তস্মাতিহ মে, ভিক্খৰে, ধম্মদাযাদা ভৰথ, মা আমিসদাযাদা। অত্থি মে তুম্হেসু অনুকম্পা – ‘কিন্তি মে সাৰকা ধম্মদাযাদা ভৰেয্যুং, নো আমিসদাযাদা’তি।
৩০. ‘‘ইধাহং, ভিক্খৰে, ভুত্তাৰী অস্সং পৰারিতো পরিপুণ্ণো পরিযোসিতো সুহিতো যাৰদত্থো; সিযা চ মে পিণ্ডপাতো অতিরেকধম্মো ছড্ডনীযধম্মো [ছড্ডিযধম্মো (সী॰ স্যা॰ পী॰)]। অথ দ্ৰে ভিক্খূ আগচ্ছেয্যুং জিঘচ্ছাদুব্বল্য- [জিঘচ্ছাদুব্বল্ল (সী॰ পী॰)] পরেতা । ত্যাহং এৰং ৰদেয্যং – ‘অহং খোম্হি, ভিক্খৰে, ভুত্তাৰী পৰারিতো পরিপুণ্ণো পরিযোসিতো সুহিতো যাৰদত্থো; অত্থি চ মে অযং পিণ্ডপাতো অতিরেকধম্মো ছড্ডনীযধম্মো। সচে আকঙ্খথ, ভুঞ্জথ, নো চে তুম্হে ভুঞ্জিস্সথ [সচে তুম্হে ন ভুঞ্জিস্সথ (সী॰ স্যা॰ পী॰)], ইদানাহং অপ্পহরিতে ৰা ছড্ডেস্সামি, অপ্পাণকে ৰা উদকে ওপিলাপেস্সামী’তি। তত্রেকস্স ভিক্খুনো এৰমস্স – ‘ভগৰা খো ভুত্তাৰী পৰারিতো পরিপুণ্ণো পরিযোসিতো সুহিতো যাৰদত্থো; অত্থি চাযং ভগৰতো পিণ্ডপাতো অতিরেকধম্মো ছড্ডনীযধম্মো। সচে মযং ন ভুঞ্জিস্সাম, ইদানি ভগৰা অপ্পহরিতে ৰা ছড্ডেস্সতি, অপ্পাণকে ৰা উদকে ওপিলাপেস্সতি’ । ৰুত্তং খো পনেতং ভগৰতা – ‘ধম্মদাযাদা মে, ভিক্খৰে, ভৰথ, মা আমিসদাযাদা’তি। আমিসঞ্ঞতরং খো পনেতং, যদিদং পিণ্ডপাতো। যংনূনাহং ইমং পিণ্ডপাতং অভুঞ্জিত্ৰা ইমিনাৰ জিঘচ্ছাদুব্বল্যেন এৰং ইমং রত্তিন্দিৰং [রত্তিদিৰং (ক॰)] ৰীতিনামেয্য’’ন্তি। সো তং পিণ্ডপাতং অভুঞ্জিত্ৰা তেনেৰ জিঘচ্ছাদুব্বল্যেন এৰং তং রত্তিন্দিৰং ৰীতিনামেয্য। অথ দুতিযস্স ভিক্খুনো এৰমস্স – ‘ভগৰা খো ভুত্তাৰী পৰারিতো পরিপুণ্ণো পরিযোসিতো সুহিতো যাৰদত্থো; অত্থি চাযং ভগৰতো পিণ্ডপাতো অতিরেকধম্মো ছড্ডনীযধম্মো। সচে মযং ন ভুঞ্জিস্সাম, ইদানি ভগৰা অপ্পহরিতে ৰা ছড্ডেস্সতি, অপ্পাণকে ৰা উদকে ওপিলাপেস্সতি। যংনূনাহং ইমং পিণ্ডপাতং ভুঞ্জিত্ৰা জিঘচ্ছাদুব্বল্যং পটিৰিনোদেত্ৰা[পটিৰিনেত্ৰা (সী॰ স্যা॰ পী॰)] এৰং ইমং রত্তিন্দিৰং ৰীতিনামেয্য’ন্তি। সো তং পিণ্ডপাতং ভুঞ্জিত্ৰা জিঘচ্ছাদুব্বল্যং পটিৰিনোদেত্ৰা এৰং তং রত্তিন্দিৰং ৰীতিনামেয্য। কিঞ্চাপি সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু তং পিণ্ডপাতং ভুঞ্জিত্ৰা জিঘচ্ছাদুব্বল্যং পটিৰিনোদেত্ৰা এৰং তং রত্তিন্দিৰং ৰীতিনামেয্য, অথ খো অসুযেৰ মে পুরিমো ভিক্খু পুজ্জতরো চ পাসংসতরো চ। তং কিস্স হেতু? তঞ্হি তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো দীঘরত্তং অপ্পিচ্ছতায সন্তুট্ঠিযা সল্লেখায সুভরতায ৰীরিযারম্ভায সংৰত্তিস্সতি। তস্মাতিহ মে, ভিক্খৰে, ধম্মদাযাদা ভৰথ, মা আমিসদাযাদা। অত্থি মে তুম্হেসু অনুকম্পা – ‘কিন্তি মে সাৰকা ধম্মদাযাদা ভৰেয্যুং, নো আমিসদাযাদা’’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। ইদং ৰত্ৰান [ৰত্ৰা (সী॰ পী॰) এৰমীদিসেসু ঠানেসু] সুগতো উট্ঠাযাসনা ৰিহারং পাৰিসি।
৩১. তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো অচিরপক্কন্তস্স ভগৰতো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি। ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –
‘‘কিত্তাৰতা নু খো, আৰুসো, সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তি, কিত্তাৰতা চ পন সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকমনুসিক্খন্তী’’তি? ‘‘দূরতোপি খো মযং, আৰুসো, আগচ্ছাম আযস্মতো সারিপুত্তস্স সন্তিকে এতস্স ভাসিতস্স অত্থমঞ্ঞাতুং। সাধু ৰতাযস্মন্তংযেৰ সারিপুত্তং পটিভাতু এতস্স ভাসিতস্স অত্থো; আযস্মতো সারিপুত্তস্স সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি। ‘‘তেন হাৰুসো, সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –
‘‘কিত্তাৰতা নু খো, আৰুসো, সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তি? ইধাৰুসো, সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তি, যেসঞ্চ ধম্মানং সত্থা পহানমাহ, তে চ ধম্মে নপ্পজহন্তি, বাহুলিকা [বাহুল্লিকা (স্যা॰)] চ হোন্তি, সাথলিকা, ওক্কমনে পুব্বঙ্গমা, পৰিৰেকে নিক্খিত্তধুরা। তত্রাৰুসো, থেরা ভিক্খূ তীহি ঠানেহি গারয্হা ভৰন্তি। ‘সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তী’তি – ইমিনা পঠমেন ঠানেন থেরা ভিক্খূ গারয্হা ভৰন্তি। ‘যেসঞ্চ ধম্মানং সত্থা পহানমাহ তে চ ধম্মে নপ্পজহন্তী’তি – ইমিনা দুতিযেন ঠানেন থেরা ভিক্খূ গারয্হা ভৰন্তি। ‘বাহুলিকা চ, সাথলিকা, ওক্কমনে পুব্বঙ্গমা, পৰিৰেকে নিক্খিত্তধুরা’তি – ইমিনা ততিযেন ঠানেন থেরা ভিক্খূ গারয্হা ভৰন্তি। থেরা, আৰুসো, ভিক্খূ ইমেহি তীহি ঠানেহি গারয্হা ভৰন্তি। তত্রাৰুসো, মজ্ঝিমা ভিক্খূ…পে॰… নৰা ভিক্খূ তীহি ঠানেহি গারয্হা ভৰন্তি। ‘সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তী’তি – ইমিনা পঠমেন ঠানেন নৰা ভিক্খূ গারয্হা ভৰন্তি। ‘যেসঞ্চ ধম্মানং সত্থা পহানমাহ তে চ ধম্মে নপ্পজহন্তী’তি – ইমিনা দুতিযেন ঠানেন নৰা ভিক্খূ গারয্হা ভৰন্তি। ‘বাহুলিকা চ হোন্তি, সাথলিকা, ওক্কমনে পুব্বঙ্গমা, পৰিৰেকে নিক্খিত্তধুরা’তি – ইমিনা ততিযেন ঠানেন নৰা ভিক্খূ গারয্হা ভৰন্তি। নৰা, আৰুসো, ভিক্খূ ইমেহি তীহি ঠানেহি গারয্হা ভৰন্তি। এত্তাৰতা খো, আৰুসো, সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকং নানুসিক্খন্তি।
৩২. ‘‘কিত্তাৰতা চ, পনাৰুসো, সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকমনুসিক্খন্তি ? ইধাৰুসো, সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকমনুসিক্খন্তি – যেসঞ্চ ধম্মানং সত্থা পহানমাহ তে চ ধম্মে পজহন্তি; ন চ বাহুলিকা হোন্তি, ন সাথলিকা ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা। তত্রাৰুসো, থেরা ভিক্খূ তীহি ঠানেহি পাসংসা ভৰন্তি। ‘সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকমনুসিক্খন্তী’তি – ইমিনা পঠমেন ঠানেন থেরা ভিক্খূ পাসংসা ভৰন্তি। ‘যেসঞ্চ ধম্মানং সত্থা পহানমাহ তে চ ধম্মে পজহন্তী’তি – ইমিনা দুতিযেন ঠানেন থেরা ভিক্খূ পাসংসা ভৰন্তি। ‘ন চ বাহুলিকা, ন সাথলিকা ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা’তি – ইমিনা ততিযেন ঠানেন থেরা ভিক্খূ পাসংসা ভৰন্তি। থেরা, আৰুসো, ভিক্খূ ইমেহি তীহি ঠানেহি পাসংসা ভৰন্তি । তত্রাৰুসো, মজ্ঝিমা ভিক্খূ…পে॰… নৰা ভিক্খূ তীহি ঠানেহি পাসংসা ভৰন্তি। ‘সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকমনুসিক্খন্তী’তি – ইমিনা পঠমেন ঠানেন নৰা ভিক্খূ পাসংসা ভৰন্তি। ‘যেসঞ্চ ধম্মানং সত্থা পহানমাহ তে চ ধম্মে পজহন্তী’তি – ইমিনা দুতিযেন ঠানেন নৰা ভিক্খূ পাসংসা ভৰন্তি। ‘ন চ বাহুলিকা, ন সাথলিকা ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা’তি – ইমিনা ততিযেন ঠানেন নৰা ভিক্খূ পাসংসা ভৰন্তি। নৰা, আৰুসো, ভিক্খূ ইমেহি তীহি ঠানেহি পাসংসা ভৰন্তি। এত্তাৰতা খো, আৰুসো, সত্থু পৰিৰিত্তস্স ৰিহরতো সাৰকা ৰিৰেকমনুসিক্খন্তি।
৩৩. ‘‘তত্রাৰুসো, লোভো চ পাপকো দোসো চ পাপকো। লোভস্স চ পহানায দোসস্স চ পহানায অত্থি মজ্ঝিমা পটিপদা চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি। কতমা চ সা, আৰুসো, মজ্ঝিমা পটিপদা চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং [সেয্যথীদং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] – সম্মাদিট্ঠি সম্মাসঙ্কপ্পো সম্মাৰাচা সম্মাকম্মন্তো সম্মাআজীৰো সম্মাৰাযামো সম্মাসতি সম্মাসমাধি। অযং খো সা, আৰুসো, মজ্ঝিমা পটিপদা চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি।
‘‘তত্রাৰুসো, কোধো চ পাপকো উপনাহো চ পাপকো…পে॰… মক্খো চ পাপকো পল়াসো চ পাপকো, ইস্সা চ পাপিকা মচ্ছেরঞ্চ পাপকং, মাযা চ পাপিকা সাঠেয্যঞ্চ পাপকং, থম্ভো চ পাপকো সারম্ভো চ পাপকো, মানো চ পাপকো অতিমানো চ পাপকো, মদো চ পাপকো পমাদো চ পাপকো। মদস্স চ পহানায পমাদস্স চ পহানায অত্থি মজ্ঝিমা পটিপদা চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি। কতমা চ সা, আৰুসো, মজ্ঝিমা পটিপদা চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততি? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি সম্মাসঙ্কপ্পো সম্মাৰাচা সম্মাকম্মন্তো সম্মাআজীৰো সম্মাৰাযামো সম্মাসতি সম্মাসমাধি। অযং খো সা, আৰুসো, মজ্ঝিমাপটিপদা চক্খুকরণী ঞাণকরণী উপসমায অভিঞ্ঞায সম্বোধায নিব্বানায সংৰত্ততী’’তি।
ইদমৰোচাযস্মা সারিপুত্তো। অত্তমনা তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
ধম্মদাযাদসুত্তং নিট্ঠিতং ততিযং।
৪. ভযভেরৰসুত্তং
৩৪. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। অথ খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি। সম্মোদনীযং কথং সারণীযং [সারাণীযং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো জাণুস্সোণি ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যেমে, ভো গোতম, কুলপুত্তা ভৰন্তং গোতমং উদ্দিস্স সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা, ভৰং তেসং গোতমো পুব্বঙ্গমো, ভৰং তেসং গোতমো বহুকারো, ভৰং তেসং গোতমো সমাদপেতা [সমাদাপেতা (?)]; ভোতো চ পন গোতমস্স সা জনতা দিট্ঠানুগতিং আপজ্জতী’’তি। ‘‘এৰমেতং, ব্রাহ্মণ, এৰমেতং, ব্রাহ্মণ! যে তে, ব্রাহ্মণ, কুলপুত্তা মমং উদ্দিস্স সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা, অহং তেসং পুব্বঙ্গমো, অহং তেসং বহুকারো, অহং তেসং সমাদপেতা; মম চ পন সা জনতা দিট্ঠানুগতিং আপজ্জতী’’তি। ‘‘দুরভিসম্ভৰানি হি খো, ভো গোতম, অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি, দুক্করং পৰিৰেকং, দুরভিরমং একত্তে, হরন্তি মঞ্ঞে মনো ৰনানি সমাধিং অলভমানস্স ভিক্খুনো’’তি । ‘‘এৰমেতং, ব্রাহ্মণ, এৰমেতং, ব্রাহ্মণ! দুরভিসম্ভৰানি হি খো, ব্রাহ্মণ, অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি, দুক্করং পৰিৰেকং, দুরভিরমং একত্তে, হরন্তি মঞ্ঞে মনো ৰনানি সমাধিং অলভমানস্স ভিক্খুনো’’তি।
৩৫. ‘‘ময্হম্পি খো, ব্রাহ্মণ, পুব্বেৰ সম্বোধা অনভিসম্বুদ্ধস্স বোধিসত্তস্সেৰ সতো এতদহোসি – ‘দুরভিসম্ভৰানি হি খো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি, দুক্করং পৰিৰেকং, দুরভিরমং একত্তে, হরন্তি মঞ্ঞে মনো ৰনানি সমাধিং অলভমানস্স ভিক্খুনো’তি। তস্স ময্হং ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা অপরিসুদ্ধকাযকম্মন্তা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, অপরিসুদ্ধকাযকম্মন্তসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং অপরিসুদ্ধকাযকম্মন্তো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; পরিসুদ্ধকাযকম্মন্তোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা পরিসুদ্ধকাযকম্মন্তা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, পরিসুদ্ধকাযকম্মতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৩৬. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা অপরিসুদ্ধৰচীকম্মন্তা…পে॰… অপরিসুদ্ধমনোকম্মন্তা …পে॰… অপরিসুদ্ধাজীৰা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, অপরিসুদ্ধাজীৰসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং অপরিসুদ্ধাজীৰো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; পরিসুদ্ধাজীৰোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা পরিসুদ্ধাজীৰা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, পরিসুদ্ধাজীৰতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৩৭. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা অভিজ্ঝালূ কামেসু তিব্বসারাগা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, অভিজ্ঝালুকামেসুতিব্বসারাগসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং অভিজ্ঝালু কামেসু তিব্বসারাগো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; অনভিজ্ঝালূহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা অনভিজ্ঝালূ অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি , তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, অনভিজ্ঝালুতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৩৮. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ব্যাপন্নচিত্তা পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, ব্যাপন্নচিত্তপদুট্ঠমনসঙ্কপ্পসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং ব্যাপন্নচিত্তো পদুট্ঠমনসঙ্কপ্পো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; মেত্তচিত্তোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা মেত্তচিত্তা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, মেত্তচিত্ততং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৩৯. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা থীনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, থীনমিদ্ধপরিযুট্ঠানসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং থীনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; ৰিগতথীনমিদ্ধোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা ৰিগতথীনমিদ্ধা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, ৰিগতথীনমিদ্ধতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪০. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা উদ্ধতা অৰূপসন্তচিত্তা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, উদ্ধতঅৰূপসন্তচিত্তসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং উদ্ধতো অৰূপসন্তচিত্তো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; ৰূপসন্তচিত্তোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা ৰূপসন্তচিত্তা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, ৰূপসন্তচিত্ততং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪১. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা কঙ্খী ৰিচিকিচ্ছী অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, কঙ্খিৰিচিকিচ্ছিসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং কঙ্খী ৰিচিকিচ্ছী অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; তিণ্ণৰিচিকিচ্ছোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা তিণ্ণৰিচিকিচ্ছা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, তিণ্ণৰিচিকিচ্ছতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪২. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা অত্তুক্কংসকা পরৰম্ভী অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, অত্তুক্কংসনপরৰম্ভনসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি । ন খো পনাহং অত্তুক্কংসকো পরৰম্ভী অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি ; অনত্তুক্কংসকো অপরৰম্ভীহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা অনত্তুক্কংসকা অপরৰম্ভী অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, অনত্তুক্কংসকতং অপরৰম্ভিতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪৩. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা ছম্ভী ভীরুকজাতিকা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, ছম্ভিভীরুকজাতিকসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং ছম্ভী ভীরুকজাতিকো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; ৰিগতলোমহংসোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা ৰিগতলোমহংসা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, ৰিগতলোমহংসতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪৪. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা লাভসক্কারসিলোকং নিকামযমানা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, লাভসক্কারসিলোকনিকামন [নিকামযমান (সী॰ স্যা॰)] সন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং লাভসক্কারসিলোকং নিকামযমানো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; অপ্পিচ্ছোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা অপ্পিচ্ছা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, অপ্পিচ্ছতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪৫. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা কুসীতা হীনৰীরিযা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি , কুসীতহীনৰীরিযসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং কুসীতো হীনৰীরিযো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; আরদ্ধৰীরিযোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা আরদ্ধৰীরিযা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, আরদ্ধৰীরিযতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪৬. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা মুট্ঠস্সতী অসম্পজানা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, মুট্ঠস্সতিঅসম্পজানসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং মুট্ঠস্সতি অসম্পজানো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; উপট্ঠিতস্সতিহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা উপট্ঠিতস্সতী অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, উপট্ঠিতস্সতিতং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪৭. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা অসমাহিতা ৰিব্ভন্তচিত্তা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, অসমাহিতৰিব্ভন্তচিত্তসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং অসমাহিতো ৰিব্ভন্তচিত্তো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; সমাধিসম্পন্নোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা সমাধিসম্পন্না অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, সমাধিসম্পদং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
