১০. কোসম্বকক্খন্ধকো
২৭১. কোসম্বকৰিৰাদকথা ৪৫১. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা কোসম্বিযং ৰিহরতি ঘোসিতারামে। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু আপত্তিং আপন্নো হোতি। সো তস্সা আপত্তিযা আপত্তিদিট্ঠি [আপত্তিদিট্ঠী (সী॰)] হোতি; অঞ্ঞে ভিক্খূ তস্সা আপত্তিযা অনাপত্তিদিট্ঠিনো হোন্তি। সো অপরেন সমযেন তস্সা আপত্তিযা অনা পত্তিদিট্ঠি হোতি; অঞ্ঞে ভিক্খূ তস্সা আপত্তিযা আপত্তিদিট্ঠিনো হোন্তি। অথ খো তে ভিক্খূ তং ভিক্খুং এতদৰোচুং – ‘‘আপত্তিং ত্ৰং, আৰুসো, আপন্নো, পস্সসেতং আপত্তি’’ন্তি? ‘‘নত্থি মে, আৰুসো, আপত্তি যমহং পস্সেয্য’’ন্তি। অথ খো তে ভিক্খূ সামগ্গিং লভিত্ৰা তং ভিক্খুং আপত্তিযা অদস্সনে উক্খিপিংসু। সো চ ভিক্খু বহুস্সুতো হোতি আগতাগমো ধম্মধরো ৰিনযধরো মাতিকাধরো পণ্ডিতো ব্যত্তো মেধাৰী লজ্জী কুক্কুচ্চকো সিক্খাকামো। অথ খো সো ভিক্খু সন্দিট্ঠে সম্ভত্তে ভিক্খূ উপসঙ্কমিত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘অনাপত্তি এসা, আৰুসো, নেসা আপত্তি। অনাপন্নোম্হি, নম্হি আপন্নো। অনুক্খিত্তোম্হি, নম্হি উক্খিত্তো। অধম্মিকেনম্হি কম্মেন উক্খিত্তো কুপ্পেন অট্ঠানারহেন। হোথ মে আযস্মন্তো ধম্মতো ৰিনযতো পক্খা’’তি। অলভি খো সো ভিক্খু সন্দিট্ঠে সম্ভত্তে ভিক্খূ পক্খে। জানপদানম্পি সন্দিট্ঠানং সম্ভত্তানং ভিক্খূনং সন্তিকে দূতং পাহেসি – অনাপত্তি এসা, আৰুসো, নেসা আপত্তি। অনাপন্নোম্হি, নম্হি আপন্নো। অনুক্খিত্তোম্হি, নম্হি উক্খিত্তো। অধম্মিকেনম্হি কম্মেন উক্খিত্তো কুপ্পেন অট্ঠানারহেন। হোন্তু মে আযস্মন্তো ধম্মতো ৰিনযতো পক্খা’’তি। অলভি খো সো ভিক্খু জানপদেপি সন্দিট্ঠে সম্ভত্তে ভিক্খূ পক্খে। অথ খো তে উক্খিত্তানুৰত্তকা ভিক্খূ যেন উক্খেপকা ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা উক্খেপকে ভিক্খূ এতদৰোচুং – ‘‘অনাপত্তি এসা, আৰুসো, নেসা আপত্তি। অনাপন্নো এসো ভিক্খু, নেসো ভিক্খু আপন্নো। অনুক্খিত্তো এসো ভিক্খু, নেসো ভিক্খু উক্খিত্তো । অধম্মিকেন কম্মেন উক্খিত্তো কুপ্পেন অট্ঠানারহেনা’’তি। এৰং ৰুত্তে উক্খেপকা ভিক্খূ উক্খিত্তানুৰত্তকে ভিক্খূ এতদৰোচুং – ‘‘আপত্তি এসা আৰুসো, নেসা অনাপত্তি। আপন্নো এসো ভিক্খু, নেসো ভিক্খু অনাপন্নো। উক্খিত্তো এসো ভিক্খু, নেসো ভিক্খু অনুক্খিত্তো। ধম্মিকেন কম্মেন উক্খিত্তো অকুপ্পেন ঠানারহেন। মা খো তুম্হে আযস্মন্তো এতং উক্খিত্তকং ভিক্খুং অনুৰত্তিত্থ অনুপরিৰারেথা’’তি। এৰম্পি খো তে উক্খিত্তানুৰত্তকা ভিক্খূ উক্খেপকেহি ভিক্খূহি ৰুচ্চমানা তথেৰ তং উক্খিত্তকং