৩. মহাপরিনিব্বানসুত্তং
১৩১. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতে। তেন খো পন সমযেন রাজা মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো ৰজ্জী অভিযাতুকামো হোতি। সো এৰমাহ – ‘‘অহং হিমে ৰজ্জী এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে উচ্ছেচ্ছামি [উচ্ছেজ্জামি (স্যা॰ পী॰), উচ্ছিজ্জামি (ক॰)] ৰজ্জী, ৰিনাসেস্সামি ৰজ্জী, অনযব্যসনং আপাদেস্সামি ৰজ্জী’’তি [আপাদেস্সামি ৰজ্জীতি (সব্বত্থ) অ॰ নি॰ ৭.২২ পস্সিতব্বং]। ১৩২. অথ খো রাজা মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো ৰস্সকারং ব্রাহ্মণং মগধমহামত্তং আমন্তেসি – ‘‘এহি ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কম; উপসঙ্কমিত্ৰা মম ৰচনেন ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দাহি, অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছ – ‘রাজা, ভন্তে, মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দতি, অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছতী’তি। এৰঞ্চ ৰদেহি – ‘রাজা, ভন্তে, মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো ৰজ্জী অভিযাতুকামো। সো এৰমাহ – ‘‘অহং হিমে ৰজ্জী এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে উচ্ছেচ্ছামি ৰজ্জী, ৰিনাসেস্সামি ৰজ্জী, অনযব্যসনং আপাদেস্সামী’’’তি। যথা তে ভগৰা ব্যাকরোতি, তং সাধুকং উগ্গহেত্ৰা মম আরোচেয্যাসি। ন হি তথাগতা ৰিতথং ভণন্তী’’তি। ৰস্সকারব্রাহ্মণো ১৩৩. ‘‘এৰং, ভো’’তি খো ৰস্সকারো ব্রাহ্মণো মগধমহামত্তো রঞ্ঞো মাগধস্স অজাতসত্তুস্স ৰেদেহিপুত্তস্স পটিস্সুত্ৰা ভদ্দানি ভদ্দানি যানানি যোজেত্ৰা ভদ্দং ভদ্দং যানং অভিরুহিত্ৰা ভদ্দেহি ভদ্দেহি যানেহি রাজগহম্হা নিয্যাসি, যেন গিজ্ঝকূটো পব্বতো তেন পাযাসি। যাৰতিকা যানস্স ভূমি, যানেন গন্ত্ৰা, যানা পচ্চোরোহিত্ৰা পত্তিকোৰ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি। সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো ৰস্সকারো ব্রাহ্মণো মগধমহামত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘রাজা, ভো গোতম, মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো ভোতো গোতমস্স পাদে সিরসা ৰন্দতি, অপ্পাবাধং অপ্পাতঙ্কং লহুট্ঠানং বলং ফাসুৰিহারং পুচ্ছতি। রাজা [এৰঞ্চ ৰদেতি রাজা (ক॰)], ভো গোতম, মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো ৰজ্জী অভিযাতুকামো। সো এৰমাহ – ‘অহং হিমে ৰজ্জী এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে উচ্ছেচ্ছামি ৰজ্জী, ৰিনাসেস্সামি ৰজ্জী, অনযব্যসনং আপাদেস্সামী’’’তি। রাজঅপরিহানিযধম্মা ১৩৪. তেন খো পন সমযেন আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পিট্ঠিতো ঠিতো হোতি ভগৰন্তং বীজযমানো [ৰীজযমানো (সী॰), ৰীজিযমানো (স্যা॰)]। অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘কিন্তি তে, আনন্দ, সুতং, ‘ৰজ্জী অভিণ্হং সন্নিপাতা সন্নিপাতবহুলা’তি? ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে – ‘ৰজ্জী অভিণ্হং সন্নিপাতা সন্নিপাতবহুলা’’তি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, আনন্দ, ৰজ্জী অভিণ্হং সন্নিপাতা সন্নিপাতবহুলা ভৰিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, আনন্দ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘কিন্তি তে, আনন্দ, সুতং , ‘ৰজ্জী সমগ্গা সন্নিপতন্তি, সমগ্গা ৰুট্ঠহন্তি, সমগ্গা ৰজ্জিকরণীযানি করোন্তী’তি? ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে – ‘ৰজ্জী সমগ্গা সন্নিপতন্তি, সমগ্গা ৰুট্ঠহন্তি, সমগ্গা ৰজ্জিকরণীযানি করোন্তী’’তি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, আনন্দ, ৰজ্জী সমগ্গা সন্নিপতিস্সন্তি, সমগ্গা ৰুট্ঠহিস্সন্তি, সমগ্গা ৰজ্জিকরণীযানি করিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, আনন্দ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘কিন্তি তে, আনন্দ, সুতং, ‘ৰজ্জী অপঞ্ঞত্তং ন পঞ্ঞপেন্তি, পঞ্ঞত্তং ন সমুচ্ছিন্দন্তি, যথাপঞ্ঞত্তে পোরাণে ৰজ্জিধম্মে সমাদায ৰত্তন্তী’’’তি? ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে – ‘ৰজ্জী অপঞ্ঞত্তং ন পঞ্ঞপেন্তি, পঞ্ঞত্তং ন সমুচ্ছিন্দন্তি, যথাপঞ্ঞত্তে পোরাণে ৰজ্জিধম্মে সমাদায ৰত্তন্তী’’’তি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, আনন্দ, ‘‘ৰজ্জী অপঞ্ঞত্তং ন পঞ্ঞপেস্সন্তি, পঞ্ঞত্তং ন সমুচ্ছিন্দিস্সন্তি, যথাপঞ্ঞত্তে পোরাণে ৰজ্জিধম্মে সমাদায ৰত্তিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, আনন্দ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘কিন্তি তে, আনন্দ, সুতং, ‘ৰজ্জী যে তে ৰজ্জীনং ৰজ্জিমহল্লকা, তে সক্করোন্তি গরুং করোন্তি [গরুকরোন্তি (সী॰ স্যা॰ পী॰)] মানেন্তি পূজেন্তি, তেসঞ্চ সোতব্বং মঞ্ঞন্তী’’’তি? ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে – ‘ৰজ্জী যে তে ৰজ্জীনং ৰজ্জিমহল্লকা, তে সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি, তেসঞ্চ সোতব্বং মঞ্ঞন্তী’’’তি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, আনন্দ, ৰজ্জী যে তে ৰজ্জীনং ৰজ্জিমহল্লকা , তে সক্করিস্সন্তি গরুং করিস্সন্তি মানেস্সন্তি পূজেস্সন্তি, তেসঞ্চ সোতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, আনন্দ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘কিন্তি তে, আনন্দ, সুতং, ‘ৰজ্জী যা তা কুলিত্থিযো কুলকুমারিযো, তা ন ওক্কস্স পসয্হ ৰাসেন্তী’’’তি? ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে – ‘ৰজ্জী যা তা কুলিত্থিযো কুলকুমারিযো তা ন ওক্কস্স পসয্হ ৰাসেন্তী’’’তি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, আনন্দ, ৰজ্জী যা তা কুলিত্থিযো কুলকুমারিযো, তা ন ওক্কস্স পসয্হ ৰাসেস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, আনন্দ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘কিন্তি তে, আনন্দ, সুতং, ‘ৰজ্জী যানি তানি ৰজ্জীনং ৰজ্জিচেতিযানি অব্ভন্তরানি চেৰ বাহিরানি চ, তানি সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি, তেসঞ্চ দিন্নপুব্বং কতপুব্বং ধম্মিকং বলিং নো পরিহাপেন্তী’’’তি? ‘‘সুতংমেতং, ভন্তে – ‘ৰজ্জী যানি তানি ৰজ্জীনং ৰজ্জিচেতিযানি অব্ভন্তরানি চেৰ বাহিরানি চ, তানি সক্করোন্তি গরুং করোন্তি মানেন্তি পূজেন্তি তেসঞ্চ দিন্নপুব্বং কতপুব্বং ধম্মিকং বলিং নো পরিহাপেন্তী’’’তি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, আনন্দ, ৰজ্জী যানি তানি ৰজ্জীনং ৰজ্জিচেতিযানি অব্ভন্তরানি চেৰ বাহিরানি চ, তানি সক্করিস্সন্তি গরুং করিস্সন্তি মানেস্সন্তি পূজেস্সন্তি, তেসঞ্চ দিন্নপুব্বং কতপুব্বং ধম্মিকং বলিং নো পরিহাপেস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, আনন্দ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘কিন্তি তে, আনন্দ, সুতং, ‘ৰজ্জীনং অরহন্তেসু ধম্মিকা রক্খাৰরণগুত্তি সুসংৰিহিতা, কিন্তি অনাগতা চ অরহন্তো ৰিজিতং আগচ্ছেয্যুং, আগতা চ অরহন্তো ৰিজিতে ফাসু ৰিহরেয্যু’’’ন্তি? ‘‘সুতং মেতং, ভন্তে ‘ৰজ্জীনং অরহন্তেসু ধম্মিকা রক্খাৰরণগুত্তি সুসংৰিহিতা কিন্তি অনাগতা চ অরহন্তো ৰিজিতং আগচ্ছেয্যুং, আগতা চ অরহন্তো ৰিজিতে ফাসু ৰিহরেয্যু’’’ন্তি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, আনন্দ, ৰজ্জীনং অরহন্তেসু ধম্মিকা রক্খাৰরণগুত্তি সুসংৰিহিতা ভৰিস্সতি, কিন্তি অনাগতা চ অরহন্তো ৰিজিতং আগচ্ছেয্যুং, আগতা চ অরহন্তো ৰিজিতে ফাসু ৰিহরেয্যুন্তি। ৰুদ্ধিযেৰ, আনন্দ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানী’’তি। ১৩৫. অথ খো ভগৰা ৰস্সকারং ব্রাহ্মণং মগধমহামত্তং আমন্তেসি – ‘‘একমিদাহং, ব্রাহ্মণ, সমযং ৰেসালিযং ৰিহরামি সারন্দদে [সানন্দরে (ক॰)] চেতিযে। তত্রাহং ৰজ্জীনং ইমে সত্ত অপরিহানিযে ধম্মে দেসেসিং। যাৰকীৰঞ্চ, ব্রাহ্মণ, ইমে সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা ৰজ্জীসু ঠস্সন্তি, ইমেসু চ সত্তসু অপরিহানিযেসু ধম্মেসু ৰজ্জী সন্দিস্সিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ব্রাহ্মণ, ৰজ্জীনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানী’’তি। এৰং ৰুত্তে, ৰস্সকারো ব্রাহ্মণো মগধমহামত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘একমেকেনপি, ভো গোতম, অপরিহানিযেন ধম্মেন সমন্নাগতানং ৰজ্জীনং ৰুদ্ধিযেৰ পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি । কো পন ৰাদো সত্তহি অপরিহানিযেহি ধম্মেহি। অকরণীযাৰ [অকরণীযা চ (স্যা॰ ক॰)], ভো গোতম, ৰজ্জী [ৰজ্জীনং (ক॰)] রঞ্ঞা মাগধেন অজাতসত্তুনা ৰেদেহিপুত্তেন যদিদং যুদ্ধস্স, অঞ্ঞত্র উপলাপনায অঞ্ঞত্র মিথুভেদা। হন্দ চ দানি মযং, ভো গোতম, গচ্ছাম , বহুকিচ্চা মযং বহুকরণীযা’’তি। ‘‘যস্সদানি ত্ৰং, ব্রাহ্মণ, কালং মঞ্ঞসী’’তি। অথ খো ৰস্সকারো ব্রাহ্মণো মগধমহামত্তো ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। ভিক্খুঅপরিহানিযধম্মা ১৩৬. অথ খো ভগৰা অচিরপক্কন্তে ৰস্সকারে ব্রাহ্মণে মগধমহামত্তে আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘গচ্ছ ত্ৰং, আনন্দ, যাৰতিকা ভিক্খূ রাজগহং উপনিস্সায ৰিহরন্তি, তে সব্বে উপট্ঠানসালাযং সন্নিপাতেহী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা যাৰতিকা ভিক্খূ রাজগহং উপনিস্সায ৰিহরন্তি, তে সব্বে উপট্ঠানসালাযং সন্নিপাতেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সন্নিপতিতো, ভন্তে, ভিক্খুসঙ্ঘো, যস্সদানি, ভন্তে, ভগৰা কালং মঞ্ঞতী’’তি। অথ খো ভগৰা উট্ঠাযাসনা যেন উপট্ঠানসালা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। নিসজ্জ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘সত্ত ৰো, ভিক্খৰে, অপরিহানিযে ধম্মে দেসেস্সামি, তং সুণাথ, সাধুকং মনসিকরোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘যাৰকীৰঞ্চ , ভিক্খৰে, ভিক্খূ অভিণ্হং সন্নিপাতা সন্নিপাতবহুলা ভৰিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ সমগ্গা সন্নিপতিস্সন্তি, সমগ্গা ৰুট্ঠহিস্সন্তি, সমগ্গা সঙ্ঘকরণীযানি করিস্সন্তি , ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ অপঞ্ঞত্তং ন পঞ্ঞপেস্সন্তি, পঞ্ঞত্তং ন সমুচ্ছিন্দিস্সন্তি, যথাপঞ্ঞত্তেসু সিক্খাপদেসু সমাদায ৰত্তিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ যে তে ভিক্খূ থেরা রত্তঞ্ঞূ চিরপব্বজিতা সঙ্ঘপিতরো সঙ্ঘপরিণাযকা, তে সক্করিস্সন্তি গরুং করিস্সন্তি মানেস্সন্তি পূজেস্সন্তি, তেসঞ্চ সোতব্বং মঞ্ঞিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ উপ্পন্নায তণ্হায পোনোব্ভৰিকায ন ৰসং গচ্ছিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ আরঞ্ঞকেসু সেনাসনেসু সাপেক্খা ভৰিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ পচ্চত্তঞ্ঞেৰ সতিং উপট্ঠপেস্সন্তি – ‘কিন্তি অনাগতা চ পেসলা সব্রহ্মচারী আগচ্ছেয্যুং, আগতা চ পেসলা সব্রহ্মচারী ফাসু [ফাসুং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] ৰিহরেয্যু’ন্তি। ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ইমে সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা ভিক্খূসু ঠস্সন্তি, ইমেসু চ সত্তসু অপরিহানিযেসু ধম্মেসু ভিক্খূ সন্দিস্সিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ১৩৭. ‘‘অপরেপি ৰো, ভিক্খৰে, সত্ত অপরিহানিযে ধম্মে দেসেস্সামি, তং সুণাথ, সাধুকং মনসিকরোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ন কম্মারামা ভৰিস্সন্তি ন কম্মরতা ন কম্মারামতমনুযুত্তা, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ন ভস্সারামা ভৰিস্সন্তি ন ভস্সরতা ন ভস্সারামতমনুযুত্তা, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ন নিদ্দারামা ভৰিস্সন্তি ন নিদ্দারতা ন নিদ্দারামতমনুযুত্তা, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ন সঙ্গণিকারামা ভৰিস্সন্তি ন সঙ্গণিকরতা ন সঙ্গণিকারামতমনুযুত্তা, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ন পাপিচ্ছা ভৰিস্সন্তি ন পাপিকানং ইচ্ছানং ৰসং গতা, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ন পাপমিত্তা ভৰিস্সন্তি ন পাপসহাযা ন পাপসম্পৰঙ্কা, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ন ওরমত্তকেন ৰিসেসাধিগমেন অন্তরাৰোসানং আপজ্জিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ইমে সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা ভিক্খূসু ঠস্সন্তি, ইমেসু চ সত্তসু অপরিহানিযেসু ধম্মেসু ভিক্খূ সন্দিস্সিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ১৩৮. ‘‘অপরেপি ৰো, ভিক্খৰে, সত্ত অপরিহানিযে ধম্মে দেসেস্সামি…পে॰… ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ সদ্ধা ভৰিস্সন্তি…পে॰… হিরিমনা ভৰিস্সন্তি… ওত্তপ্পী ভৰিস্সন্তি… বহুস্সুতা ভৰিস্সন্তি… আরদ্ধৰীরিযা ভৰিস্সন্তি… উপট্ঠিতস্সতী ভৰিস্সন্তি… পঞ্ঞৰন্তো ভৰিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ইমে সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা ভিক্খূসু ঠস্সন্তি, ইমেসু চ সত্তসু অপরিহানিযেসু ধম্মেসু ভিক্খূ সন্দিস্সিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ১৩৯. ‘‘অপরেপি ৰো, ভিক্খৰে, সত্ত অপরিহানিযে ধম্মে দেসেস্সামি, তং সুণাথ, সাধুকং মনসিকরোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেস্সন্তি…পে॰… ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেস্সন্তি… ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেস্সন্তি… পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেস্সন্তি… পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেস্সন্তি… সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেস্সন্তি… উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গং ভাৰেস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ , ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ইমে সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা ভিক্খূসু ঠস্সন্তি, ইমেসু চ সত্তসু অপরিহানিযেসু ধম্মেসু ভিক্খূ সন্দিস্সিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা নো পরিহানি। ১৪০. ‘‘অপরেপি ৰো, ভিক্খৰে, সত্ত অপরিহানিযে ধম্মে দেসেস্সামি, তং সুণাথ, সাধুকং মনসিকরোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ অনিচ্চসঞ্ঞং ভাৰেস্সন্তি…পে॰… অনত্তসঞ্ঞং ভাৰেস্সন্তি… অসুভসঞ্ঞং ভাৰেস্সন্তি… আদীনৰসঞ্ঞং ভাৰেস্সন্তি… পহানসঞ্ঞং ভাৰেস্সন্তি… ৰিরাগসঞ্ঞং ভাৰেস্সন্তি… নিরোধসঞ্ঞং ভাৰেস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ , ভিক্খৰে, ইমে সত্ত অপরিহানিযা ধম্মা ভিক্খূসু ঠস্সন্তি, ইমেসু চ সত্তসু অপরিহানিযেসু ধম্মেসু ভিক্খূ সন্দিস্সিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ১৪১. ‘‘ছ, ৰো ভিক্খৰে, অপরিহানিযে ধম্মে দেসেস্সামি, তং সুণাথ, সাধুকং মনসিকরোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘যাৰকীৰঞ্চ , ভিক্খৰে, ভিক্খূ মেত্তং কাযকম্মং পচ্চুপট্ঠাপেস্সন্তি সব্রহ্মচারীসু আৰি চেৰ রহো চ, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ মেত্তং ৰচীকম্মং পচ্চুপট্ঠাপেস্সন্তি …পে॰… মেত্তং মনোকম্মং পচ্চুপট্ঠাপেস্সন্তি সব্রহ্মচারীসু আৰি চেৰ রহো চ, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ, যে তে লাভা ধম্মিকা ধম্মলদ্ধা অন্তমসো পত্তপরিযাপন্নমত্তম্পি তথারূপেহি লাভেহি অপ্পটিৰিভত্তভোগী ভৰিস্সন্তি সীলৰন্তেহি সব্রহ্মচারীহি সাধারণভোগী, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ যানি কানি সীলানি অখণ্ডানি অচ্ছিদ্দানি অসবলানি অকম্মাসানি ভুজিস্সানি ৰিঞ্ঞূপসত্থানি [ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থানি (সী॰)] অপরামট্ঠানি সমাধিসংৰত্তনিকানি তথারূপেসু সীলেসু সীলসামঞ্ঞগতা ৰিহরিস্সন্তি সব্রহ্মচারীহি আৰি চেৰ রহো চ, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খূ যাযং দিট্ঠি অরিযা নিয্যানিকা, নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযায, তথারূপায দিট্ঠিযা দিট্ঠিসামঞ্ঞগতা ৰিহরিস্সন্তি সব্রহ্মচারীহি আৰি চেৰ রহো চ, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানি। ‘‘যাৰকীৰঞ্চ , ভিক্খৰে, ইমে ছ অপরিহানিযা ধম্মা ভিক্খূসু ঠস্সন্তি, ইমেসু চ ছসু অপরিহানিযেসু ধম্মেসু ভিক্খূ সন্দিস্সিস্সন্তি, ৰুদ্ধিযেৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খূনং পাটিকঙ্খা, নো পরিহানী’’তি। ১৪২. তত্র সুদং ভগৰা রাজগহে ৰিহরন্তো গিজ্ঝকূটে পব্বতে এতদেৰ বহুলং ভিক্খূনং ধম্মিং কথং করোতি – ‘‘ইতি সীলং, ইতি সমাধি, ইতি পঞ্ঞা। সীলপরিভাৰিতো সমাধি মহপ্ফলো হোতি মহানিসংসো। সমাধিপরিভাৰিতা পঞ্ঞা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা। পঞ্ঞাপরিভাৰিতং চিত্তং সম্মদেৰ আসৰেহি ৰিমুচ্চতি, সেয্যথিদং – কামাসৰা, ভৰাসৰা, অৰিজ্জাসৰা’’তি। ১৪৩. অথ খো ভগৰা রাজগহে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আযামানন্দ, যেন অম্বলট্ঠিকা তেনুপসঙ্কমিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো ভগৰা মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন অম্বলট্ঠিকা তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা অম্বলট্ঠিকাযং ৰিহরতি রাজাগারকে। তত্রাপি সুদং ভগৰা অম্বলট্ঠিকাযং ৰিহরন্তো রাজাগারকে এতদেৰ বহুলং ভিক্খূনং ধম্মিং কথং করোতি – ‘‘ইতি সীলং ইতি সমাধি ইতি পঞ্ঞা। সীলপরিভাৰিতো সমাধি মহপ্ফলো হোতি মহানিসংসো। সমাধিপরিভাৰিতা পঞ্ঞা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা। পঞ্ঞাপরিভাৰিতং চিত্তং সম্মদেৰ আসৰেহি ৰিমুচ্চতি, সেয্যথিদং – কামাসৰা, ভৰাসৰা, অৰিজ্জাসৰা’’তি। ১৪৪. অথ খো ভগৰা অম্বলট্ঠিকাযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আযামানন্দ, যেন নাল়ন্দা তেনুপসঙ্কমিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো ভগৰা মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন নাল়ন্দা তদৰসরি, তত্র সুদং ভগৰা নাল়ন্দাযং ৰিহরতি পাৰারিকম্বৰনে । সারিপুত্তসীহনাদো ১৪৫. অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘এৰং পসন্নো অহং, ভন্তে, ভগৰতি; ন চাহু ন চ ভৰিস্সতি ন চেতরহি ৰিজ্জতি অঞ্ঞো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ভগৰতা ভিয্যোভিঞ্ঞতরো যদিদং সম্বোধিয’’ন্তি। ‘‘উল়ারা খো তে অযং, সারিপুত্ত, আসভী ৰাচা [আসভিৰাচা (স্যা॰)] ভাসিতা, একংসো গহিতো, সীহনাদো নদিতো – ‘এৰংপসন্নো অহং, ভন্তে, ভগৰতি; ন চাহু ন চ ভৰিস্সতি ন চেতরহি ৰিজ্জতি অঞ্ঞো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ভগৰতা ভিয্যোভিঞ্ঞতরো যদিদং সম্বোধিয’ন্তি। ‘‘কিং তে [কিং নু (স্যা॰ পী॰ ক॰)], সারিপুত্ত, যে তে অহেসুং অতীতমদ্ধানং অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা, সব্বে তে ভগৰন্তো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতা – ‘এৰংসীলা তে ভগৰন্তো অহেসুং ইতিপি, এৰংধম্মা এৰংপঞ্ঞা এৰংৰিহারী এৰংৰিমুত্তা তে ভগৰন্তো অহেসুং ইতিপী’’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’। ‘‘কিং পন তে [কিং পন (স্যা॰ পী॰ ক॰)], সারিপুত্ত, যে তে ভৰিস্সন্তি অনাগতমদ্ধানং অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা, সব্বে তে ভগৰন্তো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতা – ‘এৰংসীলা তে ভগৰন্তো ভৰিস্সন্তি ইতিপি, এৰংধম্মা এৰংপঞ্ঞা এৰংৰিহারী এৰংৰিমুত্তা তে ভগৰন্তো ভৰিস্সন্তি ইতিপী’’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’। ‘‘কিং পন তে, সারিপুত্ত, অহং এতরহি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো চেতসা চেতো পরিচ্চ ৰিদিতো – ‘‘এৰংসীলো ভগৰা ইতিপি , এৰংধম্মো এৰংপঞ্ঞো এৰংৰিহারী এৰংৰিমুত্তো ভগৰা ইতিপী’’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’। ‘‘এত্থ চ হি তে, সারিপুত্ত, অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নেসু অরহন্তেসু সম্মাসম্বুদ্ধেসু চেতোপরিযঞাণং [চেতোপরিঞ্ঞাযঞাণং (স্যা॰), চেতসা চেতোপরিযাযঞাণং (ক॰)] নত্থি। অথ কিঞ্চরহি তে অযং, সারিপুত্ত, উল়ারা আসভী ৰাচা ভাসিতা, একংসো গহিতো, সীহনাদো নদিতো – ‘এৰংপসন্নো অহং, ভন্তে, ভগৰতি; ন চাহু ন চ ভৰিস্সতি ন চেতরহি ৰিজ্জতি অঞ্ঞো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ভগৰতা ভিয্যোভিঞ্ঞতরো যদিদং সম্বোধিয’’’ন্তি? ১৪৬. ‘‘ন খো মে, ভন্তে, অতীতানাগতপচ্চুপ্পন্নেসু অরহন্তেসু সম্মাসম্বুদ্ধেসু চেতোপরিযঞাণং অত্থি, অপি চ মে ধম্মন্ৰযো ৰিদিতো। সেয্যথাপি, ভন্তে, রঞ্ঞো পচ্চন্তিমং নগরং দল়্হুদ্ধাপং দল়্হপাকারতোরণং একদ্ৰারং, তত্রস্স দোৰারিকো পণ্ডিতো ৰিযত্তো মেধাৰী অঞ্ঞাতানং নিৰারেতা ঞাতানং পৰেসেতা। সো তস্স নগরস্স সমন্তা অনুপরিযাযপথং [অনুচরিযাযপথং (স্যা॰)] অনুক্কমমানো ন পস্সেয্য পাকারসন্ধিং ৰা পাকারৰিৰরং ৰা, অন্তমসো বিল়ারনিক্খমনমত্তম্পি। তস্স এৰমস্স [ন পস্সেয্য তস্স এৰমস্স (স্যা॰)] – ‘যে খো কেচি ওল়ারিকা পাণা ইমং নগরং পৰিসন্তি ৰা নিক্খমন্তি ৰা, সব্বে তে ইমিনাৰ দ্ৰারেন পৰিসন্তি ৰা নিক্খমন্তি ৰা’তি। এৰমেৰ খো মে, ভন্তে, ধম্মন্ৰযো ৰিদিতো – ‘যে তে, ভন্তে, অহেসুং অতীতমদ্ধানং অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা , সব্বে তে ভগৰন্তো পঞ্চ নীৰরণে পহায চেতসো উপক্কিলেসে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে চতূসু সতিপট্ঠানেসু সুপতিট্ঠিতচিত্তা সত্তবোজ্ঝঙ্গে যথাভূতং ভাৰেত্ৰা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝিংসু। যেপি তে, ভন্তে, ভৰিস্সন্তি অনাগতমদ্ধানং অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা, সব্বে তে ভগৰন্তো পঞ্চ নীৰরণে পহায চেতসো উপক্কিলেসে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে চতূসু সতিপট্ঠানেসু সুপতিট্ঠিতচিত্তা সত্ত বোজ্ঝঙ্গে যথাভূতং ভাৰেত্ৰা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝিস্সন্তি। ভগৰাপি, ভন্তে, এতরহি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো পঞ্চ নীৰরণে পহায চেতসো উপক্কিলেসে পঞ্ঞায দুব্বলীকরণে চতূসু সতিপট্ঠানেসু সুপতিট্ঠিতচিত্তো সত্ত বোজ্ঝঙ্গে যথাভূতং ভাৰেত্ৰা অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’’’তি। ১৪৭. তত্রপি সুদং ভগৰা নাল়ন্দাযং ৰিহরন্তো পাৰারিকম্বৰনে এতদেৰ বহুলং ভিক্খূনং ধম্মিং কথং করোতি – ‘‘ইতি সীলং, ইতি সমাধি, ইতি পঞ্ঞা। সীলপরিভাৰিতো সমাধি মহপ্ফলো হোতি মহানিসংসো। সমাধিপরিভাৰিতা পঞ্ঞা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা। পঞ্ঞাপরিভাৰিতং চিত্তং সম্মদেৰ আসৰেহি ৰিমুচ্চতি, সেয্যথিদং – কামাসৰা, ভৰাসৰা, অৰিজ্জাসৰা’’তি। দুস্সীলআদীনৰা ১৪৮. অথ খো ভগৰা নাল়ন্দাযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আযামানন্দ, যেন পাটলিগামো তেনুপসঙ্কমিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি । অথ খো ভগৰা মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন পাটলিগামো তদৰসরি। অস্সোসুং খো পাটলিগামিকা উপাসকা – ‘‘ভগৰা কির পাটলিগামং অনুপ্পত্তো’’তি। অথ খো পাটলিগামিকা উপাসকা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্না খো পাটলিগামিকা উপাসকা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অধিৰাসেতু নো, ভন্তে, ভগৰা আৰসথাগার’’ন্তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো পাটলিগামিকা উপাসকা ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা যেন আৰসথাগারং তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা সব্বসন্থরিং [সব্বসন্থরিতং সত্থতং (স্যা॰), সব্বসন্থরিং সন্থতং (ক॰)] আৰসথাগারং সন্থরিত্ৰা আসনানি পঞ্ঞপেত্ৰা উদকমণিকং পতিট্ঠাপেত্ৰা তেলপদীপং আরোপেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু। একমন্তং ঠিতা খো পাটলিগামিকা উপাসকা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘সব্বসন্থরিসন্থতং [সব্বসন্থরিং সন্থতং (সী॰ স্যা॰ পী॰ ক॰)], ভন্তে, আৰসথাগারং, আসনানি পঞ্ঞত্তানি, উদকমণিকো পতিট্ঠাপিতো, তেলপদীপো আরোপিতো; যস্সদানি, ভন্তে, ভগৰা কালং মঞ্ঞতী’’তি। অথ খো ভগৰা সাযন্হসমযং[ইদং পদং ৰিনযমহাৰগ্গ ন দিস্সতি]। নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন যেন আৰসথাগারং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পাদে পক্খালেত্ৰা আৰসথাগারং পৰিসিত্ৰামজ্ঝিমং থম্ভং নিস্সায পুরত্থাভিমুখো [পুরত্থিমাভিমুখো (ক॰)] নিসীদি। ভিক্খুসঙ্ঘোপি খো পাদে পক্খালেত্ৰা আৰসথাগারং পৰিসিত্ৰা পচ্ছিমং ভিত্তিং নিস্সায পুরত্থাভিমুখো নিসীদি ভগৰন্তমেৰ পুরক্খত্ৰা। পাটলিগামিকাপি খো উপাসকা পাদে পক্খালেত্ৰা আৰসথাগারং পৰিসিত্ৰা পুরত্থিমং ভিত্তিং নিস্সায পচ্ছিমাভিমুখা নিসীদিংসু ভগৰন্তমেৰ পুরক্খত্ৰা। ১৪৯. অথ খো ভগৰা পাটলিগামিকে উপাসকে আমন্তেসি – ‘‘পঞ্চিমে, গহপতযো, আদীনৰা দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। কতমে পঞ্চ? ইধ, গহপতযো, দুস্সীলো সীলৰিপন্নো পমাদাধিকরণং মহতিং ভোগজানিং নিগচ্ছতি। অযং পঠমো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। ‘‘পুন চপরং, গহপতযো, দুস্সীলস্স সীলৰিপন্নস্স পাপকো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি। অযং দুতিযো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। ‘‘পুন চপরং, গহপতযো, দুস্সীলো সীলৰিপন্নো যঞ্ঞদেৰ পরিসং উপসঙ্কমতি – যদি খত্তিযপরিসং যদি ব্রাহ্মণপরিসং যদি গহপতিপরিসং যদি সমণপরিসং – অৰিসারদো উপসঙ্কমতি মঙ্কুভূতো। অযং ততিযো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। ‘‘পুন চপরং, গহপতযো, দুস্সীলো সীলৰিপন্নো সম্মূল়্হো কালঙ্করোতি। অযং চতুত্থো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। ‘‘পুন চপরং, গহপতযো, দুস্সীলো সীলৰিপন্নো কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জতি। অযং পঞ্চমো আদীনৰো দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। ইমে খো, গহপতযো, পঞ্চ আদীনৰা দুস্সীলস্স সীলৰিপত্তিযা। সীলৰন্ত্তআনিসংসা ১৫০. ‘‘পঞ্চিমে , গহপতযো, আনিসংসা সীলৰতো সীলসম্পদায। কতমে পঞ্চ? ইধ, গহপতযো, সীলৰা সীলসম্পন্নো অপ্পমাদাধিকরণং মহন্তং ভোগক্খন্ধং অধিগচ্ছতি। অযং পঠমো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায। ‘‘পুন চপরং, গহপতযো, সীলৰতো সীলসম্পন্নস্স কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গচ্ছতি। অযং দুতিযো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায। ‘‘পুন চপরং, গহপতযো, সীলৰা সীলসম্পন্নো যঞ্ঞদেৰ পরিসং উপসঙ্কমতি – যদি খত্তিযপরিসং যদি ব্রাহ্মণপরিসং যদি গহপতিপরিসং যদি সমণপরিসং ৰিসারদো উপসঙ্কমতি অমঙ্কুভূতো। অযং ততিযো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায। ‘‘পুন চপরং, গহপতযো, সীলৰা সীলসম্পন্নো অসম্মূল়্হো কালঙ্করোতি। অযং চতুত্থো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায। ‘‘পুন চপরং, গহপতযো, সীলৰা সীলসম্পন্নো কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জতি। অযং পঞ্চমো আনিসংসো সীলৰতো সীলসম্পদায। ইমে খো, গহপতযো, পঞ্চ আনিসংসা সীলৰতো সীলসম্পদাযা’’তি। ১৫১. অথ খো ভগৰা পাটলিগামিকে উপাসকে বহুদেৰ রত্তিং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উয্যোজেসি – ‘‘অভিক্কন্তা খো, গহপতযো, রত্তি, যস্সদানি তুম্হে কালং মঞ্ঞথা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো পাটলিগামিকা উপাসকা ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কমিংসু। অথ খো ভগৰা অচিরপক্কন্তেসু পাটলিগামিকেসু উপাসকেসু সুঞ্ঞাগারং পাৰিসি। পাটলিপুত্তনগরমাপনং ১৫২. তেন খো পন সমযেন সুনিধৰস্সকারা [সুনীধৰস্সকারা (স্যা॰ ক॰)] মগধমহামত্তা পাটলিগামে নগরং মাপেন্তি ৰজ্জীনং পটিবাহায। তেন সমযেন সম্বহুলা দেৰতাযোসহস্সেৰ [সহস্সস্সেৰ (সী॰ পী॰ ক॰), সহস্সসেৰ (টীকাযং পাঠন্তরং), সহস্সসহস্সেৰ (উদানট্ঠকথা)] পাটলিগামে ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তি। যস্মিং পদেসে মহেসক্খা দেৰতা ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তি, মহেসক্খানং তত্থ রঞ্ঞং রাজমহামত্তানং চিত্তানি নমন্তি নিৰেসনানি মাপেতুং। যস্মিং পদেসে মজ্ঝিমা দেৰতা ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তি, মজ্ঝিমানং তত্থ রঞ্ঞং রাজমহামত্তানং চিত্তানি নমন্তি নিৰেসনানি মাপেতুং। যস্মিং পদেসে নীচা দেৰতা ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তি, নীচানং তত্থ রঞ্ঞং রাজমহামত্তানং চিত্তানি নমন্তি নিৰেসনানি মাপেতুং। অদ্দসা খো ভগৰা দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন তা দেৰতাযো সহস্সেৰ পাটলিগামে ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তিযো। অথ খো ভগৰা রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘কে নু খো [কো নু খো (সী॰ স্যা॰ পী॰ ক॰)], আনন্দ, পাটলিগামে নগরং মাপেন্তী’’তি [মাপেতীতি (সী॰ স্যা॰ পী॰ ক॰)]? ‘‘সুনিধৰস্সকারা, ভন্তে, মগধমহামত্তা পাটলিগামে নগরং মাপেন্তি ৰজ্জীনং পটিবাহাযা’’তি। ‘‘সেয্যথাপি, আনন্দ, দেৰেহি তাৰতিংসেহি সদ্ধিং মন্তেত্ৰা, এৰমেৰ খো, আনন্দ, সুনিধৰস্সকারা মগধমহামত্তা পাটলিগামে নগরং মাপেন্তি ৰজ্জীনং পটিবাহায। ইধাহং, আনন্দ, অদ্দসং দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সম্বহুলা দেৰতাযো সহস্সেৰ পাটলিগামে ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তিযো। যস্মিং , আনন্দ, পদেসে মহেসক্খা দেৰতা ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তি, মহেসক্খানং তত্থ রঞ্ঞং রাজমহামত্তানং চিত্তানি নমন্তি নিৰেসনানি মাপেতুং। যস্মিং পদেসে মজ্ঝিমা দেৰতা ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তি, মজ্ঝিমানং তত্থ রঞ্ঞং রাজমহামত্তানং চিত্তানি নমন্তি নিৰেসনানি মাপেতুং। যস্মিং পদেসে নীচা দেৰতা ৰত্থূনি পরিগ্গণ্হন্তি, নীচানং তত্থ রঞ্ঞং রাজমহামত্তানং চিত্তানি নমন্তি নিৰেসনানি মাপেতুং। যাৰতা, আনন্দ, অরিযং আযতনং যাৰতা ৰণিপ্পথো ইদং অগ্গনগরং ভৰিস্সতি পাটলিপুত্তং পুটভেদনং । পাটলিপুত্তস্স খো, আনন্দ, তযো অন্তরাযা ভৰিস্সন্তি – অগ্গিতো ৰা উদকতো ৰা মিথুভেদা ৰা’’তি। ১৫৩. অথ খো সুনিধৰস্সকারা মগধমহামত্তা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদিংসু, সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং অট্ঠংসু, একমন্তং ঠিতা খো সুনিধৰস্সকারা মগধমহামত্তা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অধিৰাসেতু নো ভৰং গোতমো অজ্জতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো সুনিধৰস্সকারা মগধমহামত্তা ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা যেন সকো আৰসথো তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা সকে আৰসথে পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচাপেসুং – ‘‘কালো, ভো গোতম, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি। অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন যেন সুনিধৰস্সকারানং মগধমহামত্তানং আৰসথো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। অথ খো সুনিধৰস্সকারা মগধমহামত্তা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেসুং সম্পৰারেসুং। অথ খো সুনিধৰস্সকারা মগধমহামত্তা ভগৰন্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং অঞ্ঞতরং নীচং আসনং গহেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্নে খো সুনিধৰস্সকারে মগধমহামত্তে ভগৰা ইমাহি গাথাহি অনুমোদি – ‘‘যস্মিং পদেসে কপ্পেতি, ৰাসং পণ্ডিতজাতিযো। সীলৰন্তেত্থ ভোজেত্ৰা, সঞ্ঞতে ব্রহ্মচারযো [ব্রহ্মচারিনো (স্যা॰)]॥ ‘‘যা তত্থ দেৰতা আসুং, তাসং দক্খিণমাদিসে। তা পূজিতা পূজযন্তি [পূজিতা পূজযন্তি নং (ক॰)], মানিতা মানযন্তি নং॥ ‘‘ততো নং অনুকম্পন্তি, মাতা পুত্তংৰ ওরসং। দেৰতানুকম্পিতো পোসো, সদা ভদ্রানি পস্সতী’’তি॥ অথ খো ভগৰা সুনিধৰস্সকারে মগধমহামত্তে ইমাহি গাথাহি অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। ১৫৪. তেন খো পন সমযেন সুনিধৰস্সকারা মগধমহামত্তা ভগৰন্তং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধা হোন্তি – ‘‘যেনজ্জ সমণো গোতমো দ্ৰারেন নিক্খমিস্সতি, তং গোতমদ্ৰারং নাম ভৰিস্সতি। যেন তিত্থেন গঙ্গং নদিং তরিস্সতি, তং গোতমতিত্থং নাম ভৰিস্সতী’’তি। অথ খো ভগৰা যেন দ্ৰারেন নিক্খমি , তং গোতমদ্ৰারং নাম অহোসি। অথ খো ভগৰা যেন গঙ্গা নদী তেনুপসঙ্কমি। তেন খো পন সমযেন গঙ্গা নদী পূরা হোতি সমতিত্তিকা কাকপেয্যা। অপ্পেকচ্চে মনুস্সা নাৰং পরিযেসন্তি, অপ্পেকচ্চে উল়ুম্পং পরিযেসন্তি, অপ্পেকচ্চে কুল্লং বন্ধন্তি অপারা [পারা (সী॰ স্যা॰ ক॰), ওরা (ৰি॰ মহাৰগ্গ)], পারং গন্তুকামা। অথ খো ভগৰা – সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য, এৰমেৰ – গঙ্গায নদিযা ওরিমতীরে অন্তরহিতো পারিমতীরে পচ্চুট্ঠাসি সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন। অদ্দসা খো ভগৰা তে মনুস্সে অপ্পেকচ্চে নাৰং পরিযেসন্তে অপ্পেকচ্চে উল়ুম্পং পরিযেসন্তে অপ্পেকচ্চে কুল্লং বন্ধন্তে অপারা পারং গন্তুকামে। অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি – ‘‘যে তরন্তি অণ্ণৰং সরং, সেতুং কত্ৰান ৰিসজ্জ পল্ললানি। কুল্লঞ্হি জনো বন্ধতি [কুল্লং জনো চ বন্ধতি (স্যা॰), কুল্লং হি জনো পবন্ধতি (সী॰ পী॰ ক॰)], তিণ্ণা [নিতিণ্ণা, ন তিণ্ণা (ক॰)] মেধাৰিনো জনা’’তি॥ পঠমভাণৰারো। অরিযসচ্চকথা ১৫৫. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আযামানন্দ, যেন কোটিগামো তেনুপসঙ্কমিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো ভগৰা মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন কোটিগামো তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা কোটিগামে ৰিহরতি। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘চতুন্নং , ভিক্খৰে, অরিযসচ্চানং অননুবোধা অপ্পটিৰেধা এৰমিদং দীঘমদ্ধানং সন্ধাৰিতং সংসরিতং মমঞ্চেৰ তুম্হাকঞ্চ। কতমেসং চতুন্নং? দুক্খস্স, ভিক্খৰে, অরিযসচ্চস্স অননুবোধা অপ্পটিৰেধা এৰমিদং দীঘমদ্ধানং সন্ধাৰিতং সংসরিতং মমঞ্চেৰ তুম্হাকঞ্চ। দুক্খসমুদযস্স, ভিক্খৰে, অরিযসচ্চস্স অননুবোধা অপ্পটিৰেধা এৰমিদং দীঘমদ্ধানং সন্ধাৰিতং সংসরিতং মমঞ্চেৰ তুম্হাকঞ্চ। দুক্খনিরোধস্স, ভিক্খৰে, অরিযসচ্চস্স অননুবোধা অপ্পটিৰেধা এৰমিদং দীঘমদ্ধানং সন্ধাৰিতং সংসরিতং মমঞ্চেৰ তুম্হাকঞ্চ। দুক্খনিরোধগামিনিযা পটিপদায, ভিক্খৰে, অরিযসচ্চস্স অননুবোধা অপ্পটিৰেধা এৰমিদং দীঘমদ্ধানং সন্ধাৰিতং সংসরিতং মমঞ্চেৰ তুম্হাকঞ্চ। তযিদং, ভিক্খৰে, দুক্খং অরিযসচ্চং অনুবুদ্ধং পটিৰিদ্ধং, দুক্খসমুদযং [দুক্খসমুদযো (স্যা॰)] অরিযসচ্চং অনুবুদ্ধং পটিৰিদ্ধং, দুক্খনিরোধং [দুক্খনিরোধো (স্যা॰)]অরিযসচ্চং অনুবুদ্ধং পটিৰিদ্ধং, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং অনুবুদ্ধং পটিৰিদ্ধং, উচ্ছিন্না ভৰতণ্হা, খীণা ভৰনেত্তি, নত্থিদানি পুনব্ভৰো’’তি। ইদমৰোচ ভগৰা। ইদং ৰত্ৰান সুগতো অথাপরং এতদৰোচ সত্থা – ‘‘চতুন্নং অরিযসচ্চানং, যথাভূতং অদস্সনা। সংসিতং দীঘমদ্ধানং, তাসু তাস্ৰেৰ জাতিসু॥ তানি এতানি দিট্ঠানি, ভৰনেত্তি সমূহতা। উচ্ছিন্নং মূলং দুক্খস্স, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’তি॥ তত্রপি সুদং ভগৰা কোটিগামে ৰিহরন্তো এতদেৰ বহুলং ভিক্খূনং ধম্মিং কথং করোতি – ‘‘ইতি সীলং, ইতি সমাধি, ইতি পঞ্ঞা। সীলপরিভাৰিতো সমাধি মহপ্ফলো হোতি মহানিসংসো। সমাধিপরিভাৰিতা পঞ্ঞা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা। পঞ্ঞাপরিভাৰিতং চিত্তং সম্মদেৰ আসৰেহি ৰিমুচ্চতি, সেয্যথিদং – কামাসৰা, ভৰাসৰা, অৰিজ্জাসৰা’’তি। অনাৰত্তিধম্মসম্বোধিপরাযণা ১৫৬. অথ খো ভগৰা কোটিগামে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আযামানন্দ, যেন নাতিকা [নাদিকা (স্যা॰ পী॰)] তেনুপঙ্কমিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো ভগৰা মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন নাতিকা তদৰসরি। তত্রপি সুদং ভগৰা নাতিকে ৰিহরতি গিঞ্জকাৰসথে। অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সাল়্হো নাম, ভন্তে, ভিক্খু নাতিকে কালঙ্কতো, তস্স কা গতি, কো অভিসম্পরাযো? নন্দা নাম, ভন্তে, ভিক্খুনী নাতিকে কালঙ্কতা, তস্সা কা গতি, কো অভিসম্পরাযো? সুদত্তো নাম, ভন্তে, উপাসকো নাতিকে কালঙ্কতো, তস্স কা গতি, কো অভিসম্পরাযো? সুজাতা নাম, ভন্তে, উপাসিকা নাতিকে কালঙ্কতা, তস্সা কা গতি , কো অভিসম্পরাযো? কুক্কুটো [ককুধো (স্যা॰)] নাম, ভন্তে, উপাসকো নাতিকে কালঙ্কতো, তস্স কা গতি, কো অভিসম্পরাযো? কাল়িম্বো [কালিঙ্গো (পী॰), কারল়িম্বো (স্যা॰)] নাম, ভন্তে, উপাসকো…পে॰… নিকটো নাম, ভন্তে, উপাসকো… কটিস্সহো [কটিস্সভো (সী॰ পী॰)] নাম, ভন্তে, উপাসকো… তুট্ঠো নাম, ভন্তে, উপাসকো… সন্তুট্ঠো নাম, ভন্তে, উপাসকো… ভদ্দো [ভটো (স্যা॰)] নাম, ভন্তে, উপাসকো… সুভদ্দো [সুভটো (স্যা॰)] নাম, ভন্তে, উপাসকো নাতিকে কালঙ্কতো, তস্স কা গতি, কো অভিসম্পরাযো’’তি? ১৫৭. ‘‘সাল়্হো, আনন্দ, ভিক্খু আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসি। নন্দা, আনন্দ, ভিক্খুনী পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা ওপপাতিকা তত্থ পরিনিব্বাযিনী অনাৰত্তিধম্মা তস্মা লোকা। সুদত্তো, আনন্দ, উপাসকো তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা রাগদোসমোহানং তনুত্তা সকদাগামী সকিদেৰ ইমং লোকং আগন্ত্ৰা দুক্খস্সন্তং করিস্সতি। সুজাতা, আনন্দ, উপাসিকা তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা সোতাপন্না অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা [পরাযনা (সী॰ স্যা॰ পী॰ ক॰)]। কুক্কুটো, আনন্দ, উপাসকো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা ওপপাতিকো তত্থ পরিনিব্বাযী অনাৰত্তিধম্মো তস্মা লোকা। কাল়িম্বো, আনন্দ, উপাসকো…পে॰… নিকটো, আনন্দ, উপাসকো… কটিস্সহো , আনন্দ, উপাসকো… তুট্ঠো, আনন্দ, উপাসকো … সন্তুট্ঠো, আনন্দ, উপাসকো… ভদ্দো, আনন্দ, উপাসকো… সুভদ্দো, আনন্দ, উপাসকো পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা ওপপাতিকো তত্থ পরিনিব্বাযী অনাৰত্তিধম্মো তস্মা লোকা । পরোপঞ্ঞাসং, আনন্দ, নাতিকে উপাসকা কালঙ্কতা, পঞ্চন্নং ওরম্ভাগিযানং সংযোজনানং পরিক্খযা ওপপাতিকা তত্থ পরিনিব্বাযিনো অনাৰত্তিধম্মা তস্মা লোকা। সাধিকা নৰুতি [ছাধিকা নৰুতি (স্যা॰)], আনন্দ, নাতিকে উপাসকা কালঙ্কতা তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা রাগদোসমোহানং তনুত্তা সকদাগামিনো সকিদেৰ ইমং লোকং আগন্ত্ৰা দুক্খস্সন্তং করিস্সন্তি। সাতিরেকানি [দসাতিরেকানি (স্যা॰)], আনন্দ, পঞ্চসতানি নাতিকে উপাসকা কালঙ্কতা, তিণ্ণং সংযোজনানং পরিক্খযা সোতাপন্না অৰিনিপাতধম্মা নিযতা সম্বোধিপরাযণা। ধম্মাদাসধম্মপরিযাযা ১৫৮. ‘‘অনচ্ছরিযং খো পনেতং, আনন্দ, যং মনুস্সভূতো কালঙ্করেয্য। তস্মিংযেৰ [তস্মিং তস্মিং চে (সী॰ পী॰), তস্মিং তস্মিং খো (স্যা॰)] কালঙ্কতে তথাগতং উপসঙ্কমিত্ৰা এতমত্থং পুচ্ছিস্সথ, ৰিহেসা হেসা, আনন্দ, তথাগতস্স। তস্মাতিহানন্দ, ধম্মাদাসং নাম ধম্মপরিযাযং দেসেস্সামি, যেন সমন্নাগতো অরিযসাৰকো আকঙ্খমানো অত্তনাৰ অত্তানং ব্যাকরেয্য – ‘খীণনিরযোম্হি খীণতিরচ্ছানযোনি খীণপেত্তিৰিসযো খীণাপাযদুগ্গতিৰিনিপাতো, সোতাপন্নোহমস্মি অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো’তি। ১৫৯. ‘‘কতমো চ সো, আনন্দ, ধম্মাদাসো ধম্মপরিযাযো, যেন সমন্নাগতো অরিযসাৰকো আকঙ্খমানো অত্তনাৰ অত্তানং ব্যাকরেয্য – ‘খীণনিরযোম্হি খীণতিরচ্ছানযোনি খীণপেত্তিৰিসযো খীণাপাযদুগ্গতিৰিনিপাতো, সোতাপন্নোহমস্মি অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো’তি? ‘‘ইধানন্দ , অরিযসাৰকো বুদ্ধে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি। ‘‘ধম্মে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘স্ৰাক্খাতো ভগৰতা ধম্মো সন্দিট্ঠিকো অকালিকো এহিপস্সিকো ওপনেয্যিকো পচ্চত্তং ৰেদিতব্বো ৰিঞ্ঞূহী’তি। ‘‘সঙ্ঘে অৰেচ্চপ্পসাদেন সমন্নাগতো হোতি – ‘সুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, উজুপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, ঞাযপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো, সামীচিপ্পটিপন্নো ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো যদিদং চত্তারি পুরিসযুগানি অট্ঠ পুরিসপুগ্গলা, এস ভগৰতো সাৰকসঙ্ঘো আহুনেয্যো পাহুনেয্যো দক্খিণেয্যো অঞ্জলিকরণীযো অনুত্তরং পুঞ্ঞক্খেত্তং লোকস্সা’তি। ‘‘অরিযকন্তেহি সীলেহি সমন্নাগতো হোতি অখণ্ডেহি অচ্ছিদ্দেহি অসবলেহি অকম্মাসেহি ভুজিস্সেহি ৰিঞ্ঞূপসত্থেহি অপরামট্ঠেহি সমাধিসংৰত্তনিকেহি। ‘‘অযং খো সো, আনন্দ, ধম্মাদাসো ধম্মপরিযাযো, যেন সমন্নাগতো অরিযসাৰকো আকঙ্খমানো অত্তনাৰ অত্তানং ব্যাকরেয্য – ‘খীণনিরযোম্হি খীণতিরচ্ছানযোনি খীণপেত্তিৰিসযো খীণাপাযদুগ্গতিৰিনিপাতো, সোতাপন্নোহমস্মি অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো’’’তি। তত্রপি সুদং ভগৰা নাতিকে ৰিহরন্তো গিঞ্জকাৰসথে এতদেৰ বহুলং ভিক্খূনং ধম্মিং কথং করোতি – ‘‘ইতি সীলং ইতি সমাধি ইতি পঞ্ঞা। সীলপরিভাৰিতো সমাধি মহপ্ফলো হোতি মহানিসংসো। সমাধিপরিভাৰিতা পঞ্ঞা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা। পঞ্ঞাপরিভাৰিতং চিত্তং সম্মদেৰ আসৰেহি ৰিমুচ্চতি, সেয্যথিদং – কামাসৰা, ভৰাসৰা, অৰিজ্জাসৰা’’তি। ১৬০. অথ খো ভগৰা নাতিকে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আযামানন্দ, যেন ৰেসালী তেনুপসঙ্কমিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো ভগৰা মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন ৰেসালী তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরতি অম্বপালিৰনে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘সতো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিহরেয্য সম্পজানো, অযং ৰো অম্হাকং অনুসাসনী। কথঞ্চ, ভিক্খৰে, ভিক্খু সতো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং। ৰেদনাসু ৰেদনানুপস্সী…পে॰… চিত্তে চিত্তানুপস্সী…পে॰… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং। এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সতো হোতি। ‘‘কথঞ্চ , ভিক্খৰে, ভিক্খু সম্পজানো হোতি? ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু অভিক্কন্তে পটিক্কন্তে সম্পজানকারী হোতি, আলোকিতে ৰিলোকিতে সম্পজানকারী হোতি, সমিঞ্জিতেপসারিতে সম্পজানকারী হোতি, সঙ্ঘাটিপত্তচীৰরধারণে সম্পজানকারী হোতি, অসিতে পীতে খাযিতে সাযিতে সম্পজানকারী হোতি, উচ্চারপস্সাৰকম্মে সম্পজানকারী হোতি, গতে ঠিতে নিসিন্নে সুত্তে জাগরিতে ভাসিতে তুণ্হীভাৰে সম্পজানকারী হোতি। এৰং খো, ভিক্খৰে, ভিক্খু সম্পজানো হোতি। সতো, ভিক্খৰে, ভিক্খু ৰিহরেয্য সম্পজানো, অযং ৰো অম্হাকং অনুসাসনী’’তি। অম্বপালীগণিকা ১৬১. অস্সোসি খো অম্বপালী গণিকা – ‘‘ভগৰা কির ৰেসালিং অনুপ্পত্তো ৰেসালিযং ৰিহরতি ময্হং অম্বৰনে’’তি। অথ খো অম্বপালী গণিকা ভদ্দানি ভদ্দানি যানানি যোজাপেত্ৰা ভদ্দং ভদ্দং যানং অভিরুহিত্ৰা ভদ্দেহি ভদ্দেহি যানেহি ৰেসালিযা নিয্যাসি। যেন সকো আরামো তেন পাযাসি। যাৰতিকা যানস্স ভূমি, যানেন গন্ত্ৰা, যানা পচ্চোরোহিত্ৰা পত্তিকাৰ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো অম্বপালিং গণিকং ভগৰা ধম্মিযা কথায সন্দস্সেসি সমাদপেসি সমুত্তেজেসি সম্পহংসেসি। অথ খো অম্বপালী গণিকা ভগৰতা ধম্মিযা কথায সন্দস্সিতা সমাদপিতা সমুত্তেজিতা সম্পহংসিতা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অধিৰাসেতু মে, ভন্তে, ভগৰা স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো অম্বপালী গণিকা ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি। অস্সোসুং খো ৰেসালিকা লিচ্ছৰী – ‘‘ভগৰা কির ৰেসালিং অনুপ্পত্তো ৰেসালিযং ৰিহরতি অম্বপালিৰনে’’তি। অথ খো তে লিচ্ছৰী ভদ্দানি ভদ্দানি যানানি যোজাপেত্ৰা ভদ্দং ভদ্দং যানং অভিরুহিত্ৰা ভদ্দেহি ভদ্দেহি যানেহি ৰেসালিযা নিয্যিংসু। তত্র একচ্চে লিচ্ছৰী নীলা হোন্তি নীলৰণ্ণা নীলৰত্থা নীলালঙ্কারা, একচ্চে লিচ্ছৰী পীতা হোন্তি পীতৰণ্ণা পীতৰত্থা পীতালঙ্কারা, একচ্চে লিচ্ছৰী লোহিতা হোন্তি লোহিতৰণ্ণা লোহিতৰত্থা লোহিতালঙ্কারা, একচ্চে লিচ্ছৰী ওদাতা হোন্তি ওদাতৰণ্ণা ওদাতৰত্থা ওদাতালঙ্কারা। অথ খো অম্বপালী গণিকা দহরানং দহরানং লিচ্ছৰীনং অক্খেন অক্খং চক্কেন চক্কং যুগেন যুগং পটিৰট্টেসি [পরিৰত্তেসি (ৰি॰ মহাৰগ্গ)]। অথ খো তে লিচ্ছৰী অম্বপালিং গণিকং এতদৰোচুং – ‘‘কিং, জে অম্বপালি , দহরানং দহরানং লিচ্ছৰীনং অক্খেন অক্খং চক্কেন চক্কং যুগেন যুগং পটিৰট্টেসী’’তি? ‘‘তথা হি পন মে, অয্যপুত্তা, ভগৰা নিমন্তিতো স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। ‘‘দেহি, জে অম্বপালি, এতং [একং (ক॰)] ভত্তং সতসহস্সেনা’’তি। ‘‘সচেপি মে, অয্যপুত্তা, ৰেসালিং সাহারং দস্সথ [দজ্জেয্যাথ (ৰি॰ মহাৰগ্গ)], এৰমহং তং [এৰম্পি মহন্তং (স্যা॰), এৰং মহন্তং (সী॰ পী॰)] ভত্তং ন দস্সামী’’তি [নেৰ দজ্জাহং তং ভত্তন্তি (ৰি॰ মহাৰগ্গ)]। অথ খো তে লিচ্ছৰী অঙ্গুলিং ফোটেসুং – ‘‘জিতম্হ [জিতম্হা (বহূসু)] ৰত ভো অম্বকায, জিতম্হ ৰত ভো অম্বকাযা’’তি [‘‘জিতম্হা ৰত ভো অম্বপালিকায ৰঞ্চিতম্হা ৰত ভো অম্বপালিকাযা’’তি (স্যা॰)]। অথ খো তে লিচ্ছৰী যেন অম্বপালিৰনং তেন পাযিংসু। অদ্দসা খো ভগৰা তে লিচ্ছৰী দূরতোৰ আগচ্ছন্তে। দিস্ৰান ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘যেসং [যেহি (ৰি॰ মহাৰগ্গ)], ভিক্খৰে, ভিক্খূনং দেৰা তাৰতিংসা অদিট্ঠপুব্বা, ওলোকেথ, ভিক্খৰে, লিচ্ছৰিপরিসং; অপলোকেথ, ভিক্খৰে , লিচ্ছৰিপরিসং; উপসংহরথ, ভিক্খৰে, লিচ্ছৰিপরিসং – তাৰতিংসসদিস’’ন্তি। অথ খো তে লিচ্ছৰী যাৰতিকা যানস্স ভূমি, যানেন গন্ত্ৰা, যানা পচ্চোরোহিত্ৰা পত্তিকাৰ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্নে খো তে লিচ্ছৰী ভগৰা ধম্মিযা কথায সন্দস্সেসি সমাদপেসি সমুত্তেজেসি সম্পহংসেসি। অথ খো তে লিচ্ছৰী ভগৰতা ধম্মিযা কথায সন্দস্সিতা সমাদপিতা সমুত্তেজিতা সম্পহংসিতা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অধিৰাসেতু নো, ভন্তে, ভগৰা স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। অথ খো ভগৰা তে লিচ্ছৰী এতদৰোচ – ‘‘অধিৰুত্থং [অধিৰাসিতং (স্যা॰)] খো মে, লিচ্ছৰী, স্ৰাতনায অম্বপালিযা গণিকায ভত্ত’’ন্তি। অথ খো তে লিচ্ছৰী অঙ্গুলিং ফোটেসুং – ‘‘জিতম্হ ৰত ভো অম্বকায, জিতম্হ ৰত ভো অম্বকাযা’’তি। অথ খো তে লিচ্ছৰী ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কমিংসু। ১৬২. অথ খো অম্বপালী গণিকা তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন সকে আরামে পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচাপেসি – ‘‘কালো, ভন্তে, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি। অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন যেন অম্বপালিযা গণিকায নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। অথ খো অম্বপালী গণিকা বুদ্ধপ্পমুখং ভিক্খুসঙ্ঘং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেসি সম্পৰারেসি। অথ খো অম্বপালী গণিকা ভগৰন্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং অঞ্ঞতরং নীচং আসনং গহেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্না খো অম্বপালী গণিকা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইমাহং, ভন্তে, আরামং বুদ্ধপ্পমুখস্স ভিক্খুসঙ্ঘস্স দম্মী’’তি। পটিগ্গহেসি ভগৰা আরামং। অথ খো ভগৰা অম্বপালিং গণিকং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। তত্রপি সুদং ভগৰা ৰেসালিযং ৰিহরন্তো অম্বপালিৰনে এতদেৰ বহুলং ভিক্খূনং ধম্মিং কথং করোতি – ‘‘ইতি সীলং, ইতি সমাধি, ইতি পঞ্ঞা। সীলপরিভাৰিতো সমাধি মহপ্ফলো হোতি মহানিসংসো। সমাধিপরিভাৰিতা পঞ্ঞা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা। পঞ্ঞাপরিভাৰিতং চিত্তং সম্মদেৰ আসৰেহি ৰিমুচ্চতি, সেয্যথিদং – কামাসৰা, ভৰাসৰা, অৰিজ্জাসৰা’’তি। ৰেল়ুৰগামৰস্সূপগমনং ১৬৩. অথ খো ভগৰা অম্বপালিৰনে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আযামানন্দ, যেন ৰেল়ুৰগামকো [বেল়ুৰগামকো (সী॰ পী॰)]তেনুপসঙ্কমিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো ভগৰা মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন ৰেল়ুৰগামকো তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা ৰেল়ুৰগামকে ৰিহরতি। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘এথ তুম্হে, ভিক্খৰে, সমন্তা ৰেসালিং যথামিত্তং যথাসন্দিট্ঠং যথাসম্ভত্তং ৰস্সং উপেথ [উপগচ্ছথ (স্যা॰)]। অহং পন ইধেৰ ৰেল়ুৰগামকে ৰস্সং উপগচ্ছামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা সমন্তা ৰেসালিং যথামিত্তং যথাসন্দিট্ঠং যথাসম্ভত্তংৰস্সং উপগচ্ছিংসু। ভগৰা পন তত্থেৰ ৰেল়ুৰগামকে ৰস্সং উপগচ্ছি। ১৬৪. অথ খো ভগৰতো ৰস্সূপগতস্স খরো আবাধো উপ্পজ্জি, বাল়্হা ৰেদনা ৰত্তন্তি মারণন্তিকা। তা সুদং ভগৰা সতো সম্পজানো অধিৰাসেসি অৰিহঞ্ঞমানো। অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘ন খো মেতং পতিরূপং, য্ৰাহং অনামন্তেত্ৰা উপট্ঠাকে অনপলোকেত্ৰা ভিক্খুসঙ্ঘং পরিনিব্বাযেয্যং। যংনূনাহং ইমং আবাধং ৰীরিযেন পটিপণামেত্ৰা জীৰিতসঙ্খারং অধিট্ঠায ৰিহরেয্য’’ন্তি। অথ খো ভগৰা তং আবাধং ৰীরিযেন পটিপণামেত্ৰা জীৰিতসঙ্খারং অধিট্ঠায ৰিহাসি। অথ খো ভগৰতো সো আবাধো পটিপস্সম্ভি। অথ খো ভগৰা গিলানা ৰুট্ঠিতো [গিলানৰুট্ঠিতো (সদ্দনীতি)] অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা ৰিহারা নিক্খম্ম ৰিহারপচ্ছাযাযং পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘দিট্ঠো মে, ভন্তে, ভগৰতো ফাসু; দিট্ঠং মে, ভন্তে, ভগৰতো খমনীযং, অপি চ মে, ভন্তে, মধুরকজাতো ৰিয কাযো। দিসাপি মে ন পক্খাযন্তি; ধম্মাপি মং ন পটিভন্তি ভগৰতো গেলঞ্ঞেন, অপি চ মে, ভন্তে, অহোসি কাচিদেৰ অস্সাসমত্তা – ‘ন তাৰ ভগৰা পরিনিব্বাযিস্সতি, ন যাৰ ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘং আরব্ভ কিঞ্চিদেৰ উদাহরতী’’’তি। ১৬৫. ‘‘কিং পনানন্দ, ভিক্খুসঙ্ঘো মযি পচ্চাসীসতি [পচ্চাসিংসতি (সী॰ স্যা॰)]? দেসিতো, আনন্দ, মযা ধম্মো অনন্তরং অবাহিরং করিত্ৰা। নত্থানন্দ, তথাগতস্স ধম্মেসু আচরিযমুট্ঠি। যস্স নূন, আনন্দ, এৰমস্স – ‘অহং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিস্সামী’তি ৰা ‘মমুদ্দেসিকো ভিক্খুসঙ্ঘো’তি ৰা, সো নূন, আনন্দ, ভিক্খুসঙ্ঘং আরব্ভ কিঞ্চিদেৰ উদাহরেয্য। তথাগতস্স খো, আনন্দ, ন এৰং হোতি – ‘অহং ভিক্খুসঙ্ঘং পরিহরিস্সামী’তি ৰা ‘মমুদ্দেসিকো ভিক্খুসঙ্ঘো’তি ৰা। সকিং [কিং (সী॰ পী॰)], আনন্দ, তথাগতো ভিক্খুসঙ্ঘং আরব্ভ কিঞ্চিদেৰ উদাহরিস্সতি। অহং খো পনানন্দ, এতরহি জিণ্ণো ৰুদ্ধো মহল্লকো অদ্ধগতো ৰযোঅনুপ্পত্তো। আসীতিকো মে ৰযো ৰত্ততি। সেয্যথাপি, আনন্দ, জজ্জরসকটং ৰেঠমিস্সকেন [ৰেল়ুমিস্সকেন (স্যা॰), ৰেঘমিস্সকেন (পী॰), ৰেধমিস্সকেন, ৰেখমিস্সকেন (ক॰)] যাপেতি, এৰমেৰ খো, আনন্দ, ৰেঠমিস্সকেন মঞ্ঞে তথাগতস্স কাযো যাপেতি। যস্মিং, আনন্দ, সমযে তথাগতো সব্বনিমিত্তানং অমনসিকারা একচ্চানং ৰেদনানং নিরোধা অনিমিত্তং চেতোসমাধিং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, ফাসুতরো, আনন্দ, তস্মিং সমযে তথাগতস্স কাযো হোতি। তস্মাতিহানন্দ, অত্তদীপা ৰিহরথ অত্তসরণা অনঞ্ঞসরণা, ধম্মদীপা ধম্মসরণা অনঞ্ঞসরণা। কথঞ্চানন্দ, ভিক্খু অত্তদীপো ৰিহরতি অত্তসরণো অনঞ্ঞসরণো, ধম্মদীপো ধম্মসরণো অনঞ্ঞসরণো? ইধানন্দ, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি অতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং। ৰেদনাসু…পে॰… চিত্তে…পে॰… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা, ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং। এৰং খো, আনন্দ, ভিক্খু অত্তদীপো ৰিহরতি অত্তসরণো অনঞ্ঞসরণো, ধম্মদীপো ধম্মসরণো অনঞ্ঞসরণো । যে হি কেচি, আনন্দ, এতরহি ৰা মম ৰা অচ্চযেন অত্তদীপা ৰিহরিস্সন্তি অত্তসরণা অনঞ্ঞসরণা, ধম্মদীপা ধম্মসরণা অনঞ্ঞসরণা, তমতগ্গে মে তে, আনন্দ, ভিক্খূ ভৰিস্সন্তি যে কেচি সিক্খাকামা’’তি। দুতিযভাণৰারো। নিমিত্তোভাসকথা ১৬৬. অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ৰেসালিং পিণ্ডায পাৰিসি। ৰেসালিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘গণ্হাহি, আনন্দ, নিসীদনং, যেন চাপালং চেতিযং [পাৰালং (চেতিযং (স্যা॰)] তেনুপসঙ্কমিস্সাম দিৰা ৰিহারাযা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা নিসীদনং আদায ভগৰন্তং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধি। অথ খো ভগৰা যেন চাপালং চেতিযং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। আযস্মাপি খো আনন্দো ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। ১৬৭. একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং আনন্দং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘রমণীযা, আনন্দ, ৰেসালী, রমণীযং উদেনং চেতিযং, রমণীযং গোতমকং চেতিযং, রমণীযং সত্তম্বং[সত্তম্বকং (পী॰)] চেতিযং, রমণীযং বহুপুত্তং চেতিযং, রমণীযং সারন্দদং চেতিযং, রমণীযং চাপালং চেতিযং। যস্স কস্সচি, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, সো আকঙ্খমানো কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা। তথাগতস্স খো, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, সো আকঙ্খমানো [আকঙ্খমানো (?)], আনন্দ, তথাগতো কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা’’তি। এৰম্পি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতা ওল়ারিকে নিমিত্তে কযিরমানে ওল়ারিকে ওভাসে কযিরমানে নাসক্খি পটিৰিজ্ঝিতুং; ন ভগৰন্তং যাচি – ‘‘তিট্ঠতু, ভন্তে, ভগৰা কপ্পং, তিট্ঠতু সুগতো কপ্পং বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’’ন্তি, যথা তং মারেন পরিযুট্ঠিতচিত্তো। দুতিযম্পি খো ভগৰা…পে॰… ততিযম্পি খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘রমণীযা, আনন্দ, ৰেসালী, রমণীযং উদেনং চেতিযং, রমণীযং গোতমকং চেতিযং, রমণীযং সত্তম্বং চেতিযং, রমণীযং বহুপুত্তংচেতিযং, রমণীযং সারন্দদং চেতিযং, রমণীযং চাপালং চেতিযং। যস্স কস্সচি, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, সো আকঙ্খমানো কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা। তথাগতস্স খো, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, সো আকঙ্খমানো, আনন্দ, তথাগতো কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা’’তি। এৰম্পি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতা ওল়ারিকে নিমিত্তে কযিরমানে ওল়ারিকে ওভাসে কযিরমানে নাসক্খি পটিৰিজ্ঝিতুং ; ন ভগৰন্তং যাচি – ‘‘তিট্ঠতু , ভন্তে, ভগৰা কপ্পং, তিট্ঠতু সুগতো কপ্পং বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’’ন্তি, যথা তং মারেন পরিযুট্ঠিতচিত্তো। অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘গচ্ছ ত্ৰং, আনন্দ, যস্সদানি কালং মঞ্ঞসী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা অৰিদূরে অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি। মারযাচনকথা ১৬৮. অথ খো মারো পাপিমা অচিরপক্কন্তে আযস্মন্তে আনন্দে যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো মারো পাপিমা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘পরিনিব্বাতুদানি, ভন্তে, ভগৰা, পরিনিব্বাতু সুগতো, পরিনিব্বানকালো দানি, ভন্তে, ভগৰতো। ভাসিতা খো পনেসা, ভন্তে, ভগৰতা ৰাচা – ‘ন তাৰাহং, পাপিম, পরিনিব্বাযিস্সামি, যাৰ মে ভিক্খূ ন সাৰকা ভৰিস্সন্তি ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনো, সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খিস্সন্তি দেসেস্সন্তি পঞ্ঞপেস্সন্তি পট্ঠপেস্সন্তি ৰিৰরিস্সন্তি ৰিভজিস্সন্তি উত্তানী [উত্তানিং (ক॰), উত্তানি (সী॰ পী॰)] করিস্সন্তি, উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেস্সন্তী’তি । এতরহি খো পন, ভন্তে, ভিক্খূ ভগৰতো সাৰকা ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনো, সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খন্তি দেসেন্তি পঞ্ঞপেন্তি পট্ঠপেন্তি ৰিৰরন্তি ৰিভজন্তি উত্তানীকরোন্তি, উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেন্তি। পরিনিব্বাতুদানি, ভন্তে, ভগৰা, পরিনিব্বাতু সুগতো, পরিনিব্বানকালোদানি, ভন্তে, ভগৰতো। ‘‘ভাসিতা খো পনেসা, ভন্তে, ভগৰতা ৰাচা – ‘ন তাৰাহং, পাপিম, পরিনিব্বাযিস্সামি, যাৰ মে ভিক্খুনিযো ন সাৰিকা ভৰিস্সন্তি ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনিযো, সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খিস্সন্তি দেসেস্সন্তি পঞ্ঞপেস্সন্তি পট্ঠপেস্সন্তি ৰিৰরিস্সন্তি ৰিভজিস্সন্তি উত্তানীকরিস্সন্তি, উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেস্সন্তী’তি । এতরহি খো পন, ভন্তে, ভিক্খুনিযো ভগৰতো সাৰিকা ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনিযো , সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খন্তি দেসেন্তি পঞ্ঞপেন্তি পট্ঠপেন্তি ৰিৰরন্তি ৰিভজন্তি উত্তানীকরোন্তি, উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেন্তি। পরিনিব্বাতুদানি, ভন্তে, ভগৰা, পরিনিব্বাতু সুগতো, পরিনিব্বানকালোদানি, ভন্তে, ভগৰতো। ‘‘ভাসিতা খো পনেসা, ভন্তে, ভগৰতা ৰাচা – ‘ন তাৰাহং, পাপিম, পরিনিব্বাযিস্সামি, যাৰ মে উপাসকা ন সাৰকা ভৰিস্সন্তি ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনো, সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খিস্সন্তি দেসেস্সন্তি পঞ্ঞপেস্সন্তি পট্ঠপেস্সন্তি ৰিৰরিস্সন্তি ৰিভজিস্সন্তি উত্তানীকরিস্সন্তি, উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেস্সন্তী’তি। এতরহি খো পন, ভন্তে, উপাসকা ভগৰতো সাৰকা ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনো, সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খন্তি দেসেন্তি পঞ্ঞপেন্তি পট্ঠপেন্তি ৰিৰরন্তি ৰিভজন্তি উত্তানীকরোন্তি, উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেন্তি। পরিনিব্বাতুদানি , ভন্তে, ভগৰা, পরিনিব্বাতু সুগতো, পরিনিব্বানকালোদানি, ভন্তে, ভগৰতো। ‘‘ভাসিতা খো পনেসা, ভন্তে, ভগৰতা ৰাচা – ‘ন তাৰাহং, পাপিম পরিনিব্বাযিস্সামি, যাৰ মে উপাসিকা ন সাৰিকা ভৰিস্সন্তি ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনিযো, সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খিস্সন্তি দেসেস্সন্তি পঞ্ঞপেস্সন্তি পট্ঠপেস্সন্তি ৰিৰরিস্সন্তি ৰিভজিস্সন্তি উত্তানীকরিস্সন্তি, উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেস্সন্তী’তি। এতরহি খো পন, ভন্তে, উপাসিকা ভগৰতো সাৰিকা ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনিযো, সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খন্তি দেসেন্তি পঞ্ঞপেন্তি পট্ঠপেন্তি ৰিৰরন্তি ৰিভজন্তি উত্তানীকরোন্তি, উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেন্তি। পরিনিব্বাতুদানি, ভন্তে, ভগৰা, পরিনিব্বাতু সুগতো, পরিনিব্বানকালোদানি, ভন্তে, ভগৰতো। ‘‘ভাসিতা খো পনেসা, ভন্তে, ভগৰতা ৰাচা – ‘ন তাৰাহং, পাপিম, পরিনিব্বাযিস্সামি , যাৰ মে ইদং ব্রহ্মচরিযং ন ইদ্ধং চেৰ ভৰিস্সতি ফীতঞ্চ ৰিত্থারিকং বাহুজঞ্ঞং পুথুভূতং যাৰ দেৰমনুস্সেহি সুপ্পকাসিত’ন্তি। এতরহি খো পন, ভন্তে, ভগৰতো ব্রহ্মচরিযং ইদ্ধং চেৰ ফীতঞ্চ ৰিত্থারিকং বাহুজঞ্ঞং পুথুভূতং, যাৰ দেৰমনুস্সেহি সুপ্পকাসিতং। পরিনিব্বাতুদানি, ভন্তে, ভগৰা, পরিনিব্বাতু সুগতো, পরিনিব্বানকালোদানি, ভন্তে, ভগৰতো’’তি । এৰং ৰুত্তে ভগৰা মারং পাপিমন্তং এতদৰোচ – ‘‘অপ্পোস্সুক্কো ত্ৰং, পাপিম, হোহি, ন চিরং তথাগতস্স পরিনিব্বানং ভৰিস্সতি। ইতো তিণ্ণং মাসানং অচ্চযেন তথাগতো পরিনিব্বাযিস্সতী’’তি। আযুসঙ্খারওস্সজ্জনং ১৬৯. অথ খো ভগৰা চাপালে চেতিযে সতো সম্পজানো আযুসঙ্খারং ওস্সজি। ওস্সট্ঠে চ ভগৰতা আযুসঙ্খারে মহাভূমিচালো অহোসি ভিংসনকো সলোমহংসো [লোমহংসো (স্যা॰)], দেৰদুন্দুভিযো [দেৰদুদ্রভিযো (ক॰)] চ ফলিংসু । অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি – ‘‘তুলমতুলঞ্চ সম্ভৰং, ভৰসঙ্খারমৰস্সজি মুনি। অজ্ঝত্তরতো সমাহিতো, অভিন্দি কৰচমিৰত্তসম্ভৰ’’ন্তি॥ মহাভূমিচালহেতু ১৭০. অথ খো আযস্মতো আনন্দস্স এতদহোসি – ‘‘অচ্ছরিযং ৰত ভো, অব্ভুতং ৰত ভো, মহা ৰতাযং ভূমিচালো; সুমহা ৰতাযং ভূমিচালো ভিংসনকো সলোমহংসো; দেৰদুন্দুভিযো চ ফলিংসু। কো নু খো হেতু কো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰাযা’’তি? অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি, একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে, মহা ৰতাযং, ভন্তে, ভূমিচালো; সুমহা ৰতাযং , ভন্তে, ভূমিচালো ভিংসনকো সলোমহংসো; দেৰদুন্দুভিযো চ ফলিংসু। কো নু খো, ভন্তে , হেতু কো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰাযা’’তি? ১৭১. ‘‘অট্ঠ খো ইমে, আনন্দ, হেতূ, অট্ঠ পচ্চযা মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায। কতমে অট্ঠ? অযং, আনন্দ, মহাপথৰী উদকে পতিট্ঠিতা, উদকং ৰাতে পতিট্ঠিতং, ৰাতো আকাসট্ঠো। হোতি খো সো, আনন্দ, সমযো, যং মহাৰাতা ৰাযন্তি। মহাৰাতা ৰাযন্তা উদকং কম্পেন্তি। উদকং কম্পিতং পথৰিং কম্পেতি। অযং পঠমো হেতু পঠমো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায। ‘‘পুন চপরং, আনন্দ, সমণো ৰা হোতি ব্রাহ্মণো ৰা ইদ্ধিমা চেতোৰসিপ্পত্তো, দেৰো ৰা মহিদ্ধিকো মহানুভাৰো, তস্স পরিত্তা পথৰীসঞ্ঞা ভাৰিতা হোতি, অপ্পমাণা আপোসঞ্ঞা। সো ইমং পথৰিং কম্পেতি সঙ্কম্পেতি সম্পকম্পেতি সম্পৰেধেতি। অযং দুতিযো হেতু দুতিযো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায। ‘‘পুন চপরং, আনন্দ, যদা বোধিসত্তো তুসিতকাযা চৰিত্ৰা সতো সম্পজানো মাতুকুচ্ছিং ওক্কমতি, তদাযং পথৰী কম্পতি সঙ্কম্পতি সম্পকম্পতি সম্পৰেধতি। অযং ততিযো হেতু ততিযো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায। ‘‘পুন চপরং, আনন্দ, যদা বোধিসত্তো সতো সম্পজানো মাতুকুচ্ছিস্মা নিক্খমতি, তদাযং পথৰী কম্পতি সঙ্কম্পতি সম্পকম্পতি সম্পৰেধতি। অযং চতুত্থো হেতু চতুত্থো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায। ‘‘পুন চপরং, আনন্দ, যদা তথাগতো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝতি, তদাযং পথৰী কম্পতি সঙ্কম্পতি সম্পকম্পতি সম্পৰেধতি। অযং পঞ্চমো হেতু পঞ্চমো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায। ‘‘পুন চপরং, আনন্দ, যদা তথাগতো অনুত্তরং ধম্মচক্কং পৰত্তেতি, তদাযং পথৰী কম্পতি সঙ্কম্পতি সম্পকম্পতি সম্পৰেধতি। অযং ছট্ঠো হেতু ছট্ঠো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায। ‘‘পুন চপরং, আনন্দ, যদা তথাগতো সতো সম্পজানো আযুসঙ্খারং ওস্সজ্জতি, তদাযং পথৰী কম্পতি সঙ্কম্পতি সম্পকম্পতি সম্পৰেধতি। অযং সত্তমো হেতু সত্তমো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায। ‘‘পুন চপরং, আনন্দ, যদা তথাগতো অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযতি, তদাযং পথৰী কম্পতি সঙ্কম্পতি সম্পকম্পতি সম্পৰেধতি। অযং অট্ঠমো হেতু অট্ঠমো পচ্চযো মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰায। ইমে খো, আনন্দ, অট্ঠ হেতূ, অট্ঠ পচ্চযা মহতো ভূমিচালস্স পাতুভাৰাযা’’তি। অট্ঠ পরিসা ১৭২. ‘‘অট্ঠ খো ইমা, আনন্দ, পরিসা। কতমা অট্ঠ? খত্তিযপরিসা, ব্রাহ্মণপরিসা, গহপতিপরিসা, সমণপরিসা, চাতুমহারাজিকপরিসা [চাতুম্মহারাজিকপরিসা (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰)], তাৰতিংসপরিসা, মারপরিসা, ব্রহ্মপরিসা। অভিজানামি খো পনাহং, আনন্দ , অনেকসতং খত্তিযপরিসং উপসঙ্কমিতা। তত্রপি মযা সন্নিসিন্নপুব্বং চেৰ সল্লপিতপুব্বঞ্চ সাকচ্ছা চ সমাপজ্জিতপুব্বা । তত্থ যাদিসকো তেসং ৰণ্ণো হোতি, তাদিসকো ময্হং ৰণ্ণো হোতি। যাদিসকো তেসং সরো হোতি, তাদিসকো ময্হং সরো হোতি। ধম্মিযা কথায সন্দস্সেমি সমাদপেমি সমুত্তেজেমি সম্পহংসেমি। ভাসমানঞ্চ মং ন জানন্তি – ‘কো নু খো অযং ভাসতি দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা’তি? ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা অন্তরধাযামি। অন্তরহিতঞ্চ মং ন জানন্তি – ‘কো নু খো অযং অন্তরহিতো দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা’তি? অভিজানামি খো পনাহং, আনন্দ, অনেকসতং ব্রাহ্মণপরিসং…পে॰… গহপতিপরিসং… সমণপরিসং… চাতুমহারাজিকপরিসং… তাৰতিংসপরিসং… মারপরিসং… ব্রহ্মপরিসং উপসঙ্কমিতা। তত্রপি মযা সন্নিসিন্নপুব্বং চেৰ সল্লপিতপুব্বঞ্চ সাকচ্ছা চ সমাপজ্জিতপুব্বা। তত্থ যাদিসকো তেসং ৰণ্ণো হোতি, তাদিসকো ময্হং ৰণ্ণো হোতি। যাদিসকো তেসং সরো হোতি, তাদিসকো ময্হং সরো হোতি। ধম্মিযা কথায সন্দস্সেমি সমাদপেমি সমুত্তেজেমি সম্পহংসেমি। ভাসমানঞ্চ মং ন জানন্তি – ‘কো নু খো অযং ভাসতি দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা’তি? ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা অন্তরধাযামি। অন্তরহিতঞ্চ মং ন জানন্তি – ‘কো নু খো অযং অন্তরহিতো দেৰো ৰা মনুস্সো ৰা’তি? ইমা খো, আনন্দ, অট্ঠ পরিসা। অট্ঠ অভিভাযতনানি ১৭৩. ‘‘অট্ঠ খো ইমানি, আনন্দ, অভিভাযতনানি। কতমানি অট্ঠ ? অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পরিত্তানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং পঠমং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি অপ্পমাণানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং দুতিযং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পরিত্তানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং ততিযং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি অপ্পমাণানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং চতুত্থং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি নীলানি নীলৰণ্ণানি নীলনিদস্সনানি নীলনিভাসানি। সেয্যথাপি নাম উমাপুপ্ফং নীলং নীলৰণ্ণং নীলনিদস্সনং নীলনিভাসং। সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং নীলং নীলৰণ্ণং নীলনিদস্সনং নীলনিভাসং। এৰমেৰ অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি নীলানি নীলৰণ্ণানি নীলনিদস্সনানি নীলনিভাসানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং পঞ্চমং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পীতানি পীতৰণ্ণানি পীতনিদস্সনানি পীতনিভাসানি। সেয্যথাপি নাম কণিকারপুপ্ফং পীতং পীতৰণ্ণং পীতনিদস্সনং পীতনিভাসং। সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং পীতং পীতৰণ্ণং পীতনিদস্সনং পীতনিভাসং। এৰমেৰ অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পীতানি পীতৰণ্ণানি পীতনিদস্সনানি পীতনিভাসানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং ছট্ঠং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি লোহিতকানি লোহিতকৰণ্ণানি লোহিতকনিদস্সনানি লোহিতকনিভাসানি। সেয্যথাপি নাম বন্ধুজীৰকপুপ্ফং লোহিতকং লোহিতকৰণ্ণং লোহিতকনিদস্সনং লোহিতকনিভাসং। সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং লোহিতকং লোহিতকৰণ্ণং লোহিতকনিদস্সনং লোহিতকনিভাসং। এৰমেৰ অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি লোহিতকানি লোহিতকৰণ্ণানি লোহিতকনিদস্সনানি লোহিতকনিভাসানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং সত্তমং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি ওদাতানি ওদাতৰণ্ণানি ওদাতনিদস্সনানি ওদাতনিভাসানি। সেয্যথাপি নাম ওসধিতারকা ওদাতা ওদাতৰণ্ণা ওদাতনিদস্সনা ওদাতনিভাসা। সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং ওদাতং ওদাতৰণ্ণং ওদাতনিদস্সনং ওদাতনিভাসং। এৰমেৰ অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি ওদাতানি ওদাতৰণ্ণানি ওদাতনিদস্সনানি ওদাতনিভাসানি। ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং অট্ঠমং অভিভাযতনং । ইমানি খো, আনন্দ, অট্ঠ অভিভাযতনানি। অট্ঠ ৰিমোক্খা ১৭৪. ‘‘অট্ঠ খো ইমে, আনন্দ, ৰিমোক্খা। কতমে অট্ঠ? রূপী রূপানি পস্সতি, অযং পঠমো ৰিমোক্খো। অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি, অযং দুতিযো ৰিমোক্খো। সুভন্তেৰ অধিমুত্তো হোতি, অযং ততিযো ৰিমোক্খো। সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, অযং চতুত্থো ৰিমোক্খো। সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, অযং পঞ্চমো ৰিমোক্খো। সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, অযং ছট্ঠো ৰিমোক্খো। সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং সত্তমো ৰিমোক্খো। সব্বসো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি, অযং অট্ঠমো ৰিমোক্খো। ইমে খো, আনন্দ, অট্ঠ ৰিমোক্খা। ১৭৫. ‘‘একমিদাহং , আনন্দ, সমযং উরুৰেলাযং ৰিহরামি নজ্জা নেরঞ্জরায তীরে অজপালনিগ্রোধে পঠমাভিসম্বুদ্ধো। অথ খো, আনন্দ, মারো পাপিমা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো, আনন্দ, মারো পাপিমা মং এতদৰোচ – ‘পরিনিব্বাতুদানি, ভন্তে, ভগৰা; পরিনিব্বাতু সুগতো, পরিনিব্বানকালোদানি, ভন্তে, ভগৰতো’তি। এৰং ৰুত্তে অহং, আনন্দ, মারং পাপিমন্তং এতদৰোচং – ‘‘‘ন তাৰাহং, পাপিম, পরিনিব্বাযিস্সামি, যাৰ মে ভিক্খূ ন সাৰকা ভৰিস্সন্তি ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনো, সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খিস্সন্তি দেসেস্সন্তি পঞ্ঞপেস্সন্তি পট্ঠপেস্সন্তি ৰিৰরিস্সন্তি ৰিভজিস্সন্তি উত্তানীকরিস্সন্তি, উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেস্সন্তি। ‘‘‘ন তাৰাহং, পাপিম, পরিনিব্বাযিস্সামি, যাৰ মে ভিক্খুনিযো ন সাৰিকা ভৰিস্সন্তি ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনিযো, সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খিস্সন্তি দেসেস্সন্তি পঞ্ঞপেস্সন্তি পট্ঠপেস্সন্তি ৰিৰরিস্সন্তি ৰিভজিস্সন্তি উত্তানীকরিস্সন্তি, উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেস্সন্তি। ‘‘‘ন তাৰাহং, পাপিম, পরিনিব্বাযিস্সামি, যাৰ মে উপাসকা ন সাৰকা ভৰিস্সন্তি ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনো, সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খিস্সন্তি দেসেস্সন্তি পঞ্ঞপেস্সন্তি পট্ঠপেস্সন্তি ৰিৰরিস্সন্তি ৰিভজিস্সন্তি উত্তানীকরিস্সন্তি, উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেস্সন্তি। ‘‘‘ন তাৰাহং, পাপিম, পরিনিব্বাযিস্সামি, যাৰ মে উপাসিকা ন সাৰিকা ভৰিস্সন্তি ৰিযত্তা ৰিনীতা ৰিসারদা বহুস্সুতা ধম্মধরা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনিযো, সকং আচরিযকং উগ্গহেত্ৰা আচিক্খিস্সন্তি দেসেস্সন্তি পঞ্ঞপেস্সন্তি পট্ঠপেস্সন্তি ৰিৰরিস্সন্তি ৰিভজিস্সন্তি উত্তানীকরিস্সন্তি, উপ্পন্নং পরপ্পৰাদং সহধম্মেন সুনিগ্গহিতং নিগ্গহেত্ৰা সপ্পাটিহারিযং ধম্মং দেসেস্সন্তি। ‘‘‘ন তাৰাহং, পাপিম, পরিনিব্বাযিস্সামি, যাৰ মে ইদং ব্রহ্মচরিযং ন ইদ্ধঞ্চেৰ ভৰিস্সতি ফীতঞ্চ ৰিত্থারিকং বাহুজঞ্ঞং পুথুভূতং যাৰ দেৰমনুস্সেহি সুপ্পকাসিত’ন্তি। ১৭৬. ‘‘ইদানেৰ খো, আনন্দ, অজ্জ চাপালে চেতিযে মারো পাপিমা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো, আনন্দ, মারো পাপিমা মং এতদৰোচ – ‘পরিনিব্বাতুদানি, ভন্তে, ভগৰা, পরিনিব্বাতু সুগতো, পরিনিব্বানকালোদানি, ভন্তে, ভগৰতো। ভাসিতা খো পনেসা, ভন্তে, ভগৰতা ৰাচা – ‘‘ন তাৰাহং, পাপিম , পরিনিব্বাযিস্সামি , যাৰ মে ভিক্খূ ন সাৰকা ভৰিস্সন্তি…পে॰… যাৰ মে ভিক্খুনিযো ন সাৰিকা ভৰিস্সন্তি…পে॰… যাৰ মে উপাসকা ন সাৰকা ভৰিস্সন্তি…পে॰… যাৰ মে উপাসিকা ন সাৰিকা ভৰিস্সন্তি…পে॰… যাৰ মে ইদং ব্রহ্মচরিযং ন ইদ্ধঞ্চেৰ ভৰিস্সতি ফীতঞ্চ ৰিত্থারিকং বাহুজঞ্ঞং পুথুভূতং, যাৰ দেৰমনুস্সেহি সুপ্পকাসিত’’ন্তি। এতরহি খো পন, ভন্তে, ভগৰতো ব্রহ্মচরিযং ইদ্ধঞ্চেৰ ফীতঞ্চ ৰিত্থারিকং বাহুজঞ্ঞং পুথুভূতং, যাৰ দেৰমনুস্সেহি সুপ্পকাসিতং। পরিনিব্বাতুদানি, ভন্তে, ভগৰা, পরিনিব্বাতু সুগতো, পরিনিব্বানকালোদানি, ভন্তে, ভগৰতো’তি। ১৭৭. ‘‘এৰং ৰুত্তে, অহং, আনন্দ, মারং পাপিমন্তং এতদৰোচং – ‘অপ্পোস্সুক্কো ত্ৰং, পাপিম, হোহি, নচিরং তথাগতস্স পরিনিব্বানং ভৰিস্সতি। ইতো তিণ্ণং মাসানং অচ্চযেন তথাগতো পরিনিব্বাযিস্সতী’তি। ইদানেৰ খো, আনন্দ, অজ্জ চাপালে চেতিযে তথাগতেন সতেন সম্পজানেন আযুসঙ্খারো ওস্সট্ঠো’’তি। আনন্দযাচনকথা ১৭৮. এৰং ৰুত্তে আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘তিট্ঠতু, ভন্তে, ভগৰা কপ্পং, তিট্ঠতু সুগতো কপ্পং বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’’ন্তি। ‘‘অলংদানি, আনন্দ। মা তথাগতং যাচি, অকালোদানি, আনন্দ, তথাগতং যাচনাযা’’তি। দুতিযম্পি খো আযস্মা আনন্দো…পে॰… ততিযম্পি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘তিট্ঠতু, ভন্তে, ভগৰা কপ্পং, তিট্ঠতু সুগতো কপ্পং বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’’ন্তি। ‘‘সদ্দহসি ত্ৰং, আনন্দ, তথাগতস্স বোধি’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’। ‘‘অথ কিঞ্চরহি ত্ৰং, আনন্দ, তথাগতং যাৰততিযকং অভিনিপ্পীল়েসী’’তি? ‘‘সম্মুখা মেতং, ভন্তে, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – ‘যস্স কস্সচি, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, সো আকঙ্খমানোকপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা। তথাগতস্স খো, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা। সো আকঙ্খমানো, আনন্দ, তথাগতো কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা’’’তি। ‘‘সদ্দহসি ত্ৰং, আনন্দা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’। ‘‘তস্মাতিহানন্দ, তুয্হেৰেতং দুক্কটং, তুয্হেৰেতং অপরদ্ধং, যং ত্ৰং তথাগতেন এৰং ওল়ারিকে নিমিত্তে কযিরমানে ওল়ারিকে ওভাসে কযিরমানে নাসক্খি পটিৰিজ্ঝিতুং, ন তথাগতং যাচি – ‘তিট্ঠতু, ভন্তে, ভগৰা কপ্পং, তিট্ঠতু সুগতো কপ্পং বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’’ন্তি। সচে ত্ৰং, আনন্দ, তথাগতং যাচেয্যাসি, দ্ৰেৰ তে ৰাচা তথাগতো পটিক্খিপেয্য, অথ ততিযকং অধিৰাসেয্য। তস্মাতিহানন্দ, তুয্হেৰেতং দুক্কটং, তুয্হেৰেতং অপরদ্ধং। ১৭৯. ‘‘একমিদাহং, আনন্দ, সমযং রাজগহে ৰিহরামি গিজ্ঝকূটে পব্বতে। তত্রাপি খো তাহং, আনন্দ, আমন্তেসিং – ‘রমণীযং, আনন্দ, রাজগহং, রমণীযো, আনন্দ, গিজ্ঝকূটো পব্বতো। যস্স কস্সচি, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, সো আকঙ্খমানো কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা। তথাগতস্স খো, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, সো আকঙ্খমানো, আনন্দ, তথাগতো কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা’তি। এৰম্পি খো ত্ৰং, আনন্দ, তথাগতেন ওল়ারিকে নিমিত্তে কযিরমানে ওল়ারিকে ওভাসে কযিরমানে নাসক্খি পটিৰিজ্ঝিতুং, ন তথাগতং যাচি – ‘তিট্ঠতু, ভন্তে, ভগৰা কপ্পং, তিট্ঠতু সুগতো কপ্পং বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’ন্তি। সচে ত্ৰং, আনন্দ, তথাগতং যাচেয্যাসি, দ্ৰে তে ৰাচা তথাগতো পটিক্খিপেয্য, অথ ততিযকং অধিৰাসেয্য। তস্মাতিহানন্দ, তুয্হেৰেতং দুক্কটং, তুয্হেৰেতং অপরদ্ধং। ১৮০. ‘‘একমিদাহং, আনন্দ, সমযং তত্থেৰ রাজগহে ৰিহরামি গোতমনিগ্রোধে…পে॰… তত্থেৰ রাজগহে ৰিহরামি চোরপপাতে… তত্থেৰ রাজগহে ৰিহরামি ৰেভারপস্সে সত্তপণ্ণিগুহাযং… তত্থেৰ রাজগহে ৰিহরামি ইসিগিলিপস্সে কাল়সিলাযং… তত্থেৰ রাজগহে ৰিহরামি সীতৰনে সপ্পসোণ্ডিকপব্ভারে… তত্থেৰ রাজগহে ৰিহরামি তপোদারামে… তত্থেৰ রাজগহে ৰিহরামি ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপে… তত্থেৰ রাজগহে ৰিহরামি জীৰকম্বৰনে… তত্থেৰ রাজগহে ৰিহরামি মদ্দকুচ্ছিস্মিং মিগদাযে তত্রাপি খো তাহং, আনন্দ, আমন্তেসিং – ‘রমণীযং, আনন্দ, রাজগহং, রমণীযো গিজ্ঝকূটো পব্বতো, রমণীযো গোতমনিগ্রোধো, রমণীযো চোরপপাতো, রমণীযা ৰেভারপস্সে সত্তপণ্ণিগুহা, রমণীযা ইসিগিলিপস্সে কাল়সিলা, রমণীযো সীতৰনে সপ্পসোণ্ডিকপব্ভারো , রমণীযো তপোদারামো, রমণীযো ৰেল়ুৰনে কলন্দকনিৰাপো, রমণীযং জীৰকম্বৰনং, রমণীযো মদ্দকুচ্ছিস্মিং মিগদাযো। যস্স কস্সচি, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা…পে॰… আকঙ্খমানো, আনন্দ, তথাগতো কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা’তি। এৰম্পি খো ত্ৰং, আনন্দ, তথাগতেন ওল়ারিকে নিমিত্তে কযিরমানে ওল়ারিকে ওভাসে কযিরমানে নাসক্খি পটিৰিজ্ঝিতুং, ন তথাগতং যাচি – ‘তিট্ঠতু, ভন্তে, ভগৰা কপ্পং, তিট্ঠতু সুগতো কপ্পং বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’ন্তি। সচে ত্ৰং, আনন্দ, তথাগতং যাচেয্যাসি, দ্ৰেৰ তে ৰাচা তথাগতো পটিক্খিপেয্য, অথ ততিযকং অধিৰাসেয্য। তস্মাতিহানন্দ, তুয্হেৰেতং দুক্কটং, তুয্হেৰেতং অপরদ্ধং। ১৮১. ‘‘একমিদাহং, আনন্দ, সমযং ইধেৰ ৰেসালিযং ৰিহরামি উদেনে চেতিযে। তত্রাপি খো তাহং, আনন্দ, আমন্তেসিং – ‘রমণীযা, আনন্দ, ৰেসালী, রমণীযং উদেনং চেতিযং। যস্স কস্সচি, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, সো আকঙ্খমানো কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা। তথাগতস্স খো, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, সো আকঙ্খমানো, আনন্দ, তথাগতো কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা’তি। এৰম্পি খো ত্ৰং, আনন্দ, তথাগতেন ওল়ারিকে নিমিত্তে কযিরমানে ওল়ারিকে ওভাসে কযিরমানে নাসক্খি পটিৰিজ্ঝিতুং, ন তথাগতং যাচি – ‘তিট্ঠতু, ভন্তে, ভগৰা কপ্পং, তিট্ঠতু সুগতো কপ্পং বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’ন্তি। সচে ত্ৰং, আনন্দ, তথাগতং যাচেয্যাসি, দ্ৰেৰ তে ৰাচা তথাগতো পটিক্খিপেয্য, অথ ততিযকং অধিৰাসেয্য, তস্মাতিহানন্দ, তুয্হেৰেতং দুক্কটং, তুয্হেৰেতং অপরদ্ধং। ১৮২. ‘‘একমিদাহং , আনন্দ, সমযং ইধেৰ ৰেসালিযং ৰিহরামি গোতমকে চেতিযে …পে॰… ইধেৰ ৰেসালিযং ৰিহরামি সত্তম্বে চেতিযে… ইধেৰ ৰেসালিযং ৰিহরামি বহুপুত্তে চেতিযে… ইধেৰ ৰেসালিযং ৰিহরামি সারন্দদে চেতিযে… ইদানেৰ খো তাহং, আনন্দ, অজ্জ চাপালে চেতিযে আমন্তেসিং – ‘রমণীযা, আনন্দ, ৰেসালী, রমণীযং উদেনং চেতিযং, রমণীযং গোতমকং চেতিযং, রমণীযং সত্তম্বং চেতিযং, রমণীযং বহুপুত্তং চেতিযং, রমণীযং সারন্দদং চেতিযং, রমণীযং চাপালং চেতিযং। যস্স কস্সচি, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, সো আকঙ্খমানো কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা। তথাগতস্স খো, আনন্দ, চত্তারো ইদ্ধিপাদা ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, সো আকঙ্খমানো, আনন্দ, তথাগতো কপ্পং ৰা তিট্ঠেয্য কপ্পাৰসেসং ৰা’তি। এৰম্পি খো ত্ৰং, আনন্দ, তথাগতেন ওল়ারিকে নিমিত্তে কযিরমানে ওল়ারিকে ওভাসে কযিরমানে নাসক্খি পটিৰিজ্ঝিতুং, ন তথাগতং যাচি – ‘তিট্ঠতু ভগৰা কপ্পং, তিট্ঠতু সুগতো কপ্পং বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’ন্তি। সচে ত্ৰং, আনন্দ, তথাগতং যাচেয্যাসি, দ্ৰেৰ তে ৰাচা তথাগতো পটিক্খিপেয্য, অথ ততিযকং অধিৰাসেয্য। তস্মাতিহানন্দ, তুয্হেৰেতং দুক্কটং, তুয্হেৰেতং অপরদ্ধং। ১৮৩. ‘‘ননু এতং [এৰং (স্যা॰ পী॰)], আনন্দ, মযা পটিকচ্চেৰ [পটিগচ্চেৰ (সী॰ পী॰)] অক্খাতং – ‘সব্বেহেৰ পিযেহি মনাপেহি নানাভাৰো ৰিনাভাৰো অঞ্ঞথাভাৰো। তং কুতেত্থ, আনন্দ, লব্ভা, যং তং জাতং ভূতং সঙ্খতং পলোকধম্মং, তং ৰত মা পলুজ্জীতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি’। যং খো পনেতং, আনন্দ, তথাগতেন চত্তং ৰন্তং মুত্তং পহীনং পটিনিস্সট্ঠং ওস্সট্ঠো আযুসঙ্খারো, একংসেন ৰাচা ভাসিতা – ‘ন চিরং তথাগতস্স পরিনিব্বানং ভৰিস্সতি। ইতো তিণ্ণং মাসানং অচ্চযেন তথাগতো পরিনিব্বাযিস্সতী’তি। তঞ্চ [তং ৰচনং (সী॰)] তথাগতো জীৰিতহেতু পুন পচ্চাৰমিস্সতীতি [পচ্চাগমিস্সতীতি (স্যা॰ ক॰)] নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। আযামানন্দ, যেন মহাৰনং কূটাগারসালা তেনুপসঙ্কমিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো ভগৰা আযস্মতা আনন্দেন সদ্ধিং যেন মহাৰনং কূটাগারসালা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘গচ্ছ ত্ৰং, আনন্দ, যাৰতিকা ভিক্খূ ৰেসালিং উপনিস্সায ৰিহরন্তি, তে সব্বে উপট্ঠানসালাযং সন্নিপাতেহী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা যাৰতিকা ভিক্খূ ৰেসালিং উপনিস্সায ৰিহরন্তি, তে সব্বে উপট্ঠানসালাযং সন্নিপাতেত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সন্নিপতিতো, ভন্তে, ভিক্খুসঙ্ঘো, যস্সদানি, ভন্তে, ভগৰা কালং মঞ্ঞতী’’তি। ১৮৪. অথ খো ভগৰা যেনুপট্ঠানসালা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। নিসজ্জ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘তস্মাতিহ, ভিক্খৰে, যে তে মযা ধম্মা অভিঞ্ঞা দেসিতা, তে ৰো সাধুকং উগ্গহেত্ৰা আসেৰিতব্বা ভাৰেতব্বা বহুলীকাতব্বা, যথযিদং ব্রহ্মচরিযং অদ্ধনিযং অস্স চিরট্ঠিতিকং, তদস্স বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। কতমে চ তে, ভিক্খৰে, ধম্মা মযা অভিঞ্ঞা দেসিতা, যে ৰো সাধুকং উগ্গহেত্ৰা আসেৰিতব্বা ভাৰেতব্বা বহুলীকাতব্বা, যথযিদং ব্রহ্মচরিযং অদ্ধনিযং অস্স চিরট্ঠিতিকং, তদস্স বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সানং। সেয্যথিদং – চত্তারো সতিপট্ঠানা চত্তারো সম্মপ্পধানা চত্তারো ইদ্ধিপাদা পঞ্চিন্দ্রিযানি পঞ্চ বলানি সত্ত বোজ্ঝঙ্গা অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো। ইমে খো তে, ভিক্খৰে, ধম্মা মযা অভিঞ্ঞা দেসিতা, যে ৰো সাধুকং উগ্গহেত্ৰা আসেৰিতব্বা ভাৰেতব্বা বহুলীকাতব্বা, যথযিদং ব্রহ্মচরিযং অদ্ধনিযং অস্স চিরট্ঠিতিকং, তদস্স বহুজনহিতায বহুজনসুখায লোকানুকম্পায অত্থায হিতায সুখায দেৰমনুস্সান’’ন্তি। ১৮৫. অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘হন্দদানি, ভিক্খৰে, আমন্তযামি ৰো, ৰযধম্মা সঙ্খারা, অপ্পমাদেন সম্পাদেথ। নচিরং তথাগতস্স পরিনিব্বানং ভৰিস্সতি। ইতো তিণ্ণং মাসানং অচ্চযেন তথাগতো পরিনিব্বাযিস্সতী’’তি। ইদমৰোচ ভগৰা, ইদং ৰত্ৰান সুগতো অথাপরং এতদৰোচ সত্থা [ইতো পরং স্যামপোত্থকে এৰংপি পাঠো দিস্সতি –§দহরাপি চ যে ৰুদ্ধা, যে বালা যে চ পণ্ডিতা॥