৪৮. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যে খো কেচি সমণা ৰা ব্রাহ্মণা ৰা দুপ্পঞ্ঞা এল়মূগা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি, দুপ্পঞ্ঞএল়মূগসন্দোসহেতু হৰে তে ভোন্তো সমণব্রাহ্মণা অকুসলং ভযভেরৰং অৰ্হাযন্তি। ন খো পনাহং দুপ্পঞ্ঞো এল়মূগোঅরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি; পঞ্ঞাসম্পন্নোহমস্মি। যে হি ৰো অরিযা পঞ্ঞাসম্পন্না অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰন্তি তেসমহং অঞ্ঞতরো’তি। এতমহং, ব্রাহ্মণ, পঞ্ঞাসম্পদং অত্তনি সম্পস্সমানো ভিয্যো পল্লোমমাপাদিং অরঞ্ঞে ৰিহারায।
সোল়সপরিযাযং নিট্ঠিতং।
৪৯. ‘‘তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘যংনূনাহং যা তা রত্তিযো অভিঞ্ঞাতা অভিলক্খিতা – চাতুদ্দসী পঞ্চদসী অট্ঠমী চ পক্খস্স – তথারূপাসু রত্তীসু যানি তানি আরামচেতিযানি ৰনচেতিযানি রুক্খচেতিযানি ভিংসনকানি সলোমহংসানি তথারূপেসু সেনাসনেসু ৰিহরেয্যং অপ্পেৰ নামাহং ভযভেরৰং পস্সেয্য’ন্তি। সো খো অহং, ব্রাহ্মণ, অপরেন সমযেন যা তা রত্তিযো অভিঞ্ঞাতা অভিলক্খিতা – চাতুদ্দসী পঞ্চদসী অট্ঠমী চ পক্খস্স – তথারূপাসু রত্তীসু যানি তানি আরামচেতিযানি ৰনচেতিযানি রুক্খচেতিযানি ভিংসনকানি সলোমহংসানি তথারূপেসু সেনাসনেসু ৰিহরামি। তত্থ চ মে, ব্রাহ্মণ, ৰিহরতো মগো ৰা আগচ্ছতি, মোরো ৰা কট্ঠং পাতেতি, ৰাতো ৰা পণ্ণকসটং [পণ্ণসটং (সী॰ পী॰)] এরেতি; তস্স ময্হং ব্রাহ্মণ এতদহোসি [তস্স ময্হং এৰং হোতি (সী॰ স্যা॰)] – ‘এতং নূন তং ভযভেরৰং আগচ্ছতী’তি। তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, এতদহোসি – ‘কিং নু খো অহং অঞ্ঞদত্থু ভযপটিকঙ্খী [ভযপাটিকঙ্খী (সী॰)] ৰিহরামি? যংনূনাহং যথাভূতং যথাভূতস্স [যথাভূতস্স যথাভূতস্স (সী॰ স্যা॰)] মে তং ভযভেরৰং আগচ্ছতি, তথাভূতং তথাভূতোৰ [যথাভূতো যথাভূতোৰ (সী॰ স্যা॰)] তং ভযভেরৰং পটিৰিনেয্য’ন্তি। তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, চঙ্কমন্তস্স তং ভযভেরৰং আগচ্ছতি। সো খো অহং, ব্রাহ্মণ, নেৰ তাৰ তিট্ঠামি ন নিসীদামি ন নিপজ্জামি, যাৰ চঙ্কমন্তোৰ তং ভযভেরৰং পটিৰিনেমি। তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, ঠিতস্স তং ভযভেরৰং আগচ্ছতি। সো খো অহং, ব্রাহ্মণ, নেৰ তাৰ চঙ্কমামি ন নিসীদামি ন নিপজ্জামি। যাৰ ঠিতোৰ তং ভযভেরৰং পটিৰিনেমি। তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, নিসিন্নস্স তং ভযভেরৰং আগচ্ছতি। সো খো অহং, ব্রাহ্মণ, নেৰ তাৰ নিপজ্জামি ন তিট্ঠামি ন চঙ্কমামি, যাৰ নিসিন্নোৰ তং ভযভেরৰং পটিৰিনেমি। তস্স ময্হং, ব্রাহ্মণ, নিপন্নস্স তং ভযভেরৰং আগচ্ছতি। সো খো অহং, ব্রাহ্মণ, নেৰ তাৰ নিসীদামি ন তিট্ঠামি ন চঙ্কমামি, যাৰ নিপন্নোৰ তং ভযভেরৰং পটিৰিনেমি।
৫০. ‘‘সন্তি খো পন, ব্রাহ্মণ, একে সমণব্রাহ্মণা রত্তিংযেৰ সমানং দিৰাতি সঞ্জানন্তি, দিৰাযেৰ সমানং রত্তীতি সঞ্জানন্তি। ইদমহং তেসং সমণব্রাহ্মণানং সম্মোহৰিহারস্মিং ৰদামি। অহং খো পন, ব্রাহ্মণ, রত্তিংযেৰ সমানং রত্তীতি সঞ্জানামি, দিৰাযেৰ সমানং দিৰাতি সঞ্জানামি। যং খো তং, ব্রাহ্মণ, সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘অসম্মোহধম্মো সত্তো লোকে উপ্পন্নো বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’ন্তি, মমেৰ তং সম্মা ৰদমানো ৰদেয্য – ‘অসম্মোহধম্মো সত্তো লোকে উপ্পন্নো বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’ন্তি।
৫১. ‘‘আরদ্ধং খো পন মে, ব্রাহ্মণ, ৰীরিযং অহোসি অসল্লীনং, উপট্ঠিতা সতি অসম্মুট্ঠা [অপ্পম্মুট্ঠা (স্যা॰)], পস্সদ্ধো কাযো অসারদ্ধো, সমাহিতং চিত্তং একগ্গং। সো খো অহং, ব্রাহ্মণ, ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং। ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং। পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহাসিং, সতো চ সম্পজানো সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেসিং; যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং। সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহাসিং।
৫২. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং। সো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরামি, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তালীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি জাতিসহস্সম্পি জাতিসতসহস্সম্পি অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে – ‘অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নো’তি। ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরামি। অযং খো মে, ব্রাহ্মণ, রত্তিযা পঠমে যামে পঠমা ৰিজ্জা অধিগতা, অৰিজ্জা ৰিহতা ৰিজ্জা উপ্পন্না, তমো ৰিহতো আলোকো উপ্পন্নো, যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো।
৫৩. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে সত্তানং চুতূপপাতঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং। সো দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সামি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানামি – ‘ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা; তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না। ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকাসম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা; তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্না’তি। ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সামি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানামি। অযং খো মে, ব্রাহ্মণ, রত্তিযা মজ্ঝিমে যামে দুতিযা ৰিজ্জা অধিগতা, অৰিজ্জা ৰিহতা ৰিজ্জা উপ্পন্না, তমো ৰিহতো আলোকো উপ্পন্নো, যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো।
৫৪. ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে আসৰানং খযঞাণায চিত্তং অভিনিন্নামেসিং। সো ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং। ‘ইমে আসৰা’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং আসৰসমুদযো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং আসৰনিরোধো’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং, ‘অযং আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং অব্ভঞ্ঞাসিং। তস্স মে এৰং জানতো এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ, ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ, অৰিজ্জাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চিত্থ। ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং অহোসি। ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি অব্ভঞ্ঞাসিং। অযং খো মে, ব্রাহ্মণ, রত্তিযা পচ্ছিমে যামে ততিযা ৰিজ্জা অধিগতা, অৰিজ্জা ৰিহতা ৰিজ্জা উপ্পন্না, তমো ৰিহতো আলোকো উপ্পন্নো, যথা তং অপ্পমত্তস্স আতাপিনো পহিতত্তস্স ৰিহরতো।
৫৫. ‘‘সিযা খো পন তে, ব্রাহ্মণ, এৰমস্স – ‘অজ্জাপি নূন সমণো গোতমো অৰীতরাগো অৰীতদোসো অৰীতমোহো, তস্মা অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰতী’তি। ন খো পনেতং, ব্রাহ্মণ, এৰং দট্ঠব্বং। দ্ৰে খো অহং, ব্রাহ্মণ, অত্থৰসে সম্পস্সমানো অরঞ্ঞৰনপত্থানি পন্তানি সেনাসনানি পটিসেৰামি – অত্তনো চ দিট্ঠধম্মসুখৰিহারং সম্পস্সমানো, পচ্ছিমঞ্চ জনতং অনুকম্পমানো’’তি।
৫৬. ‘‘অনুকম্পিতরূপা ৰতাযং ভোতা গোতমেন পচ্ছিমা জনতা , যথা তং অরহতা সম্মাসম্বুদ্ধেন। অভিক্কন্তং, ভো গোতম! অভিক্কন্তং, ভো গোতম! সেয্যথাপি, ভো গোতম, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – ‘চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তী’তি; এৰমেৰং ভোতা গোতমেন অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো। এসাহং ভৰন্তং গোতমং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি।
ভযভেরৰসুত্তং নিট্ঠিতং চতুত্থং।
৫. অনঙ্গণসুত্তং
৫৭. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো, ভিক্খৰে’’তি। ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –
‘‘চত্তারোমে, আৰুসো, পুগ্গলা সন্তো সংৰিজ্জমানা লোকস্মিং। কতমে চত্তারো? ইধাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি। ইধ পনাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি। ইধাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি। ইধ পনাৰুসো, একচ্চো পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি। তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, অযং ইমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং সাঙ্গণানংযেৰ সতং হীনপুরিসো অক্খাযতি। তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, অযং ইমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং সাঙ্গণানংযেৰ সতং সেট্ঠপুরিসো অক্খাযতি । তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, অযং ইমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং অনঙ্গণানংযেৰ সতং হীনপুরিসো অক্খাযতি। তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, অযং ইমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং অনঙ্গণানংযেৰ সতং সেট্ঠপুরিসো অক্খাযতী’’তি।
৫৮. এৰং ৰুত্তে, আযস্মা মহামোগ্গল্লানো আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ –
‘‘কো নু খো, আৰুসো সারিপুত্ত, হেতু কো পচ্চযো যেনিমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং সাঙ্গণানংযেৰ সতং একো হীনপুরিসো অক্খাযতি, একো সেট্ঠপুরিসো অক্খাযতি? কো পনাৰুসো সারিপুত্ত, হেতু কো পচ্চযো যেনিমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং অনঙ্গণানংযেৰ সতং একো হীনপুরিসো অক্খাযতি, একো সেট্ঠপুরিসো অক্খাযতী’’তি?
৫৯. ‘‘তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – ন ছন্দং জনেস্সতি ন ৰাযমিস্সতি ন ৰীরিযং আরভিস্সতি তস্সঙ্গণস্স পহানায; সো সরাগো সদোসো সমোহো সাঙ্গণো সংকিলিট্ঠচিত্তো কালং করিস্সতি। সেয্যথাপি, আৰুসো, কংসপাতি আভতা আপণা ৰা কম্মারকুলা ৰা রজেন চ মলেন চ পরিযোনদ্ধা। তমেনং সামিকা ন চেৰ পরিভুঞ্জেয্যুং ন চ পরিযোদপেয্যুং [পরিযোদাপেয্যুং (?)], রজাপথে চ নং নিক্খিপেয্যুং। এৰঞ্হি সা, আৰুসো, কংসপাতি অপরেন সমযেন সংকিলিট্ঠতরা অস্স মলগ্গহিতা’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি। ‘‘এৰমেৰ খো, আৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – ন ছন্দং জনেস্সতি ন ৰাযমিস্সতি ন ৰীরিযং আরভিস্সতি তস্সঙ্গণস্স পহানায; সো সরাগো সদোসো সমোহো সাঙ্গণো সংকিলিট্ঠচিত্তো কালং করিস্সতি।
‘‘তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – ছন্দং জনেস্সতি ৰাযমিস্সতি ৰীরিযং আরভিস্সতি তস্সঙ্গণস্স পহানায; সো অরাগো অদোসো অমোহো অনঙ্গণো অসংকিলিট্ঠচিত্তো কালং করিস্সতি। সেয্যথাপি, আৰুসো, কংসপাতি আভতা আপণা ৰা কম্মারকুলা ৰা রজেন চ মলেন চ পরিযোনদ্ধা। তমেনং সামিকা পরিভুঞ্জেয্যুঞ্চেৰ পরিযোদপেয্যুঞ্চ, ন চ নং রজাপথে নিক্খিপেয্যুং। এৰঞ্হি সা, আৰুসো, কংসপাতি অপরেন সমযেন পরিসুদ্ধতরা অস্স পরিযোদাতা’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি। ‘‘এৰমেৰ খো, আৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো সাঙ্গণোৰ সমানো ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – ছন্দং জনেস্সতি ৰাযমিস্সতি ৰীরিযং আরভিস্সতি তস্সঙ্গণস্স পহানায; সো অরাগো অদোসো অমোহো অনঙ্গণো অসংকিলিট্ঠচিত্তো কালং করিস্সতি।
‘‘তত্রাৰুসো , য্ৰাযং পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – সুভনিমিত্তং মনসি করিস্সতি, তস্স সুভনিমিত্তস্স মনসিকারা রাগো চিত্তং অনুদ্ধংসেস্সতি; সো সরাগো সদোসো সমোহো সাঙ্গণো সংকিলিট্ঠচিত্তো কালং করিস্সতি। সেয্যথাপি, আৰুসো, কংসপাতি আভতা আপণা ৰা কম্মারকুলা ৰা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা। তমেনং সামিকা ন চেৰ পরিভুঞ্জেয্যুং ন চ পরিযোদপেয্যুং, রজাপথে চ নং নিক্খিপেয্যুং। এৰঞ্হি সা, আৰুসো, কংসপাতি অপরেন সমযেন সংকিলিট্ঠতরা অস্স মলগ্গহিতা’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি। ‘‘এৰমেৰ খো, আৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং নপ্পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – সুভনিমিত্তং মনসি করিস্সতি, তস্স সুভনিমিত্তস্স মনসিকারা রাগো চিত্তং অনুদ্ধংসেস্সতি;সো সরাগো সদোসো সমোহো সাঙ্গণো সংকিলিট্ঠচিত্তোকালংকরিস্সতি।
‘‘তত্রাৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – সুভনিমিত্তং ন মনসি করিস্সতি, তস্স সুভনিমিত্তস্স অমনসিকারা রাগো চিত্তং নানুদ্ধংসেস্সতি; সো অরাগো অদোসো অমোহো অনঙ্গণো অসংকিলিট্ঠচিত্তো কালং করিস্সতি। সেয্যথাপি, আৰুসো, কংসপাতি আভতা আপণা ৰা কম্মারকুলা ৰা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা। তমেনং সামিকা পরিভুঞ্জেয্যুঞ্চেৰ পরিযোদপেয্যুঞ্চ, ন চ নং রজাপথে নিক্খিপেয্যুং। এৰঞ্হি সা, আৰুসো, কংসপাতি অপরেন সমযেন পরিসুদ্ধতরা অস্স পরিযোদাতা’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি। ‘‘এৰমেৰ খো, আৰুসো, য্ৰাযং পুগ্গলো অনঙ্গণোৰ সমানো ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং অঙ্গণ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, তস্সেতং পাটিকঙ্খং – সুভনিমিত্তং ন মনসি করিস্সতি, তস্স সুভনিমিত্তস্স অমনসিকারা রাগো চিত্তং নানুদ্ধংসেস্সতি; সো অরাগো অদোসো অমোহো অনঙ্গণো অসংকিলিট্ঠচিত্তো কালং করিস্সতি।
‘‘অযং খো, আৰুসো মোগ্গল্লান , হেতু অযং পচ্চযো যেনিমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং সাঙ্গণানংযেৰ সতং একো হীনপুরিসো অক্খাযতি, একো সেট্ঠপুরিসো অক্খাযতি। অযং পনাৰুসো মোগ্গল্লান, হেতু অযং পচ্চযো যেনিমেসং দ্ৰিন্নং পুগ্গলানং অনঙ্গণানংযেৰ সতং একো হীনপুরিসো অক্খাযতি, একো সেট্ঠপুরিসো অক্খাযতী’’তি।