ভিক্খুং অনুৰত্তিংসু অনুপরিৰারেসুং। ৪৫২. অথ খো অঞ্ঞতরো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইধ, ভন্তে, অঞ্ঞতরো ভিক্খু আপত্তিং আপন্নো অহোসি। সো তস্সা আপত্তিযা আপত্তিদিট্ঠি অহোসি, অঞ্ঞে ভিক্খূ তস্সা আপত্তিযা অনাপত্তিদিট্ঠিনো অহেসুং। সো অপরেন সমযেন তস্সা আপত্তিযা অনাপত্তিদিট্ঠি অহোসি, অঞ্ঞে ভিক্খূ তস্সা আপত্তিযা আপত্তিদিট্ঠিনো অহেসুং। অথ খো তে, ভন্তে, ভিক্খূ তং ভিক্খুং এতদৰোচুং – ‘আপত্তিং ত্ৰং, আৰুসো, আপন্নো, পস্সসেতং আপত্তি’ন্তি? ‘‘নত্থি মে, আৰুসো, আপত্তি যমহং পস্সেয্য’’ন্তি। অথ খো তে, ভন্তে, ভিক্খূ সামগ্গিং লভিত্ৰা তং ভিক্খুং আপত্তিযা অদস্সনে উক্খিপিংসু। সো চ, ভন্তে, ভিক্খু বহুস্সুতো আগতাগমো ধম্মধরো ৰিনযধরো মাতিকাধরো পণ্ডিতো ব্যত্তো মেধাৰী লজ্জী কুক্কুচ্চকো সিক্খাকামো। অথ খো সো, ভন্তে, ভিক্খু সন্দিট্ঠে সম্ভত্তে ভিক্খূ উপসঙ্কমিত্ৰা এতদৰোচ – ‘অনাপত্তি এসা, আৰুসো; নেসা আপত্তি। অনাপন্নোম্হি, নম্হি আপন্নো। অনুক্খিত্তোম্হি, নম্হি উক্খিত্তো। অধম্মিকেনম্হি কম্মেন উক্খিত্তো কুপ্পেন অট্ঠানারহেন। হোথ মে আযস্মন্তো ধম্মতো ৰিনযতো পক্খা’তি। অলভি খো সো, ভন্তে, ভিক্খু সন্দিট্ঠে সম্ভত্তে ভিক্খূ পক্খে। জানপদানম্পি সন্দিট্ঠানং সম্ভত্তানং ভিক্খূনং সন্তিকে দূতং পাহেসি – ‘অনাপত্তি এসা, আৰুসো; নেসা আপত্তি। অনাপন্নোম্হি, নম্হি আপন্নো। অনুক্খিত্তোম্হি, নম্হি উক্খিত্তো। অধম্মিকেনম্হি কম্মেন উক্খিত্তো কুপ্পেন অট্ঠানারহেন। হোন্তু মে আযস্মন্তো ধম্মতো ৰিনযতো পক্খা’তি। অলভি খো সো, ভন্তে, ভিক্খু জানপদেপি সন্দিট্ঠে সম্ভত্তে ভিক্খূ পক্খে। অথ খো তে, ভন্তে, উক্খিত্তানুৰত্তকা ভিক্খূ যেন উক্খেপকা ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা উক্খেপকে ভিক্খূ এতদৰোচুং – ‘অনাপত্তি এসা, আৰুসো; নেসা আপত্তি। অনাপন্নো এসো ভিক্খু, নেসো ভিক্খু আপন্নো। অনুক্খিত্তো এসো ভিক্খু, নেসো ভিক্খু উক্খিত্তো। অধম্মিকেন কম্মেন উক্খিত্তো কুপ্পেন অট্ঠানারহেনা’তি। এৰং ৰুত্তে তে, ভন্তে, উক্খেপকা ভিক্খূ উক্খিত্তানুৰত্তকে ভিক্খূ এতদৰোচুং – ‘আপত্তি এসা, আৰুসো; নেসা অনাপত্তি। আপন্নো এসো ভিক্খু, নেসো ভিক্খু অনাপন্নো। উক্খিত্তো এসো ভিক্খু, নেসো ভিক্খু অনুক্খিত্তো। ধম্মিকেন কম্মেন উক্খিত্তো অকুপ্পেন ঠানারহেন। মা খো তুম্হে আযস্মন্তো এতং উক্খিত্তকং ভিক্খুং অনুৰত্তিত্থ অনুপরিৰারেথা’তি। এৰম্পি খো তে, ভন্তে, উক্খিত্তানুৰত্তকা ভিক্খূ উক্খেপকেহি ভিক্খূহি ৰুচ্চমানা তথেৰ তং উক্খিত্তকং ভিক্খুং অনুৰত্তন্তি অনুপরিৰারেন্তী’’তি। ৪৫৩. অথ খো ভগৰা ‘ভিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো, ভিন্নো ভিক্খুসঙ্ঘো’তি – উট্ঠাযাসনা যেন উক্খেপকা ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি, নিসজ্জ খো ভগৰা উক্খেপকে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘মা খো তুম্হে, ভিক্খৰে, ‘পটিভাতি নো, পটিভাতি নো’তি যস্মিং ৰা তস্মিং ৰা ভিক্খুং উক্খিপিতব্বং মঞ্ঞিত্থ’’। ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু আপত্তিং আপন্নো হোতি। সো তস্সা আপত্তিযা অনাপত্তিদিট্ঠি হোতি, অঞ্ঞে ভিক্খূ তস্সা আপত্তিযা আপত্তিদিট্ঠিনো হোন্তি । তে চে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ তং ভিক্খুং এৰং জানন্তি – ‘অযং খো আযস্মা বহুস্সুতো আগতাগমো ধম্মধরো ৰিনযধরো মাতিকাধরো পণ্ডিতো ব্যত্তো মেধাৰী লজ্জী কুক্কুচ্চকো সিক্খাকামো। সচে মযং ইমং ভিক্খুং আপত্তিযা অদস্সনে উক্খিপিস্সাম, ন মযং ইমিনা ভিক্খুনা সদ্ধিং উপোসথং করিস্সাম, ৰিনা ইমিনা ভিক্খুনা উপোসথং করিস্সাম, ভৰিস্সতি সঙ্ঘস্স ততোনিদানং ভণ্ডনং কলহো ৰিগ্গহো ৰিৰাদো সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘরাজি সঙ্ঘৰৰত্থানং সঙ্ঘনানাকরণ’ন্তি, ভেদগরুকেহি, ভিক্খৰে, ভিক্খূহি ন সো ভিক্খু আপত্তিযা অদস্সনে উক্খিপিতব্বো। ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু আপত্তিং আপন্নো হোতি। সো তস্সা আপত্তিযা অনাপত্তিদিট্ঠি হোতি, অঞ্ঞে ভিক্খূ তস্সা আপত্তিযা আপত্তিদিট্ঠিনো হোন্তি। তে চে, ভিক্খৰে, ভিক্খূ তং ভিক্খুং এৰং জানন্তি – ‘অযং খো আযস্মা বহুস্সুতো আগতাগমো ধম্মধরো ৰিনযধরো মাতিকাধরো পণ্ডিতো ব্যত্তো মেধাৰী লজ্জী কুক্কুচ্চকো সিক্খাকামো। সচে মযং ইমং ভিক্খুং আপত্তিযা অদস্সনে উক্খিপিস্সাম, ন মযং ইমিনা ভিক্খুনা সদ্ধিং পৰারেস্সাম, ৰিনা ইমিনা ভিক্খুনা পৰারেস্সাম। ন মযং ইমিনা ভিক্খুনা সদ্ধিং সঙ্ঘকম্মং করিস্সাম, ৰিনা ইমিনা ভিক্খুনা সঙ্ঘকম্মং করিস্সাম। ন মযং ইমিনা ভিক্খুনা সদ্ধিং আসনে নিসীদিস্সাম, ৰিনা ইমিনা ভিক্খুনা আসনে নিসীদিস্সাম। ন মযং ইমিনা ভিক্খুনা সদ্ধিং যাগুপানে নিসীদিস্সাম, ৰিনা ইমিনা ভিক্খুনা যাগুপানে নিসীদিস্সাম । ন মযং ইমিনা ভিক্খুনা সদ্ধিং ভত্তগ্গে নিসীদিস্সাম, ৰিনা ইমিনা ভিক্খুনা ভত্তগ্গে নিসীদিস্সাম। ন মযং ইমিনা ভিক্খুনা সদ্ধিং একচ্ছন্নে ৰসিস্সাম, ৰিনা ইমিনা ভিক্খুনা একচ্ছন্নে ৰসিস্সাম। ন মযং ইমিনা ভিক্খুনা সদ্ধিং যথাৰুড্ঢং অভিৰাদনং পচ্চুট্ঠানং অঞ্জলিকম্মং সামীচিকম্মং করিস্সাম, ৰিনা ইমিনা ভিক্খুনা যথাৰুড্ঢং অভিৰাদনং পচ্চুট্ঠানং