§অড্ঢাচেৰ দলিদ্দা চ, সব্বে মচ্চুপরাযনা।§যথাপি কুম্ভকারস্স, কতং মত্তিকভাজনং॥§খুদ্দকঞ্চ মহন্তঞ্চ, যঞ্চ পক্কং যঞ্চ আমকং।§সব্বং ভেদপরিযন্তং, এৰং মচ্চান জীৰিতং॥§অথাপরং এতদৰোচ সত্থা]। – ‘‘পরিপক্কো ৰযো ময্হং, পরিত্তং মম জীৰিতং। পহায ৰো গমিস্সামি, কতং মে সরণমত্তনো॥ ‘‘অপ্পমত্তা সতীমন্তো, সুসীলা হোথ ভিক্খৰো। সুসমাহিতসঙ্কপ্পা, সচিত্তমনুরক্খথ॥ ‘‘যো ইমস্মিং ধম্মৰিনযে, অপ্পমত্তো ৰিহস্সতি। পহায জাতিসংসারং, দুক্খস্সন্তং করিস্সতী’’তি [ৰিহরিস্সতি (স্যা॰), ৰিহেস্সতি (সী॰)]॥ ততিযো ভাণৰারো। নাগাপলোকিতং ১৮৬. অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায ৰেসালিং পিণ্ডায পাৰিসি। ৰেসালিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপ্পটিক্কন্তো নাগাপলোকিতং ৰেসালিং অপলোকেত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘ইদং পচ্ছিমকং, আনন্দ, তথাগতস্স ৰেসালিযা দস্সনং ভৰিস্সতি। আযামানন্দ, যেন ভণ্ডগামো [ভণ্ডুগামো (ক॰)]তেনুপসঙ্কমিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো ভগৰা মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন ভণ্ডগামো তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা ভণ্ডগামে ৰিহরতি। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘চতুন্নং, ভিক্খৰে, ধম্মানং অননুবোধা অপ্পটিৰেধা এৰমিদং দীঘমদ্ধানং সন্ধাৰিতং সংসরিতং মমঞ্চেৰ তুম্হাকঞ্চ। কতমেসং চতুন্নং? অরিযস্স, ভিক্খৰে, সীলস্স অননুবোধা অপ্পটিৰেধা এৰমিদং দীঘমদ্ধানং সন্ধাৰিতং সংসরিতং মমং চেৰ তুম্হাকঞ্চ। অরিযস্স, ভিক্খৰে, সমাধিস্স অননুবোধা অপ্পটিৰেধা এৰমিদং দীঘমদ্ধানং সন্ধাৰিতং সংসরিতং মমং চেৰ তুম্হাকঞ্চ। অরিযায, ভিক্খৰে, পঞ্ঞায অননুবোধা অপ্পটিৰেধা এৰমিদং দীঘমদ্ধানং সন্ধাৰিতং সংসরিতং মমং চেৰ তুম্হাকঞ্চ। অরিযায, ভিক্খৰে, ৰিমুত্তিযা অননুবোধা অপ্পটিৰেধা এৰমিদং দীঘমদ্ধানং সন্ধাৰিতং সংসরিতং মমং চেৰ তুম্হাকঞ্চ। তযিদং, ভিক্খৰে, অরিযং সীলং অনুবুদ্ধং পটিৰিদ্ধং, অরিযো সমাধি অনুবুদ্ধো পটিৰিদ্ধো, অরিযা পঞ্ঞা অনুবুদ্ধা পটিৰিদ্ধা, অরিযা ৰিমুত্তি অনুবুদ্ধা পটিৰিদ্ধা, উচ্ছিন্না ভৰতণ্হা, খীণা ভৰনেত্তি, নত্থি দানি পুনব্ভৰো’’তি। ইদমৰোচ ভগৰা, ইদং ৰত্ৰান সুগতো অথাপরং এতদৰোচ সত্থা – ‘‘সীলং সমাধি পঞ্ঞা চ, ৰিমুত্তি চ অনুত্তরা। অনুবুদ্ধা ইমে ধম্মা, গোতমেন যসস্সিনা॥ ‘‘ইতি বুদ্ধো অভিঞ্ঞায, ধম্মমক্খাসি ভিক্খুনং। দুক্খস্সন্তকরো সত্থা, চক্খুমা পরিনিব্বুতো’’তি॥ তত্রাপি সুদং ভগৰা ভণ্ডগামে ৰিহরন্তো এতদেৰ বহুলং ভিক্খূনং ধম্মিং কথং করোতি – ‘‘ইতি সীলং, ইতি সমাধি, ইতি পঞ্ঞা। সীলপরিভাৰিতো সমাধি মহপ্ফলো হোতি মহানিসংসো। সমাধিপরিভাৰিতা পঞ্ঞা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা। পঞ্ঞাপরিভাৰিতং চিত্তং সম্মদেৰ আসৰেহি ৰিমুচ্চতি, সেয্যথিদং – কামাসৰা, ভৰাসৰা, অৰিজ্জাসৰা’’তি। চতুমহাপদেসকথা ১৮৭. অথ খো ভগৰা ভণ্ডগামে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আযামানন্দ, যেন হত্থিগামো, যেন অম্বগামো, যেন জম্বুগামো, যেন ভোগনগরং তেনুপসঙ্কমিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো ভগৰা মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন ভোগনগরং তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা ভোগনগরে ৰিহরতি আনন্দে [সানন্দরে (ক॰)] চেতিযে। তত্র খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, মহাপদেসে দেসেস্সামি, তং সুণাথ, সাধুকং মনসিকরোথ, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং , ভন্তে’’তি খো তে ভিক্খূ ভগৰতো পচ্চস্সোসুং। ভগৰা এতদৰোচ – ১৮৮. ‘‘ইধ, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘সম্মুখা মেতং, আৰুসো, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং, অযং ধম্মো অযং ৰিনযো ইদং সত্থুসাসন’ন্তি। তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ভাসিতং নেৰ অভিনন্দিতব্বং নপ্পটিক্কোসিতব্বং। অনভিনন্দিত্ৰা অপ্পটিক্কোসিত্ৰা তানি পদব্যঞ্জনানি সাধুকং উগ্গহেত্ৰা সুত্তে ওসারেতব্বানি [ওতারেতব্বানি], ৰিনযে সন্দস্সেতব্বানি। তানি চে সুত্তে ওসারিযমানানি [ওতারিযমানানি] ৰিনযে সন্দস্সিযমানানি ন চেৰ সুত্তে ওসরন্তি [ওতরন্তি (সী॰ পী॰ অ॰ নি॰ ৪.১৮০], ন চ ৰিনযে সন্দিস্সন্তি, নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং – ‘অদ্ধা, ইদং ন চেৰ তস্স ভগৰতো ৰচনং; ইমস্স চ ভিক্খুনো দুগ্গহিত’ন্তি। ইতিহেতং, ভিক্খৰে, ছড্ডেয্যাথ। তানি চে সুত্তে ওসারিযমানানি ৰিনযে সন্দস্সিযমানানি সুত্তে চেৰ ওসরন্তি, ৰিনযে চ সন্দিস্সন্তি, নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং – ‘অদ্ধা, ইদং তস্স ভগৰতো ৰচনং; ইমস্স চ ভিক্খুনো সুগ্গহিত’ন্তি। ইদং, ভিক্খৰে, পঠমং মহাপদেসং ধারেয্যাথ। ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘অমুকস্মিং নাম আৰাসে সঙ্ঘো ৰিহরতি সথেরো সপামোক্খো। তস্স মে সঙ্ঘস্স সম্মুখা সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং, অযং ধম্মো অযং ৰিনযো ইদং সত্থুসাসন’ন্তি। তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ভাসিতং নেৰ অভিনন্দিতব্বং নপ্পটিক্কোসিতব্বং। অনভিনন্দিত্ৰা অপ্পটিক্কোসিত্ৰা তানি পদব্যঞ্জনানি সাধুকং উগ্গহেত্ৰা সুত্তে ওসারেতব্বানি, ৰিনযে সন্দস্সেতব্বানি। তানি চে সুত্তে ওসারিযমানানি ৰিনযে সন্দস্সিযমানানি ন চেৰ সুত্তে ওসরন্তি, ন চ ৰিনযে সন্দিস্সন্তি, নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং – ‘অদ্ধা, ইদং ন চেৰ তস্স ভগৰতো ৰচনং; তস্স চ সঙ্ঘস্স দুগ্গহিত’ন্তি। ইতিহেতং, ভিক্খৰে, ছড্ডেয্যাথ। তানি চে সুত্তে ওসারিযমানানি ৰিনযে সন্দস্সিযমানানি সুত্তে চেৰ ওসরন্তি ৰিনযে চ সন্দিস্সন্তি, নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং – ‘অদ্ধা , ইদং তস্স ভগৰতো ৰচনং; তস্স চ সঙ্ঘস্স সুগ্গহিত’ন্তি। ইদং, ভিক্খৰে, দুতিযং মহাপদেসং ধারেয্যাথ। ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘অমুকস্মিং নাম আৰাসে সম্বহুলা থেরা ভিক্খূ ৰিহরন্তি বহুস্সুতা আগতাগমা ধম্মধরা ৰিনযধরা মাতিকাধরা। তেসং মে থেরানং সম্মুখা সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – অযং ধম্মো অযং ৰিনযো ইদং সত্থুসাসন’ন্তি। তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ভাসিতং নেৰ অভিনন্দিতব্বং…পে॰… ন চ ৰিনযে সন্দিস্সন্তি, নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং – ‘অদ্ধা, ইদং ন চেৰ তস্স ভগৰতো ৰচনং; তেসঞ্চ থেরানং দুগ্গহিত’ন্তি। ইতিহেতং, ভিক্খৰে, ছড্ডেয্যাথ। তানি চে সুত্তে ওসারিযমানানি…পে॰… ৰিনযে চ সন্দিস্সন্তি, নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং – ‘অদ্ধা, ইদং তস্স ভগৰতো ৰচনং; তেসঞ্চ থেরানং সুগ্গহিত’ন্তি। ইদং, ভিক্খৰে, ততিযং মহাপদেসং ধারেয্যাথ। ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘অমুকস্মিং নাম আৰাসে একো থেরো ভিক্খু ৰিহরতি বহুস্সুতো আগতাগমো ধম্মধরো ৰিনযধরো মাতিকাধরো। তস্স মে থেরস্স সম্মুখা সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – অযং ধম্মো অযং ৰিনযো ইদং সত্থুসাসন’ন্তি। তস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো ভাসিতং নেৰ অভিনন্দিতব্বং নপ্পটিক্কোসিতব্বং। অনভিনন্দিত্ৰা অপ্পটিক্কোসিত্ৰা তানি পদব্যঞ্জনানি সাধুকং উগ্গহেত্ৰা সুত্তে ওসারিতব্বানি, ৰিনযে সন্দস্সেতব্বানি। তানি চে সুত্তে ওসারিযমানানি ৰিনযে সন্দস্সিযমানানি ন চেৰ সুত্তে ওসরন্তি, ন চ ৰিনযে সন্দিস্সন্তি, নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং – ‘অদ্ধা, ইদং ন চেৰ তস্স ভগৰতো ৰচনং; তস্স চ থেরস্স দুগ্গহিত’ন্তি। ইতিহেতং, ভিক্খৰে, ছড্ডেয্যাথ। তানি চ সুত্তে ওসারিযমানানি ৰিনযে সন্দস্সিযমানানি সুত্তে চেৰ ওসরন্তি, ৰিনযে চ সন্দিস্সন্তি , নিট্ঠমেত্থ গন্তব্বং – ‘অদ্ধা , ইদং তস্স ভগৰতো ৰচনং; তস্স চ থেরস্স সুগ্গহিত’ন্তি। ইদং, ভিক্খৰে, চতুত্থং মহাপদেসং ধারেয্যাথ। ইমে খো, ভিক্খৰে, চত্তারো মহাপদেসে ধারেয্যাথা’’তি। তত্রপি সুদং ভগৰা ভোগনগরে ৰিহরন্তো আনন্দে চেতিযে এতদেৰ বহুলং ভিক্খূনং ধম্মিং কথং করোতি – ‘‘ইতি সীলং, ইতি সমাধি, ইতি পঞ্ঞা। সীলপরিভাৰিতো সমাধি মহপ্ফলো হোতি মহানিসংসো । সমাধিপরিভাৰিতা পঞ্ঞা মহপ্ফলা হোতি মহানিসংসা। পঞ্ঞাপরিভাৰিতং চিত্তং সম্মদেৰ আসৰেহি ৰিমুচ্চতি, সেয্যথিদং – কামাসৰা, ভৰাসৰা, অৰিজ্জাসৰা’’তি। কম্মারপুত্তচুন্দৰত্থু ১৮৯. অথ খো ভগৰা ভোগনগরে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আযামানন্দ, যেন পাৰা তেনুপসঙ্কমিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো ভগৰা মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন পাৰা তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা পাৰাযং ৰিহরতি চুন্দস্স কম্মারপুত্তস্স অম্বৰনে। অস্সোসি খো চুন্দো কম্মারপুত্তো – ‘‘ভগৰা কির পাৰং অনুপ্পত্তো, পাৰাযং ৰিহরতি ময্হং অম্বৰনে’’তি। অথ খো চুন্দো কম্মারপুত্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো চুন্দং কম্মারপুত্তং ভগৰা ধম্মিযা কথায সন্দস্সেসি সমাদপেসি সমুত্তেজেসি সম্পহংসেসি। অথ খো চুন্দো কম্মারপুত্তো ভগৰতা ধম্মিযা কথায সন্দস্সিতো সমাদপিতো সমুত্তেজিতো সম্পহংসিতো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অধিৰাসেতু মে, ভন্তে, ভগৰা স্ৰাতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো চুন্দো কম্মারপুত্তো ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি। অথ খো চুন্দো কম্মারপুত্তো তস্সা রত্তিযা অচ্চযেন সকে নিৰেসনে পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা পহূতঞ্চ সূকরমদ্দৰং ভগৰতো কালং আরোচাপেসি – ‘‘কালো, ভন্তে, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি। অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন যেন চুন্দস্স কম্মারপুত্তস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। নিসজ্জ খো ভগৰা চুন্দং কম্মারপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘যং তে, চুন্দ, সূকরমদ্দৰং পটিযত্তং, তেন মং পরিৰিস। যং পনঞ্ঞং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযত্তং, তেন ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো চুন্দো কম্মারপুত্তো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা যং অহোসি সূকরমদ্দৰং পটিযত্তং, তেন ভগৰন্তং পরিৰিসি। যং পনঞ্ঞং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযত্তং , তেন ভিক্খুসঙ্ঘং পরিৰিসি। অথ খো ভগৰা চুন্দং কম্মারপুত্তং আমন্তেসি – ‘‘যং তে, চুন্দ, সূকরমদ্দৰং অৰসিট্ঠং, তং সোব্ভে নিখণাহি। নাহং তং, চুন্দ, পস্সামি সদেৰকে লোকে সমারকে সব্রহ্মকে সস্সমণব্রাহ্মণিযা পজায সদেৰমনুস্সায, যস্স তং পরিভুত্তং সম্মা পরিণামং গচ্ছেয্য অঞ্ঞত্র তথাগতস্সা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো চুন্দো কম্মারপুত্তো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা যং অহোসি সূকরমদ্দৰং অৰসিট্ঠং, তং সোব্ভে নিখণিত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো চুন্দং কম্মারপুত্তং ভগৰা ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। ১৯০. অথ খো ভগৰতো চুন্দস্স কম্মারপুত্তস্স ভত্তং ভুত্তাৰিস্স খরো আবাধো উপ্পজ্জি, লোহিতপক্খন্দিকা পবাল়্হা ৰেদনা ৰত্তন্তি মারণন্তিকা। তা সুদং ভগৰা সতো সম্পজানো অধিৰাসেসি অৰিহঞ্ঞমানো। অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আযামানন্দ, যেন কুসিনারা তেনুপসঙ্কমিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। চুন্দস্স ভত্তং ভুঞ্জিত্ৰা, কম্মারস্সাতি মে সুতং। আবাধং সম্ফুসী ধীরো, পবাল়্হং মারণন্তিকং॥ ভুত্তস্স চ সূকরমদ্দৰেন, ব্যাধিপ্পবাল়্হো উদপাদি সত্থুনো। ৰিরেচমানো [ৰিরিচ্চমানো (সী॰ স্যা॰ ক॰), ৰিরিঞ্চমানো (?)] ভগৰা অৰোচ, গচ্ছামহং কুসিনারং নগরন্তি॥ পানীযাহরণং ১৯১. অথ খো ভগৰা মগ্গা ওক্কম্ম যেন অঞ্ঞতরং রুক্খমূলং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘ইঙ্ঘ মে ত্ৰং, আনন্দ, চতুগ্গুণং সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞপেহি, কিলন্তোস্মি, আনন্দ, নিসীদিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা চতুগ্গুণং সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞপেসি। নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে আসনে। নিসজ্জ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘ইঙ্ঘ মে ত্ৰং, আনন্দ, পানীযং আহর, পিপাসিতোস্মি, আনন্দ, পিৰিস্সামী’’তি। এৰং ৰুত্তে আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইদানি, ভন্তে, পঞ্চমত্তানি সকটসতানি অতিক্কন্তানি, তং চক্কচ্ছিন্নং উদকং পরিত্তং লুল়িতং আৰিলং সন্দতি। অযং, ভন্তে, ককুধা [ককুথা (সী॰ পী॰)] নদী অৰিদূরে অচ্ছোদকা সাতোদকা সীতোদকা সেতোদকা [সেতকা (সী॰)] সুপ্পতিত্থা রমণীযা। এত্থ ভগৰা পানীযঞ্চ পিৰিস্সতি, গত্তানি চ সীতী [সীতং (সী॰ পী॰ ক॰)]করিস্সতী’’তি। দুতিযম্পি খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘ইঙ্ঘ মে ত্ৰং, আনন্দ, পানীযং আহর, পিপাসিতোস্মি, আনন্দ, পিৰিস্সামী’’তি। দুতিযম্পি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইদানি, ভন্তে, পঞ্চমত্তানি সকটসতানি অতিক্কন্তানি, তং চক্কচ্ছিন্নং উদকং পরিত্তং লুল়িতং আৰিলং সন্দতি। অযং, ভন্তে, ককুধা নদী অৰিদূরে অচ্ছোদকা সাতোদকা সীতোদকা সেতোদকা সুপ্পতিত্থা রমণীযা। এত্থ ভগৰা পানীযঞ্চ পিৰিস্সতি, গত্তানি চ সীতীকরিস্সতী’’তি। ততিযম্পি খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘ইঙ্ঘ মে ত্ৰং, আনন্দ, পানীযং আহর, পিপাসিতোস্মি, আনন্দ, পিৰিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা পত্তং গহেত্ৰা যেন সা নদিকা তেনুপসঙ্কমি। অথ খো সা নদিকা চক্কচ্ছিন্না পরিত্তা লুল়িতা আৰিলা সন্দমানা, আযস্মন্তে আনন্দে উপসঙ্কমন্তে অচ্ছা ৰিপ্পসন্না অনাৰিলা সন্দিত্থ [সন্দতি (স্যা॰)]। অথ খো আযস্মতো আনন্দস্স এতদহোসি – ‘‘অচ্ছরিযং ৰত, ভো, অব্ভুতং ৰত, ভো, তথাগতস্স মহিদ্ধিকতা মহানুভাৰতা। অযঞ্হি সা নদিকা চক্কচ্ছিন্না পরিত্তা লুল়িতা আৰিলা সন্দমানা মযি উপসঙ্কমন্তে অচ্ছা ৰিপ্পসন্না অনাৰিলা সন্দতী’’তি। পত্তেন পানীযং আদায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে, তথাগতস্স মহিদ্ধিকতা মহানুভাৰতা। ইদানি সা ভন্তে নদিকা চক্কচ্ছিন্না পরিত্তা লুল়িতা আৰিলা সন্দমানা মযি উপসঙ্কমন্তে অচ্ছা ৰিপ্পসন্না অনাৰিলা সন্দিত্থ। পিৰতু ভগৰা পানীযং পিৰতু সুগতো পানীয’’ন্তি। অথ খো ভগৰা পানীযং অপাযি। পুক্কুসমল্লপুত্তৰত্থু ১৯২. তেন রোখো পন সমযেন পুক্কুসো মল্লপুত্তো আল়ারস্স কালামস্স সাৰকো কুসিনারায পাৰং অদ্ধানমগ্গপ্পটিপ্পন্নো হোতি। অদ্দসা খো পুক্কুসো মল্লপুত্তো ভগৰন্তং অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসিন্নং। দিস্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো পুক্কুসো মল্লপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে, সন্তেন ৰত, ভন্তে, পব্বজিতা ৰিহারেন ৰিহরন্তি। ভূতপুব্বং, ভন্তে , আল়ারো কালামো অদ্ধানমগ্গপ্পটিপ্পন্নো মগ্গা ওক্কম্ম অৰিদূরে অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে দিৰাৰিহারং নিসীদি। অথ খো, ভন্তে, পঞ্চমত্তানি সকটসতানি আল়ারং কালামং নিস্সায নিস্সায অতিক্কমিংসু। অথ খো, ভন্তে, অঞ্ঞতরো পুরিসো তস্স সকটসত্থস্স [সকটসতস্স (ক॰)] পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো আগচ্ছন্তো যেন আল়ারো কালামো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আল়ারং কালামং এতদৰোচ – ‘অপি, ভন্তে, পঞ্চমত্তানি সকটসতানি অতিক্কন্তানি অদ্দসা’তি? ‘ন খো অহং, আৰুসো, অদ্দস’ন্তি। ‘কিং পন, ভন্তে, সদ্দং অস্সোসী’তি? ‘ন খো অহং, আৰুসো, সদ্দং অস্সোসি’ন্তি। ‘কিং পন, ভন্তে, সুত্তো অহোসী’তি? ‘ন খো অহং, আৰুসো, সুত্তো অহোসি’ন্তি। ‘কিং পন, ভন্তে, সঞ্ঞী অহোসী’তি? ‘এৰমাৰুসো’তি। ‘সো ত্ৰং, ভন্তে, সঞ্ঞী সমানো জাগরো পঞ্চমত্তানি সকটসতানি নিস্সায নিস্সায অতিক্কন্তানি নেৰ অদ্দস, ন পন সদ্দং অস্সোসি; অপিসু [অপি হি (সী॰ স্যা॰ পী॰)] তে, ভন্তে, সঙ্ঘাটি রজেন ওকিণ্ণা’তি? ‘এৰমাৰুসো’তি। অথ খো, ভন্তে, তস্স পুরিসস্স এতদহোসি – ‘অচ্ছরিযং ৰত ভো, অব্ভুতং ৰত ভো, সন্তেন ৰত ভো পব্বজিতা ৰিহারেন ৰিহরন্তি। যত্র হি নাম সঞ্ঞী সমানো জাগরো পঞ্চমত্তানি সকটসতানি নিস্সায নিস্সায অতিক্কন্তানি নেৰ দক্খতি, ন পন সদ্দং সোস্সতী’তি! আল়ারে কালামে উল়ারং পসাদং পৰেদেত্ৰা পক্কামী’’তি। ১৯৩. ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, পুক্কুস, কতমং নু খো দুক্করতরং ৰা দুরভিসম্ভৰতরং ৰা – যো ৰা সঞ্ঞী সমানো জাগরো পঞ্চমত্তানি সকটসতানি নিস্সায নিস্সায অতিক্কন্তানি নেৰ পস্সেয্য, ন পন সদ্দং সুণেয্য; যো ৰা সঞ্ঞী সমানো জাগরো দেৰে ৰস্সন্তে দেৰে গল়গল়াযন্তে ৰিজ্জুল্লতাসু [ৰিজ্জুতাসু (সী॰ স্যা॰ পী॰)] নিচ্ছরন্তীসু অসনিযা ফলন্তিযা নেৰ পস্সেয্য, ন পন সদ্দং সুণেয্যা’’তি? ‘‘কিঞ্হি, ভন্তে, করিস্সন্তি পঞ্চ ৰা সকটসতানি ছ ৰা সকটসতানি সত্ত ৰা সকটসতানি অট্ঠ ৰা সকটসতানি নৰ ৰা সকটসতানি[নৰ ৰা সকটসতানি দস ৰা সকটসতানি (সী॰)], সকটসহস্সং ৰা সকটসতসহস্সং ৰা। অথ খো এতদেৰ দুক্করতরং চেৰ দুরভিসম্ভৰতরঞ্চ যো সঞ্ঞী সমানো জাগরো দেৰে ৰস্সন্তে দেৰে গল়গল়াযন্তে ৰিজ্জুল্লতাসু নিচ্ছরন্তীসু অসনিযা ফলন্তিযা নেৰ পস্সেয্য, ন পন সদ্দং সুণেয্যা’’তি। ‘‘একমিদাহং, পুক্কুস, সমযং আতুমাযং ৰিহরামি ভুসাগারে। তেন খো পন সমযেন দেৰে ৰস্সন্তে দেৰে গল়গল়াযন্তে ৰিজ্জুল্লতাসু নিচ্ছরন্তীসু অসনিযা ফলন্তিযা অৰিদূরে ভুসাগারস্স দ্ৰে কস্সকা ভাতরো হতা চত্তারো চ বলিবদ্দা [বলিবদ্দা (সী॰ পী॰)]। অথ খো, পুক্কুস, আতুমায মহাজনকাযো নিক্খমিত্ৰা যেন তে দ্ৰে কস্সকা ভাতরো হতা চত্তারো চ বলিবদ্দা তেনুপসঙ্কমি। তেন খো পনাহং, পুক্কুস, সমযেন ভুসাগারা নিক্খমিত্ৰা ভুসাগারদ্ৰারে অব্ভোকাসে চঙ্কমামি। অথ খো, পুক্কুস, অঞ্ঞতরো পুরিসো তম্হা মহাজনকাযা যেনাহং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতং খো অহং, পুক্কুস, তং পুরিসং এতদৰোচং – ‘কিং নু খো এসো, আৰুসো, মহাজনকাযো সন্নিপতিতো’তি? ‘ইদানি , ভন্তে, দেৰে ৰস্সন্তে দেৰে গল়গল়াযন্তে ৰিজ্জুল্লতাসু নিচ্ছরন্তীসু অসনিযা ফলন্তিযা দ্ৰে কস্সকা ভাতরো হতা চত্তারো চ বলিবদ্দা। এত্থেসো মহাজনকাযো সন্নিপতিতো। ত্ৰং পন, ভন্তে, ক্ৰ অহোসী’তি? ‘ইধেৰ খো অহং, আৰুসো, অহোসি’ন্তি। ‘কিং পন, ভন্তে, অদ্দসা’তি? ‘ন খো অহং, আৰুসো, অদ্দস’ন্তি। ‘কিং পন, ভন্তে, সদ্দং অস্সোসী’তি? ‘ন খো অহং, আৰুসো, সদ্দং অস্সোসি’ন্তি। ‘কিং পন, ভন্তে, সুত্তো অহোসী’তি? ‘ন খো অহং, আৰুসো, সুত্তো অহোসি’ন্তি। ‘কিং পন, ভন্তে, সঞ্ঞী অহোসী’তি? ‘এৰমাৰুসো’তি। ‘সো ত্ৰং, ভন্তে, সঞ্ঞী সমানো জাগরো দেৰে ৰস্সন্তে দেৰে গল়গল়াযন্তে ৰিজ্জুল্লতাসু নিচ্ছরন্তীসু অসনিযা ফলন্তিযা নেৰ অদ্দস, ন পন সদ্দং অস্সোসী’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি? ‘‘অথ খো, পুক্কুস, পুরিসস্স এতদহোসি – ‘অচ্ছরিযং ৰত ভো, অব্ভুতং ৰত ভো, সন্তেন ৰত ভো পব্বজিতা ৰিহারেন ৰিহরন্তি। যত্র হি নাম সঞ্ঞী সমানো জাগরো দেৰে ৰস্সন্তে দেৰে গল়গল়াযন্তে ৰিজ্জুল্লতাসু নিচ্ছরন্তীসু অসনিযা ফলন্তিযা নেৰ দক্খতি, ন পন সদ্দং সোস্সতী’তি [সুণিস্সতি (স্যা॰)]। মযি উল়ারং পসাদং পৰেদেত্ৰা মং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামী’’তি। এৰং ৰুত্তে পুক্কুসো মল্লপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘এসাহং, ভন্তে, যো মে আল়ারে কালামে পসাদো তং মহাৰাতে ৰা ওফুণামি সীঘসোতায [সিঙ্ঘসোতায (ক॰)] ৰা নদিযা পৰাহেমি। অভিক্কন্তং, ভন্তে, অভিক্কন্তং, ভন্তে! সেয্যথাপি, ভন্তে, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য ‘চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তী’তি; এৰমেৰং ভগৰতা অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো। এসাহং, ভন্তে, ভগৰন্তং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। উপাসকং মং ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গত’’ন্তি। ১৯৪. অথ খো পুক্কুসো মল্লপুত্তো অঞ্ঞতরং পুরিসং আমন্তেসি – ‘‘ইঙ্ঘ মে ত্ৰং, ভণে, সিঙ্গীৰণ্ণং যুগমট্ঠং ধারণীযং আহরা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো সো পুরিসো পুক্কুসস্স মল্লপুত্তস্স পটিস্সুত্ৰা তং সিঙ্গীৰণ্ণং যুগমট্ঠং ধারণীযং আহরি [আহরসি (ক॰)]। অথ খো পুক্কুসো মল্লপুত্তো তং সিঙ্গীৰণ্ণং যুগমট্ঠং ধারণীযং ভগৰতো উপনামেসি – ‘‘ইদং, ভন্তে, সিঙ্গীৰণ্ণং যুগমট্ঠং ধারণীযং, তং মে ভগৰা পটিগ্গণ্হাতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তি। ‘‘তেন হি, পুক্কুস, একেন মং অচ্ছাদেহি, একেন আনন্দ’’ন্তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো পুক্কুসো মল্লপুত্তো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা একেন ভগৰন্তং অচ্ছাদেতি, একেন আযস্মন্তং আনন্দং। অথ খো ভগৰা পুক্কুসং মল্লপুত্তং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেসি সমাদপেসি সমুত্তেজেসি সম্পহংসেসি। অথ খো পুক্কুসো মল্লপুত্তো ভগৰতা ধম্মিযা কথায সন্দস্সিতো সমাদপিতো সমুত্তেজিতো সম্পহংসিতো উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কামি। ১৯৫. অথ খো আযস্মা আনন্দো অচিরপক্কন্তে পুক্কুসে মল্লপুত্তে তং সিঙ্গীৰণ্ণং যুগমট্ঠং ধারণীযং ভগৰতো কাযং উপনামেসি। তং ভগৰতো কাযং উপনামিতং হতচ্চিকং ৰিয[ৰীতচ্চিকংৰিয (সী॰ পী॰)] খাযতি। অথ খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে, যাৰ পরিসুদ্ধো, ভন্তে, তথাগতস্স ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো। ইদং, ভন্তে, সিঙ্গীৰণ্ণং যুগমট্ঠং ধারণীযং ভগৰতো কাযং উপনামিতং হতচ্চিকং ৰিয খাযতী’’তি। ‘‘এৰমেতং, আনন্দ, এৰমেতং, আনন্দ দ্ৰীসু কালেসু অতিৰিয তথাগতস্স কাযো পরিসুদ্ধো হোতি ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো। কতমেসু দ্ৰীসু? যঞ্চ, আনন্দ, রত্তিং তথাগতো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝতি, যঞ্চ রত্তিং অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযতি। ইমেসু খো, আনন্দ, দ্ৰীসু কালেসু অতিৰিয তথাগতস্স কাযো পরিসুদ্ধো হোতি ছৰিৰণ্ণো পরিযোদাতো। ‘‘অজ্জ খো, পনানন্দ, রত্তিযা পচ্ছিমে যামে কুসিনারাযং উপৰত্তনে মল্লানং সালৰনে অন্তরেন [অন্তরে (স্যা॰)] যমকসালানং তথাগতস্স পরিনিব্বানং ভৰিস্সতি [ভৰিস্সতীতি (ক॰)]। আযামানন্দ, যেন ককুধা নদী তেনুপসঙ্কমিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। সিঙ্গীৰণ্ণং যুগমট্ঠং, পুক্কুসো অভিহারযি। তেন অচ্ছাদিতো সত্থা, হেমৰণ্ণো অসোভথাতি॥ ১৯৬. অথ খো ভগৰা মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন ককুধা নদী তেনুপসঙ্কমি ; উপসঙ্কমিত্ৰা ককুধং নদিং অজ্ঝোগাহেত্ৰা ন্হত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চ পচ্চুত্তরিত্ৰা যেন অম্বৰনং তেনুপসঙ্কমি। উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং চুন্দকং আমন্তেসি – ‘‘ইঙ্ঘ মে ত্ৰং, চুন্দক, চতুগ্গুণং সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞপেহি, কিলন্তোস্মি, চুন্দক, নিপজ্জিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা চুন্দকো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা চতুগ্গুণং সঙ্ঘাটিং পঞ্ঞপেসি। অথ খো ভগৰা দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং কপ্পেসি পাদে পাদং অচ্চাধায সতো সম্পজানো উট্ঠানসঞ্ঞং মনসিকরিত্ৰা। আযস্মা পন চুন্দকো তত্থেৰ ভগৰতো পুরতো নিসীদি। গন্ত্ৰান বুদ্ধো নদিকং ককুধং, অচ্ছোদকং সাতুদকং ৰিপ্পসন্নং। ওগাহি সত্থা অকিলন্তরূপো [সুকিলন্তরূপো (সী॰ পী॰)], তথাগতো অপ্পটিমো চ [অপ্পটিমোধ (পী॰)] লোকে॥ ন্হত্ৰা চ পিৰিত্ৰা চুদতারি সত্থা [পিৰিত্ৰা চুন্দকেন, পিৰিত্ৰা চ উত্তরি (ক॰)], পুরক্খতো ভিক্খুগণস্স মজ্ঝে। ৰত্তা [সত্থা (সী॰ স্যা॰ পী॰)] পৰত্তা ভগৰা ইধ ধম্মে, উপাগমি অম্বৰনং মহেসি॥ আমন্তযি চুন্দকং নাম ভিক্খুং, চতুগ্গুণং সন্থর মে নিপজ্জং। সো চোদিতো ভাৰিতত্তেন চুন্দো, চতুগ্গুণং সন্থরি খিপ্পমেৰ॥ নিপজ্জি সত্থা অকিলন্তরূপো, চুন্দোপি তত্থ পমুখে [সমুখে (ক॰)] নিসীদীতি॥ ১৯৭. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘সিযা খো [যো খো (ক॰)], পনানন্দ, চুন্দস্স কম্মারপুত্তস্স কোচি ৰিপ্পটিসারং উপ্পাদেয্য – ‘তস্স তে, আৰুসো চুন্দ, অলাভা তস্স তে দুল্লদ্ধং, যস্স তে তথাগতো পচ্ছিমং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা পরিনিব্বুতো’তি। চুন্দস্স, আনন্দ, কম্মারপুত্তস্স এৰং ৰিপ্পটিসারো পটিৰিনেতব্বো – ‘তস্স তে, আৰুসো চুন্দ, লাভা তস্স তে সুলদ্ধং, যস্স তে তথাগতো পচ্ছিমং পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা পরিনিব্বুতো। সম্মুখা মেতং, আৰুসো চুন্দ, ভগৰতো সুতং সম্মুখা পটিগ্গহিতং – দ্ৰে মে পিণ্ডপাতা সমসমফলা [সমা সমফলা (ক॰)] সমৰিপাকা [সমসমৰিপাকা (সী॰ স্যা॰ পী॰)], অতিৰিয অঞ্ঞেহি পিণ্ডপাতেহি মহপ্ফলতরা চ মহানিসংসতরা চ। কতমে দ্ৰে? যঞ্চ পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা তথাগতো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুজ্ঝতি, যঞ্চ পিণ্ডপাতং পরিভুঞ্জিত্ৰা তথাগতো অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বাযতি। ইমে দ্ৰে পিণ্ডপাতা সমসমফলা সমৰিপাকা , অতিৰিয অঞ্ঞেহি পিণ্ডপাতেহি মহপ্ফলতরা চ মহানিসংসতরা চ। আযুসংৰত্তনিকং আযস্মতা চুন্দেন কম্মারপুত্তেন কম্মং উপচিতং, ৰণ্ণসংৰত্তনিকং আযস্মতা চুন্দেন কম্মারপুত্তেন কম্মং উপচিতং, সুখসংৰত্তনিকং আযস্মতা চুন্দেন কম্মারপুত্তেন কম্মং উপচিতং, যসসংৰত্তনিকং আযস্মতা চুন্দেন কম্মারপুত্তেন কম্মং উপচিতং, সগ্গসংৰত্তনিকং আযস্মতা চুন্দেন কম্মারপুত্তেন কম্মং উপচিতং, আধিপতেয্যসংৰত্তনিকং আযস্মতা চুন্দেন কম্মারপুত্তেন কম্মং উপচিত’ন্তি। চুন্দস্স, আনন্দ, কম্মারপুত্তস্স এৰং ৰিপ্পটিসারো পটিৰিনেতব্বো’’তি। অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি – ‘‘দদতো পুঞ্ঞং পৰড্ঢতি, সংযমতো ৰেরং ন চীযতি। কুসলো চ জহাতি পাপকং, রাগদোসমোহক্খযা সনিব্বুতো’’তি॥ চতুত্থো ভাণৰারো। যমকসালা ১৯৮. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘আযামানন্দ, যেন হিরঞ্ঞৰতিযা নদিযা পারিমং তীরং, যেন কুসিনারা উপৰত্তনং মল্লানং সালৰনং তেনুপসঙ্কমিস্সামা’’তি । ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো ভগৰা মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং যেন হিরঞ্ঞৰতিযা নদিযা পারিমং তীরং, যেন কুসিনারা উপৰত্তনং মল্লানং সালৰনং তেনুপসঙ্কমি। উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘ইঙ্ঘ মে ত্ৰং, আনন্দ, অন্তরেন যমকসালানং উত্তরসীসকং মঞ্চকং পঞ্ঞপেহি, কিলন্তোস্মি, আনন্দ, নিপজ্জিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা অন্তরেন যমকসালানং উত্তরসীসকং মঞ্চকং পঞ্ঞপেসি। অথ খো ভগৰা দক্খিণেন পস্সেন সীহসেয্যং কপ্পেসি পাদে পাদং অচ্চাধায সতো সম্পজানো। তেন খো পন সমযেন যমকসালা সব্বফালিফুল্লা হোন্তি অকালপুপ্ফেহি। তে তথাগতস্স সরীরং ওকিরন্তি অজ্ঝোকিরন্তি অভিপ্পকিরন্তি তথাগতস্স পূজায। দিব্বানিপি মন্দারৰপুপ্ফানি অন্তলিক্খা পপতন্তি, তানি তথাগতস্স সরীরং ওকিরন্তি অজ্ঝোকিরন্তি অভিপ্পকিরন্তি তথাগতস্স পূজায। দিব্বানিপি চন্দনচুণ্ণানি অন্তলিক্খা পপতন্তি, তানি তথাগতস্স সরীরং ওকিরন্তি অজ্ঝোকিরন্তি অভিপ্পকিরন্তি তথাগতস্স পূজায। দিব্বানিপি তূরিযানি অন্তলিক্খে ৰজ্জন্তি তথাগতস্স পূজায। দিব্বানিপি সঙ্গীতানি অন্তলিক্খে ৰত্তন্তি তথাগতস্স পূজায। ১৯৯. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘সব্বফালিফুল্লা খো, আনন্দ, যমকসালা অকালপুপ্ফেহি। তে তথাগতস্স সরীরং ওকিরন্তি অজ্ঝোকিরন্তি অভিপ্পকিরন্তি তথাগতস্স পূজায। দিব্বানিপি মন্দারৰপুপ্ফানি অন্তলিক্খা পপতন্তি, তানি তথাগতস্স সরীরং ওকিরন্তি অজ্ঝোকিরন্তি অভিপ্পকিরন্তি তথাগতস্স পূজায। দিব্বানিপি চন্দনচুণ্ণানি অন্তলিক্খা পপতন্তি, তানি তথাগতস্স সরীরং ওকিরন্তি অজ্ঝোকিরন্তি অভিপ্পকিরন্তি তথাগতস্স পূজায। দিব্বানিপি তূরিযানি অন্তলিক্খে ৰজ্জন্তি তথাগতস্স পূজায। দিব্বানিপি সঙ্গীতানি অন্তলিক্খে ৰত্তন্তি তথাগতস্স পূজায। ন খো, আনন্দ, এত্তাৰতা তথাগতো সক্কতো ৰা হোতি গরুকতো ৰা মানিতো ৰা পূজিতো ৰা অপচিতো ৰা। যো খো, আনন্দ, ভিক্খু ৰা ভিক্খুনী ৰা উপাসকো ৰা উপাসিকা ৰা ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্নো ৰিহরতি সামীচিপ্পটিপন্নো অনুধম্মচারী, সো তথাগতং সক্করোতি গরুং করোতি মানেতি পূজেতি অপচিযতি [ইদং পদং সীস্যাইপোত্থকেসু ন দিস্সতি], পরমায পূজায। তস্মাতিহানন্দ, ধম্মানুধম্মপ্পটিপন্না ৰিহরিস্সাম সামীচিপ্পটিপন্না অনুধম্মচারিনোতি। এৰঞ্হি ৰো, আনন্দ, সিক্খিতব্ব’’ন্তি। উপৰাণত্থেরো ২০০. তেন খো পন সমযেন আযস্মা উপৰাণো ভগৰতো পুরতো ঠিতো হোতি ভগৰন্তং বীজযমানো। অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং উপৰাণং অপসারেসি – ‘‘অপেহি, ভিক্খু, মা মে পুরতো অট্ঠাসী’’তি। অথ খো আযস্মতো আনন্দস্স এতদহোসি – ‘‘অযং খো আযস্মা উপৰাণো দীঘরত্তং ভগৰতো উপট্ঠাকো সন্তিকাৰচরো সমীপচারী। অথ চ পন ভগৰা পচ্ছিমে কালে আযস্মন্তং উপৰাণং অপসারেতি – ‘অপেহি ভিক্খু, মা মে পুরতো অট্ঠাসী’তি। কো নু খো হেতু, কো পচ্চযো, যং ভগৰা আযস্মন্তং উপৰাণং অপসারেতি – ‘অপেহি, ভিক্খু, মা মে পুরতো অট্ঠাসী’তি? অথ খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘অযং, ভন্তে, আযস্মা উপৰাণো দীঘরত্তং ভগৰতো উপট্ঠাকো সন্তিকাৰচরো সমীপচারী। অথ চ পন ভগৰা পচ্ছিমে কালে আযস্মন্তং উপৰাণং অপসারেতি – ‘‘অপেহি, ভিক্খু, মা মে পুরতো অট্ঠাসী’’তি। কো নু খো, ভন্তে, হেতু, কো পচ্চযো, যং ভগৰা আযস্মন্তং উপৰাণং অপসারেতি – ‘‘অপেহি, ভিক্খু, মা মে পুরতো অট্ঠাসী’’তি? ‘‘যেভুয্যেন, আনন্দ, দসসু লোকধাতূসু দেৰতা সন্নিপতিতা তথাগতং দস্সনায। যাৰতা, আনন্দ, কুসিনারা উপৰত্তনং মল্লানং সালৰনং সমন্ততো দ্ৰাদস যোজনানি, নত্থি সো পদেসো ৰালগ্গকোটিনিতুদনমত্তোপি মহেসক্খাহি দেৰতাহি অপ্ফুটো। দেৰতা, আনন্দ, উজ্ঝাযন্তি – ‘দূরা চ ৰতম্হ আগতা তথাগতং দস্সনায। কদাচি করহচি তথাগতা লোকে উপ্পজ্জন্তি অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা। অজ্জেৰ রত্তিযা পচ্ছিমে যামে তথাগতস্স পরিনিব্বানং ভৰিস্সতি। অযঞ্চ মহেসক্খো ভিক্খু ভগৰতো পুরতো ঠিতো ওৰারেন্তো, ন মযং লভাম পচ্ছিমে কালে তথাগতং দস্সনাযা’’’তি। ২০১. ‘‘কথংভূতা পন, ভন্তে, ভগৰা দেৰতা মনসিকরোতী’’তি [মনসি করোন্তীতি (স্যা॰ ক॰)]? ‘‘সন্তানন্দ, দেৰতা আকাসে পথৰীসঞ্ঞিনিযো কেসে পকিরিয কন্দন্তি, বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তি, ছিন্নপাতং পপতন্তি [ছিন্নংপাদংৰিয পপতন্তি (স্যা॰)], আৰট্টন্তি, ৰিৰট্টন্তি – ‘অতিখিপ্পং ভগৰা পরিনিব্বাযিস্সতি, অতিখিপ্পং সুগতো পরিনিব্বাযিস্সতি, অতিখিপ্পং চক্খুং [চক্খুমা (স্যা॰ ক॰)] লোকে অন্তরধংআযিস্সতী’তি। ‘‘সন্তানন্দ, দেৰতা পথৰিযং পথৰীসঞ্ঞিনিযো কেসে পকিরিয কন্দন্তি, বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তি, ছিন্নপাতং পপতন্তি, আৰট্টন্তি, ৰিৰট্টন্তি – ‘অতিখিপ্পং ভগৰা পরিনিব্বাযিস্সতি, অতিখিপ্পং সুগতো পরিনিব্বাযিস্সতি, অতিখিপ্পং চক্খুং লোকে অন্তরধাযিস্সতী’’’তি। ‘‘যা পন তা দেৰতা ৰীতরাগা, তা সতা সম্পজানা অধিৰাসেন্তি – ‘অনিচ্চা সঙ্খারা, তং কুতেত্থ লব্ভা’তি। চতুসংৰেজনীযট্ঠানানি ২০২. ‘‘পুব্বে , ভন্তে, দিসাসু ৰস্সং ৰুট্ঠা [ৰস্সংৰুত্থা (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰)] ভিক্খূ আগচ্ছন্তি তথাগতং দস্সনায। তে মযং লভাম মনোভাৰনীযে ভিক্খূ দস্সনায, লভাম পযিরুপাসনায। ভগৰতো পন মযং, ভন্তে, অচ্চযেন ন লভিস্সাম মনোভাৰনীযে ভিক্খূ দস্সনায, ন লভিস্সাম পযিরুপাসনাযা’’তি। ‘‘চত্তারিমানি, আনন্দ, সদ্ধস্স কুলপুত্তস্স দস্সনীযানি সংৰেজনীযানি ঠানানি। কতমানি চত্তারি? ‘ইধ তথাগতো জাতো’তি, আনন্দ, সদ্ধস্স কুলপুত্তস্স দস্সনীযং সংৰেজনীযং ঠানং। ‘ইধ তথাগতো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’তি, আনন্দ, সদ্ধস্স কুলপুত্তস্স দস্সনীযং সংৰেজনীযং ঠানং। ‘ইধ তথাগতেন অনুত্তরং ধম্মচক্কং পৰত্তিত’ন্তি, আনন্দ, সদ্ধস্স কুলপুত্তস্স দস্সনীযং সংৰেজনীযং ঠানং। ‘ইধ তথাগতো অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বুতো’তি, আনন্দ, সদ্ধস্স কুলপুত্তস্স দস্সনীযং সংৰেজনীযং ঠানং। ইমানি খো , আনন্দ, চত্তারি সদ্ধস্স কুলপুত্তস্স দস্সনীযানি সংৰেজনীযানি ঠানানি। ‘‘আগমিস্সন্তি খো, আনন্দ, সদ্ধা ভিক্খূ ভিক্খুনিযো উপাসকা উপাসিকাযো – ‘ইধ তথাগতো জাতো’তিপি, ‘ইধ তথাগতো অনুত্তরং সম্মাসম্বোধিং অভিসম্বুদ্ধো’তিপি, ‘ইধ তথাগতেন অনুত্তরং ধম্মচক্কং পৰত্তিত’ন্তিপি, ‘ইধ তথাগতো অনুপাদিসেসায নিব্বানধাতুযা পরিনিব্বুতো’তিপি। যে হি কেচি, আনন্দ, চেতিযচারিকং আহিণ্ডন্তা পসন্নচিত্তা কালঙ্করিস্সন্তি, সব্বে তে কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জিস্সন্তী’’তি। আনন্দপুচ্ছাকথা ২০৩. ‘‘কথং মযং, ভন্তে, মাতুগামে পটিপজ্জামা’’তি? ‘‘অদস্সনং, আনন্দা’’তি। ‘‘দস্সনে, ভগৰা, সতি কথং পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি? ‘‘অনালাপো, আনন্দা’’তি । ‘‘আলপন্তেন পন, ভন্তে, কথং পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি? ‘‘সতি, আনন্দ, উপট্ঠাপেতব্বা’’তি। ২০৪. ‘‘কথং মযং, ভন্তে, তথাগতস্স সরীরে পটিপজ্জামা’’তি? ‘‘অব্যাৰটা তুম্হে, আনন্দ, হোথ তথাগতস্স সরীরপূজায। ইঙ্ঘ তুম্হে, আনন্দ, সারত্থে ঘটথ অনুযুঞ্জথ[সদত্থে অনুযুঞ্জথ (সী॰ স্যা॰), সদত্থং অনুযুঞ্জথ (পী॰), সারত্থে অনুযুঞ্জথ (ক॰)], সারত্থে অপ্পমত্তা আতাপিনো পহিতত্তা ৰিহরথ। সন্তানন্দ, খত্তিযপণ্ডিতাপি ব্রাহ্মণপণ্ডিতাপি গহপতিপণ্ডিতাপি তথাগতে অভিপ্পসন্না, তে তথাগতস্স সরীরপূজং করিস্সন্তী’’তি। ২০৫. ‘‘কথং পন, ভন্তে, তথাগতস্স সরীরে পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি? ‘‘যথা খো, আনন্দ, রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স সরীরে পটিপজ্জন্তি, এৰং তথাগতস্স সরীরে পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি। ‘‘কথং পন, ভন্তে, রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স সরীরে পটিপজ্জন্তী’’তি? ‘‘রঞ্ঞো, আনন্দ, চক্কৰত্তিস্স সরীরং অহতেন ৰত্থেন ৰেঠেন্তি, অহতেন ৰত্থেন ৰেঠেত্ৰা ৰিহতেন কপ্পাসেন ৰেঠেন্তি, ৰিহতেন কপ্পাসেন ৰেঠেত্ৰা অহতেন ৰত্থেন ৰেঠেন্তি। এতেনুপাযেন পঞ্চহি যুগসতেহি রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স সরীরং [সরীরে (স্যা॰ ক॰)] ৰেঠেত্ৰা আযসায তেলদোণিযা পক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞিস্সা আযসায দোণিযা পটিকুজ্জিত্ৰা সব্বগন্ধানং চিতকং করিত্ৰা রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স সরীরং ঝাপেন্তি। চাতুমহাপথে [চাতুম্মহাপথে (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰)]রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স থূপং করোন্তি । এৰং খো, আনন্দ, রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স সরীরে পটিপজ্জন্তি। যথা খো, আনন্দ, রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স সরীরে পটিপজ্জন্তি, এৰং তথাগতস্স সরীরে পটিপজ্জিতব্বং। চাতুমহাপথে তথাগতস্স থূপো কাতব্বো। তত্থ যে মালং ৰা গন্ধং ৰা চুণ্ণকং [ৰণ্ণকং (সী॰ পী॰)] ৰা আরোপেস্সন্তি ৰা অভিৰাদেস্সন্তি ৰা চিত্তং ৰা পসাদেস্সন্তি তেসং তং ভৰিস্সতি দীঘরত্তং হিতায সুখায। থূপারহপুগ্গলো ২০৬. ‘‘চত্তারোমে, আনন্দ, থূপারহা। কতমে চত্তারো? তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো থূপারহো, পচ্চেকসম্বুদ্ধো থূপারহো, তথাগতস্স সাৰকো থূপারহো, রাজা চক্কৰত্তী[চক্কৰত্তি (স্যা॰ ক॰)] থূপারহোতি। ‘‘কিঞ্চানন্দ , অত্থৰসং পটিচ্চ তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো থূপারহো? ‘অযং তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স থূপো’তি, আনন্দ, বহুজনা চিত্তং পসাদেন্তি। তে তত্থ চিত্তং পসাদেত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি। ইদং খো, আনন্দ, অত্থৰসং পটিচ্চ তথাগতো অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো থূপারহো। ‘‘কিঞ্চানন্দ, অত্থৰসং পটিচ্চ পচ্চেকসম্বুদ্ধো থূপারহো? ‘অযং তস্স ভগৰতো পচ্চেকসম্বুদ্ধস্স থূপো’তি, আনন্দ, বহুজনা চিত্তং পসাদেন্তি। তে তত্থ চিত্তং পসাদেত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি। ইদং খো, আনন্দ, অত্থৰসং পটিচ্চ পচ্চেকসম্বুদ্ধো থূপারহো। ‘‘কিঞ্চানন্দ, অত্থৰসং পটিচ্চ তথাগতস্স সাৰকো থূপারহো? ‘অযং তস্স ভগৰতো অরহতো সম্মাসম্বুদ্ধস্স সাৰকস্স থূপো’তি আনন্দ, বহুজনা চিত্তং পসাদেন্তি। তে তত্থ চিত্তং পসাদেত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি। ইদং খো, আনন্দ, অত্থৰসং পটিচ্চ তথাগতস্স সাৰকো থূপারহো। ‘‘কিঞ্চানন্দ, অত্থৰসং পটিচ্চ রাজা চক্কৰত্তী থূপারহো? ‘অযং তস্স ধম্মিকস্স ধম্মরঞ্ঞো থূপো’তি, আনন্দ, বহুজনা চিত্তং পসাদেন্তি। তে তত্থ চিত্তং পসাদেত্ৰা কাযস্স ভেদা পরং মরণা সুগতিং সগ্গং লোকং উপপজ্জন্তি। ইদং খো, আনন্দ, অত্থৰসং পটিচ্চ রাজা চক্কৰত্তী থূপারহো। ইমে খো, আনন্দ চত্তারো থূপারহা’’তি। আনন্দঅচ্ছরিযধম্মো ২০৭. অথ খো আযস্মা আনন্দো ৰিহারং পৰিসিত্ৰা কপিসীসং আলম্বিত্ৰা রোদমানো অট্ঠাসি – ‘‘অহঞ্চ ৰতম্হি সেখো সকরণীযো, সত্থু চ মে পরিনিব্বানং ভৰিস্সতি, যো মম অনুকম্পকো’’তি। অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘কহং নু খো, ভিক্খৰে, আনন্দো’’তি? ‘‘এসো, ভন্তে, আযস্মা আনন্দো ৰিহারং পৰিসিত্ৰা কপিসীসং আলম্বিত্ৰা রোদমানো ঠিতো – ‘অহঞ্চ ৰতম্হি সেখো সকরণীযো, সত্থু চ মে পরিনিব্বানং ভৰিস্সতি, যো মম অনুকম্পকো’’’তি। অথ খো ভগৰা অঞ্ঞতরং ভিক্খুং আমন্তেসি – ‘‘এহি ত্ৰং, ভিক্খু, মম ৰচনেন আনন্দং আমন্তেহি – ‘সত্থা তং, আৰুসো আনন্দ, আমন্তেতী’’’তি। ‘‘এৰং , ভন্তে’’তি খো সো ভিক্খু ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘সত্থা তং, আৰুসো আনন্দ, আমন্তেতী’’তি। ‘‘এৰমাৰুসো’’তি খো আযস্মা আনন্দো তস্স ভিক্খুনো পটিস্সুত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং আনন্দং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘অলং, আনন্দ, মা সোচি মা পরিদেৰি, ননু এতং, আনন্দ, মযা পটিকচ্চেৰ অক্খাতং – ‘সব্বেহেৰ পিযেহি মনাপেহি নানাভাৰো ৰিনাভাৰো অঞ্ঞথাভাৰো’; তং কুতেত্থ, আনন্দ, লব্ভা। যং তং জাতং ভূতং সঙ্খতং পলোকধম্মং, তং ৰত তথাগতস্সাপি সরীরং মা পলুজ্জী’তি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। দীঘরত্তং খো তে, আনন্দ, তথাগতো পচ্চুপট্ঠিতো মেত্তেন কাযকম্মেন হিতেন সুখেন অদ্ৰযেন অপ্পমাণেন, মেত্তেন ৰচীকম্মেন হিতেন সুখেন অদ্ৰযেন অপ্পমাণেন, মেত্তেন মনোকম্মেন হিতেন সুখেন অদ্ৰযেন অপ্পমাণেন। কতপুঞ্ঞোসি ত্ৰং, আনন্দ, পধানমনুযুঞ্জ, খিপ্পং হোহিসি অনাসৰো’’তি। ২০৮. অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘যেপি তে, ভিক্খৰে, অহেসুং অতীতমদ্ধানং অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা, তেসম্পি ভগৰন্তানং এতপ্পরমাযেৰ উপট্ঠাকা অহেসুং, সেয্যথাপি ময্হং আনন্দো। যেপি তে, ভিক্খৰে, ভৰিস্সন্তি অনাগতমদ্ধানং অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা, তেসম্পি ভগৰন্তানং এতপ্পরমাযেৰ উপট্ঠাকা ভৰিস্সন্তি, সেয্যথাপি ময্হং আনন্দো। পণ্ডিতো, ভিক্খৰে, আনন্দো; মেধাৰী, ভিক্খৰে, আনন্দো। জানাতি ‘অযং কালো তথাগতং দস্সনায উপসঙ্কমিতুং ভিক্খূনং, অযং কালো ভিক্খুনীনং, অযং কালো উপাসকানং , অযং কালো উপাসিকানং, অযং কালো রঞ্ঞো রাজমহামত্তানং তিত্থিযানং তিত্থিযসাৰকান’ন্তি। ২০৯. ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, অচ্ছরিযা অব্ভুতা ধম্মা [অব্ভুতধম্মা (স্যা॰ ক॰)] আনন্দে। কতমে চত্তারো? সচে, ভিক্খৰে, ভিক্খুপরিসা আনন্দং দস্সনায উপসঙ্কমতি, দস্সনেন সা অত্তমনা হোতি। তত্র চে আনন্দো ধম্মং ভাসতি, ভাসিতেনপি সা অত্তমনা হোতি। অতিত্তাৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খুপরিসা হোতি, অথ খো আনন্দো তুণ্হী হোতি। সচে, ভিক্খৰে, ভিক্খুনীপরিসা আনন্দং দস্সনায উপসঙ্কমতি, দস্সনেন সা অত্তমনা হোতি। তত্র চে আনন্দো ধম্মং ভাসতি, ভাসিতেনপি সা অত্তমনা হোতি। অতিত্তাৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খুনীপরিসা হোতি, অথ খো আনন্দো তুণ্হী হোতি। সচে, ভিক্খৰে, উপাসকপরিসা আনন্দং দস্সনায উপসঙ্কমতি, দস্সনেন সা অত্তমনা হোতি। তত্র চে আনন্দো ধম্মং ভাসতি, ভাসিতেনপি সা অত্তমনা হোতি। অতিত্তাৰ, ভিক্খৰে, উপাসকপরিসা হোতি, অথ খো আনন্দো তুণ্হী হোতি। সচে, ভিক্খৰে, উপাসিকাপরিসা আনন্দং দস্সনায উপসঙ্কমতি, দস্সনেন সা অত্তমনা হোতি। তত্র চে, আনন্দো, ধম্মং ভাসতি, ভাসিতেনপি সা অত্তমনা হোতি। অতিত্তাৰ, ভিক্খৰে, উপাসিকাপরিসা হোতি, অথ খো আনন্দো তুণ্হী হোতি। ইমে খো, ভিক্খৰে, চত্তারো অচ্ছরিযা অব্ভুতা ধম্মা আনন্দে। ‘‘চত্তারোমে, ভিক্খৰে, অচ্ছরিযা অব্ভুতা ধম্মা রঞ্ঞে চক্কৰত্তিম্হি। কতমে চত্তারো ? সচে, ভিক্খৰে, খত্তিযপরিসা রাজানং চক্কৰত্তিং দস্সনায উপসঙ্কমতি, দস্সনেন সা অত্তমনা হোতি। তত্র চে রাজা চক্কৰত্তী ভাসতি, ভাসিতেনপি সা অত্তমনা হোতি। অতিত্তাৰ, ভিক্খৰে, খত্তিযপরিসা হোতি। অথ খো রাজা চক্কৰত্তী তুণ্হী হোতি। সচে ভিক্খৰে, ব্রাহ্মণপরিসা…পে॰… গহপতিপরিসা…পে॰… সমণপরিসা রাজানং চক্কৰত্তিং দস্সনায উপসঙ্কমতি, দস্সনেন সা অত্তমনা হোতি। তত্র চে রাজা চক্কৰত্তী ভাসতি, ভাসিতেনপি সা অত্তমনা হোতি। অতিত্তাৰ, ভিক্খৰে, সমণপরিসা হোতি, অথ খো রাজা চক্কৰত্তী তুণ্হী হোতি। এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, চত্তারোমে অচ্ছরিযা অব্ভুতা ধম্মা আনন্দে। সচে, ভিক্খৰে, ভিক্খুপরিসা আনন্দং দস্সনায উপসঙ্কমতি, দস্সনেন সা অত্তমনা হোতি। তত্র চে আনন্দো ধম্মং ভাসতি, ভাসিতেনপি সা অত্তমনা হোতি। অতিত্তাৰ, ভিক্খৰে, ভিক্খুপরিসা হোতি। অথ খো আনন্দো তুণ্হী হোতি। সচে, ভিক্খৰে ভিক্খুনীপরিসা…পে॰… উপাসকপরিসা…পে॰… উপাসিকাপরিসা আনন্দং দস্সনায উপসঙ্কমতি, দস্সনেন সা অত্তমনা হোতি। তত্র চে আনন্দো ধম্মং ভাসতি, ভাসিতেনপি সা অত্তমনা হোতি। অতিত্তাৰ, ভিক্খৰে, উপাসিকাপরিসা হোতি। অথ খো আনন্দো তুণ্হী হোতি। ইমে খো, ভিক্খৰে, চত্তারো অচ্ছরিযা অব্ভুতা ধম্মা আনন্দে’’তি। মহাসুদস্সনসুত্তদেসনা ২১০. এৰং ৰুত্তে আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘মা, ভন্তে, ভগৰা ইমস্মিং খুদ্দকনগরকে উজ্জঙ্গলনগরকে সাখানগরকে পরিনিব্বাযি। সন্তি, ভন্তে, অঞ্ঞানি মহানগরানি, সেয্যথিদং – চম্পা রাজগহং সাৰত্থী সাকেতং কোসম্বী বারাণসী; এত্থ ভগৰা পরিনিব্বাযতু। এত্থ বহূ খত্তিযমহাসালা, ব্রাহ্মণমহাসালা গহপতিমহাসালা তথাগতে অভিপ্পসন্না। তে তথাগতস্স সরীরপূজং করিস্সন্তী’’তি ‘‘মাহেৰং, আনন্দ, অৰচ; মাহেৰং, আনন্দ, অৰচ – ‘খুদ্দকনগরকং উজ্জঙ্গলনগরকং সাখানগরক’ন্তি। ‘‘ভূতপুব্বং, আনন্দ, রাজা মহাসুদস্সনো নাম অহোসি চক্কৰত্তী ধম্মিকো ধম্মরাজা চাতুরন্তো ৰিজিতাৰী জনপ্পদত্থাৰরিযপ্পত্তো সত্তরতনসমন্নাগতো। রঞ্ঞো, আনন্দ, মহাসুদস্সনস্স অযং কুসিনারা কুসাৰতী নাম রাজধানী অহোসি, পুরত্থিমেন চ পচ্ছিমেন চ দ্ৰাদসযোজনানি আযামেন; উত্তরেন চ দক্খিণেন চ সত্তযোজনানি ৰিত্থারেন। কুসাৰতী, আনন্দ, রাজধানী ইদ্ধা চেৰ অহোসি ফীতা চ বহুজনা চ আকিণ্ণমনুস্সা চ সুভিক্খা চ। সেয্যথাপি, আনন্দ, দেৰানং আল়কমন্দা নাম রাজধানী ইদ্ধা চেৰ হোতি ফীতা চ বহুজনা চ আকিণ্ণযক্খা চ সুভিক্খা চ; এৰমেৰ খো, আনন্দ, কুসাৰতী রাজধানী ইদ্ধা চেৰ অহোসি ফীতা চ বহুজনা চ আকিণ্ণমনুস্সা চ সুভিক্খা চ। কুসাৰতী, আনন্দ, রাজধানী দসহি সদ্দেহি অৰিৰিত্তা অহোসি দিৰা চেৰ রত্তিঞ্চ, সেয্যথিদং – হত্থিসদ্দেন অস্সসদ্দেন রথসদ্দেন ভেরিসদ্দেন মুদিঙ্গসদ্দেন ৰীণাসদ্দেন গীতসদ্দেন সঙ্খসদ্দেন সম্মসদ্দেন পাণিতাল়সদ্দেন ‘অস্নাথ পিৰথ খাদথা’তি দসমেন সদ্দেন। ‘‘গচ্ছ ত্ৰং, আনন্দ, কুসিনারং পৰিসিত্ৰা কোসিনারকানং মল্লানং আরোচেহি – ‘অজ্জ খো, ৰাসেট্ঠা, রত্তিযা পচ্ছিমে যামে তথাগতস্স পরিনিব্বানং ভৰিস্সতি। অভিক্কমথ ৰাসেট্ঠা, অভিক্কমথ ৰাসেট্ঠা। মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনো অহুৰত্থ – অম্হাকঞ্চ নো গামক্খেত্তে তথাগতস্স পরিনিব্বানং অহোসি, ন মযং লভিম্হা পচ্ছিমে কালে তথাগতং দস্সনাযা’’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পটিস্সুত্ৰা নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায অত্তদুতিযো কুসিনারং পাৰিসি। মল্লানং ৰন্দনা ২১১. তেন খো পন সমযেন কোসিনারকা মল্লা সন্ধাগারে [সন্থাগারে (সী॰ স্যা॰ পী॰)] সন্নিপতিতা হোন্তি কেনচিদেৰ করণীযেন। অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন কোসিনারকানং মল্লানং সন্ধাগারং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা কোসিনারকানং মল্লানং আরোচেসি – ‘‘অজ্জ খো, ৰাসেট্ঠা, রত্তিযা পচ্ছিমে যামে তথাগতস্স পরিনিব্বানং ভৰিস্সতি। অভিক্কমথ ৰাসেট্ঠা অভিক্কমথ ৰাসেট্ঠা। মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনো অহুৰত্থ – ‘অম্হাকঞ্চ নো গামক্খেত্তে তথাগতস্স পরিনিব্বানং অহোসি, ন মযং লভিম্হা পচ্ছিমে কালে তথাগতং দস্সনাযা’’’তি। ইদমাযস্মতো আনন্দস্স ৰচনং সুত্ৰা মল্লা চ মল্লপুত্তা চ মল্লসুণিসা চ মল্লপজাপতিযো চ অঘাৰিনো দুম্মনা চেতোদুক্খসমপ্পিতা অপ্পেকচ্চে কেসে পকিরিয কন্দন্তি, বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তি, ছিন্নপাতং পপতন্তি, আৰট্টন্তি ৰিৰট্টন্তি – ‘অতিখিপ্পং ভগৰা পরিনিব্বাযিস্সতি, অতিখিপ্পং সুগতো পরিনিব্বাযিস্সতি, অতিখিপ্পং চক্খুং লোকে অন্তরধাযিস্সতী’তি। অথ খো মল্লা চ মল্লপুত্তা চ মল্লসুণিসা চ মল্লপজাপতিযো চ অঘাৰিনো দুম্মনা চেতোদুক্খসমপ্পিতা যেন উপৰত্তনং মল্লানং সালৰনং যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমিংসু। অথ খো আযস্মতো আনন্দস্স এতদহোসি – ‘‘সচে খো অহং কোসিনারকে মল্লে একমেকং ভগৰন্তং ৰন্দাপেস্সামি, অৰন্দিতো ভগৰা কোসিনারকেহি মল্লেহি ভৰিস্সতি, অথাযং রত্তি ৰিভাযিস্সতি। যংনূনাহং কোসিনারকে মল্লে কুলপরিৰত্তসো কুলপরিৰত্তসো ঠপেত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দাপেয্যং – ‘ইত্থন্নামো, ভন্তে, মল্লো সপুত্তো সভরিযো সপরিসো সামচ্চো ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দতী’তি। অথ খো আযস্মা আনন্দো কোসিনারকে মল্লে কুলপরিৰত্তসো কুলপরিৰত্তসো ঠপেত্ৰা ভগৰন্তং ৰন্দাপেসি – ‘ইত্থন্নামো, ভন্তে, মল্লো সপুত্তো সভরিযো সপরিসো সামচ্চো ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দতী’’’তি। অথ খো আযস্মা আনন্দো এতেন উপাযেন পঠমেনেৰ যামেন কোসিনারকে মল্লে ভগৰন্তং ৰন্দাপেসি। সুভদ্দপরিব্বাজকৰত্থু ২১২. তেন খো পন সমযেন সুভদ্দো নাম পরিব্বাজকো কুসিনারাযং পটিৰসতি। অস্সোসি খো সুভদ্দো পরিব্বাজকো – ‘‘অজ্জ কির রত্তিযা পচ্ছিমে যামে সমণস্স গোতমস্স পরিনিব্বানং ভৰিস্সতী’’তি। অথ খো সুভদ্দস্স পরিব্বাজকস্স এতদহোসি – ‘‘সুতং খো পন মেতং পরিব্বাজকানং ৰুড্ঢানং মহল্লকানং আচরিযপাচরিযানং ভাসমানানং – ‘কদাচি করহচি তথাগতা লোকে উপ্পজ্জন্তি অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা’তি। অজ্জেৰ রত্তিযা পচ্ছিমে যামে সমণস্স গোতমস্স পরিনিব্বানং ভৰিস্সতি। অত্থি চ মে অযং কঙ্খাধম্মো উপ্পন্নো, এৰং পসন্নো অহং সমণে গোতমে, ‘পহোতি মে সমণো গোতমো তথা ধম্মং দেসেতুং, যথাহং ইমং কঙ্খাধম্মং পজহেয্য’’’ন্তি। অথ খো সুভদ্দো পরিব্বাজকো যেন উপৰত্তনং মল্লানং সালৰনং, যেনাযস্মা আনন্দো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভো আনন্দ, পরিব্বাজকানং ৰুড্ঢানং মহল্লকানং আচরিযপাচরিযানং ভাসমানানং – ‘কদাচি করহচি তথাগতা লোকে উপ্পজ্জন্তি অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা’তি। অজ্জেৰ রত্তিযা পচ্ছিমে যামে সমণস্স গোতমস্স পরিনিব্বানং ভৰিস্সতি। অত্থি চ মে অযং কঙ্খাধম্মো উপ্পন্নো – এৰং পসন্নো অহং সমণে গোতমে ‘পহোতি মে সমণো গোতমো তথা ধম্মং দেসেতুং, যথাহং ইমং কঙ্খাধম্মং পজহেয্য’ন্তি। সাধাহং, ভো আনন্দ, লভেয্যং সমণং গোতমং দস্সনাযা’’তি। এৰং ৰুত্তে আযস্মা আনন্দো সুভদ্দং পরিব্বাজকং এতদৰোচ – ‘‘অলং, আৰুসো সুভদ্দ, মা তথাগতং ৰিহেঠেসি, কিলন্তো ভগৰা’’তি। দুতিযম্পি খো সুভদ্দো পরিব্বাজকো…পে॰… ততিযম্পি খো সুভদ্দো পরিব্বাজকো আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘সুতং মেতং, ভো আনন্দ, পরিব্বাজকানং ৰুড্ঢানং মহল্লকানং আচরিযপাচরিযানং ভাসমানানং – ‘কদাচি করহচি তথাগতা লোকে উপ্পজ্জন্তি অরহন্তো সম্মাসম্বুদ্ধা’তি। অজ্জেৰ রত্তিযা পচ্ছিমে যামে সমণস্স গোতমস্স পরিনিব্বানং ভৰিস্সতি। অত্থি চ মে অযং কঙ্খাধম্মো উপ্পন্নো – এৰং পসন্নো অহং সমণে গোতমে, ‘পহোতি মে সমণো গোতমো তথা ধম্মং দেসেতুং, যথাহং ইমং কঙ্খাধম্মং পজহেয্য’ন্তি। সাধাহং, ভো আনন্দ, লভেয্যং সমণং গোতমং দস্সনাযা’’তি। ততিযম্পি খো আযস্মা আনন্দো সুভদ্দং পরিব্বাজকং এতদৰোচ – ‘‘অলং, আৰুসো সুভদ্দ, মা তথাগতং ৰিহেঠেসি, কিলন্তো ভগৰা’’তি। ২১৩. অস্সোসি খো ভগৰা আযস্মতো আনন্দস্স সুভদ্দেন পরিব্বাজকেন সদ্ধিং ইমং কথাসল্লাপং। অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘অলং, আনন্দ, মা সুভদ্দং ৰারেসি, লভতং, আনন্দ, সুভদ্দো তথাগতং দস্সনায। যং কিঞ্চি মং সুভদ্দো পুচ্ছিস্সতি, সব্বং তং অঞ্ঞাপেক্খোৰ পুচ্ছিস্সতি, নো ৰিহেসাপেক্খো। যং চস্সাহং পুট্ঠো ব্যাকরিস্সামি, তং খিপ্পমেৰ আজানিস্সতী’’তি। অথ খো আযস্মা আনন্দো সুভদ্দং পরিব্বাজকং এতদৰোচ – ‘‘গচ্ছাৰুসো সুভদ্দ, করোতি তে ভগৰা ওকাস’’ন্তি। অথ খো সুভদ্দো পরিব্বাজকো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি, সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো সুভদ্দো পরিব্বাজকো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যেমে, ভো গোতম, সমণব্রাহ্মণা সঙ্ঘিনো গণিনো গণাচরিযা ঞাতা যসস্সিনো তিত্থকরা সাধুসম্মতা বহুজনস্স, সেয্যথিদং– পূরণো কস্সপো, মক্খলি গোসালো, অজিতো কেসকম্বলো, পকুধো কচ্চাযনো, সঞ্চযো বেলট্ঠপুত্তো, নিগণ্ঠো নাটপুত্তো, সব্বেতে সকায পটিঞ্ঞায অব্ভঞ্ঞিংসু, সব্বেৰ ন অব্ভঞ্ঞিংসু , উদাহু একচ্চে অব্ভঞ্ঞিংসু, একচ্চে ন অব্ভঞ্ঞিংসূ’’তি? ‘‘অলং, সুভদ্দ, তিট্ঠতেতং – ‘সব্বেতে সকায পটিঞ্ঞায অব্ভঞ্ঞিংসু, সব্বেৰ ন অব্ভঞ্ঞিংসু, উদাহু একচ্চে অব্ভঞ্ঞিংসু, একচ্চে ন অব্ভঞ্ঞিংসূ’তি। ধম্মং তে, সুভদ্দ, দেসেস্সামি; তং সুণাহি সাধুকং মনসিকরোহি, ভাসিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো সুভদ্দো পরিব্বাজকো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। ভগৰা এতদৰোচ – ২১৪. ‘‘যস্মিং খো, সুভদ্দ, ধম্মৰিনযে অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ন উপলব্ভতি, সমণোপি তত্থ ন উপলব্ভতি। দুতিযোপি তত্থ সমণো ন উপলব্ভতি। ততিযোপি তত্থ সমণো ন উপলব্ভতি। চতুত্থোপি তত্থ সমণো ন উপলব্ভতি। যস্মিঞ্চ খো, সুভদ্দ, ধম্মৰিনযে অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো উপলব্ভতি, সমণোপি তত্থ উপলব্ভতি, দুতিযোপি তত্থ সমণো উপলব্ভতি, ততিযোপি তত্থ সমণো উপলব্ভতি, চতুত্থোপি তত্থ সমণো উপলব্ভতি। ইমস্মিং খো, সুভদ্দ, ধম্মৰিনযে অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো উপলব্ভতি, ইধেৰ, সুভদ্দ, সমণো, ইধ দুতিযো সমণো, ইধ ততিযো সমণো, ইধ চতুত্থো সমণো, সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেভি অঞ্ঞেহি [অঞ্ঞে (পী॰)]। ইমে চ [ইধেৰ (ক॰)], সুভদ্দ, ভিক্খূ সম্মা ৰিহরেয্যুং, অসুঞ্ঞো লোকো অরহন্তেহি অস্সাতি। ‘‘একূনতিংসো ৰযসা সুভদ্দ, যং পব্বজিং কিংকুসলানুএসী। ৰস্সানি পঞ্ঞাস সমাধিকানি, যতো অহং পব্বজিতো সুভদ্দ॥ ঞাযস্স ধম্মস্স পদেসৰত্তী, ইতো বহিদ্ধা সমণোপি নত্থি॥ ‘‘দুতিযোপি সমণো নত্থি। ততিযোপি সমণো নত্থি। চতুত্থোপি সমণো নত্থি। সুঞ্ঞা পরপ্পৰাদা সমণেভি অঞ্ঞেহি। ইমে চ, সুভদ্দ, ভিক্খূ সম্মা ৰিহরেয্যুং, অসুঞ্ঞো লোকো অরহন্তেহি অস্সা’’তি। ২১৫. এৰং ৰুত্তে সুভদ্দো পরিব্বাজকো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে, অভিক্কন্তং, ভন্তে। সেয্যথাপি, ভন্তে, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য, ‘চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তী’তি, এৰমেৰং ভগৰতা অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো। এসাহং, ভন্তে, ভগৰন্তং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। লভেয্যাহং, ভন্তে, ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, লভেয্যং উপসম্পদ’’ন্তি। ‘‘যো খো, সুভদ্দ, অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বো ইমস্মিং ধম্মৰিনযেআকঙ্খতি পব্বজ্জং, আকঙ্খতি উপসম্পদং, সো চত্তারো মাসে পরিৰসতি। চতুন্নং মাসানং অচ্চযেন আরদ্ধচিত্তা ভিক্খূ পব্বাজেন্তি উপসম্পাদেন্তি ভিক্খুভাৰায। অপি চ মেত্থ পুগ্গলৰেমত্ততা ৰিদিতা’’তি। ‘‘সচে, ভন্তে, অঞ্ঞতিত্থিযপুব্বা ইমস্মিং ধম্মৰিনযে আকঙ্খন্তা পব্বজ্জং আকঙ্খন্তা উপসম্পদং চত্তারো মাসে পরিৰসন্তি, চতুন্নং মাসানং অচ্চযেন আরদ্ধচিত্তা ভিক্খূ পব্বাজেন্তি উপসম্পাদেন্তি ভিক্খুভাৰায। অহং চত্তারি ৰস্সানি পরিৰসিস্সামি, চতুন্নং ৰস্সানং অচ্চযেন আরদ্ধচিত্তা ভিক্খূ পব্বাজেন্তু উপসম্পাদেন্তু ভিক্খুভাৰাযা’’তি। অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘তেনহানন্দ, সুভদ্দং পব্বাজেহী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো সুভদ্দোপরিব্বাজকো আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচ – ‘‘লাভা ৰো, আৰুসো আনন্দ; সুলদ্ধং ৰো, আৰুসো আনন্দ, যে এত্থ সত্থু [সত্থারা (স্যা॰)] সম্মুখা অন্তেৰাসিকাভিসেকেন অভিসিত্তা’’তি। অলত্থ খো সুভদ্দো পরিব্বাজকো ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, অলত্থ উপসম্পদং। অচিরূপসম্পন্নো খো পনাযস্মা সুভদ্দো একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো নচিরস্সেৰ – ‘যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি’ তদনুত্তরং ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসি। ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি অব্ভঞ্ঞাসি। অঞ্ঞতরো খো পনাযস্মা সুভদ্দো অরহতং অহোসি। সো ভগৰতো পচ্ছিমো সক্খিসাৰকো অহোসীতি। পঞ্চমো ভাণৰারো। তথাগতপচ্ছিমৰাচা ২১৬. অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘সিযা খো পনানন্দ, তুম্হাকং এৰমস্স – ‘অতীতসত্থুকং পাৰচনং, নত্থি নো সত্থা’তি। ন খো পনেতং, আনন্দ, এৰং দট্ঠব্বং। যো ৰো, আনন্দ, মযা ধম্মো চ ৰিনযো চ দেসিতো পঞ্ঞত্তো, সো ৰো মমচ্চযেন সত্থা। যথা খো পনানন্দ, এতরহি ভিক্খূ অঞ্ঞমঞ্ঞং আৰুসোৰাদেন সমুদাচরন্তি, ন খো মমচ্চযেন এৰং সমুদাচরিতব্বং। থেরতরেন, আনন্দ, ভিক্খুনা নৰকতরো ভিক্খু নামেন ৰা গোত্তেন ৰা আৰুসোৰাদেন ৰা সমুদাচরিতব্বো। নৰকতরেন ভিক্খুনা থেরতরো ভিক্খু ‘ভন্তে’তি ৰা ‘আযস্মা’তি ৰা সমুদাচরিতব্বো। আকঙ্খমানো, আনন্দ, সঙ্ঘো মমচ্চযেন খুদ্দানুখুদ্দকানি সিক্খাপদানি সমূহনতু। ছন্নস্স, আনন্দ, ভিক্খুনো মমচ্চযেন ব্রহ্মদণ্ডো দাতব্বো’’তি। ‘‘কতমো পন, ভন্তে, ব্রহ্মদণ্ডো’’তি? ‘‘ছন্নো, আনন্দ, ভিক্খু যং ইচ্ছেয্য, তং ৰদেয্য। সো ভিক্খূহি নেৰ ৰত্তব্বো, ন ওৰদিতব্বো, ন অনুসাসিতব্বো’’তি। ২১৭. অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘সিযা খো পন, ভিক্খৰে, একভিক্খুস্সাপি কঙ্খা ৰা ৰিমতি ৰা বুদ্ধে ৰা ধম্মে ৰা সঙ্ঘে ৰা মগ্গে ৰা পটিপদায ৰা, পুচ্ছথ, ভিক্খৰে, মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনো অহুৰত্থ – ‘সম্মুখীভূতো নো সত্থা অহোসি , ন মযং সক্খিম্হা ভগৰন্তং সম্মুখা পটিপুচ্ছিতু’’’ ন্তি। এৰং ৰুত্তে তে ভিক্খূ তুণ্হী অহেসুং। দুতিযম্পি খো ভগৰা…পে॰… ততিযম্পি খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘সিযা খো পন, ভিক্খৰে, একভিক্খুস্সাপি কঙ্খা ৰা ৰিমতি ৰা বুদ্ধে ৰা ধম্মে ৰা সঙ্ঘে ৰা মগ্গে ৰা পটিপদায ৰা, পুচ্ছথ, ভিক্খৰে, মা পচ্ছা ৰিপ্পটিসারিনো অহুৰত্থ – ‘সম্মুখীভূতো নো সত্থা অহোসি , ন মযং সক্খিম্হা ভগৰন্তং সম্মুখা পটিপুচ্ছিতু’’’ ন্তি। ততিযম্পি খো তে ভিক্খূ তুণ্হী অহেসুং। অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘সিযা খো পন, ভিক্খৰে, সত্থুগারৰেনপি ন পুচ্ছেয্যাথ। সহাযকোপি, ভিক্খৰে, সহাযকস্স আরোচেতূ’’তি। এৰং ৰুত্তে তে ভিক্খূ তুণ্হী অহেসুং। অথ খো আযস্মা আনন্দো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অচ্ছরিযং, ভন্তে, অব্ভুতং, ভন্তে, এৰং পসন্নো অহং, ভন্তে, ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে, ‘নত্থি একভিক্খুস্সাপি কঙ্খা ৰা ৰিমতি ৰা বুদ্ধে ৰা ধম্মে ৰা সঙ্ঘে ৰা মগ্গে ৰা পটিপদায ৰা’’’তি। ‘‘পসাদা খো ত্ৰং, আনন্দ, ৰদেসি, ঞাণমেৰ হেত্থ, আনন্দ, তথাগতস্স। নত্থি ইমস্মিং ভিক্খুসঙ্ঘে একভিক্খুস্সাপি কঙ্খা ৰা ৰিমতি ৰা বুদ্ধে ৰা ধম্মে ৰা সঙ্ঘে ৰা মগ্গে ৰা পটিপদায ৰা। ইমেসঞ্হি, আনন্দ, পঞ্চন্নং ভিক্খুসতানং যো পচ্ছিমকো ভিক্খু, সো সোতাপন্নো অৰিনিপাতধম্মো নিযতো সম্বোধিপরাযণো’’তি। ২১৮. অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘হন্দ দানি, ভিক্খৰে, আমন্তযামি ৰো, ৰযধম্মা সঙ্খারা অপ্পমাদেন সম্পাদেথা’’তি। অযং তথাগতস্স পচ্ছিমা ৰাচা। পরিনিব্বুতকথা ২১৯. অথ খো ভগৰা পঠমং ঝানং সমাপজ্জি, পঠমজ্ঝানা ৰুট্ঠহিত্ৰা দুতিযং ঝানং সমাপজ্জি, দুতিযজ্ঝানা ৰুট্ঠহিত্ৰা ততিযং ঝানং সমাপজ্জি, ততিযজ্ঝানা ৰুট্ঠহিত্ৰা চতুত্থং ঝানং সমাপজ্জি। চতুত্থজ্ঝানা ৰুট্ঠহিত্ৰা আকাসানঞ্চাযতনং সমাপজ্জি, আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিযা ৰুট্ঠহিত্ৰা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমাপজ্জি, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিযা ৰুট্ঠহিত্ৰা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমাপজ্জি, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা ৰুট্ঠহিত্ৰা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমাপজ্জি, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা ৰুট্ঠহিত্ৰা সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপজ্জি। অথ খো আযস্মা আনন্দো আযস্মন্তং অনুরুদ্ধং এতদৰোচ – ‘‘পরিনিব্বুতো, ভন্তে অনুরুদ্ধ , ভগৰা’’তি। ‘‘নাৰুসো আনন্দ, ভগৰা পরিনিব্বুতো, সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপন্নো’’তি। অথ খো ভগৰা সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধসমাপত্তিযা ৰুট্ঠহিত্ৰা নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমাপজ্জি, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা ৰুট্ঠহিত্ৰা আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমাপজ্জি, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসমাপত্তিযা ৰুট্ঠহিত্ৰা ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমাপজ্জি, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসমাপত্তিযা ৰুট্ঠহিত্ৰা আকাসানঞ্চাযতনং সমাপজ্জি, আকাসানঞ্চাযতনসমাপত্তিযা ৰুট্ঠহিত্ৰা চতুত্থং ঝানং সমাপজ্জি, চতুত্থজ্ঝানা ৰুট্ঠহিত্ৰা ততিযং ঝানং সমাপজ্জি, ততিযজ্ঝানা ৰুট্ঠহিত্ৰা দুতিযং ঝানং সমাপজ্জি, দুতিযজ্ঝানা ৰুট্ঠহিত্ৰা পঠমং ঝানং সমাপজ্জি, পঠমজ্ঝানা ৰুট্ঠহিত্ৰা দুতিযং ঝানং সমাপজ্জি, দুতিযজ্ঝানা ৰুট্ঠহিত্ৰা ততিযং ঝানং সমাপজ্জি, ততিযজ্ঝানা ৰুট্ঠহিত্ৰা চতুত্থং ঝানং সমাপজ্জি, চতুত্থজ্ঝানা ৰুট্ঠহিত্ৰা সমনন্তরা ভগৰা পরিনিব্বাযি। ২২০. পরিনিব্বুতে ভগৰতি সহ পরিনিব্বানা মহাভূমিচালো অহোসি ভিংসনকো সলোমহংসো। দেৰদুন্দুভিযো চ ফলিংসু। পরিনিব্বুতে ভগৰতি সহ পরিনিব্বানা ব্রহ্মাসহম্পতি ইমং গাথং অভাসি – ‘‘সব্বেৰ নিক্খিপিস্সন্তি, ভূতা লোকে সমুস্সযং। যত্থ এতাদিসো সত্থা, লোকে অপ্পটিপুগ্গলো। তথাগতো বলপ্পত্তো, সম্বুদ্ধো পরিনিব্বুতো’’তি॥ ২২১. পরিনিব্বুতে ভগৰতি সহ পরিনিব্বানা সক্কো দেৰানমিন্দো ইমং গাথং অভাসি – ‘‘অনিচ্চা ৰত সঙ্খারা, উপ্পাদৰযধম্মিনো। উপ্পজ্জিত্ৰা নিরুজ্ঝন্তি, তেসং ৰূপসমো সুখো’’তি॥ ২২২. পরিনিব্বুতে ভগৰতি সহ পরিনিব্বানা আযস্মা অনুরুদ্ধো ইমা গাথাযো অভাসি – ‘‘নাহু অস্সাসপস্সাসো, ঠিতচিত্তস্স তাদিনো। অনেজো সন্তিমারব্ভ, যং কালমকরী মুনি॥ ‘‘অসল্লীনেন চিত্তেন, ৰেদনং অজ্ঝৰাসযি। পজ্জোতস্সেৰ নিব্বানং, ৰিমোক্খো চেতসো অহূ’’তি॥ ২২৩. পরিনিব্বুতে ভগৰতি সহ পরিনিব্বানা আযস্মা আনন্দো ইমং গাথং অভাসি – ‘‘তদাসি যং ভিংসনকং, তদাসি লোমহংসনং। সব্বাকারৰরূপেতে, সম্বুদ্ধে পরিনিব্বুতে’’তি॥ ২২৪. পরিনিব্বুতে ভগৰতি যে তে তত্থ ভিক্খূ অৰীতরাগা অপ্পেকচ্চে বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তি, ছিন্নপাতং পপতন্তি, আৰট্টন্তি ৰিৰট্টন্তি, ‘‘অতিখিপ্পং ভগৰা পরিনিব্বুতো , অতিখিপ্পং সুগতো পরিনিব্বুতো, অতিখিপ্পং চক্খুং লোকে অন্তরহিতো’’তি। যে পন তে ভিক্খূ ৰীতরাগা, তে সতা সম্পজানা অধিৰাসেন্তি – ‘‘অনিচ্চা সঙ্খারা, তং কুতেত্থ লব্ভা’’তি। ২২৫. অথ খো আযস্মা অনুরুদ্ধো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অলং, আৰুসো, মা সোচিত্থ মা পরিদেৰিত্থ। ননু এতং, আৰুসো, ভগৰতা পটিকচ্চেৰ অক্খাতং – ‘সব্বেহেৰ পিযেহি মনাপেহি নানাভাৰো ৰিনাভাৰো অঞ্ঞথাভাৰো’। তং কুতেত্থ, আৰুসো, লব্ভা। ‘যং তং জাতং ভূতং সঙ্খতং পলোকধম্মং, তং ৰত মা পলুজ্জী’তি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতি । দেৰতা, আৰুসো, উজ্ঝাযন্তী’’তি। ‘‘কথংভূতা পন, ভন্তে, আযস্মা অনুরুদ্ধো দেৰতা মনসি করোতী’’তি [ভন্তে অনুরুদ্ধ দেৰতা মনসি করোন্তীতি (স্যা॰ ক॰)]? ‘‘সন্তাৰুসো আনন্দ, দেৰতা আকাসে পথৰীসঞ্ঞিনিযো কেসে পকিরিয কন্দন্তি, বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তি, ছিন্নপাতং পপতন্তি, আৰট্টন্তি, ৰিৰট্টন্তি – ‘অতিখিপ্পং ভগৰা পরিনিব্বুতো, অতিখিপ্পং সুগতো পরিনিব্বুতো, অতিখিপ্পং চক্খুং লোকে অন্তরহিতো’তি। সন্তাৰুসো আনন্দ, দেৰতা পথৰিযা পথৰীসঞ্ঞিনিযো কেসে পকিরিয কন্দন্তি, বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তি, ছিন্নপাতং পপতন্তি, আৰট্টন্তি, ৰিৰট্টন্তি – ‘অতিখিপ্পং ভগৰা পরিনিব্বুতো , অতিখিপ্পং সুগতো পরিনিব্বুতো, অতিখিপ্পং চক্খুং লোকে অন্তরহিতো’তি। যা পন তা দেৰতা ৰীতরাগা, তা সতা সম্পজানা অধিৰাসেন্তি – ‘অনিচ্চা সঙ্খারা, তং কুতেত্থ লব্ভা’তি। অথ খো আযস্মা চ অনুরুদ্ধো আযস্মা চ আনন্দো তং রত্তাৰসেসং ধম্মিযা কথায ৰীতিনামেসুং। ২২৬. অথ খো আযস্মা অনুরুদ্ধো আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘গচ্ছাৰুসো আনন্দ, কুসিনারং পৰিসিত্ৰা কোসিনারকানং মল্লানং আরোচেহি – ‘পরিনিব্বুতো, ৰাসেট্ঠা, ভগৰা, যস্সদানি কালং মঞ্ঞথা’’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা আনন্দো আযস্মতো অনুরুদ্ধস্স পটিস্সুত্ৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায অত্তদুতিযো কুসিনারং পাৰিসি। তেন খো পন সমযেন কোসিনারকা মল্লা সন্ধাগারে সন্নিপতিতা হোন্তি তেনেৰ করণীযেন। অথ খো আযস্মা আনন্দো যেন কোসিনারকানং মল্লানং সন্ধাগারং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা কোসিনারকানং মল্লানং আরোচেসি – ‘পরিনিব্বুতো, ৰাসেট্ঠা, ভগৰা, যস্সদানি কালং মঞ্ঞথা’তি। ইদমাযস্মতো আনন্দস্স ৰচনং সুত্ৰা মল্লা চ মল্লপুত্তা চ মল্লসুণিসা চ মল্লপজাপতিযো চ অঘাৰিনো দুম্মনা চেতোদুক্খসমপ্পিতা অপ্পেকচ্চে কেসে পকিরিয কন্দন্তি, বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তি, ছিন্নপাতং পপতন্তি, আৰট্টন্তি, ৰিৰট্টন্তি – ‘‘অতিখিপ্পং ভগৰা পরিনিব্বুতো, অতিখিপ্পং সুগতো পরিনিব্বুতো, অতিখিপ্পং চক্খুং লোকে অন্তরহিতো’’তি। বুদ্ধসরীরপূজা ২২৭. অথ খো কোসিনারকা মল্লা পুরিসে আণাপেসুং – ‘‘তেন হি, ভণে, কুসিনারাযং গন্ধমালঞ্চ সব্বঞ্চ তাল়াৰচরং সন্নিপাতেথা’’তি। অথ খো কোসিনারকা মল্লা গন্ধমালঞ্চ সব্বঞ্চ তাল়াৰচরং পঞ্চ চ দুস্সযুগসতানি আদায যেন উপৰত্তনং মল্লানং সালৰনং, যেন ভগৰতো সরীরং তেনুপসঙ্কমিংসু; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতো সরীরং নচ্চেহি গীতেহি ৰাদিতেহি মালেহি গন্ধেহি সক্করোন্তা গরুং করোন্তা মানেন্তা পূজেন্তা চেলৰিতানানি করোন্তা মণ্ডলমাল়ে পটিযাদেন্তা একদিৰসং ৰীতিনামেসুং। অথ খো কোসিনারকানং মল্লানং এতদহোসি – ‘‘অতিৰিকালো খো অজ্জ ভগৰতো সরীরং ঝাপেতুং, স্ৰে দানি মযং ভগৰতো সরীরং ঝাপেস্সামা’’তি। অথ খো কোসিনারকা মল্লা ভগৰতো সরীরং নচ্চেহি গীতেহি ৰাদিতেহি মালেহি গন্ধেহি সক্করোন্তা গরুং করোন্তা মানেন্তা পূজেন্তা চেলৰিতানানি করোন্তা মণ্ডলমাল়ে পটিযাদেন্তা দুতিযম্পি দিৰসং ৰীতিনামেসুং, ততিযম্পি দিৰসং ৰীতিনামেসুং, চতুত্থম্পি দিৰসং ৰীতিনামেসুং, পঞ্চমম্পি দিৰসং ৰীতিনামেসুং, ছট্ঠম্পি দিৰসং ৰীতিনামেসুং। অথ খো সত্তমং দিৰসং কোসিনারকানং মল্লানং এতদহোসি – ‘‘মযং ভগৰতো সরীরং নচ্চেহি গীতেহি ৰাদিতেহি মালেহি গন্ধেহি সক্করোন্তা গরুং করোন্তা মানেন্তা পূজেন্তা দক্খিণেন দক্খিণং নগরস্স হরিত্ৰা বাহিরেন বাহিরং দক্খিণতো নগরস্স ভগৰতো সরীরং ঝাপেস্সামা’’তি। ২২৮. তেন খো পন সমযেন অট্ঠ মল্লপামোক্খা সীসংন্হাতা অহতানি ৰত্থানি নিৰত্থা ‘‘মযং ভগৰতো সরীরং উচ্চারেস্সামা’’তি ন সক্কোন্তি উচ্চারেতুং। অথ খো কোসিনারকা মল্লা আযস্মন্তং অনুরুদ্ধং এতদৰোচুং – ‘‘কো নু খো, ভন্তে অনুরুদ্ধ, হেতু কো পচ্চযো, যেনিমে অট্ঠ মল্লপামোক্খা সীসংন্হাতা অহতানি ৰত্থানি নিৰত্থা ‘মযং ভগৰতো সরীরং উচ্চারেস্সামা’তি ন সক্কোন্তি উচ্চারেতু’’ন্তি? ‘‘অঞ্ঞথা খো, ৰাসেট্ঠা, তুম্হাকং অধিপ্পাযো, অঞ্ঞথা দেৰতানং অধিপ্পাযো’’তি। ‘‘কথং পন, ভন্তে, দেৰতানং অধিপ্পাযো’’তি? ‘‘তুম্হাকং খো, ৰাসেট্ঠা, অধিপ্পাযো – ‘মযং ভগৰতো সরীরং নচ্চেহি গীতেহি ৰাদিতেহি মালেহি গন্ধেহি সক্করোন্তা গরুং করোন্তা মানেন্তা পূজেন্তা দক্খিণেন দক্খিণং নগরস্স হরিত্ৰা বাহিরেন বাহিরং দক্খিণতো নগরস্স ভগৰতো সরীরং ঝাপেস্সামা’তি; দেৰতানং খো, ৰাসেট্ঠা, অধিপ্পাযো – ‘মযং ভগৰতো সরীরং দিব্বেহি নচ্চেহি গীতেহি ৰাদিতেহি গন্ধেহি সক্করোন্তা গরুং করোন্তা মানেন্তা পূজেন্তা উত্তরেন উত্তরং নগরস্স হরিত্ৰা উত্তরেন দ্ৰারেন নগরং পৰেসেত্ৰা মজ্ঝেন মজ্ঝং নগরস্স হরিত্ৰা পুরত্থিমেন দ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা পুরত্থিমতো নগরস্স মকুটবন্ধনং নাম মল্লানং চেতিযং এত্থ ভগৰতো সরীরং ঝাপেস্সামা’তি। ‘‘যথা, ভন্তে, দেৰতানং অধিপ্পাযো, তথা হোতূ’’তি। ২২৯. তেন খো পন সমযেন কুসিনারা যাৰ সন্ধিসমলসংকটীরা জণ্ণুমত্তেন ওধিনা মন্দারৰপুপ্ফেহি সন্থতা [সণ্ঠিতা (স্যা॰)] হোতি। অথ খো দেৰতা চ কোসিনারকা চ মল্লা ভগৰতো সরীরং দিব্বেহি চ মানুসকেহি চ নচ্চেহি গীতেহি ৰাদিতেহি মালেহি গন্ধেহি সক্করোন্তা গরুং করোন্তা মানেন্তা পূজেন্তা উত্তরেন উত্তরং নগরস্স হরিত্ৰা উত্তরেন দ্ৰারেন নগরং পৰেসেত্ৰা মজ্ঝেন মজ্ঝং নগরস্স হরিত্ৰা পুরত্থিমেন দ্ৰারেন নিক্খমিত্ৰা পুরত্থিমতো নগরস্স মকুটবন্ধনং নাম মল্লানং চেতিযং এত্থ চ ভগৰতো সরীরং নিক্খিপিংসু। ২৩০. অথ খো কোসিনারকা মল্লা আযস্মন্তং আনন্দং এতদৰোচুং – ‘‘কথং মযং, ভন্তে আনন্দ, তথাগতস্স সরীরে পটিপজ্জামা’’তি? ‘‘যথা খো, ৰাসেট্ঠা, রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স সরীরে পটিপজ্জন্তি, এৰং তথাগতস্স সরীরে পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি। ‘‘কথং পন, ভন্তে আনন্দ, রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স সরীরে পটিপজ্জন্তী’’তি? ‘‘রঞ্ঞো, ৰাসেট্ঠা, চক্কৰত্তিস্স সরীরং অহতেন ৰত্থেন ৰেঠেন্তি, অহতেন ৰত্থেন ৰেঠেত্ৰা ৰিহতেন কপ্পাসেন ৰেঠেন্তি, ৰিহতেন কপ্পাসেন ৰেঠেত্ৰা অহতেন ৰত্থেন ৰেঠেন্তি। এতেন উপাযেন পঞ্চহি যুগসতেহি রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স সরীরং ৰেঠেত্ৰা আযসায তেলদোণিযা পক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞিস্সা আযসায দোণিযা পটিকুজ্জিত্ৰা সব্বগন্ধানং চিতকং করিত্ৰা রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স সরীরং ঝাপেন্তি। চাতুমহাপথে রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স থূপং করোন্তি । এৰং খো, ৰাসেট্ঠা, রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স সরীরে পটিপজ্জন্তি। যথা খো, ৰাসেট্ঠা, রঞ্ঞো চক্কৰত্তিস্স সরীরে পটিপজ্জন্তি, এৰং তথাগতস্স সরীরে পটিপজ্জিতব্বং। চাতুমহাপথে তথাগতস্স থূপো কাতব্বো। তত্থ যে মালং ৰা গন্ধং ৰা চুণ্ণকং ৰা আরোপেস্সন্তি ৰা অভিৰাদেস্সন্তি ৰা চিত্তং ৰা পসাদেস্সন্তি, তেসং তং ভৰিস্সতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি। অথ খো কোসিনারকা মল্লা পুরিসে আণাপেসুং – ‘‘তেন হি, ভণে, মল্লানং ৰিহতং কপ্পাসং সন্নিপাতেথা’’তি। অথ খো কোসিনারকা মল্লা ভগৰতো সরীরং অহতেন ৰত্থেন ৰেঠেত্ৰা ৰিহতেন কপ্পাসেন ৰেঠেসুং, ৰিহতেন কপ্পাসেন ৰেঠেত্ৰা অহতেন ৰত্থেন ৰেঠেসুং। এতেন উপাযেন পঞ্চহি যুগসতেহি ভগৰতো সরীরং ৰেঠেত্ৰা আযসায তেলদোণিযা পক্খিপিত্ৰা অঞ্ঞিস্সা আযসায দোণিযা পটিকুজ্জিত্ৰা সব্বগন্ধানং চিতকং করিত্ৰা ভগৰতো সরীরং চিতকং আরোপেসুং। মহাকস্সপত্থেরৰত্থু ২৩১. তেন খো পন সমযেন আযস্মা মহাকস্সপো পাৰায কুসিনারং অদ্ধানমগ্গপ্পটিপ্পন্নো হোতি মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহি। অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো মগ্গা ওক্কম্ম অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো আজীৰকো কুসিনারায মন্দারৰপুপ্ফং গহেত্ৰা পাৰং অদ্ধানমগ্গপ্পটিপ্পন্নো হোতি। অদ্দসা খো আযস্মা মহাকস্সপো তং আজীৰকং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং, দিস্ৰা তং আজীৰকং এতদৰোচ – ‘‘অপাৰুসো, অম্হাকং সত্থারং জানাসী’’তি? ‘‘আমাৰুসো, জানামি, অজ্জ সত্তাহপরিনিব্বুতো সমণো গোতমো। ততো মে ইদং মন্দারৰপুপ্ফং গহিত’’ন্তি। তত্থ যে তে ভিক্খূ অৰীতরাগা অপ্পেকচ্চে বাহা পগ্গয্হ কন্দন্তি, ছিন্নপাতং পপতন্তি, আৰট্টন্তি, ৰিৰট্টন্তি – ‘‘অতিখিপ্পং ভগৰা পরিনিব্বুতো, অতিখিপ্পং সুগতো পরিনিব্বুতো, অতিখিপ্পং চক্খুং লোকে অন্তরহিতো’’তি। যে পন তে ভিক্খূ ৰীতরাগা, তে সতা সম্পজানা অধিৰাসেন্তি – ‘‘অনিচ্চা সঙ্খারা, তং কুতেত্থ লব্ভা’’তি। ২৩২. তেন খো পন সমযেন সুভদ্দো নাম ৰুদ্ধপব্বজিতো তস্সং পরিসাযং নিসিন্নো হোতি। অথ খো সুভদ্দো ৰুদ্ধপব্বজিতো তে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘অলং, আৰুসো, মা সোচিত্থ, মা পরিদেৰিত্থ, সুমুত্তা মযং তেন মহাসমণেন। উপদ্দুতা চ হোম – ‘ইদং ৰো কপ্পতি, ইদং ৰো ন কপ্পতী’তি। ইদানি পন মযং যং ইচ্ছিস্সাম, তং করিস্সাম, যং ন ইচ্ছিস্সাম, ন তং করিস্সামা’’তি। অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অলং, আৰুসো, মা সোচিত্থ, মা পরিদেৰিত্থ। ননু এতং , আৰুসো, ভগৰতা পটিকচ্চেৰ অক্খাতং – ‘সব্বেহেৰ পিযেহি মনাপেহি নানাভাৰো ৰিনাভাৰো অঞ্ঞথাভাৰো’। তং কুতেত্থ, আৰুসো, লব্ভা। ‘যং তং জাতং ভূতং সঙ্খতং পলোকধম্মং, তং তথাগতস্সাপি সরীরং মা পলুজ্জী’তি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতী’’তি। ২৩৩. তেন খো পন সমযেন চত্তারো মল্লপামোক্খা সীসংন্হাতা অহতানি ৰত্থানি নিৰত্থা – ‘‘মযং ভগৰতো চিতকং আল়িম্পেস্সামা’’তি ন সক্কোন্তি আল়িম্পেতুং। অথ খো কোসিনারকা মল্লা আযস্মন্তং অনুরুদ্ধং এতদৰোচুং – ‘‘কো নু খো, ভন্তে অনুরুদ্ধ, হেতু কো পচ্চযো, যেনিমে চত্তারো মল্লপামোক্খা সীসংন্হাতা অহতানি ৰত্থানি নিৰত্থা – ‘মযং ভগৰতো চিতকং আল়িম্পেস্সামা’তি ন সক্কোন্তি আল়িম্পেতু’’ন্তি? ‘‘অঞ্ঞথা খো, ৰাসেট্ঠা, দেৰতানং অধিপ্পাযো’’তি। ‘‘কথং পন, ভন্তে, দেৰতানং অধিপ্পাযো’’তি? ‘‘দেৰতানং খো, ৰাসেট্ঠা, অধিপ্পাযো – ‘অযং আযস্মা মহাকস্সপো পাৰায কুসিনারং অদ্ধানমগ্গপ্পটিপ্পন্নো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহি। ন তাৰ ভগৰতো চিতকো পজ্জলিস্সতি, যাৰাযস্মা মহাকস্সপো ভগৰতো পাদে সিরসা ন ৰন্দিস্সতী’’’তি। ‘‘যথা, ভন্তে, দেৰতানং অধিপ্পাযো, তথা হোতূ’’তি। ২৩৪. অথ খো আযস্মা মহাকস্সপো যেন কুসিনারা মকুটবন্ধনং নাম মল্লানং চেতিযং, যেন ভগৰতো চিতকো তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা একংসং চীৰরং কত্ৰা অঞ্জলিং পণামেত্ৰা তিক্খত্তুং চিতকং পদক্খিণং কত্ৰা ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দি। তানিপি খো পঞ্চভিক্খুসতানি একংসং চীৰরং কত্ৰা অঞ্জলিং পণামেত্ৰা তিক্খত্তুং চিতকং পদক্খিণং কত্ৰা ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দিংসু। ৰন্দিতে চ পনাযস্মতা মহাকস্সপেন তেহি চ পঞ্চহি ভিক্খুসতেহি সযমেৰ ভগৰতো চিতকো পজ্জলি। ২৩৫. ঝাযমানস্স খো পন ভগৰতো সরীরস্স যং অহোসি ছৰীতি ৰা চম্মন্তি ৰা মংসন্তি ৰা ন্হারূতি ৰা লসিকাতি ৰা, তস্স নেৰ ছারিকা পঞ্ঞাযিত্থ, ন মসি; সরীরানেৰ অৰসিস্সিংসু। সেয্যথাপি নাম সপ্পিস্স ৰা তেলস্স ৰা ঝাযমানস্স নেৰ ছারিকা পঞ্ঞাযতি, ন মসি; এৰমেৰ ভগৰতো সরীরস্স ঝাযমানস্স যং অহোসি ছৰীতি ৰা চম্মন্তি ৰা মংসন্তি ৰা ন্হারূতি ৰা লসিকাতি ৰা, তস্স নেৰ ছারিকা পঞ্ঞাযিত্থ, ন মসি; সরীরানেৰ অৰসিস্সিংসু। তেসঞ্চ পঞ্চন্নং দুস্সযুগসতানং দ্ৰেৰ দুস্সানি ন ডয্হিংসু যঞ্চ সব্বঅব্ভন্তরিমং যঞ্চ বাহিরং। দড্ঢে চ খো পন ভগৰতো সরীরে অন্তলিক্খা উদকধারা পাতুভৰিত্ৰা ভগৰতো চিতকং নিব্বাপেসি। উদকসালতোপি [উদকং সালতোপি (সী॰ স্যা॰ কং॰)] অব্ভুন্নমিত্ৰা ভগৰতো চিতকং নিব্বাপেসি। কোসিনারকাপি মল্লা সব্বগন্ধোদকেন ভগৰতো চিতকং নিব্বাপেসুং। অথ খো কোসিনারকা মল্লা ভগৰতো সরীরানি সত্তাহং সন্ধাগারে সত্তিপঞ্জরং করিত্ৰা ধনুপাকারং পরিক্খিপাপেত্ৰা [পরিক্খিপিত্ৰা (স্যা॰)] নচ্চেহি গীতেহি ৰাদিতেহি মালেহি গন্ধেহি সক্করিংসু গরুং করিংসু মানেসুং পূজেসুং। সরীরধাতুৰিভাজনং ২৩৬. অস্সোসি খো রাজা মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো – ‘‘ভগৰা কির কুসিনারাযং পরিনিব্বুতো’’তি। অথ খো রাজা মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো কোসিনারকানং মল্লানং দূতং পাহেসি – ‘‘ভগৰাপি খত্তিযো অহম্পি খত্তিযো, অহম্পি অরহামি ভগৰতো সরীরানং ভাগং, অহম্পি ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ করিস্সামী’’তি। অস্সোসুং খো ৰেসালিকা লিচ্ছৰী – ‘‘ভগৰা কির কুসিনারাযং পরিনিব্বুতো’’তি। অথ খো ৰেসালিকা লিচ্ছৰী কোসিনারকানং মল্লানং দূতং পাহেসুং – ‘‘ভগৰাপি খত্তিযো মযম্পি খত্তিযা, মযম্পি অরহাম ভগৰতো সরীরানং ভাগং, মযম্পি ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ করিস্সামা’’তি। অস্সোসুং খো কপিলৰত্থুৰাসী সক্যা – ‘‘ভগৰা কির কুসিনারাযং পরিনিব্বুতো’’তি। অথ খো কপিলৰত্থুৰাসী সক্যা কোসিনারকানং মল্লানং দূতং পাহেসুং – ‘‘ভগৰা অম্হাকং ঞাতিসেট্ঠো , মযম্পি অরহাম ভগৰতো সরীরানং ভাগং, মযম্পি ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ করিস্সামা’’তি। অস্সোসুং খো অল্লকপ্পকা বুলযো [থূলযো (স্যা॰)] – ‘‘ভগৰা কির কুসিনারাযং পরিনিব্বুতো’’তি। অথ খো অল্লকপ্পকা বুলযো কোসিনারকানং মল্লানং দূতং পাহেসুং – ‘‘ভগৰাপি খত্তিযো মযম্পি খত্তিযা, মযম্পি অরহাম ভগৰতো সরীরানং ভাগং, মযম্পি ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ করিস্সামা’’তি । অস্সোসুং খো রামগামকা কোল়িযা – ‘‘ভগৰা কির কুসিনারাযং পরিনিব্বুতো’’তি। অথ খো রামগামকা কোল়িযা কোসিনারকানং মল্লানং দূতং পাহেসুং – ‘‘ভগৰাপি খত্তিযো মযম্পি খত্তিযা, মযম্পি অরহাম ভগৰতো সরীরানং ভাগং, মযম্পি ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ করিস্সামা’’তি। অস্সোসি খো ৰেট্ঠদীপকো ব্রাহ্মণো – ‘‘ভগৰা কির কুসিনারাযং পরিনিব্বুতো’’তি। অথ খো ৰেট্ঠদীপকো ব্রাহ্মণো কোসিনারকানং মল্লানং দূতং পাহেসি – ‘‘ভগৰাপি খত্তিযো অহং পিস্মি ব্রাহ্মণো, অহম্পি অরহামি ভগৰতো সরীরানং ভাগং, অহম্পি ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ করিস্সামী’’তি। অস্সোসুং খো পাৰেয্যকা মল্লা – ‘‘ভগৰা কির কুসিনারাযং পরিনিব্বুতো’’তি। অথ খো পাৰেয্যকা মল্লা কোসিনারকানং মল্লানং দূতং পাহেসুং – ‘‘ভগৰাপি খত্তিযো মযম্পি খত্তিযা, মযম্পি অরহাম ভগৰতো সরীরানং ভাগং, মযম্পি ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ করিস্সামা’’তি। এৰং ৰুত্তে কোসিনারকা মল্লা তে সঙ্ঘে গণে এতদৰোচুং – ‘‘ভগৰা অম্হাকং গামক্খেত্তে পরিনিব্বুতো, ন মযং দস্সাম ভগৰতো সরীরানং ভাগ’’ন্তি। ২৩৭. এৰং ৰুত্তে দোণো ব্রাহ্মণো তে সঙ্ঘে গণে এতদৰোচ – ‘‘সুণন্তু ভোন্তো মম একৰাচং, অম্হাক [ছন্দানুরক্খণত্থং নিগ্গহীতলোপো]। বুদ্ধো অহু খন্তিৰাদো। ন হি সাধু যং উত্তমপুগ্গলস্স, সরীরভাগে সিযা সম্পহারো॥ সব্বেৰ ভোন্তো সহিতা সমগ্গা, সম্মোদমানা করোমট্ঠভাগে। ৰিত্থারিকা হোন্তু দিসাসু থূপা, বহূ জনা চক্খুমতো পসন্না’’তি॥ ২৩৮. ‘‘তেন হি, ব্রাহ্মণ, ত্ৰঞ্ঞেৰ ভগৰতো সরীরানি অট্ঠধা সমং সৰিভত্তং ৰিভজাহী’’তি। ‘‘এৰং, ভো’’তি খো দোণো ব্রাহ্মণো তেসং সঙ্ঘানং গণানং পটিস্সুত্ৰা ভগৰতো সরীরানি অট্ঠধা সমং সুৰিভত্তং ৰিভজিত্ৰা তে সঙ্ঘে গণে এতদৰোচ – ‘‘ইমং মে ভোন্তো তুম্বং দদন্তু অহম্পি তুম্বস্স থূপঞ্চ মহঞ্চ করিস্সামী’’তি। অদংসু খো তে দোণস্স ব্রাহ্মণস্স তুম্বং। অস্সোসুং খো পিপ্পলিৰনিযা [পিপ্ফলিৰনিযা (স্যা॰)] মোরিযা – ‘‘ভগৰা কির কুসিনারাযং পরিনিব্বুতো’’তি। অথ খো পিপ্পলিৰনিযা মোরিযা কোসিনারকানং মল্লানং দূতং পাহেসুং – ‘‘ভগৰাপি খত্তিযো মযম্পি খত্তিযা, মযম্পি অরহাম ভগৰতো সরীরানং ভাগং, মযম্পি ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ করিস্সামা’’তি। ‘‘নত্থি ভগৰতো সরীরানং ভাগো, ৰিভত্তানি ভগৰতো সরীরানি। ইতো অঙ্গারং হরথা’’তি। তে ততো অঙ্গারং হরিংসু [আহরিংসু (স্যা॰ ক॰)]। ধাতুথূপপূজা ২৩৯. অথ খো রাজা মাগধো অজাতসত্তু ৰেদেহিপুত্তো রাজগহে ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ অকাসি। ৰেসালিকাপি লিচ্ছৰী ৰেসালিযং ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ অকংসু। কপিলৰত্থুৰাসীপি সক্যা কপিলৰত্থুস্মিং ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ অকংসু। অল্লকপ্পকাপি বুলযো অল্লকপ্পে ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ অকংসু। রামগামকাপি কোল়িযা রামগামে ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ অকংসু। ৰেট্ঠদীপকোপি ব্রাহ্মণো ৰেট্ঠদীপে ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ অকাসি। পাৰেয্যকাপি মল্লা পাৰাযং ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ অকংসু। কোসিনারকাপি মল্লা কুসিনারাযং ভগৰতো সরীরানং থূপঞ্চ মহঞ্চ অকংসু। দোণোপি ব্রাহ্মণো তুম্বস্স থূপঞ্চ মহঞ্চ অকাসি। পিপ্পলিৰনিযাপি মোরিযা পিপ্পলিৰনে অঙ্গারানং থূপঞ্চ মহঞ্চ অকংসু। ইতি অট্ঠ সরীরথূপা নৰমো তুম্বথূপো দসমো অঙ্গারথূপো। এৰমেতং ভূতপুব্বন্তি। ২৪০. অট্ঠদোণং চক্খুমতো সরীরং, সত্তদোণং জম্বুদীপে মহেন্তি। একঞ্চ দোণং পুরিসৰরুত্তমস্স, রামগামে নাগরাজা মহেতি॥ একাহি দাঠা তিদিৰেহি পূজিতা, একা পন গন্ধারপুরে মহীযতি। কালিঙ্গরঞ্ঞো ৰিজিতে পুনেকং, একং পন নাগরাজা মহেতি॥ তস্সেৰ তেজেন অযং ৰসুন্ধরা, আযাগসেট্ঠেহি মহী অলঙ্কতা। এৰং ইমং চক্খুমতো সরীরং, সুসক্কতং সক্কতসক্কতেহি॥ দেৰিন্দনাগিন্দনরিন্দপূজিতো , মনুস্সিন্দসেট্ঠেহি তথেৰ পূজিতো। তং ৰন্দথ [তং তং ৰন্দথ (স্যা॰)] পঞ্জলিকা লভিত্ৰা, বুদ্ধো হৰে কপ্পসতেহি দুল্লভোতি॥ চত্তালীস সমা দন্তা, কেসা লোমা চ সব্বসো। দেৰা হরিংসু একেকং, চক্কৰাল়পরম্পরাতি॥ মহাপরিনিব্বানসুত্তং নিট্ঠিতং ততিযং। |