৬০. ‘‘অঙ্গণং অঙ্গণন্তি, আৰুসো, ৰুচ্চতি। কিস্স নু খো এতং, আৰুসো, অধিৰচনং যদিদং অঙ্গণ’’ন্তি? ‘‘পাপকানং খো এতং, আৰুসো, অকুসলানং ইচ্ছাৰচরানং অধিৰচনং, যদিদং অঙ্গণ’’ন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘আপত্তিঞ্চ ৰত আপন্নো অস্সং, ন চ মং ভিক্খূ জানেয্যুং আপত্তিং আপন্নো’তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং তং ভিক্খুং ভিক্খূ জানেয্যুং – ‘আপত্তিং আপন্নো’তি। ‘জানন্তি মং ভিক্খূ আপত্তিং আপন্নো’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘আপত্তিঞ্চ ৰত আপন্নো অস্সং, অনুরহো মং ভিক্খূ চোদেয্যুং, নো সঙ্ঘমজ্ঝে’তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং তং ভিক্খুং ভিক্খূ সঙ্ঘমজ্ঝে চোদেয্যুং, নো অনুরহো। ‘সঙ্ঘমজ্ঝে মং ভিক্খূ চোদেন্তি, নো অনুরহো’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘আপত্তিঞ্চ ৰত আপন্নো অস্সং, সপ্পটিপুগ্গলো মং চোদেয্য, নো অপ্পটিপুগ্গলো’তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং তং ভিক্খুং অপ্পটিপুগ্গলো চোদেয্য, নো সপ্পটিপুগ্গলো। ‘অপ্পটিপুগ্গলো মং চোদেতি, নো সপ্পটিপুগ্গলো’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মমেৰ সত্থা পটিপুচ্ছিত্ৰা পটিপুচ্ছিত্ৰা ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্য, ন অঞ্ঞং ভিক্খুং সত্থা পটিপুচ্ছিত্ৰা পটিপুচ্ছিত্ৰা ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্যা’তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞং ভিক্খুং সত্থা পটিপুচ্ছিত্ৰা পটিপুচ্ছিত্ৰা ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্য, ন তং ভিক্খুং সত্থা পটিপুচ্ছিত্ৰা পটিপুচ্ছিত্ৰা ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্য। ‘অঞ্ঞং ভিক্খুং সত্থা পটিপুচ্ছিত্ৰা পটিপুচ্ছিত্ৰা ভিক্খূনং ধম্মং দেসেতি, ন মং সত্থা পটিপুচ্ছিত্ৰা পটিপুচ্ছিত্ৰা ভিক্খূনং ধম্মং দেসেতী’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মমেৰ ভিক্খূ পুরক্খত্ৰা পুরক্খত্ৰা গামং ভত্তায পৰিসেয্যুং, ন অঞ্ঞং ভিক্খুং ভিক্খূ পুরক্খত্ৰা পুরক্খত্ৰা গামং ভত্তায পৰিসেয্যু’ন্তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞং ভিক্খুং ভিক্খূ পুরক্খত্ৰা পুরক্খত্ৰা গামং ভত্তায পৰিসেয্যুং, ন তং ভিক্খুং ভিক্খূ পুরক্খত্ৰা পুরক্খত্ৰা গামং ভত্তায পৰিসেয্যুং। ‘অঞ্ঞং ভিক্খুং ভিক্খূ পুরক্খত্ৰা পুরক্খত্ৰা গামং ভত্তায পৰিসন্তি, ন মং ভিক্খূ পুরক্খত্ৰা পুরক্খত্ৰা গামং ভত্তায পৰিসন্তী’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত অহমেৰ লভেয্যং ভত্তগ্গে অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ডং, ন অঞ্ঞো ভিক্খু লভেয্য ভত্তগ্গে অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ড’ন্তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞো ভিক্খু লভেয্য ভত্তগ্গে অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ডং, ন সো ভিক্খু লভেয্য ভত্তগ্গে অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ডং। ‘অঞ্ঞো ভিক্খু লভতি ভত্তগ্গে অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ডং, নাহং লভামি ভত্তগ্গে অগ্গাসনং অগ্গোদকং অগ্গপিণ্ড’ন্তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত অহমেৰ ভত্তগ্গে ভুত্তাৰী অনুমোদেয্যং, ন অঞ্ঞো ভিক্খু ভত্তগ্গে ভুত্তাৰী অনুমোদেয্যা’তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞো ভিক্খু ভত্তগ্গে ভুত্তাৰী অনুমোদেয্য, ন সো ভিক্খু ভত্তগ্গে ভুত্তাৰী অনুমোদেয্য। ‘অঞ্ঞো ভিক্খু ভত্তগ্গে ভুত্তাৰী অনুমোদতি, নাহং ভত্তগ্গে ভুত্তাৰী অনুমোদামী’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত অহমেৰ আরামগতানং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্যং, ন অঞ্ঞো ভিক্খু আরামগতানং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্যা’তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞো ভিক্খু আরামগতানং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্য, ন সো ভিক্খু আরামগতানং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেয্য। ‘অঞ্ঞো ভিক্খু আরামগতানং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেতি, নাহং আরামগতানং ভিক্খূনং ধম্মং দেসেমী’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত অহমেৰ আরামগতানং ভিক্খুনীনং ধম্মং দেসেয্যং…পে॰… উপাসকানং ধম্মং দেসেয্যং…পে॰… উপাসিকানং ধম্মং দেসেয্যং, ন অঞ্ঞো ভিক্খু আরামগতানং উপাসিকানং ধম্মং দেসেয্যা’তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞো ভিক্খু আরামগতানং উপাসিকানং ধম্মং দেসেয্য, ন সো ভিক্খু আরামগতানং উপাসিকানং ধম্মং দেসেয্য। ‘অঞ্ঞো ভিক্খু আরামগতানং উপাসিকানং ধম্মং দেসেতি, নাহং আরামগতানং উপাসিকানং ধম্মং দেসেমী’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মমেৰ ভিক্খূ সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং[গরুকরেয্যুং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] মানেয্যুং পূজেয্যুং, ন অঞ্ঞং ভিক্খুং ভিক্খূ সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যু’ন্তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞং ভিক্খুং ভিক্খূ সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যুং, ন তং ভিক্খুং ভিক্খূ সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যুং। ‘অঞ্ঞং ভিক্খুং ভিক্খূ সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি , ন মং ভিক্খূ সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তী’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত মমেৰ ভিক্খুনিযো…পে॰… উপাসকা…পে॰… উপাসিকা সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যুং, ন অঞ্ঞং ভিক্খুং উপাসিকা সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যু’ন্তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞং ভিক্খুং উপাসিকা সক্করেয্যুং গরুং করেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যুং, ন তং ভিক্খুং উপাসিকা সক্করেয্যুং গরুংকরেয্যুং মানেয্যুং পূজেয্যুং। ‘অঞ্ঞং ভিক্খুং উপাসিকা সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি, ন মং উপাসিকা সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তী’তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত অহমেৰ লাভী অস্সং পণীতানং চীৰরানং, ন অঞ্ঞো ভিক্খু লাভী অস্স পণীতানং চীৰরান’ন্তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞো ভিক্খু লাভী অস্স পণীতানং চীৰরানং, ন সো ভিক্খু লাভী অস্স পণীতানং চীৰরানং। ‘অঞ্ঞো ভিক্খু লাভী [লাভী অস্স (ক॰)] পণীতানং চীৰরানং, নাহং লাভী [লাভী অস্সং (ক॰)] পণীতানং চীৰরান’ন্তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চস্স ভিক্খুনো এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জেয্য – ‘অহো ৰত অহমেৰ লাভী অস্সং পণীতানং পিণ্ডপাতানং…পে॰… পণীতানং সেনাসনানং…পে॰… পণীতানং গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং, ন অঞ্ঞো ভিক্খু লাভী অস্স পণীতানং গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারান’ন্তি। ঠানং খো পনেতং, আৰুসো, ৰিজ্জতি যং অঞ্ঞো ভিক্খু লাভী অস্স পণীতানং গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং, ন সো ভিক্খু লাভী অস্স পণীতানং গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং। ‘অঞ্ঞো ভিক্খু লাভী [লাভী অস্স (ক॰)] পণীতানং গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারানং, নাহং লাভী [লাভী অস্সং (ক॰)] পণীতানং গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারান’ন্তি – ইতি সো কুপিতো হোতি অপ্পতীতো। যো চেৰ খো, আৰুসো, কোপো যো চ অপ্পচ্চযো – উভযমেতং অঙ্গণং।
‘‘ইমেসং খো এতং, আৰুসো, পাপকানং অকুসলানং ইচ্ছাৰচরানং অধিৰচনং, যদিদং অঙ্গণ’’ন্তি।
৬১. ‘‘যস্স কস্সচি, আৰুসো, ভিক্খুনো ইমে পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা অপ্পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চ, কিঞ্চাপি সো হোতি আরঞ্ঞিকো পন্তসেনাসনো পিণ্ডপাতিকো সপদানচারী পংসুকূলিকো লূখচীৰরধরো, অথ খো নং সব্রহ্মচারী ন চেৰ সক্করোন্তি ন গরুং করোন্তি ন মানেন্তি ন পূজেন্তি। তং কিস্স হেতু? তে হি তস্স আযস্মতো পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা অপ্পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চ। সেয্যথাপি, আৰুসো, কংসপাতি আভতা আপণা ৰা কম্মারকুলা ৰা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা। তমেনং সামিকা অহিকুণপং ৰা কুক্কুরকুণপং ৰা মনুস্সকুণপং ৰা রচযিত্ৰা অঞ্ঞিস্সা কংসপাতিযা পটিকুজ্জিত্ৰা অন্তরাপণং পটিপজ্জেয্যুং। তমেনং জনো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘অম্ভো, কিমেৰিদং হরীযতি জঞ্ঞজঞ্ঞং ৰিযা’তি? তমেনং উট্ঠহিত্ৰা অপাপুরিত্ৰা [অৰাপুরিত্ৰা (সী॰)] ওলোকেয্য। তস্স সহদস্সনেন অমনাপতা চ সণ্ঠহেয্য, পাটিকুল্যতা [পটিকূলতা (ক॰), পাটিকূল্যতা (স্যা॰)] চ সণ্ঠহেয্য, জেগুচ্ছতা চ [জেগুচ্ছিতা চ (পী॰ ক॰)] সণ্ঠহেয্য; জিঘচ্ছিতানম্পি ন ভোত্তুকম্যতা অস্স, পগেৰ সুহিতানং। এৰমেৰ খো, আৰুসো, যস্স কস্সচি ভিক্খুনো ইমে পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা অপ্পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চ, কিঞ্চাপি সো হোতি আরঞ্ঞিকো পন্তসেনাসনো পিণ্ডপাতিকো সপদানচারী পংসুকূলিকো লূখচীৰরধরো, অথ খো নং সব্রহ্মচারী ন চেৰ সক্করোন্তি ন গরুং করোন্তি ন মানেন্তি ন পূজেন্তি। তং কিস্স হেতু? তে হি তস্স আযস্মতো পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা অপ্পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চ।
৬২. ‘‘যস্স কস্সচি, আৰুসো, ভিক্খুনো ইমে পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চ, কিঞ্চাপি সো হোতি গামন্তৰিহারীনেমন্তনিকো গহপতিচীৰরধরো, অথ খো নং সব্রহ্মচারী সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি। তং কিস্স হেতু ? তে হি তস্স আযস্মতো পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চ। সেয্যথাপি, আৰুসো, কংসপাতি আভতা আপণা ৰা কম্মারকুলা ৰা পরিসুদ্ধা পরিযোদাতা। তমেনং সামিকা সালীনং ওদনং ৰিচিতকাল়কং [ৰিচিনিতকাল়কং (ক॰)] অনেকসূপং অনেকব্যঞ্জনং রচযিত্ৰা অঞ্ঞিস্সা কংসপাতিযা পটিকুজ্জিত্ৰা অন্তরাপণং পটিপজ্জেয্যুং। তমেনং জনো দিস্ৰা এৰং ৰদেয্য – ‘অম্ভো, কিমেৰিদং হরীযতি জঞ্ঞজঞ্ঞং ৰিযা’তি? তমেনং উট্ঠহিত্ৰা অপাপুরিত্ৰা ওলোকেয্য। তস্স সহ দস্সনেন মনাপতা চ সণ্ঠহেয্য, অপ্পাটিকুল্যতা চ সণ্ঠহেয্য, অজেগুচ্ছতা চ সণ্ঠহেয্য; সুহিতানম্পি ভোত্তুকম্যতা অস্স, পগেৰ জিঘচ্ছিতানং। এৰমেৰ খো, আৰুসো, যস্স কস্সচি ভিক্খুনো ইমে পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চ, কিঞ্চাপি সো হোতি গামন্তৰিহারী নেমন্তনিকো গহপতিচীৰরধরো, অথ খো নং সব্রহ্মচারী সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি । তং কিস্স হেতু? তে হি তস্স আযস্মতো পাপকা অকুসলা ইচ্ছাৰচরা পহীনা দিস্সন্তি চেৰ সূযন্তি চা’’তি।
৬৩. এৰং ৰুত্তে, আযস্মা মহামোগ্গল্লানো আযস্মন্তং সারিপুত্তং এতদৰোচ – ‘‘উপমা মং, আৰুসো সারিপুত্ত, পটিভাতী’’তি। ‘‘পটিভাতু তং, আৰুসো মোগ্গল্লানা’’তি। ‘‘একমিদাহং, আৰুসো, সমযং রাজগহে ৰিহরামি গিরিব্বজে। অথ খ্ৰাহং, আৰুসো, পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসিং। তেন খো পন সমযেন সমীতি যানকারপুত্তো রথস্স নেমিং তচ্ছতি। তমেনং পণ্ডুপুত্তো আজীৰকো পুরাণযানকারপুত্তো পচ্চুপট্ঠিতো হোতি। অথ খো, আৰুসো, পণ্ডুপুত্তস্স আজীৰকস্স পুরাণযানকারপুত্তস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘অহো ৰতাযং সমীতি যানকারপুত্তো ইমিস্সা নেমিযা ইমঞ্চ ৰঙ্কং ইমঞ্চ জিম্হং ইমঞ্চ দোসং তচ্ছেয্য, এৰাযং নেমি অপগতৰঙ্কা অপগতজিম্হা অপগতদোসা সুদ্ধা অস্স[সুদ্ধাস্স (সী॰ পী॰), সুদ্ধা (ক॰)] সারে পতিট্ঠিতা’তি । যথা যথা খো, আৰুসো, পণ্ডুপুত্তস্স আজীৰকস্স পুরাণযানকারপুত্তস্স চেতসো পরিৰিতক্কো হোতি, তথা তথা সমীতি যানকারপুত্তো তস্সা নেমিযা তঞ্চ ৰঙ্কং তঞ্চ জিম্হং তঞ্চ দোসং তচ্ছতি। অথ খো, আৰুসো, পণ্ডুপুত্তো আজীৰকো পুরাণযানকারপুত্তো অত্তমনো অত্তমনৰাচং নিচ্ছারেসি – ‘হদযা হদযং মঞ্ঞে অঞ্ঞায তচ্ছতী’তি।
‘‘এৰমেৰ খো, আৰুসো, যে তে পুগ্গলা অস্সদ্ধা, জীৰিকত্থা ন সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা, সঠা মাযাৰিনো কেতবিনো [কেটুভিনো (বহূসু)] উদ্ধতা উন্নল়া চপলা মুখরা ৰিকিণ্ণৰাচা, ইন্দ্রিযেসু অগুত্তদ্ৰারা, ভোজনে অমত্তঞ্ঞুনো, জাগরিযং অননুযুত্তা, সামঞ্ঞে অনপেক্খৰন্তো, সিক্খায ন তিব্বগারৰা, বাহুলিকা সাথলিকা, ওক্কমনে পুব্বঙ্গমা, পৰিৰেকে নিক্খিত্তধুরা, কুসীতা হীনৰীরিযা মুট্ঠস্সতী অসম্পজানা অসমাহিতাৰিব্ভন্তচিত্তা দুপ্পঞ্ঞা এল়মূগা, তেসং আযস্মা সারিপুত্তো ইমিনা ধম্মপরিযাযেন হদযা হদযং মঞ্ঞে অঞ্ঞায তচ্ছতি।
‘‘যে পন তে কুলপুত্তা সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা, অসঠা অমাযাৰিনো অকেতবিনো অনুদ্ধতা অনুন্নল়া অচপলা অমুখরা অৰিকিণ্ণৰাচা, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারা, ভোজনে মত্তঞ্ঞুনো, জাগরিযং অনুযুত্তা, সামঞ্ঞে অপেক্খৰন্তো, সিক্খায তিব্বগারৰা, ন বাহুলিকা ন সাথলিকা, ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা, পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা, আরদ্ধৰীরিযা পহিতত্তা উপট্ঠিতস্সতী সম্পজানা সমাহিতা একগ্গচিত্তা পঞ্ঞৰন্তো অনেল়মূগা, তে আযস্মতো সারিপুত্তস্স ইমং ধম্মপরিযাযং সুত্ৰা পিৰন্তি মঞ্ঞে, ঘসন্তি মঞ্ঞে ৰচসা চেৰ মনসা চ – ‘সাধু ৰত, ভো, সব্রহ্মচারী অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰা কুসলে পতিট্ঠাপেতী’তি। সেয্যথাপি, আৰুসো, ইত্থী ৰা পুরিসো ৰা দহরো যুৰা মণ্ডনকজাতিকো সীসংন্হাতো উপ্পলমালং ৰা ৰস্সিকমালং ৰা অতিমুত্তকমালং [অধিমুত্তকমালং (স্যা॰)] ৰা লভিত্ৰা উভোহি হত্থেহি পটিগ্গহেত্ৰা উত্তমঙ্গে সিরস্মিং পতিট্ঠপেয্য, এৰমেৰ খো, আৰুসো, যে তে কুলপুত্তা সদ্ধা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতা, অসঠা অমাযাৰিনো অকেতবিনো অনুদ্ধতা অনুন্নল়া অচপলা অমুখরা অৰিকিণ্ণৰাচা, ইন্দ্রিযেসু গুত্তদ্ৰারা, ভোজনে মত্তঞ্ঞুনো, জাগরিযং অনুযুত্তা, সামঞ্ঞে অপেক্খৰন্তো, সিক্খায তিব্বগারৰা, ন বাহুলিকা ন সাথলিকা, ওক্কমনে নিক্খিত্তধুরা, পৰিৰেকে পুব্বঙ্গমা, আরদ্ধৰীরিযা পহিতত্তা উপট্ঠিতস্সতী সম্পজানা সমাহিতা একগ্গচিত্তা পঞ্ঞৰন্তো অনেল়মূগা, তে আযস্মতো সারিপুত্তস্স ইমং ধম্মপরিযাযং সুত্ৰা পিৰন্তি মঞ্ঞে, ঘসন্তি মঞ্ঞে ৰচসা চেৰ মনসা চ – ‘সাধু ৰত, ভো, সব্রহ্মচারী অকুসলা ৰুট্ঠাপেত্ৰা কুসলে পতিট্ঠাপেতী’তি। ইতিহ তে উভো মহানাগা অঞ্ঞমঞ্ঞস্স সুভাসিতং সমনুমোদিংসূ’’তি।
অনঙ্গণসুত্তং নিট্ঠিতং পঞ্চমং।
৬. আকঙ্খেয্যসুত্তং
৬৪. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘সম্পন্নসীলা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ সম্পন্নপাতিমোক্খা; পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতা ৰিহরথ আচারগোচরসম্পন্না অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰিনো; সমাদায সিক্খথ সিক্খাপদেসু।
৬৫. ‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘সব্রহ্মচারীনং পিযো চ অস্সং মনাপো চ গরু চ ভাৰনীযো চা’তি [মনাপো গরুভাৰনিযো চাতি (সী॰)], সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘লাভী অস্সং চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারান’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘যেসাহং চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসন গিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারং পরিভুঞ্জামি তেসং তে কারা মহপ্ফলা অস্সুমহানিসংসা’তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘যে মং [যে মে (সী॰ স্যা॰)] ঞাতী সালোহিতা পেতা কালঙ্কতা [কালকতা (সী॰ স্যা॰ পী॰)]পসন্নচিত্তা অনুস্সরন্তি তেসং তং মহপ্ফলং অস্স মহানিসংস’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
৬৬. ‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘অরতিরতিসহো অস্সং, ন চ মং অরতি সহেয্য, উপ্পন্নং অরতিং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘ভযভেরৰসহো অস্সং, ন চ মং ভযভেরৰং সহেয্য, উপ্পন্নং ভযভেরৰং অভিভুয্য অভিভুয্য ৰিহরেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘চতুন্নং ঝানানং আভিচেতসিকানং দিট্ঠধম্মসুখৰিহারানং নিকামলাভী অস্সং অকিচ্ছলাভী অকসিরলাভী’তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘যে তে সন্তা ৰিমোক্খা অতিক্কম্ম রূপে আরুপ্পা, তে কাযেন ফুসিত্ৰা ৰিহরেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
৬৭. ‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা সোতাপন্নো অস্সং অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো’তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা রাগদোসমোহানং তনুত্তা সকদাগামী অস্সং সকিদেৰ ইমং লোকং আগন্ত্ৰা দুক্খস্সন্তং করেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা ওপপাতিকো অস্সং তত্থ পরিনিব্বাযী অনাৰত্তিধম্মো তস্মা লোকা’তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