অঞ্জলিকম্মং সামীচিকম্মং করিস্সাম। ভৰিস্সতি সঙ্ঘস্স ততোনিদানং ভণ্ডনং কলহো ৰিগ্গহো ৰিৰাদো সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘরাজি সঙ্ঘৰৰত্থানং সঙ্ঘনানাকরণ’ন্তি, ভেদগরুকেহি, ভিক্খৰে, ভিক্খূহি ন সো ভিক্খু আপত্তিযা অদস্সনে উক্খিপিতব্বো’’তি। ৪৫৪. অথ খো ভগৰা উক্খেপকানং ভিক্খূনং এতমত্থং ভাসিত্ৰা উট্ঠাযাসনা যেন উক্খিত্তানুৰত্তকা ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি, নিসজ্জ খো ভগৰা উক্খিত্তানুৰত্তকে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘মা খো তুম্হে, ভিক্খৰে, আপত্তিং আপজ্জিত্ৰা ‘নাম্হ আপন্না, নাম্হ আপন্না’তি আপত্তিং ন পটিকাতব্বং মঞ্ঞিত্থ’’। ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু আপত্তিং আপন্নো হোতি। সো তস্সা আপত্তিযা অনাপত্তিদিট্ঠি হোতি, অঞ্ঞে ভিক্খূ তস্সা আপত্তিযা আপত্তিদিট্ঠিনো হোন্তি। সো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু তে ভিক্খূ এৰং জানাতি – ‘ইমে খো আযস্মন্তো[আযস্মন্তা (ক॰)] বহুস্সুতা আগতাগমা ধম্মধরা ৰিনযধরা মাতিকাধরা পণ্ডিতা ব্যত্তা মেধাৰিনো লজ্জিনো কুক্কুচ্চকা সিক্খাকামা, নালং মমং ৰা কারণা অঞ্ঞেসং ৰা কারণা ছন্দা দোসা মোহা ভযা অগতিং গন্তুং। সচে মং ইমে ভিক্খূ আপত্তিযা অদস্সনে উক্খিপিস্সন্তি , ন মযা সদ্ধিং উপোসথং করিস্সন্তি, ৰিনা মযা উপোসথং করিস্সন্তি, ভৰিস্সতি সঙ্ঘস্স ততোনিদানং ভণ্ডনং কলহো ৰিগ্গহো ৰিৰাদো সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘরাজি সঙ্ঘৰৰত্থানং সঙ্ঘনানাকরণ’ন্তি, ভেদগরুকেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা পরেসম্পি সদ্ধায সা আপত্তি দেসেতব্বা। ‘‘ইধ পন, ভিক্খৰে, ভিক্খু আপত্তিং আপন্নো হোতি। সো তস্সা আপত্তিযা অনাপত্তিদিট্ঠি হোতি, অঞ্ঞে ভিক্খূ তস্সা আপত্তিযা আপত্তিদিট্ঠিনো হোন্তি। সো চে, ভিক্খৰে, ভিক্খু তে ভিক্খূ এৰং জানাতি – ‘ইমে খো আযস্মন্তো বহুস্সুতা আগতাগমা ধম্মধরা ৰিনযধরা মাতিকাধরা পণ্ডিতা ব্যত্তা মেধাৰিনো লজ্জিনো কুক্কুচ্চকা সিক্খাকামা, নালং মমং ৰা কারণা অঞ্ঞেসং ৰা কারণা ছন্দা দোসা মোহা ভযা অগতিং গন্তুং। সচে মং ইমে ভিক্খূ আপত্তিযা অদস্সনে উক্খিপিস্সন্তি, ন মযা সদ্ধিং পৰারেস্সন্তি , ৰিনা মযা পৰারেস্সন্তি। ন মযা সদ্ধিং সঙ্ঘকম্মং করিস্সন্তি, ৰিনা মযা সঙ্ঘকম্মং করিস্সন্তি। ন মযা সদ্ধিং আসনে নিসীদিস্সন্তি, ৰিনা মযা আসনে নিসীদিস্সন্তি। ন মযা সদ্ধিং যাগুপানে নিসীদিস্সন্তি, ৰিনা মযা যাগুপানে নিসীদিস্সন্তি। ন মযা সদ্ধিং ভত্তগ্গে নিসীদিস্সন্তি ৰিনা