৬৮. ‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভৰেয্যং – একোপি হুত্ৰা বহুধা অস্সং, বহুধাপি হুত্ৰা একো অস্সং; আৰিভাৰং তিরোভাৰং; তিরোকুট্টং তিরোপাকারং তিরোপব্বতং অসজ্জমানো গচ্ছেয্যং, সেয্যথাপি আকাসে; পথৰিযাপি উম্মুজ্জনিমুজ্জং করেয্যং, সেয্যথাপি উদকে; উদকেপি অভিজ্জমানে গচ্ছেয্যং, সেয্যথাপি পথৰিযং; আকাসেপি পল্লঙ্কেন কমেয্যং, সেয্যথাপি পক্খী সকুণো; ইমেপি চন্দিমসূরিযে এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে পাণিনা পরামসেয্যং পরিমজ্জেয্যং; যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘দিব্বায সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায উভো সদ্দে সুণেয্যং – দিব্বে চ মানুসে চ যে দূরে সন্তিকে চা’তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানেয্যং – সরাগং ৰা চিত্তং সরাগং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং ৰীতরাগং চিত্তন্তি পজানেয্যং; সদোসং ৰা চিত্তং সদোসং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰীতদোসং ৰা চিত্তং ৰীতদোসং চিত্তন্তি পজানেয্যং; সমোহং ৰা চিত্তং সমোহং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰীতমোহং ৰা চিত্তং ৰীতমোহং চিত্তন্তি পজানেয্যং; সংখিত্তং ৰা চিত্তং সংখিত্তং চিত্তন্তি পজানেয্যং, ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং ৰিক্খিত্তং চিত্তন্তি পজানেয্যং; মহগ্গতং ৰা চিত্তং মহগ্গতং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অমহগ্গতং ৰা চিত্তং অমহগ্গতং চিত্তন্তি পজানেয্যং; সউত্তরং ৰা চিত্তং সউত্তরং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অনুত্তরং ৰা চিত্তং অনুত্তরং চিত্তন্তি পজানেয্যং; সমাহিতং ৰা চিত্তং সমাহিতং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অসমাহিতং ৰা চিত্তং অসমাহিতং চিত্তন্তি পজানেয্যং; ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানেয্যং, অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং অৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরেয্যং, সেয্যথিদং – একম্পি জাতিং দ্ৰেপি জাতিযো তিস্সোপি জাতিযো চতস্সোপি জাতিযো পঞ্চপি জাতিযো দসপি জাতিযো ৰীসম্পি জাতিযো তিংসম্পি জাতিযো চত্তালীসম্পি জাতিযো পঞ্ঞাসম্পি জাতিযো জাতিসতম্পি জাতিসহস্সম্পি জাতি সতসহস্সম্পি অনেকেপি সংৰট্টকপ্পে অনেকেপি ৰিৰট্টকপ্পে অনেকেপি সংৰট্টৰিৰট্টকপ্পে – অমুত্রাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো অমুত্র উদপাদিং; তত্রাপাসিং এৰংনামো এৰংগোত্তো এৰংৰণ্ণো এৰমাহারো এৰংসুখদুক্খপ্পটিসংৰেদী এৰমাযুপরিযন্তো, সো ততো চুতো ইধূপপন্নোতি। ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী…পে॰… ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সেয্যং চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানেয্যং – ইমে ৰত ভোন্তো সত্তা কাযদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা ৰচীদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা মনোদুচ্চরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং উপৰাদকা মিচ্ছাদিট্ঠিকা মিচ্ছাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপন্না; ইমে ৰা পন ভোন্তো সত্তা কাযসুচরিতেন সমন্নাগতা ৰচীসুচরিতেন সমন্নাগতা মনোসুচরিতেন সমন্নাগতা অরিযানং অনুপৰাদকা সম্মাদিট্ঠিকা সম্মাদিট্ঠিকম্মসমাদানা, তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপন্নাতি, ইতি দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সেয্যং চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
৬৯. ‘‘আকঙ্খেয্য চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰাউপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য’ন্তি, সীলেস্ৰেৰস্স পরিপূরকারী অজ্ঝত্তং চেতোসমথমনুযুত্তো অনিরাকতজ্ঝানো ৰিপস্সনায সমন্নাগতো ব্রূহেতা সুঞ্ঞাগারানং।
‘‘সম্পন্নসীলা, ভিক্খৰে, ৰিহরথ সম্পন্নপাতিমোক্খা; পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতা ৰিহরথ আচারগোচরসম্পন্না অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰিনো; সমাদায সিক্খথ সিক্খাপদেসূ’’তি – ইতি যং তং ৰুত্তং ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
আকঙ্খেয্যসুত্তং নিট্ঠিতং ছট্ঠং।
৭. ৰত্থসুত্তং
৭০. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ৰত্থং সংকিলিট্ঠং মলগ্গহিতং; তমেনং রজকো যস্মিং যস্মিং রঙ্গজাতে উপসংহরেয্য – যদি নীলকায যদি পীতকায যদি লোহিতকায যদি মঞ্জিট্ঠকায [মঞ্জেট্ঠকায (সী॰ পী॰), মঞ্জেট্ঠিকায (স্যা॰)] দুরত্তৰণ্ণমেৰস্স অপরিসুদ্ধৰণ্ণমেৰস্স। তং কিস্স হেতু? অপরিসুদ্ধত্তা, ভিক্খৰে, ৰত্থস্স। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, চিত্তে সংকিলিট্ঠে, দুগ্গতি পাটিকঙ্খা। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ৰত্থং পরিসুদ্ধং পরিযোদাতং; তমেনং রজকো যস্মিং যস্মিং রঙ্গজাতে উপসংহরেয্য – যদি নীলকায যদি পীতকায যদি লোহিতকায যদি মঞ্জিট্ঠকায – সুরত্তৰণ্ণমেৰস্স পরিসুদ্ধৰণ্ণমেৰস্স। তং কিস্স হেতু? পরিসুদ্ধত্তা, ভিক্খৰে, ৰত্থস্স। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, চিত্তে অসংকিলিট্ঠে, সুগতি পাটিকঙ্খা।
৭১. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, চিত্তস্স উপক্কিলেসা? অভিজ্ঝাৰিসমলোভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, ব্যাপাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, কোধো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, উপনাহো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, মক্খো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, পল়াসো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, ইস্সা চিত্তস্স উপক্কিলেসো, মচ্ছরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসো, মাযা চিত্তস্স উপক্কিলেসো, সাঠেয্যং চিত্তস্স উপক্কিলেসো, থম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, সারম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, মানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, অতিমানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, মদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো, পমাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো।
৭২. ‘‘স খো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘অভিজ্ঝাৰিসমলোভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অভিজ্ঝাৰিসমলোভং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘ব্যাপাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ব্যাপাদং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি ; ‘কোধো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা কোধং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘উপনাহো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা উপনাহং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘মক্খো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মক্খং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘পল়াসো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা পল়াসং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘ইস্সা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ইস্সং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘মচ্ছরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মচ্ছরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘মাযা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মাযং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘সাঠেয্যং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা সাঠেয্যং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘থম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা থম্ভং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘সারম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা সারম্ভং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘মানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মানং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘অতিমানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অতিমানং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘মদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মদং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি; ‘পমাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা পমাদং চিত্তস্স উপক্কিলেসং পজহতি।
৭৩. ‘‘যতো খো [যতো চ খো (সী॰ স্যা॰)], ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ‘অভিজ্ঝাৰিসমলোভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অভিজ্ঝাৰিসমলোভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি, ‘ব্যাপাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ব্যাপাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘কোধো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা কোধো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘উপনাহো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা উপনাহো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘মক্খো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মক্খো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘পল়াসো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা পল়াসো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘ইস্সা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা ইস্সা চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘মচ্ছরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মচ্ছরিযং চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘মাযা চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মাযা চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘সাঠেয্যং চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা সাঠেয্যং চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘থম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা থম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘সারম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা সারম্ভো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘মানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘অতিমানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা অতিমানো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘মদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা মদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি; ‘পমাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো’তি – ইতি ৰিদিত্ৰা পমাদো চিত্তস্স উপক্কিলেসো পহীনো হোতি।
৭৪. ‘‘সো বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি; ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো সন্দিট্ঠিকো অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’তি; সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, উজুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, ঞাযপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, সামীচিপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, যদিদং চত্তারি পুরিসযুগানি, অট্ঠ পুরিসপুগ্গলা। এস ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো , অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’তি।
৭৫. ‘‘যথোধি [যতোধি (অট্ঠকথাযং পাঠন্তরং)] খো পনস্স চত্তং হোতি ৰন্তং মুত্তং পহীনং পটিনিস্সট্ঠং, সো ‘বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতোম্হী’তি লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জং। পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি; ‘ধম্মে…পে॰… সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতোম্হী’তি লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জং; পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। ‘যথোধি খো পন মে চত্তং ৰন্তং মুত্তং পহীনং পটিনিস্সট্ঠ’ন্তি লভতি অত্থৰেদং, লভতি ধম্মৰেদং, লভতি ধম্মূপসংহিতং পামোজ্জং; পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি।
৭৬. ‘‘স খো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰংসীলো এৰংধম্মো এৰংপঞ্ঞো সালীনং চেপি পিণ্ডপাতং ভুঞ্জতি ৰিচিতকাল়কং অনেকসূপং অনেকব্যঞ্জনং, নেৰস্স তং হোতি অন্তরাযায। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, ৰত্থং সংকিলিট্ঠং মলগ্গহিতং অচ্ছোদকং আগম্ম পরিসুদ্ধং হোতি পরিযোদাতং , উক্কামুখং ৰা পনাগম্ম জাতরূপং পরিসুদ্ধং হোতি পরিযোদাতং, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰংসীলো এৰংধম্মো এৰংপঞ্ঞো সালীনং চেপি পিণ্ডপাতং ভুঞ্জতি ৰিচিতকাল়কং অনেকসূপং অনেকব্যঞ্জনং , নেৰস্স তং হোতি অন্তরাযায।
৭৭. ‘‘সো মেত্তাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং [চতুত্থিং (সী॰ পী॰)]। ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং মেত্তাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি; করুণাসহগতেন চেতসা…পে॰… মুদিতাসহগতেন চেতসা…পে॰… উপেক্খাসহগতেন চেতসা একং দিসং ফরিত্ৰা ৰিহরতি, তথা দুতিযং, তথা ততিযং, তথা চতুত্থং। ইতি উদ্ধমধো তিরিযং সব্বধি সব্বত্ততায সব্বাৰন্তং লোকং উপেক্খাসহগতেন চেতসা ৰিপুলেন মহগ্গতেন অপ্পমাণেন অৰেরেন অব্যাপজ্জেন ফরিত্ৰা ৰিহরতি।
৭৮. ‘‘সো ‘অত্থি ইদং, অত্থি হীনং, অত্থি পণীতং, অত্থি ইমস্স সঞ্ঞাগতস্স উত্তরিং নিস্সরণ’ন্তি পজানাতি। তস্স এৰং জানতো এৰং পস্সতো কামাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, ভৰাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি, অৰিজ্জাসৰাপি চিত্তং ৰিমুচ্চতি। ৰিমুত্তস্মিং ৰিমুত্তমিতি ঞাণং হোতি। ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি পজানাতি । অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে – ‘ভিক্খু সিনাতো অন্তরেন সিনানেনা’’’তি।
৭৯. তেন খো পন সমযেন সুন্দরিকভারদ্ৰাজো ব্রাহ্মণো ভগৰতো অৰিদূরে নিসিন্নো হোতি। অথ খো সুন্দরিকভারদ্ৰাজো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘গচ্ছতি পন ভৰং গোতমো বাহুকং নদিং সিনাযিতু’’ন্তি? ‘‘কিং, ব্রাহ্মণ, বাহুকায নদিযা? কিং বাহুকা নদী করিস্সতী’’তি? ‘‘লোক্খসম্মতা [লোখ্যসম্মতা (সী॰), মোক্খসম্মতা (পী॰)] হি, ভো গোতম, বাহুকা নদী বহুজনস্স, পুঞ্ঞসম্মতা হি, ভো গোতম, বাহুকা নদী বহুজনস্স, বাহুকায পন নদিযা বহুজনো পাপকম্মং কতং পৰাহেতী’’তি। অথ খো ভগৰা সুন্দরিকভারদ্ৰাজং ব্রাহ্মণং গাথাহি অজ্ঝভাসি –
‘‘বাহুকং অধিকক্কঞ্চ, গযং সুন্দরিকং মপি [সুন্দরিকামপি (সী॰ স্যা॰ পী॰), সুন্দরিকং মহিং (ইতিপি)]।
সরস্সতিং পযাগঞ্চ, অথো বাহুমতিং নদিং।
নিচ্চম্পি বালো পক্খন্দো [পক্খন্নো (সী॰ স্যা॰ পী॰)], কণ্হকম্মো ন সুজ্ঝতি॥
‘‘কিং সুন্দরিকা করিস্সতি, কিং পযাগা [পযাগো (সী॰ স্যা॰ পী॰)] কিং বাহুকা নদী।
ৰেরিং কতকিব্বিসং নরং, ন হি নং সোধযে পাপকম্মিনং॥
‘‘সুদ্ধস্স ৰে সদা ফগ্গু, সুদ্ধস্সুপোসথো সদা।
সুদ্ধস্স সুচিকম্মস্স, সদা সম্পজ্জতে ৰতং।
ইধেৰ সিনাহি ব্রাহ্মণ, সব্বভূতেসু করোহি খেমতং॥
‘‘সচে মুসা ন ভণসি, সচে পাণং ন হিংসসি।
সচে অদিন্নং নাদিযসি, সদ্দহানো অমচ্ছরী।
কিং কাহসি গযং গন্ত্ৰা, উদপানোপি তে গযা’’তি॥
৮০. এৰং ৰুত্তে, সুন্দরিকভারদ্ৰাজো ব্রাহ্মণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতম! সেয্যথাপি, ভো গোতম, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তীতি; এৰমেৰং ভোতা গোতমেন অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো। এসাহং ভৰন্তং গোতমং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। লভেয্যাহং ভোতো গোতমস্স সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যং উপসম্পদ’’ন্তি। অলত্থ খো সুন্দরিকভারদ্ৰাজো ব্রাহ্মণো ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, অলত্থ উপসম্পদং। অচিরূপসম্পন্নো খো পনাযস্মা ভারদ্ৰাজো একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো নচিরস্সেৰ – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি তদনুত্তরং – ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসি। ‘‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’’তি অব্ভঞ্ঞাসি। অঞ্ঞতরো খো পনাযস্মা ভারদ্ৰাজো অরহতং অহোসীতি।
ৰত্থসুত্তং নিট্ঠিতং সত্তমং।
৮. সল্লেখসুত্তং
৮১. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। অথ খো আযস্মা মহাচুন্দো সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা মহাচুন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যা ইমা, ভন্তে, অনেকৰিহিতা দিট্ঠিযো লোকে উপ্পজ্জন্তি – অত্তৰাদপটিসংযুত্তা ৰা লোকৰাদপটিসংযুত্তা ৰা – আদিমেৰ নু খো, ভন্তে, ভিক্খুনো মনসিকরোতো এৰমেতাসং দিট্ঠীনং পহানং হোতি, এৰমেতাসং দিট্ঠীনং পটিনিস্সগ্গো হোতী’’তি?
৮২. ‘‘যা ইমা, চুন্দ, অনেকৰিহিতা দিট্ঠিযো লোকে উপ্পজ্জন্তি – অত্তৰাদপটিসংযুত্তা ৰা লোকৰাদপটিসংযুত্তা ৰা – যত্থ চেতা দিট্ঠিযো উপ্পজ্জন্তি যত্থ চ অনুসেন্তি যত্থ চ সমুদাচরন্তি তং ‘নেতং মম, নেসোহমস্মি, ন মে সো অত্তা’তি – এৰমেতং যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞা পস্সতো এৰমেতাসং দিট্ঠীনং পহানং হোতি, এৰমেতাসং দিট্ঠীনং পটিনিস্সগ্গো হোতি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। দিট্ঠধম্মসুখৰিহারা এতে অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। দিট্ঠধম্মসুখৰিহারা এতে অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরেয্য, সতো চ সম্পজানো সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেয্য, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। দিট্ঠধম্মসুখৰিহারা এতে অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। দিট্ঠধম্মসুখৰিহারা এতে অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা, পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা, নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা, ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। সন্তা এতে ৰিহারা অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। সন্তা এতে ৰিহারা অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি। ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। সন্তা এতে ৰিহারা অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
‘‘ঠানং খো পনেতং, চুন্দ, ৰিজ্জতি যং ইধেকচ্চো ভিক্খু সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরেয্য। তস্স এৰমস্স – ‘সল্লেখেন ৰিহরামী’তি । ন খো পনেতে, চুন্দ, অরিযস্স ৰিনযে সল্লেখা ৰুচ্চন্তি। সন্তা এতে ৰিহারা অরিযস্স ৰিনযে ৰুচ্চন্তি।
৮৩. ‘‘ইধ খো পন ৰো, চুন্দ, সল্লেখো করণীযো। ‘পরে ৰিহিংসকা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অৰিহিংসকা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে পাণাতিপাতী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ পাণাতিপাতা পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অদিন্নাদাযী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অদিন্নাদানা পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অব্রহ্মচারী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ ব্রহ্মচারী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মুসাৰাদী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ মুসাৰাদা পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে পিসুণৰাচা [পিসুণা ৰাচা (সী॰ পী॰)] ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ পিসুণায ৰাচায পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে ফরুসৰাচা [ফরুসা ৰাচা (সী॰ পী॰)] ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ ফরুসায ৰাচায পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে সম্ফপ্পলাপী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্ফপ্পলাপা পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অভিজ্ঝালূ ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অনভিজ্ঝালূ ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে ব্যাপন্নচিত্তা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অব্যাপন্নচিত্তা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাদিট্ঠী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাদিট্ঠী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাসঙ্কপ্পা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাসঙ্কপ্পা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাৰাচা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাৰাচা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাকম্মন্তা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাকম্মন্তা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাআজীৰা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাআজীৰা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাৰাযামা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাৰাযামা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাসতী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাসতী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাসমাধি ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাসমাধী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাঞাণী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাঞাণী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মিচ্ছাৰিমুত্তী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সম্মাৰিমুত্তী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো।
‘‘‘পরে থীনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ ৰিগতথীনমিদ্ধা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো । ‘পরে উদ্ধতা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অনুদ্ধতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে ৰিচিকিচ্ছী [ৰেচিকিচ্ছী (সী॰ পী॰ ক॰)] ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ তিণ্ণৰিচিকিচ্ছা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে কোধনা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অক্কোধনা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে উপনাহী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অনুপনাহী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মক্খী ভৰিস্সন্তি , মযমেত্থ অমক্খী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে পল়াসী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অপল়াসী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে ইস্সুকী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অনিস্সুকী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মচ্ছরী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অমচ্ছরী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে সঠা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অসঠা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মাযাৰী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অমাযাৰী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে থদ্ধা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অত্থদ্ধা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অতিমানী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অনতিমানী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে দুব্বচা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সুৰচা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে পাপমিত্তা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ কল্যাণমিত্তা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে পমত্তা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অপ্পমত্তা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অস্সদ্ধা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ সদ্ধা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অহিরিকা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ হিরিমনা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অনোত্তাপী [অনোত্তপ্পী (ক॰)] ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ ওত্তাপী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে অপ্পস্সুতা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ বহুস্সুতা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে কুসীতা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ আরদ্ধৰীরিযা ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে মুট্ঠস্সতী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ উপট্ঠিতস্সতী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে দুপ্পঞ্ঞা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ পঞ্ঞাসম্পন্না ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো। ‘পরে সন্দিট্ঠিপরামাসী আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অসন্দিট্ঠিপরামাসী অনাধানগ্গাহী সুপ্পটিনিস্সগ্গী ভৰিস্সামা’তি সল্লেখো করণীযো।
৮৪. ‘‘চিত্তুপ্পাদম্পি খো অহং, চুন্দ, কুসলেসু ধম্মেসু বহুকারং [বহূপকারং (ক॰)] ৰদামি, কো পন ৰাদো কাযেন ৰাচায অনুৰিধীযনাসু! তস্মাতিহ, চুন্দ, ‘পরে ৰিহিংসকা ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অৰিহিংসকা ভৰিস্সামা’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং। ‘পরে পাণাতিপাতী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ পাণাতিপাতা পটিৰিরতা ভৰিস্সামা’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং…‘পরে সন্দিট্ঠিপরামাসী আধানগ্গাহী দুপ্পটিনিস্সগ্গী ভৰিস্সন্তি, মযমেত্থ অসন্দিট্ঠিপরামাসী অনাধানগ্গাহী সুপ্পটিনিস্সগ্গী ভৰিস্সামা’তি চিত্তং উপ্পাদেতব্বং।
৮৫. ‘‘সেয্যথাপি, চুন্দ, ৰিসমো মগ্গো অস্স, তস্স [মগ্গো তস্সাস্স (সী॰ স্যা॰ পী॰)] অঞ্ঞো সমো মগ্গো পরিক্কমনায; সেয্যথা ৰা পন, চুন্দ, ৰিসমং তিত্থং অস্স, তস্স অঞ্ঞং সমং তিত্থং পরিক্কমনায; এৰমেৰ খো, চুন্দ, ৰিহিংসকস্স পুরিসপুগ্গলস্স অৰিহিংসা হোতি পরিক্কমনায, পাণাতিপাতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স পাণাতিপাতা ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, অদিন্নাদাযিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অদিন্নাদানা ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, অব্রহ্মচারিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অব্রহ্মচরিযা ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায , মুসাৰাদিস্স পুরিসপুগ্গলস্স মুসাৰাদা ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, পিসুণৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, ফরুসৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, সম্ফপ্পলাপিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী হোতি পরিক্কমনায, অভিজ্ঝালুস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনভিজ্ঝা হোতি পরিক্কমনায, ব্যাপন্নচিত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স অব্যাপাদো হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাদিট্ঠিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাদিট্ঠি হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাসঙ্কপ্পস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসঙ্কপ্পো হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰাচা হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাকম্মন্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাকম্মন্তো হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাআজীৰস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাআজীৰো হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাৰাযামস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰাযামো হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাসতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসতি হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাসমাধিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসমাধি হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাঞাণিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাঞাণং হোতি পরিক্কমনায, মিচ্ছাৰিমুত্তিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰিমুত্তি হোতি পরিক্কমনায।
‘‘থীনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতস্স পুরিসপুগ্গলস্স ৰিগতথিনমিদ্ধতা হোতি পরিক্কমনায, উদ্ধতস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনুদ্ধচ্চং হোতি পরিক্কমনায, ৰিচিকিচ্ছিস্স পুরিসপুগ্গলস্স তিণ্ণৰিচিকিচ্ছতা হোতি পরিক্কমনায, কোধনস্স পুরিসপুগ্গলস্স অক্কোধো হোতি পরিক্কমনায, উপনাহিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনুপনাহো হোতি পরিক্কমনায, মক্খিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমক্খো হোতি পরিক্কমনায, পল়াসিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অপল়াসো হোতি পরিক্কমনায , ইস্সুকিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনিস্সুকিতা হোতি পরিক্কমনায, মচ্ছরিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমচ্ছরিযং হোতি পরিক্কমনায, সঠস্স পুরিসপুগ্গলস্স অসাঠেয্যং হোতি পরিক্কমনায, মাযাৰিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমাযা [অমাযাৰিতা (ক॰)] হোতি পরিক্কমনায, থদ্ধস্স পুরিসপুগ্গলস্স অত্থদ্ধিযং হোতি পরিক্কমনায, অতিমানিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনতিমানো হোতি পরিক্কমনায, দুব্বচস্স পুরিসপুগ্গলস্স সোৰচস্সতা হোতি পরিক্কমনায, পাপমিত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স কল্যাণমিত্ততা হোতি পরিক্কমনায, পমত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স অপ্পমাদো হোতি পরিক্কমনায, অস্সদ্ধস্স পুরিসপুগ্গলস্স সদ্ধা হোতি পরিক্কমনায, অহিরিকস্স পুরিসপুগ্গলস্স হিরী হোতি পরিক্কমনায, অনোত্তাপিস্স পুরিসপুগ্গলস্স ওত্তপ্পং হোতি পরিক্কমনায, অপ্পস্সুতস্স পুরিসপুগ্গলস্স বাহুসচ্চং হোতি পরিক্কমনায, কুসীতস্স পুরিসপুগ্গলস্স ৰীরিযারম্ভো হোতি পরিক্কমনায, মুট্ঠস্সতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স উপট্ঠিতস্সতিতা হোতি পরিক্কমনায, দুপ্পঞ্ঞস্স পুরিসপুগ্গলস্স পঞ্ঞাসম্পদা হোতি পরিক্কমনায , সন্দিট্ঠিপরামাসি-আধানগ্গাহি-দুপ্পটিনিস্সগ্গিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অসন্দিট্ঠিপরামাসিঅনাধানগ্গাহি-সুপ্পটিনিস্সগ্গিতা হোতি পরিক্কমনায।
৮৬. ‘‘সেয্যথাপি, চুন্দ, যে কেচি অকুসলা ধম্মা সব্বে তে অধোভাগঙ্গমনীযা [অধোভাৰঙ্গমনীযা (সী॰ স্যা॰ পী॰)], যে কেচি কুসলা ধম্মা সব্বে তে উপরিভাগঙ্গমনীযা [উপরিভাৰঙ্গমনীযা (সী॰ স্যা॰ পী॰)], এৰমেৰ খো, চুন্দ, ৰিহিংসকস্স পুরিসপুগ্গলস্স অৰিহিংসা হোতি উপরিভাগায[উপরিভাৰায (সী॰ স্যা॰ ক॰)], পাণাতিপাতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স পাণাতিপাতা ৰেরমণী হোতি উপরিভাগায…পে॰… সন্দিট্ঠিপরামাসি-আধানগ্গাহি-দুপ্পটিনিস্সগ্গিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অসন্দিট্ঠিপরামাসি-অনাধানগ্গাহি-সুপ্পটিনিস্সগ্গিতা হোতি উপরিভাগায।
৮৭. ‘‘সো ৰত, চুন্দ, অত্তনা পলিপপলিপন্নো পরং পলিপপলিপন্নং উদ্ধরিস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। সো ৰত, চুন্দ, অত্তনা অপলিপপলিপন্নো পরং পলিপপলিপন্নং উদ্ধরিস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতি। সো ৰত, চুন্দ, অত্তনা অদন্তো অৰিনীতো অপরিনিব্বুতো পরং দমেস্সতি ৰিনেস্সতি পরিনিব্বাপেস্সতীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। সো ৰত , চুন্দ, অত্তনা দন্তো ৰিনীতো পরিনিব্বুতো পরং দমেস্সতি ৰিনেস্সতি পরিনিব্বাপেস্সতীতি ঠানমেতং ৰিজ্জতি। এৰমেৰ খো, চুন্দ, ৰিহিংসকস্স পুরিসপুগ্গলস্স অৰিহিংসা হোতি পরিনিব্বানায, পাণাতিপাতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স পাণাতিপাতা ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। অদিন্নাদাযিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অদিন্নাদানা ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। অব্রহ্মচারিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অব্রহ্মচরিযা ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। মুসাৰাদিস্স পুরিসপুগ্গলস্স মুসাৰাদা ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। পিসুণৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। ফরুসৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। সম্ফপ্পলাপিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী হোতি পরিনিব্বানায। অভিজ্ঝালুস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনভিজ্ঝা হোতি পরিনিব্বানায। ব্যাপন্নচিত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স অব্যাপাদো হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাদিট্ঠিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাদিট্ঠি হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাসঙ্কপ্পস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসঙ্কপ্পো হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাৰাচস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰাচা হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাকম্মন্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাকম্মন্তো হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাআজীৰস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাআজীৰো হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাৰাযামস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰাযামো হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাসতিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসতি হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাসমাধিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাসমাধি হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাঞাণিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাঞাণং হোতি পরিনিব্বানায। মিচ্ছাৰিমুত্তিস্স পুরিসপুগ্গলস্স সম্মাৰিমুত্তি হোতি পরিনিব্বানায।
‘‘থীনমিদ্ধপরিযুট্ঠিতস্স পুরিসপুগ্গলস্স ৰিগতথিনমিদ্ধতা হোতি পরিনিব্বানায। উদ্ধতস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনুদ্ধচ্চং হোতি পরিনিব্বানায। ৰিচিকিচ্ছিস্স পুরিসপুগ্গলস্স তিণ্ণৰিচিকিচ্ছতা হোতি পরিনিব্বানায। কোধনস্স পুরিসপুগ্গলস্স অক্কোধো হোতি পরিনিব্বানায। উপনাহিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনুপনাহো হোতি পরিনিব্বানায। মক্খিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমক্খো হোতি পরিনিব্বানায। পল়াসিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অপল়াসো হোতি পরিনিব্বানায। ইস্সুকিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনিস্সুকিতা হোতি পরিনিব্বানায। মচ্ছরিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমচ্ছরিযং হোতি পরিনিব্বানায। সঠস্স পুরিসপুগ্গলস্স অসাঠেয্যং হোতি পরিনিব্বানায। মাযাৰিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অমাযা হোতি পরিনিব্বানায। থদ্ধস্স পুরিসপুগ্গলস্স অত্থদ্ধিযং হোতি পরিনিব্বানায। অতিমানিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অনতিমানো হোতি পরিনিব্বানায। দুব্বচস্স পুরিসপুগ্গলস্স সোৰচস্সতা হোতি পরিনিব্বানায। পাপমিত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স কল্যাণমিত্ততা হোতি পরিনিব্বানায। পমত্তস্স পুরিসপুগ্গলস্স অপ্পমাদো হোতি পরিনিব্বানায। অস্সদ্ধস্স পুরিসপুগ্গলস্স সদ্ধা হোতি পরিনিব্বানায। অহিরিকস্স পুরিসপুগ্গলস্স হিরী হোতি পরিনিব্বানায। অনোত্তাপিস্স পুরিসপুগ্গলস্স ওত্তপ্পং হোতি পরিনিব্বানায। অপ্পস্সুতস্স পুরিসপুগ্গলস্স বাহুসচ্চং হোতি পরিনিব্বানায। কুসীতস্স পুরিসপুগ্গলস্স ৰীরিযারম্ভো হোতি পরিনিব্বানায। মুট্ঠস্সতিস্স পুরিসপুগ্গলস্সউপট্ঠিতস্সতিতা হোতি পরিনিব্বানায। দুপ্পঞ্ঞস্স পুরিসপুগ্গলস্স পঞ্ঞাসম্পদা হোতি পরিনিব্বানায। সন্দিট্ঠিপরামাসি-আধানগ্গাহি-দুপ্পটিনিস্সগ্গিস্স পুরিসপুগ্গলস্স অসন্দিট্ঠিপরামাসি-অনাধানগ্গাহি-সুপ্পটিনিস্সগ্গিতা হোতি পরিনিব্বানায।
৮৮. ‘‘ইতি খো, চুন্দ, দেসিতো মযা সল্লেখপরিযাযো, দেসিতো চিত্তুপ্পাদপরিযাযো, দেসিতো পরিক্কমনপরিযাযো, দেসিতো উপরিভাগপরিযাযো, দেসিতো পরিনিব্বানপরিযাযো। যং খো, চুন্দ, সত্থারা করণীযং সাৰকানং হিতেসিনা অনুকম্পকেন অনুকম্পং উপাদায, কতং ৰো তং মযা। ‘এতানি, চুন্দ, রুক্খমূলানি, এতানি সুঞ্ঞাগারানি, ঝাযথ, চুন্দ, মা পমাদত্থ, মা পচ্ছাৰিপ্পটিসারিনো অহুৰত্থ’ – অযং খো অম্হাকং অনুসাসনী’’তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনো আযস্মা মহাচুন্দো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দীতি।
চতুত্তালীসপদা ৰুত্তা, সন্ধযো পঞ্চ দেসিতা।
সল্লেখো নাম সুত্তন্তো, গম্ভীরো সাগরূপমোতি॥
সল্লেখসুত্তং নিট্ঠিতং অট্ঠমং।
৯. সম্মাদিট্ঠিসুত্তং
৮৯. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি। ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –
‘‘‘সম্মাদিট্ঠি [সম্মাদিট্ঠী (সী॰ স্যা॰)] সম্মাদিট্ঠী’তি, আৰুসো, ৰুচ্চতি। কিত্তাৰতা নু খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি?
‘‘দূরতোপি খো মযং, আৰুসো, আগচ্ছেয্যাম আযস্মতো সারিপুত্তস্স সন্তিকে এতস্স ভাসিতস্স অত্থমঞ্ঞাতুং। সাধু ৰতাযস্মন্তংযেৰ সারিপুত্তং পটিভাতু এতস্স ভাসিতস্স অত্থো। আযস্মতো সারিপুত্তস্স সুত্ৰা ভিক্খূ ধারেস্সন্তী’’তি। ‘‘তেন হি, আৰুসো, সুণাথ, সাধুকং মনসি করোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ –
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো অকুসলঞ্চ পজানাতি, অকুসলমূলঞ্চ পজানাতি, কুসলঞ্চ পজানাতি, কুসলমূলঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, অকুসলং, কতমং অকুসলমূলং, কতমং কুসলং, কতমং কুসলমূলং? পাণাতিপাতো খো, আৰুসো, অকুসলং, অদিন্নাদানং অকুসলং, কামেসুমিচ্ছাচারো অকুসলং, মুসাৰাদো অকুসলং, পিসুণা ৰাচা [পিসুণৰাচা (ক॰)] অকুসলং, ফরুসা ৰাচা [ফরুসৰাচা (ক॰)] অকুসলং, সম্ফপ্পলাপো অকুসলং, অভিজ্ঝা অকুসলং, ব্যাপাদো অকুসলং, মিচ্ছাদিট্ঠি অকুসলং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো অকুসলং। কতমঞ্চাৰুসো, অকুসলমূলং? লোভো অকুসলমূলং, দোসো অকুসলমূলং, মোহো অকুসলমূলং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, অকুসলমূলং।
‘‘কতমঞ্চাৰুসো , কুসলং? পাণাতিপাতা ৰেরমণী কুসলং, অদিন্নাদানা ৰেরমণী কুসলং, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী কুসলং, মুসাৰাদা ৰেরমণী কুসলং, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী কুসলং, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী কুসলং, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী কুসলং, অনভিজ্ঝা কুসলং, অব্যাপাদো কুসলং, সম্মাদিট্ঠি কুসলং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, কুসলং। কতমঞ্চাৰুসো, কুসলমূলং? অলোভো কুসলমূলং, অদোসো কুসলমূলং, অমোহো কুসলমূলং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, কুসলমূলং।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং অকুসলং পজানাতি, এৰং অকুসলমূলং পজানাতি, এৰং কুসলং পজানাতি, এৰং কুসলমূলং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেনসমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯০. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং উত্তরি [উত্তরিং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] পঞ্হং অপুচ্ছুং [অপুচ্ছিংসু (স্যা॰)] – ‘‘সিযা পনাৰুসো, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি?
‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো আহারঞ্চ পজানাতি, আহারসমুদযঞ্চ পজানাতি, আহারনিরোধঞ্চ পজানাতি, আহারনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমো পনাৰুসো, আহারো, কতমো আহারসমুদযো, কতমো আহারনিরোধো, কতমা আহারনিরোধগামিনী পটিপদা? চত্তারোমে, আৰুসো, আহারা ভূতানং ৰা সত্তানং ঠিতিযা, সম্ভৰেসীনং ৰা অনুগ্গহায। কতমে চত্তারো? কবল়ীকারো আহারো ওল়ারিকো ৰা সুখুমো ৰা, ফস্সো দুতিযো, মনোসঞ্চেতনা ততিযা, ৰিঞ্ঞাণং চতুত্থং। তণ্হাসমুদযা আহারসমুদযো, তণ্হানিরোধা আহারনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো আহারনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি সম্মাসঙ্কপ্পো সম্মাৰাচা সম্মাকম্মন্তো , সম্মাআজীৰো সম্মাৰাযামো সম্মাসতি সম্মাসমাধি’।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং আহারং পজানাতি, এৰং আহারসমুদযং পজানাতি, এৰং আহারনিরোধং পজানাতি, এৰং আহারনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯১. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং উত্তরি পঞ্হং অপুচ্ছুং – ‘‘সিযা পনাৰুসো, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি?
‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো দুক্খঞ্চ পজানাতি, দুক্খসমুদযঞ্চ পজানাতি, দুক্খনিরোধঞ্চ পজানাতি, দুক্খনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, দুক্খং, কতমো দুক্খসমুদযো, কতমো দুক্খনিরোধো, কতমা দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা? জাতিপি দুক্খা, জরাপি দুক্খা, মরণম্পি দুক্খং, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসাপি দুক্খা, অপ্পিযেহি সম্পযোগোপি দুক্খো, পিযেহি ৰিপ্পযোগোপি দুক্খো, যম্পিচ্ছং নলভতি তম্পি দুক্খং, সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা [পঞ্চুপাদানক্খন্ধাপি (ক॰)] দুক্খা – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, দুক্খং। কতমো চাৰুসো, দুক্খসমুদযো? যাযং তণ্হা পোনোব্ভৰিকা নন্দীরাগসহগতা [পোনোভৰিকা (সী॰ পী॰)] তত্রতত্রাভিনন্দিনী [নন্দিরাগসহগতা (সী॰ পী॰)], সেয্যথিদং, কামতণ্হা ভৰতণ্হা ৰিভৰতণ্হা – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, দুক্খসমুদযো। কতমো চাৰুসো, দুক্খনিরোধো? যো তস্সাযেৰ তণ্হায অসেসৰিরাগনিরোধো চাগো পটিনিস্সগ্গো মুত্তি অনালযো – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, দুক্খনিরোধো। কতমা চাৰুসো, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো, সেয্যথিদং, সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং দুক্খং পজানাতি, এৰং দুক্খসমুদযং পজানাতি, এৰং দুক্খনিরোধং পজানাতি, এৰং দুক্খনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯২. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং উত্তরি পঞ্হং অপুচ্ছুং – ‘‘সিযা পনাৰুসো, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি?
‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো জরামরণঞ্চ পজানাতি, জরামরণসমুদযঞ্চ পজানাতি, জরামরণনিরোধঞ্চ পজানাতি, জরামরণনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, জরামরণং, কতমো জরামরণসমুদযো, কতমো জরামরণনিরোধো, কতমা জরামরণনিরোধগামিনী পটিপদা? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জরা জীরণতা খণ্ডিচ্চং পালিচ্চং ৰলিত্তচতা আযুনো সংহানি ইন্দ্রিযানং পরিপাকো – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, জরা। কতমঞ্চাৰুসো, মরণং? যা [যং (পী॰ ক॰), সতিপট্ঠানসুত্তেপি] তেসং তেসং সত্তানং তম্হা তম্হা সত্তনিকাযা চুতি চৰনতা ভেদো অন্তরধানং মচ্চু মরণং কালংকিরিযা খন্ধানং ভেদো, কল়েৰরস্স নিক্খেপো, জীৰিতিন্দ্রিযস্সুপচ্ছেদো – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, মরণং। ইতি অযঞ্চ জরা ইদঞ্চ মরণং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, জরামরণং। জাতিসমুদযা জরামরণসমুদযো, জাতিনিরোধা জরামরণনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো জরামরণনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং জরামরণং পজানাতি, এৰং জরামরণসমুদং পজানাতি, এৰং জরামরণনিরোধং পজানাতি, এৰংজরামরণনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯৩. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো জাতিঞ্চ পজানাতি, জাতিসমুদযঞ্চ পজানাতি, জাতিনিরোধঞ্চ পজানাতি, জাতিনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমা পনাৰুসো, জাতি, কতমো জাতিসমুদযো, কতমো জাতিনিরোধো, কতমা জাতিনিরোধগামিনী পটিপদা? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জাতি সঞ্জাতি ওক্কন্তি অভিনিব্বত্তি খন্ধানং পাতুভাৰো, আযতনানং পটিলাভো – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, জাতি। ভৰসমুদযা জাতিসমুদযো, ভৰনিরোধা জাতিনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো জাতিনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং জাতিং পজানাতি, এৰং জাতিসমুদযং পজানাতি, এৰং জাতিনিরোধং পজানাতি, এৰং জাতিনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯৪. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো ভৰঞ্চ পজানাতি, ভৰসমুদযঞ্চ পজানাতি, ভৰনিরোধঞ্চ পজানাতি, ভৰনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমো পনাৰুসো, ভৰো, কতমো ভৰসমুদযো, কতমো ভৰনিরোধো, কতমা ভৰনিরোধগামিনী পটিপদা? তযোমে, আৰুসো, ভৰা – কামভৰো, রূপভৰো, অরূপভৰো। উপাদানসমুদযা ভৰসমুদযো, উপাদাননিরোধা ভৰনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ভৰনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং ভৰং পজানাতি, এৰং ভৰসমুদযং পজানাতি, এৰং ভৰনিরোধং পজানাতি, এৰং ভৰনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি। এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯৫. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো উপাদানঞ্চ পজানাতি, উপাদানসমুদযঞ্চ পজানাতি, উপাদাননিরোধঞ্চ পজানাতি, উপাদাননিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, উপাদানং, কতমো উপাদানসমুদযো, কতমো উপাদাননিরোধো, কতমা উপাদাননিরোধগামিনী পটিপদা? চত্তারিমানি, আৰুসো, উপাদানানি – কামুপাদানং, দিট্ঠুপাদানং, সীলব্বতুপাদানং, অত্তৰাদুপাদানং। তণ্হাসমুদযা উপাদানসমুদযো, তণ্হানিরোধা উপাদাননিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো উপাদাননিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং উপাদানং পজানাতি, এৰং উপাদানসমুদযং পজানাতি, এৰং উপাদাননিরোধং পজানাতি, এৰং উপাদাননিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯৬. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো তণ্হঞ্চ পজানাতি, তণ্হাসমুদযঞ্চ পজানাতি, তণ্হানিরোধঞ্চ পজানাতি, তণ্হানিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমা পনাৰুসো, তণ্হা, কতমো তণ্হাসমুদযো, কতমো তণ্হানিরোধো, কতমা তণ্হানিরোধগামিনী পটিপদা? ছযিমে, আৰুসো, তণ্হাকাযা – রূপতণ্হা, সদ্দতণ্হা, গন্ধতণ্হা, রসতণ্হা, ফোট্ঠব্বতণ্হা, ধম্মতণ্হা। ৰেদনাসমুদযা তণ্হাসমুদযো, ৰেদনানিরোধা তণ্হানিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো তণ্হানিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং তণ্হং পজানাতি, এৰং তণ্হাসমুদযং পজানাতি, এৰং তণ্হানিরোধং পজানাতি, এৰং তণ্হানিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯৭. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো ৰেদনঞ্চ পজানাতি, ৰেদনাসমুদযঞ্চ পজানাতি, ৰেদনানিরোধঞ্চ পজানাতি, ৰেদনানিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকোসম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমা পনাৰুসো, ৰেদনা, কতমো ৰেদনাসমুদযো, কতমো ৰেদনানিরোধো, কতমা ৰেদনানিরোধগামিনী পটিপদা? ছযিমে, আৰুসো, ৰেদনাকাযা – চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা, সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা, ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা, জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা, কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা, মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা। ফস্সসমুদযা ৰেদনাসমুদযো, ফস্সনিরোধা ৰেদনানিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ৰেদনানিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং ৰেদনং পজানাতি, এৰং ৰেদনাসমুদযং পজানাতি, এৰং ৰেদনানিরোধং পজানাতি, এৰং ৰেদনানিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯৮. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো ফস্সঞ্চ পজানাতি, ফস্সসমুদযঞ্চ পজানাতি, ফস্সনিরোধঞ্চ পজানাতি, ফস্সনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমো পনাৰুসো, ফস্সো, কতমো ফস্সসমুদযো, কতমো ফস্সনিরোধো, কতমা ফস্সনিরোধগামিনী পটিপদা? ছযিমে, আৰুসো, ফস্সকাযা – চক্খুসম্ফস্সো, সোতসম্ফস্সো , ঘানসম্ফস্সো, জিৰ্হাসম্ফস্সো, কাযসম্ফস্সো, মনোসম্ফস্সো। সল়াযতনসমুদযা ফস্সসমুদযো, সল়াযতননিরোধা ফস্সনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ফস্সনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং ফস্সং পজানাতি, এৰং ফস্সসমুদযং পজানাতি, এৰং ফস্সনিরোধং পজানাতি, এৰং ফস্সনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
৯৯. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সল়াযতনঞ্চ পজানাতি, সল়াযতনসমুদযঞ্চ পজানাতি, সল়াযতননিরোধঞ্চ পজানাতি, সল়াযতননিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, সল়াযতনং, কতমো সল়াযতনসমুদযো, কতমো সল়াযতননিরোধো, কতমা সল়াযতননিরোধগামিনী পটিপদা ? ছযিমানি, আৰুসো, আযতনানি – চক্খাযতনং, সোতাযতনং, ঘানাযতনং, জিৰ্হাযতনং, কাযাযতনং, মনাযতনং। নামরূপসমুদযা সল়াযতনসমুদযো, নামরূপনিরোধা সল়াযতননিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো সল়াযতননিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং সল়াযতনং পজানাতি, এৰং সল়াযতনসমুদযং পজানাতি, এৰং সল়াযতননিরোধং পজানাতি , এৰং সল়াযতননিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
১০০. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো নামরূপঞ্চ পজানাতি, নামরূপসমুদযঞ্চ পজানাতি, নামরূপনিরোধঞ্চ পজানাতি, নামরূপনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, নামরূপং, কতমো নামরূপসমুদযো, কতমো নামরূপনিরোধো, কতমা নামরূপনিরোধগামিনী পটিপদা? ৰেদনা, সঞ্ঞা, চেতনা, ফস্সো, মনসিকারো – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, নামং; চত্তারি চ মহাভূতানি, চতুন্নঞ্চ মহাভূতানং উপাদাযরূপং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, রূপং। ইতি ইদঞ্চ নামং ইদঞ্চ রূপং – ইদং ৰুচ্চতাৰুসো, নামরূপং। ৰিঞ্ঞাণসমুদযা নামরূপসমুদযো, ৰিঞ্ঞাণনিরোধা নামরূপনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো নামরূপনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং নামরূপং পজানাতি, এৰং নামরূপসমুদযং পজানাতি, এৰং নামরূপনিরোধং পজানাতি, এৰং নামরূপনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
১০১. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো ৰিঞ্ঞাণঞ্চ পজানাতি, ৰিঞ্ঞাণসমুদযঞ্চ পজানাতি, ৰিঞ্ঞাণনিরোধঞ্চ পজানাতি, ৰিঞ্ঞাণনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমং পনাৰুসো, ৰিঞ্ঞাণং, কতমো ৰিঞ্ঞাণসমুদযো, কতমো ৰিঞ্ঞাণনিরোধো, কতমা ৰিঞ্ঞাণনিরোধগামিনী পটিপদা? ছযিমে, আৰুসো, ৰিঞ্ঞাণকাযা – চক্খুৰিঞ্ঞাণং, সোতৰিঞ্ঞাণং, ঘানৰিঞ্ঞাণং, জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং, কাযৰিঞ্ঞাণং, মনোৰিঞ্ঞাণং। সঙ্খারসমুদযা ৰিঞ্ঞাণসমুদযো, সঙ্খারনিরোধা ৰিঞ্ঞাণনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ৰিঞ্ঞাণনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং ৰিঞ্ঞাণং পজানাতি, এৰং ৰিঞ্ঞাণসমুদযং পজানাতি, এৰং ৰিঞ্ঞাণনিরোধং পজানাতি, এৰং ৰিঞ্ঞাণনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি , সো সব্বসো রাগানুসযং পহায…পে॰… দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
১০২. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সঙ্খারে চ পজানাতি, সঙ্খারসমুদযঞ্চ পজানাতি, সঙ্খারনিরোধঞ্চ পজানাতি, সঙ্খারনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমে পনাৰুসো, সঙ্খারা, কতমো সঙ্খারসমুদযো, কতমো সঙ্খারনিরোধো, কতমা সঙ্খারনিরোধগামিনী পটিপদা? তযোমে, আৰুসো, সঙ্খারা – কাযসঙ্খারো, ৰচীসঙ্খারো, চিত্তসঙ্খারো। অৰিজ্জাসমুদযা সঙ্খারসমুদযো, অৰিজ্জানিরোধা সঙ্খারনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো সঙ্খারনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং সঙ্খারে পজানাতি, এৰং সঙ্খারসমুদযং পজানাতি, এৰং সঙ্খারনিরোধং পজানাতি, এৰং সঙ্খারনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্সদিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
১০৩. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো…পে॰… অপুচ্ছুং – সিযা পনাৰুসো…পে॰… ‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো অৰিজ্জঞ্চ পজানাতি, অৰিজ্জাসমুদযঞ্চ পজানাতি, অৰিজ্জানিরোধঞ্চ পজানাতি, অৰিজ্জানিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমা পনাৰুসো, অৰিজ্জা, কতমো অৰিজ্জাসমুদযো, কতমো অৰিজ্জানিরোধো, কতমা অৰিজ্জানিরোধগামিনী পটিপদা? যং খো, আৰুসো, দুক্খে অঞ্ঞাণং, দুক্খসমুদযে অঞ্ঞাণং, দুক্খনিরোধে অঞ্ঞাণং, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায অঞ্ঞাণং – অযং ৰুচ্চতাৰুসো, অৰিজ্জা। আসৰসমুদযা অৰিজ্জাসমুদযো, আসৰনিরোধা অৰিজ্জানিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো অৰিজ্জানিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং অৰিজ্জং পজানাতি, এৰং অৰিজ্জাসমুদযং পজানাতি, এৰং অৰিজ্জানিরোধং পজানাতি, এৰং অৰিজ্জানিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
১০৪. ‘‘সাধাৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা আযস্মন্তং সারিপুত্তং উত্তরি পঞ্হং অপুচ্ছুং – ‘‘সিযা পনাৰুসো, অঞ্ঞোপি পরিযাযো যথা অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি?