মযা ভত্তগ্গে নিসীদিস্সন্তি। ন মযা সদ্ধিং একচ্ছন্নে ৰসিস্সন্তি, ৰিনা মযা একচ্ছন্নে ৰসিস্সন্তি। ন মযা সদ্ধিং যথাৰুড্ঢং অভিৰাদনং পচ্চুট্ঠানং অঞ্জলিকম্মং সামীচিকম্মং করিস্সন্তি, ৰিনা মযা যথাৰুড্ঢং অভিৰাদনং পচ্চুট্ঠানং অঞ্জলিকম্মং সামীচিকম্মং করিস্সন্তি, ভৰিস্সতি সঙ্ঘস্স ততোনিদানং ভণ্ডনং কলহো ৰিগ্গহো ৰিৰাদো সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘরাজি সঙ্ঘৰৰত্থানং সঙ্ঘনানাকরণ’ন্তি , ভেদগরুকেন, ভিক্খৰে, ভিক্খুনা পরেসম্পি সদ্ধায সা আপত্তি দেসেতব্বা’’তি। অথ খো ভগৰা উক্খিত্তানুৰত্তকানং ভিক্খূনং এতমত্থং ভাসিত্ৰা উট্ঠাযাসনা পক্কামি। ৪৫৫. তেন খো পন সমযেন উক্খিত্তানুৰত্তকা ভিক্খূ তত্থেৰ অন্তোসীমায উপোসথং করোন্তি, সঙ্ঘকম্মং করোন্তি। উক্খেপকা পন ভিক্খূ নিস্সীমং গন্ত্ৰা উপোসথং করোন্তি, সঙ্ঘকম্মং করোন্তি। অথ খো অঞ্ঞতরো উক্খেপকো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘তে, ভন্তে, উক্খিত্তানুৰত্তকা ভিক্খূ তত্থেৰ অন্তোসীমায উপোসথং করোন্তি, সঙ্ঘকম্মং করোন্তি। মযং পন উক্খেপকা ভিক্খূ নিস্সীমং গন্ত্ৰা উপোসথং করোম, সঙ্ঘকম্মং করোমা’’তি। ‘‘তে চে, ভিক্খু, উক্খিত্তানুৰত্তকা ভিক্খূ তত্থেৰ অন্তোসীমায উপোসথং করিস্সন্তি, সঙ্ঘকম্মং করিস্সন্তি, যথা মযা ঞত্তি চ অনুস্সাৰনা চ পঞ্ঞত্তা, তেসং তানি কম্মানি ধম্মিকানি কম্মানি ভৰিস্স’’ন্তি অকুপ্পানি ঠানারহানি। তুম্হে চে, ভিক্খু, উক্খেপকা ভিক্খূ তত্থেৰ অন্তোসীমায উপোসথং করিস্সথ, সঙ্ঘকম্মং করিস্সথ, যথা মযা ঞত্তি চ অনুস্সাৰনা চ পঞ্ঞত্তা, তুম্হাকম্পি তানি কম্মানি ধম্মিকানি কম্মানি ভৰিস্সন্তি অকুপ্পানি ঠানারহানি। তং কিস্স হেতু? নানাসংৰাসকা এতে [তে (স্যা॰)] ভিক্খূ [ভিক্খু (সী॰ স্যা॰)] তুম্হেহি, তুম্হে চ তেহি নানাসংৰাসকা। ‘‘দ্ৰেমা, ভিক্খু, নানাসংৰাসকভূমিযো – অত্তনা ৰা অত্তানং নানাসংৰাসকং করোতি, সমগ্গো ৰা নং সঙ্ঘো উক্খিপতি অদস্সনে ৰা অপ্পটিকম্মে ৰা অপ্পটিনিস্সগ্গে ৰা। ইমা খো, ভিক্খু, দ্ৰে নানাসংৰাসকভূমিযো। দ্ৰেমা, ভিক্খু, সমানসংৰাসকভূমিযো – অত্তনা ৰা অত্তানং সমানসংৰাসং করোতি, সমগ্গো ৰা নং সঙ্ঘো উক্খিত্তং ওসারেতি অদস্সনে ৰা অপ্পটিকম্মে ৰা অপ্পটিনিস্সগ্গে ৰা। ইমা খো, ভিক্খু, দ্ৰে সমানসংৰাসকভূমিযো’’তি। ৪৫৬. তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ ভত্তগ্গে অন্তরঘরে ভণ্ডনজাতা কলহজাতা ৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং অননুলোমিকং কাযকম্মং ৰচীকম্মং উপদংসেন্তি, হত্থপরামাসং করোন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণা সক্যপুত্তিযা ভত্তগ্গে অন্তরঘরে ভণ্ডনজাতা কলহজাতা ৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং অননুলোমিকং কাযকম্মং ৰচীকম্মং উপদংসেস্সন্তি, হত্থপরামাসং করিস্সন্তী’’তি। অস্সোসুং খো ভিক্খূ তেসং মনুস্সানং উজ্ঝাযন্তানং খিয্যন্তানং ৰিপাচেন্তানং। যে তে ভিক্খূ অপ্পিচ্ছা তে উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম ভিক্খূ ভত্তগ্গে অন্তরঘরে ভণ্ডনজাতা কলহজাতা ৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং অননুলোমিকং কাযকম্মং ৰচীকম্মং উপদংসেস্সন্তি , হত্থপরামাসং করিস্সন্তী’’তি। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘সচ্চং কির, ভিক্খৰে, ভিক্খূ ভত্তগ্গে অন্তরঘরে ভণ্ডনজাতা…পে॰… হত্থপরামাসং করোন্তী’’তি? ‘‘সচ্চং, ভগৰা’’তি। ৰিগরহি বুদ্ধো ভগৰা…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভিন্নে, ভিক্খৰে, সঙ্ঘে অধম্মিযাযমানে [অধম্মিযমানে (সী॰ স্যা॰ কত্থচি) অধম্মীযমানে (ক॰)] অসম্মোদিকায ৰত্তমানায [-‘‘অসম্মোদিকাৰত্তমানায’’ ইতি অট্ঠকথাযং সংৰণ্ণেতব্বপাঠো] ‘এত্তাৰতা ন অঞ্ঞমঞ্ঞং অননুলোমিকং কাযকম্মং ৰচীকম্মং উপদংসেস্সাম, হত্থপরামাসং করিস্সামা’তি আসনে নিসীদিতব্বং। ভিন্নে, ভিক্খৰে, সঙ্ঘে ধম্মিযাযমানে সম্মোদিকায ৰত্তমানায আসনন্তরিকায নিসীদিতব্ব’’ন্তি। ৪৫৭. [ম॰ নি॰ ৩.২৩৬ থোকং ৰিসদিসং] তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ সঙ্ঘমজ্ঝে ভণ্ডনজাতা কলহজাতা ৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং মুখসত্তীহি ৰিতুদন্তা ৰিহরন্তি। তে ন সক্কোন্তি তং অধিকরণং ৰূপসমেতুং। অথ খো অঞ্ঞতরো ভিক্খু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতো খো সো ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইধ, ভন্তে, ভিক্খূ সঙ্ঘমজ্ঝে ভণ্ডনজাতা কলহজাতা ৰিৰাদাপন্না অঞ্ঞমঞ্ঞং মুখসত্তীহি ৰিতুদন্তা ৰিহরন্তি। তে ন সক্কোন্তি তং অধিকরণং ৰূপসমেতুং। সাধু, ভন্তে, ভগৰা যেন তে ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমতু অনুকম্পং উপাদাযা’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। অথ খো ভগৰা যেন তে ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি, নিসজ্জ খো ভগৰা তে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘অলং, ভিক্খৰে, মা ভণ্ডনং মা কলহং মা ৰিগ্গহং মা ৰিৰাদ’’ন্তি। এৰং ৰুত্তে অঞ্ঞতরো অধম্মৰাদী ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘আগমেতু, ভন্তে, ভগৰা