‘‘সিযা, আৰুসো। যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো আসৰঞ্চ পজানাতি, আসৰসমুদযঞ্চ পজানাতি, আসৰনিরোধঞ্চ পজানাতি, আসৰনিরোধগামিনিং পটিপদঞ্চ পজানাতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি, উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্মং। কতমো পনাৰুসো, আসৰো, কতমো আসৰসমুদযো, কতমো আসৰনিরোধো, কতমা আসৰনিরোধগামিনী পটিপদাতি? তযোমে, আৰুসো, আসৰা – কামাসৰো, ভৰাসৰো, অৰিজ্জাসৰো। অৰিজ্জাসমুদযা আসৰসমুদযো, অৰিজ্জানিরোধা আসৰনিরোধো, অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো আসৰনিরোধগামিনী পটিপদা, সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি…পে॰… সম্মাসমাধি।
‘‘যতো খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো এৰং আসৰং পজানাতি, এৰং আসৰসমুদযং পজানাতি, এৰং আসৰনিরোধং পজানাতি, এৰং আসৰনিরোধগামিনিং পটিপদং পজানাতি, সো সব্বসো রাগানুসযং পহায, পটিঘানুসযং পটিৰিনোদেত্ৰা, ‘অস্মী’তি দিট্ঠিমানানুসযং সমূহনিত্ৰা, অৰিজ্জং পহায ৰিজ্জং উপ্পাদেত্ৰা, দিট্ঠেৰ ধম্মে দুক্খস্সন্তকরো হোতি – এত্তাৰতাপি খো, আৰুসো, অরিযসাৰকো সম্মাদিট্ঠি হোতি , উজুগতাস্স দিট্ঠি, ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো, আগতো ইমং সদ্ধম্ম’’ন্তি।
ইদমৰোচাযস্মা সারিপুত্তো। অত্তমনা তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
সম্মাদিট্ঠিসুত্তং নিট্ঠিতং নৰমং। [ইতো পরং কেসুচি পোত্থকেসু ইমাপি গাথাযো§এৰং দিস্সন্তি –§দুক্খং জরামরণং উপাদানং, সল়াযতনং নামরূপং। ৰিঞ্ঞাণং যা সা পরে, কতমা পনাৰুসো পদানং॥§কিং জাতি তণ্হা চ ৰেদনা, অৰিজ্জায চতুক্কনযো। চত্তারি পরে কতমা, পনাৰুসো পদানং কেৰলং॥§আহারো চ ভৰো ফস্সো, সঙ্খারো আসৰপঞ্চমো। যাৰ পঞ্চ পরে কতমা, পনাৰুসো পদানং কিং॥§কতমন্তি ছব্বিধা ৰুত্তং, কতমানি চতুব্বিধানি। কতমো পঞ্চৰিধো ৰুত্তো, সব্বেসং একসঙ্খানং পঞ্চনযপদানি চাতি॥ ]
১০. মহাসতিপট্ঠানসুত্তং
১০৫. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কুরূসু ৰিহরতি কম্মাসধম্মং নাম কুরূনং নিগমো। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিক্খৰো’’তি। ‘‘ভদন্তে’’তি তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ –
উদ্দেসো
১০৬. ‘‘একাযনো অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা, সোকপরিদেৰানং [পরিদ্দৰানং (সী॰ পী॰)] সমতিক্কমায, দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায, ঞাযস্স অধিগমায, নিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায, যদিদং চত্তারো সতিপট্ঠানা।
‘‘কতমে চত্তারো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং।
উদ্দেসো নিট্ঠিতো।
কাযানুপস্সনা আনাপানপব্বং
১০৭. ‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অরঞ্ঞগতো ৰা রুক্খমূলগতো ৰা সুঞ্ঞাগারগতো ৰা নিসীদতি, পল্লঙ্কং আভুজিত্ৰা, উজুং কাযং পণিধায, পরিমুখং সতিং উপট্ঠপেত্ৰা। সো সতোৰ অস্সসতি, সতোৰ [সতো (সী॰ স্যা॰)] পস্সসতি। দীঘং ৰা অস্সসন্তো ‘দীঘং অস্সসামী’তি পজানাতি, দীঘং ৰা পস্সসন্তো ‘দীঘং পস্সসামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা অস্সসন্তো ‘রস্সং অস্সসামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা পস্সসন্তো ‘রস্সং পস্সসামী’তি পজানাতি, ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি , ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি।
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, দক্খো ভমকারো ৰা ভমকারন্তেৰাসী ৰা দীঘং ৰা অঞ্ছন্তো ‘দীঘং অঞ্ছামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা অঞ্ছন্তো ‘রস্সং অঞ্ছামী’তি পজানাতি; এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু দীঘং ৰা অস্সসন্তো ‘দীঘং অস্সসামী’তি পজানাতি, দীঘং ৰা পস্সসন্তো ‘দীঘং পস্সসামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা অস্সসন্তো ‘রস্সং অস্সসামী’তি পজানাতি, রস্সং ৰা পস্সসন্তো ‘রস্সং পস্সসামী’তি পজানাতি; ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘সব্বকাযপটিসংৰেদী পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি; ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং অস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি, ‘পস্সম্ভযং কাযসঙ্খারং পস্সসিস্সামী’তি সিক্খতি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি। ‘অত্থি কাযো’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো [এৰম্পি (সী॰ স্যা॰ পী॰)], ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
আনাপানপব্বং নিট্ঠিতং।
কাযানুপস্সনা ইরিযাপথপব্বং
১০৮. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু গচ্ছন্তো ৰা ‘গচ্ছামী’তি পজানাতি, ঠিতো ৰা ‘ঠিতোম্হী’তি পজানাতি, নিসিন্নো ৰা ‘নিসিন্নোম্হী’তিপজানাতি, সযানো ৰা ‘সযানোম্হী’তি পজানাতি। যথা যথা ৰা পনস্স কাযো পণিহিতো হোতি তথা তথা নং পজানাতি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি। ‘অত্থি কাযো’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
ইরিযাপথপব্বং নিট্ঠিতং।
কাযানুপস্সনা সম্পজানপব্বং
১০৯. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু অভিক্কন্তে পটিক্কন্তে সম্পজানকারী হোতি, আলোকিতে ৰিলোকিতে সম্পজানকারী হোতি, সমিঞ্জিতে পসারিতে সম্পজানকারী হোতি, সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে সম্পজানকারী হোতি, অসিতে পীতে খাযিতে সাযিতে সম্পজানকারী হোতি, উচ্চারপস্সাৰকম্মে সম্পজানকারী হোতি, গতে ঠিতে নিসিন্নে সুত্তে জাগরিতে ভাসিতে তুণ্হীভাৰে সম্পজানকারী হোতি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
সম্পজানপব্বং নিট্ঠিতং।
কাযানুপস্সনা পটিকূলমনসিকারপব্বং
১১০. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং উদ্ধং পাদতলা, অধো কেসমত্থকা, তচপরিযন্তং পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা নখা দন্তা তচো মংসং ন্হারু [নহারু (সী॰ স্যা॰ পী॰)] অট্ঠি অট্ঠিমিঞ্জং ৰক্কং হদযং যকনং কিলোমকং পিহকং পপ্ফাসং অন্তং অন্তগুণং উদরিযং করীসং পিত্তং সেম্হং পুব্বো লোহিতং সেদো মেদো অস্সু ৰসা খেল়ো সিঙ্ঘাণিকা লসিকা মুত্ত’ন্তি [মুত্তং মত্থলুঙ্গন্তি (ক॰)]।
‘‘সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, উভতোমুখা পুতোল়ি [মূতোল়ী (সী॰ স্যা॰ পী॰)] পূরা নানাৰিহিতস্স ধঞ্ঞস্স, সেয্যথিদং – সালীনং ৰীহীনং মুগ্গানং মাসানং তিলানং তণ্ডুলানং। তমেনং চক্খুমা পুরিসো মুঞ্চিত্ৰা পচ্চৰেক্খেয্য – ‘ইমে সালী ইমে ৰীহী ইমে মুগ্গা ইমে মাসা ইমে তিলা ইমে তণ্ডুলা’তি। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং উদ্ধং পাদতলা, অধো কেসমত্থকা, তচপরিযন্তং পূরং নানপ্পকারস্স অসুচিনো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে কেসা লোমা…পে॰… মুত্ত’ন্তি।
‘‘ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
পটিকূলমনসিকারপব্বং নিট্ঠিতং।
কাযানুপস্সনা ধাতুমনসিকারপব্বং
১১১. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং যথাঠিতং যথাপণিহিতং ধাতুসো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে পথৰীধাতু আপোধাতু তেজোধাতু ৰাযোধাতূ’তি।
‘‘সেয্যথাপি , ভিক্খৰে, দক্খো গোঘাতকো ৰা গোঘাতকন্তেৰাসী ৰা গাৰিং ৰধিত্ৰা চতুমহাপথে [চাতুম্মহাপথে (সী॰ স্যা॰ পী॰)] বিলসো ৰিভজিত্ৰা নিসিন্নো অস্স। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ইমমেৰ কাযং যথাঠিতং যথাপণিহিতং ধাতুসো পচ্চৰেক্খতি – ‘অত্থি ইমস্মিং কাযে পথৰীধাতু আপোধাতু তেজোধাতু ৰাযোধাতূ’তি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে , ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
ধাতুমনসিকারপব্বং নিট্ঠিতং।
কাযানুপস্সনা নৰসিৰথিকপব্বং
১১২. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং একাহমতং ৰা দ্ৰীহমতং ৰা তীহমতং ৰা উদ্ধুমাতকং ৰিনীলকং ৰিপুব্বকজাতং। সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি [এতং অনতীতোতি (সী॰ পী॰)]। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং কাকেহি ৰা খজ্জমানং কুললেহি ৰা খজ্জমানং গিজ্ঝেহি ৰা খজ্জমানং কঙ্কেহি ৰা খজ্জমানং সুনখেহি ৰা খজ্জমানং ব্যগ্ঘেহি ৰা খজ্জমানং দীপীহি ৰা খজ্জমানং সিঙ্গালেহি ৰা [গিজ্ঝেহি ৰা খজ্জমানং, সুৰানেহি ৰা খজ্জমানং, সিগালেহি ৰা (স্যা॰ পী॰)] খজ্জমানং ৰিৰিধেহি ৰা পাণকজাতেহি খজ্জমানং। সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং অট্ঠিকসঙ্খলিকং সমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং…পে॰… অট্ঠিকসঙ্খলিকং নিমংসলোহিতমক্খিতং ন্হারুসম্বন্ধং…পে॰… অট্ঠিকসঙ্খলিকং অপগতমংসলোহিতং ন্হারুসম্বন্ধং…পে॰… অট্ঠিকানি অপগতসম্বন্ধানি[অপগতন্হারুসম্বন্ধানি (স্যা॰)] দিসা ৰিদিসা ৰিক্খিত্তানি, অঞ্ঞেন হত্থট্ঠিকং অঞ্ঞেন পাদট্ঠিকং অঞ্ঞেন গোপ্ফকট্ঠিকং [‘‘অঞ্ঞেন গোপ্ফকট্ঠিক’’ন্তি ইদং সী॰ স্যা॰ পী॰ পোত্থকেসু নত্থি] অঞ্ঞেন জঙ্ঘট্ঠিকং অঞ্ঞেন ঊরুট্ঠিকং অঞ্ঞেন কটিট্ঠিকং [অঞ্ঞেন কটট্ঠিকং অঞ্ঞেন পিট্ঠট্ঠিকং অঞ্ঞেন কণ্টকট্ঠিকং অঞ্ঞেন ফাসুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন উরট্ঠিকং অঞ্ঞেন অংসট্ঠিকং অঞ্ঞেন বাহুট্ঠিকং (স্যা॰)]অঞ্ঞেন ফাসুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন পিট্ঠিট্ঠিকং অঞ্ঞেন খন্ধট্ঠিকং [অঞ্ঞেন কটট্ঠিকং অঞ্ঞেন পিট্ঠট্ঠিকং অঞ্ঞেন কণ্টকট্ঠিকং অঞ্ঞেন ফাসুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন উরট্ঠিকং অঞ্ঞেন অংসট্ঠিকং অঞ্ঞেন বাহুট্ঠিকং (স্যা॰)] অঞ্ঞেন গীৰট্ঠিকং অঞ্ঞেন হনুকট্ঠিকং অঞ্ঞেন দন্তট্ঠিকং অঞ্ঞেন সীসকটাহং। সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি…পে॰… এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু সেয্যথাপি পস্সেয্য সরীরং সিৰথিকায ছড্ডিতং, অট্ঠিকানি সেতানি সঙ্খৰণ্ণপটিভাগানি [সঙ্খৰণ্ণূপনিভানি (সী॰ স্যা॰ পী॰)] …পে॰… অট্ঠিকানি পুঞ্জকিতানি তেরোৰস্সিকানি…পে॰… অট্ঠিকানি পূতীনি চুণ্ণকজাতানি । সো ইমমেৰ কাযং উপসংহরতি – ‘অযম্পি খো কাযো এৰংধম্মো এৰংভাৰী এৰংঅনতীতো’তি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা কাযস্মিং ৰিহরতি। ‘অত্থি কাযো’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি।
নৰসিৰথিকপব্বং নিট্ঠিতং।
চুদ্দসকাযানুপস্সনা নিট্ঠিতা।
ৰেদনানুপস্সনা
১১৩. ‘‘কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সুখং ৰা [সুখং, দুক্খং, অদুক্খমসুখং (সী॰ স্যা॰ পী॰ ক॰)] ৰেদনং ৰেদযমানো ‘সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; দুক্খং ৰা [সুখং, দুক্খং অদুক্খমসুখং (সী॰ স্যা॰ পী॰ ক॰)] ৰেদনং ৰেদযমানো ‘দুক্খং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; অদুক্খমসুখং ৰা ৰেদনং ৰেদযমানো ‘অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; সামিসং ৰা সুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘সামিসং সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; নিরামিসং ৰা সুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘নিরামিসং সুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; সামিসং ৰা দুক্খং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘সামিসং দুক্খং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; নিরামিসং ৰা দুক্খং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘নিরামিসং দুক্খং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; সামিসং ৰা অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘সামিসং অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; নিরামিসং ৰা অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযমানো ‘নিরামিসং অদুক্খমসুখং ৰেদনং ৰেদযামী’তি পজানাতি; ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ৰেদনাসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ৰেদনাসু ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ৰেদনাসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ৰেদনা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি , ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি।
ৰেদনানুপস্সনা নিট্ঠিতা।
চিত্তানুপস্সনা
১১৪. ‘‘কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সরাগং ৰা চিত্তং ‘সরাগং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰীতরাগং ৰা চিত্তং ‘ৰীতরাগং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সদোসং ৰা চিত্তং ‘সদোসং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰীতদোসং ৰা চিত্তং ‘ৰীতদোসং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সমোহং ৰা চিত্তং ‘সমোহং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰীতমোহং ৰা চিত্তং ‘ৰীতমোহং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সংখিত্তং ৰা চিত্তং ‘সংখিত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, ৰিক্খিত্তং ৰা চিত্তং ‘ৰিক্খিত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; মহগ্গতং ৰা চিত্তং ‘মহগ্গতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অমহগ্গতং ৰা চিত্তং ‘অমহগ্গতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সউত্তরং ৰা চিত্তং ‘সউত্তরং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অনুত্তরং ৰা চিত্তং ‘অনুত্তরং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; সমাহিতং ৰা চিত্তং ‘সমাহিতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অসমাহিতং ৰা চিত্তং ‘অসমাহিতং চিত্ত’ন্তি পজানাতি; ৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘ৰিমুত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি, অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং ‘অৰিমুত্তং চিত্ত’ন্তি পজানাতি। ইতি অজ্ঝত্তং ৰা চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা চিত্তস্মিং ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা চিত্তস্মিং ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা চিত্তস্মিং ৰিহরতি। ‘অত্থি চিত্ত’ন্তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি । এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি।
চিত্তানুপস্সনা নিট্ঠিতা।
ধম্মানুপস্সনা নীৰরণপব্বং
১১৫. ‘‘কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু নীৰরণেসু। কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু নীৰরণেসু?
‘‘ইধ , ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং কামচ্ছন্দো’তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নস্স কামচ্ছন্দস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স কামচ্ছন্দস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স কামচ্ছন্দস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ব্যাপাদং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং ব্যাপাদো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ব্যাপাদং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং ব্যাপাদো’তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নস্স ব্যাপাদস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স ব্যাপাদস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স ব্যাপাদস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং থীনমিদ্ধং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং থীনমিদ্ধ’ন্তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং থীনমিদ্ধং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং থীনমিদ্ধ’ন্তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স থীনমিদ্ধস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স থীনমিদ্ধস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স থীনমিদ্ধস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চ’ন্তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চ’ন্তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নস্স উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছা’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং ৰিচিকিচ্ছা’তি পজানাতি; যথা চ অনুপ্পন্নায ৰিচিকিচ্ছায উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নায ৰিচিকিচ্ছায পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনায ৰিচিকিচ্ছায আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি , সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু নীৰরণেসু।
নীৰরণপব্বং নিট্ঠিতং।
ধম্মানুপস্সনা খন্ধপব্বং
১১৬. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু। কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু – ‘ইতি রূপং, ইতি রূপস্স সমুদযো, ইতি রূপস্স অত্থঙ্গমো; ইতি ৰেদনা, ইতি ৰেদনায সমুদযো, ইতি ৰেদনায অত্থঙ্গমো; ইতি সঞ্ঞা, ইতি সঞ্ঞায সমুদযো, ইতি সঞ্ঞায অত্থঙ্গমো; ইতি সঙ্খারা, ইতি সঙ্খারানং সমুদযো, ইতি সঙ্খারানং অত্থঙ্গমো; ইতি ৰিঞ্ঞাণং, ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স সমুদযো, ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স অত্থঙ্গমো’তি; ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু।
খন্ধপব্বং নিট্ঠিতং।
ধম্মানুপস্সনা আযতনপব্বং
১১৭. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি ছসু অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু। কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি ছসু অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু?
‘‘ইধ , ভিক্খৰে, ভিক্খু চক্খুঞ্চ পজানাতি, রূপে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সোতঞ্চ পজানাতি, সদ্দে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘ঘানঞ্চ পজানাতি, গন্ধে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘জিৰ্হঞ্চ পজানাতি, রসে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘কাযঞ্চ পজানাতি, ফোট্ঠব্বে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘মনঞ্চ পজানাতি, ধম্মে চ পজানাতি, যঞ্চ তদুভযং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সংযোজনং তঞ্চ পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সংযোজনস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সংযোজনস্স পহানং হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ পহীনস্স সংযোজনস্স আযতিং অনুপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি ছসু অজ্ঝত্তিকবাহিরেসু আযতনেসু।
আযতনপব্বং নিট্ঠিতং।
ধম্মানুপস্সনা বোজ্ঝঙ্গপব্বং
১১৮. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি সত্তসু বোজ্ঝঙ্গেসু। কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি সত্তসু বোজ্ঝঙ্গেসু? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি , যথা চ অনুপ্পন্নস্স পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি।
‘‘সন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘অত্থি মে অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, অসন্তং ৰা অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ‘নত্থি মে অজ্ঝত্তং উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো’তি পজানাতি, যথা চ অনুপ্পন্নস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স উপ্পাদো হোতি তঞ্চ পজানাতি, যথা চ উপ্পন্নস্স উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গস্স ভাৰনায পারিপূরী হোতি তঞ্চ পজানাতি ।
‘‘ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি সত্তসু বোজ্ঝঙ্গেসু।
বোজ্ঝঙ্গপব্বং নিট্ঠিতং [বোজ্ঝঙ্গপব্বং নিট্ঠিতং। পঠমভাণৰারং (স্যা॰)]।
ধম্মানুপস্সনা সচ্চপব্বং
১১৯. ‘‘পুন চপরং, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি চতূসু অরিযসচ্চেসু। কথঞ্চ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি চতূসু অরিযসচ্চেসু? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ‘ইদং দুক্খ’ন্তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খসমুদযো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধো’তি যথাভূতং পজানাতি, ‘অযং দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা’তি যথাভূতং পজানাতি।
পঠমভাণৰারো নিট্ঠিতো।
দুক্খসচ্চনিদ্দেসো
১২০. ‘‘কতমঞ্চ , ভিক্খৰে, দুক্খং অরিযসচ্চং? জাতিপি দুক্খা, জরাপি দুক্খা, মরণম্পি দুক্খং, সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসাপি দুক্খা, অপ্পিযেহি সম্পযোগোপি দুক্খো, পিযেহি ৰিপ্পযোগোপি দুক্খো [‘‘অপ্পিযেহি…পে॰… ৰিপ্পযোগোপি দুক্খো’’তি পাঠো চেৰ তংনিদ্দেসো চ সী॰ পী॰ পোত্থকেসু ন দিস্সতি, সুমঙ্গলৰিলাসিনিযংপি তংসংৰণ্ণনা নত্থি], যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং, সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা [পঞ্চুপাদানক্খন্ধাপি (ক॰)] দুক্খা।
১২১. ‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, জাতি? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জাতি সঞ্জাতি ওক্কন্তি অভিনিব্বত্তি খন্ধানং পাতুভাৰো আযতনানং পটিলাভো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, জাতি।
১২২. ‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, জরা? যা তেসং তেসং সত্তানং তম্হি তম্হি সত্তনিকাযে জরা জীরণতা খণ্ডিচ্চং পালিচ্চং ৰলিত্তচতা আযুনো সংহানি ইন্দ্রিযানং পরিপাকো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, জরা।
১২৩. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, মরণং? যং [সুমঙ্গলৰিলাসিনী ওলোকেতব্বা] তেসং তেসং সত্তানং তম্হা তম্হা সত্তনিকাযা চুতি চৰনতা ভেদো অন্তরধানং মচ্চু মরণং কালঙ্কিরিযা খন্ধানং ভেদো কল়েৰরস্স নিক্খেপো জীৰিতিন্দ্রিযস্সুপচ্ছেদো, ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, মরণং।
১২৪. ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সোকো? যো খো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স সোকো সোচনা সোচিতত্তং অন্তোসোকো অন্তোপরিসোকো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সোকো।
১২৫. ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পরিদেৰো? যো খো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স আদেৰো পরিদেৰো আদেৰনা পরিদেৰনা আদেৰিতত্তং পরিদেৰিতত্তং, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পরিদেৰো।
১২৬. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খং? যং খো, ভিক্খৰে, কাযিকং দুক্খং কাযিকং অসাতং কাযসম্ফস্সজং দুক্খং অসাতং ৰেদযিতং, ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খং।
১২৭. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দোমনস্সং? যং খো, ভিক্খৰে, চেতসিকং দুক্খং চেতসিকং অসাতং মনোসম্ফস্সজং দুক্খং অসাতং ৰেদযিতং, ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দোমনস্সং।
১২৮. ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, উপাযাসো? যো খো, ভিক্খৰে, অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন ব্যসনেন সমন্নাগতস্স অঞ্ঞতরঞ্ঞতরেন দুক্খধম্মেন ফুট্ঠস্স আযাসো উপাযাসো আযাসিতত্তং উপাযাসিতত্তং, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, উপাযাসো।
১২৯. ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, অপ্পিযেহি সম্পযোগো দুক্খো? ইধ যস্স তে হোন্তি অনিট্ঠা অকন্তা অমনাপা রূপা সদ্দা গন্ধা রসা ফোট্ঠব্বা ধম্মা, যে ৰা পনস্স তে হোন্তি অনত্থকামা অহিতকামা অফাসুককামা অযোগক্খেমকামা, যা তেহি সদ্ধিং সঙ্গতি সমাগমো সমোধানং মিস্সীভাৰো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, অপ্পিযেহি সম্পযোগো দুক্খো।
১৩০. ‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, পিযেহি ৰিপ্পযোগো দুক্খো? ইধ যস্স তে হোন্তি ইট্ঠা কন্তা মনাপা রূপা সদ্দা গন্ধা রসা ফোট্ঠব্বা ধম্মা, যে ৰা পনস্স তে হোন্তি অত্থকামা হিতকামা ফাসুককামা যোগক্খেমকামা মাতা ৰা পিতা ৰা ভাতা ৰা ভগিনী ৰা মিত্তা ৰা অমচ্চা ৰা ঞাতিসালোহিতা ৰা, যা তেহি সদ্ধিং অসঙ্গতি অসমাগমো অসমোধানং অমিস্সীভাৰো, অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, পিযেহি ৰিপ্পযোগো দুক্খো।
১৩১. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং? জাতিধম্মানং, ভিক্খৰে , সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘অহো ৰত মযং ন জাতিধম্মা অস্সাম, ন চ ৰত নো জাতি আগচ্ছেয্যা’তি। ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং, ইদম্পি যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং। জরাধম্মানং, ভিক্খৰে, সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘অহো ৰত মযং ন জরাধম্মা অস্সাম, ন চ ৰত নো জরা আগচ্ছেয্যা’তি। ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং, ইদম্পি যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং। ব্যাধিধম্মানং, ভিক্খৰে, সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘অহো ৰত মযং ন ব্যাধিধম্মা অস্সাম, ন চ ৰত নো ব্যাধি আগচ্ছেয্যা’তি। ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং, ইদম্পি যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং। মরণধম্মানং, ভিক্খৰে, সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘অহো ৰত মযং ন মরণধম্মা অস্সাম, ন চ ৰত নো মরণং আগচ্ছেয্যা’তি। ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং, ইদম্পি যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং। সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মানং, ভিক্খৰে, সত্তানং এৰং ইচ্ছা উপ্পজ্জতি – ‘অহো ৰত মযং ন সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মা অস্সাম, ন চ ৰত নো সোকপরিদেৰদুক্খদোমনস্সুপাযাসধম্মা আগচ্ছেয্যু’ন্তি। ন খো পনেতং ইচ্ছায পত্তব্বং, ইদম্পি যম্পিচ্ছং ন লভতি তম্পি দুক্খং।
১৩২. ‘‘কতমে চ, ভিক্খৰে, সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা দুক্খা? সেয্যথিদং – রূপুপাদানক্খন্ধো, ৰেদনুপাদানক্খন্ধো, সঞ্ঞুপাদানক্খন্ধো, সঙ্খারুপাদানক্খন্ধো, ৰিঞ্ঞাণুপাদানক্খন্ধো। ইমে ৰুচ্চন্তি, ভিক্খৰে, সংখিত্তেন পঞ্চুপাদানক্খন্ধা দুক্খা। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খং অরিযসচ্চং।
সমুদযসচ্চনিদ্দেসো
১৩৩. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খসমুদযং [দুক্খসমুদযো (স্যা॰)] অরিযসচ্চং? যাযং তণ্হা পোনোব্ভৰিকা [পোনোভৰিকা (সী॰ পী॰)]নন্দীরাগসহগতা [নন্দিরাগসহগতা (সী॰ স্যা॰ পী॰)] তত্রতত্রাভিনন্দিনী। সেয্যথিদং – কামতণ্হা ভৰতণ্হা ৰিভৰতণ্হা।
‘‘সা খো পনেসা, ভিক্খৰে, তণ্হা কত্থ উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, কত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি? যং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘কিঞ্চ লোকে পিযরূপং সাতরূপং? চক্খু লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। সোতং লোকে…পে॰… ঘানং লোকে… জিৰ্হা লোকে… কাযো লোকে… মনো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘রূপা লোকে… সদ্দা লোকে… গন্ধা লোকে… রসা লোকে… ফোট্ঠব্বা লোকে… ধম্মা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘চক্খুৰিঞ্ঞাণং লোকে… সোতৰিঞ্ঞাণং লোকে… ঘানৰিঞ্ঞাণং লোকে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং লোকে… কাযৰিঞ্ঞাণং লোকে… মনোৰিঞ্ঞাণং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘চক্খুসম্ফস্সো লোকে… সোতসম্ফস্সো লোকে… ঘানসম্ফস্সো লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সো লোকে… কাযসম্ফস্সো লোকে… মনোসম্ফস্সো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘রূপসঞ্ঞা লোকে… সদ্দসঞ্ঞা লোকে… গন্ধসঞ্ঞা লোকে… রসসঞ্ঞা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্ঞা লোকে… ধম্মসঞ্ঞা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘রূপসঞ্চেতনা লোকে… সদ্দসঞ্চেতনা লোকে… গন্ধসঞ্চেতনা লোকে… রসসঞ্চেতনা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্চেতনা লোকে… ধম্মসঞ্চেতনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘রূপতণ্হা লোকে… সদ্দতণ্হা লোকে… গন্ধতণ্হা লোকে… রসতণ্হা লোকে… ফোট্ঠব্বতণ্হা লোকে… ধম্মতণ্হা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘রূপৰিতক্কো লোকে… সদ্দৰিতক্কো লোকে… গন্ধৰিতক্কো লোকে… রসৰিতক্কো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিতক্কো লোকে… ধম্মৰিতক্কো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি।
‘‘রূপৰিচারো লোকে… সদ্দৰিচারো লোকে… গন্ধৰিচারো লোকে… রসৰিচারো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিচারো লোকে… ধম্মৰিচারো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা উপ্পজ্জমানা উপ্পজ্জতি, এত্থ নিৰিসমানা নিৰিসতি। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খসমুদযং অরিযসচ্চং।
নিরোধসচ্চনিদ্দেসো
১৩৪. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধং [দুক্খনিরোধো (স্যা॰)] অরিযসচ্চং? যো তস্সাযেৰ তণ্হায অসেসৰিরাগনিরোধো চাগো পটিনিস্সগ্গো মুত্তি অনালযো।
‘‘সা খো পনেসা, ভিক্খৰে, তণ্হা কত্থ পহীযমানা পহীযতি, কত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি? যং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘কিঞ্চ লোকে পিযরূপং সাতরূপং? চক্খু লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি। সোতং লোকে…পে॰… ঘানং লোকে… জিৰ্হা লোকে… কাযো লোকে… মনো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘রূপা লোকে… সদ্দা লোকে… গন্ধা লোকে… রসা লোকে… ফোট্ঠব্বা লোকে… ধম্মা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘চক্খুৰিঞ্ঞাণং লোকে… সোতৰিঞ্ঞাণং লোকে… ঘানৰিঞ্ঞাণং লোকে… জিৰ্হাৰিঞ্ঞাণং লোকে… কাযৰিঞ্ঞাণং লোকে… মনোৰিঞ্ঞাণং লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘চক্খুসম্ফস্সো লোকে… সোতসম্ফস্সো লোকে… ঘানসম্ফস্সো লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সো লোকে… কাযসম্ফস্সো লোকে… মনোসম্ফস্সো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘চক্খুসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… সোতসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… ঘানসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… জিৰ্হাসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… কাযসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে… মনোসম্ফস্সজা ৰেদনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘রূপসঞ্ঞা লোকে… সদ্দসঞ্ঞা লোকে… গন্ধসঞ্ঞা লোকে… রসসঞ্ঞা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্ঞা লোকে… ধম্মসঞ্ঞা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘রূপসঞ্চেতনা লোকে… সদ্দসঞ্চেতনা লোকে… গন্ধসঞ্চেতনা লোকে… রসসঞ্চেতনা লোকে… ফোট্ঠব্বসঞ্চেতনা লোকে… ধম্মসঞ্চেতনা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘রূপতণ্হা লোকে… সদ্দতণ্হা লোকে… গন্ধতণ্হা লোকে… রসতণ্হা লোকে… ফোট্ঠব্বতণ্হা লোকে… ধম্মতণ্হা লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘রূপৰিতক্কো লোকে… সদ্দৰিতক্কো লোকে… গন্ধৰিতক্কো লোকে… রসৰিতক্কো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিতক্কো লোকে… ধম্মৰিতক্কো লোকে পিযরূপং সাতরূপং, এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝমানা নিরুজ্ঝতি।
‘‘রূপৰিচারো লোকে… সদ্দৰিচারো লোকে… গন্ধৰিচারো লোকে… রসৰিচারো লোকে… ফোট্ঠব্বৰিচারো লোকে… ধম্মৰিচারো লোকে পিযরূপং সাতরূপং। এত্থেসা তণ্হা পহীযমানা পহীযতি, এত্থ নিরুজ্ঝামানা নিরুজ্ঝতি। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধং অরিযসচ্চং।
মগ্গসচ্চনিদ্দেসো
১৩৫. ‘‘কতমঞ্চ, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং? অযমেৰ অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি সম্মাসঙ্কপ্পো সম্মাৰাচা সম্মাকম্মন্তো সম্মাআজীৰো সম্মাৰাযামো সম্মাসতি সম্মাসমাধি।
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি? যং খো, ভিক্খৰে, দুক্খে ঞাণং, দুক্খসমুদযে ঞাণং, দুক্খনিরোধে ঞাণং, দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায ঞাণং। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাদিট্ঠি।
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো? নেক্খম্মসঙ্কপ্পো অব্যাপাদসঙ্কপ্পো অৰিহিংসাসঙ্কপ্পো। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাসঙ্কপ্পো।
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাৰাচা? মুসাৰাদা ৰেরমণী [ৰেরমণি (ক॰)], পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী । অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাৰাচা।
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাকম্মন্তো? পাণাতিপাতা ৰেরমণী, অদিন্নাদানা ৰেরমণী, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাকম্মন্তো।
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাআজীৰো? ইধ, ভিক্খৰে, অরিযসাৰকো মিচ্ছাআজীৰং পহায সম্মাআজীৰেন জীৰিতং কপ্পেতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাআজীৰো।
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাৰাযামো? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অনুপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং অনুপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি; উপ্পন্নানং পাপকানং অকুসলানং ধম্মানং পহানায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি; অনুপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং উপ্পাদায ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি; উপ্পন্নানং কুসলানং ধম্মানং ঠিতিযা অসম্মোসায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা ছন্দং জনেতি ৰাযমতি ৰীরিযং আরভতি চিত্তং পগ্গণ্হাতি পদহতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাৰাযামো।
‘‘কতমা চ, ভিক্খৰে, সম্মাসতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; চিত্তে চিত্তানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং; ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাসতি।
‘‘কতমো চ, ভিক্খৰে, সম্মাসমাধি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি, সতো চ সম্পজানো, সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি ‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, সম্মাসমাধি। ইদং ৰুচ্চতি, ভিক্খৰে, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং।
১৩৬. ‘‘ইতি অজ্ঝত্তং ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, বহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি, অজ্ঝত্তবহিদ্ধা ৰা ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি; সমুদযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, ৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি, সমুদযৰযধম্মানুপস্সী ৰা ধম্মেসু ৰিহরতি। ‘অত্থি ধম্মা’তি ৰা পনস্স সতি পচ্চুপট্ঠিতা হোতি। যাৰদেৰ ঞাণমত্তায পটিস্সতিমত্তায অনিস্সিতো চ ৰিহরতি, ন চ কিঞ্চি লোকে উপাদিযতি। এৰম্পি খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি চতূসু অরিযসচ্চেসু।
সচ্চপব্বং নিট্ঠিতং।
ধম্মানুপস্সনা নিট্ঠিতা।
১৩৭. ‘‘যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য সত্ত ৰস্সানি, তস্স দ্ৰিন্নং ফলানং অঞ্ঞতরং ফলং পাটিকঙ্খং দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞা; সতি ৰা উপাদিসেসে অনাগামিতা।
‘‘তিট্ঠন্তু, ভিক্খৰে, সত্ত ৰস্সানি। যো হি কোচি , ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য ছ ৰস্সানি…পে॰… পঞ্চ ৰস্সানি… চত্তারি ৰস্সানি… তীণি ৰস্সানি… দ্ৰে ৰস্সানি… একং ৰস্সং… তিট্ঠতু, ভিক্খৰে, একং ৰস্সং। যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য সত্ত মাসানি, তস্স দ্ৰিন্নং ফলানং অঞ্ঞতরং ফলং পাটিকঙ্খং দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞা; সতি ৰা উপাদিসেসে অনাগামিতা। তিট্ঠন্তু, ভিক্খৰে, সত্ত মাসানি। যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য ছ মাসানি…পে॰… পঞ্চ মাসানি… চত্তারি মাসানি… তীণি মাসানি… দ্ৰে মাসানি… একং মাসং… অড্ঢমাসং… তিট্ঠতু, ভিক্খৰে, অড্ঢমাসো। যো হি কোচি, ভিক্খৰে, ইমে চত্তারো সতিপট্ঠানে এৰং ভাৰেয্য সত্তাহং, তস্স দ্ৰিন্নং ফলানং অঞ্ঞতরং ফলং পাটিকঙ্খং দিট্ঠেৰ ধম্মে অঞ্ঞা সতি ৰা উপাদিসেসে অনাগামিতা’’তি।
১৩৮. ‘‘‘একাযনো অযং, ভিক্খৰে, মগ্গো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা সোকপরিদেৰানং সমতিক্কমায দুক্খদোমনস্সানং অত্থঙ্গমায ঞাযস্স অধিগমাযনিব্বানস্স সচ্ছিকিরিযায যদিদং চত্তারো সতিপট্ঠানা’তি। ইতি যং তং ৰুত্তং, ইদমেতং পটিচ্চ ৰুত্ত’’ন্তি।
ইদমৰোচ ভগৰা। অত্তমনা তে ভিক্খূ ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দুন্তি।
মহাসতিপট্ঠানসুত্তং নিট্ঠিতং দসমং।
মূলপরিযাযৰগ্গো নিট্ঠিতো পঠমো।
তস্সুদ্দানং – [ইতো পরং কেসুচি পোত্থকেসু ইমাপি গাথাযো এৰং দিস্সন্তি –§অজরং অমতং অমতাধিগমং, ফলমগ্গনিদস্সনং দুক্খনুদং। সহিতত্তং মহারসহস্সকরং, ভূতমিতি সারং ৰিৰিধং সুণাথ॥§তল়াকং ৰসুপূরিতং ঘম্মপথে, তিৰিধগ্গিপিল়েসিতনিব্বাপনং। ব্যাধিপনুদনওসধযো, পচ্ছিমসুত্তপৰরা ঠপিতা॥§মধুমন্দৰরসামদানং, খিড্ডারতি জননিমনুসঙ্ঘাতং। তথা সুত্তে ৰেয্যাকরণা ঠপিতা, সক্যপুত্তানমভিদমনত্থায॥§পঞ্ঞাসং চ দিযঢ্ডসতং, দ্ৰে চ ৰেয্যাকরণং অপরে চ। তেৰনামগতং চ অনুপুব্বং, একমনা নিসামেথ মুদগ্গং॥]
মূলসুসংৰরধম্মদাযাদা, ভেরৰানঙ্গণাকঙ্খেয্যৰত্থং।
সল্লেখসম্মাদিট্ঠিসতিপট্ঠং, ৰগ্গৰরো অসমো সুসমত্তো॥