ধম্মস্সামী; অপ্পোস্সুক্কো, ভন্তে, ভগৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারমনুযুত্তো ৰিহরতু। মযমেতেন ভণ্ডনেন কলহেন ৰিগ্গহেন ৰিৰাদেন পঞ্ঞাযিস্সামা’’তি। দুতিযম্পি খো ভগৰা তে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘অলং, ভিক্খৰে, মা ভণ্ডনং মা কলহং মা ৰিগ্গহং মা ৰিৰাদ’’ন্তি। দুতিযম্পি খো সো অধম্মৰাদী ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘আগমেতু , ভন্তে, ভগৰা ধম্মস্সামী; অপ্পোস্সুক্কো, ভন্তে , ভগৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারমনুযুত্তো ৰিহরতু। মযমেতেন ভণ্ডনেন কলহেন ৰিগ্গহেন ৰিৰাদেন পঞ্ঞাযিস্সামা’’তি। কোসম্বকৰিৰাদকথা নিট্ঠিতা। ২৭২. দীঘাৰুৰত্থু ৪৫৮. অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ভূতপুব্বং, ভিক্খৰে, বারাণসিযং [ৰজিরবুদ্ধিটীকা ওলোকেতব্বা] ব্রহ্মদত্তো নাম কাসিরাজা অহোসি অড্ঢো মহদ্ধনো মহাভোগো মহব্বলো মহাৰাহনো মহাৰিজিতো পরিপুণ্ণকোসকোট্ঠাগারো। দীঘীতি নাম কোসলরাজা অহোসি দলিদ্দো অপ্পধনো অপ্পভোগো অপ্পবলো অপ্পৰাহনো অপ্পৰিজিতো অপরিপুণ্ণকোসকোট্ঠাগারো। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা চতুরঙ্গিনিং সেনং সন্নয্হিত্ৰা দীঘীতিং কোসলরাজানং অব্ভুয্যাসি। অস্সোসি খো, ভিক্খৰে, দীঘীতি কোসলরাজা – ‘‘ব্রহ্মদত্তো কির কাসিরাজা চতুরঙ্গিনিং সেনং সন্নয্হিত্ৰা মমং অব্ভুয্যাতো’’তি। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো এতদহোসি – ‘‘ব্রহ্মদত্তো খো কাসিরাজা অড্ঢো মহদ্ধনো মহাভোগো মহব্বলো মহাৰাহনো মহাৰিজিতো পরিপুণ্ণকোসকোট্ঠাগারো, অহং পনম্হি দলিদ্দো অপ্পধনো অপ্পভোগো অপ্পবলো অপ্পৰাহনো অপ্পৰিজিতো অপরিপুণ্ণকোসকোট্ঠাগারো, নাহং পটিবলো ব্রহ্মদত্তেন কাসিরঞ্ঞা একসঙ্ঘাতম্পি সহিতুং। যংনূনাহং পটিকচ্চেৰ নগরম্হা নিপ্পতেয্য’’ন্তি। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘীতি কোসলরাজা মহেসিং আদায পটিকচ্চেৰ নগরম্হা নিপ্পতি। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো বলঞ্চ ৰাহনঞ্চ জনপদঞ্চ কোসঞ্চ কোট্ঠাগারঞ্চ অভিৰিজিয অজ্ঝাৰসতি। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘীতি কোসলরাজা সপজাপতিকো যেন ৰারাণসী তেন পক্কামি। অনুপুব্বেন যেন বারাণসী তদৰসরি। তত্র সুদং, ভিক্খৰে, দীঘীতি কোসলরাজা সপজাপতিকো বারাণসিযং অঞ্ঞতরস্মিং পচ্চন্তিমে ওকাসে কুম্ভকারনিৰেসনে অঞ্ঞাতকৰেসেন পরিব্বাজকচ্ছন্নেন পটিৰসতি। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো মহেসী নচিরস্সেৰ গব্ভিনী অহোসি। তস্সা এৰরূপো দোহল়ো উপ্পন্নো হোতি – ‘‘ইচ্ছতি সূরিযস্স উগ্গমনকালে চতুরঙ্গিনিং সেনং সন্নদ্ধং ৰম্মিকং সুভূমে ঠিতং পস্সিতুং , খগ্গানঞ্চ ধোৰনং পাতুং’’। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো মহেসী দীঘীতিং কোসলরাজানং এতদৰোচ – ‘‘গব্ভিনীম্হি, দেৰ। তস্সা মে এৰরূপো দোহল়ো উপ্পন্নো – ইচ্ছামি সূরিযস্স উগ্গমনকালে চতুরঙ্গিনিং সেনং সন্নদ্ধং ৰম্মিকং [ৰম্মিতং (সী॰)] সুভূমে ঠিতং পস্সিতুং, খগ্গানঞ্চ ধোৰনং পাতু’’ন্তি। ‘‘কুতো, দেৰি, অম্হাকং দুগ্গতানং চতুরঙ্গিনী সেনা সন্নদ্ধা ৰম্মিকা সুভূমে ঠিতা, খগ্গানঞ্চ ধোৰনং পাতু’’ন্তি [খগ্গানঞ্চ ধোৰনন্তি (সী॰ স্যা॰)] ‘‘সচাহং, দেৰ, ন লভিস্সামি, মরিস্সামী’’তি। ৪৫৯. তেন খো পন সমযেন, ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো পুরোহিতো ব্রাহ্মণো দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো সহাযো হোতি । অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘীতি কোসলরাজা যেন ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো পুরোহিতো ব্রাহ্মণো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো পুরোহিতং ব্রাহ্মণং এতদৰোচ – ‘‘সখী তে, সম্ম, গব্ভিনী। তস্সা এৰরূপো দোহল়ো উপ্পন্নো – ইচ্ছতি সূরিযস্স উগ্গমনকালে চতুরঙ্গিনিং সেনং সন্নদ্ধং ৰম্মিকং সুভূমে ঠিতং পস্সিতুং, খগ্গানঞ্চ ধোৰনং পাতু’’ন্তি। ‘‘তেন হি, দেৰ, মযম্পি দেৰিং পস্সামা’’তি। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো মহেসী যেন ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো পুরোহিতো ব্রাহ্মণো তেনুপসঙ্কমি। অদ্দসা খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো পুরোহিতো ব্রাহ্মণো দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো মহেসিং দূরতোৰ আগচ্ছন্তিং, দিস্ৰান উট্ঠাযাসনা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা যেন দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো মহেসী তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা তিক্খত্তুং উদানং উদানেসি – ‘‘কোসলরাজা ৰত ভো কুচ্ছিগতো, কোসলরাজা ৰত ভো কুচ্ছিগতো’’তি। অত্তমনা [অৰিমনা (সী॰ স্যা॰ কত্থচি], দেৰি, হোহি। লচ্ছসি সূরিযস্স উগ্গমনকালে চতুরঙ্গিনিং সেনং সন্নদ্ধং ৰম্মিকং সুভূমে ঠিতং পস্সিতুং, খগ্গানঞ্চ ধোৰনং পাতুন্তি। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো পুরোহিতো ব্রাহ্মণো যেন ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ব্রহ্মদত্তং কাসিরাজানং এতদৰোচ – ‘‘তথা, দেৰ, নিমিত্তানি দিস্সন্তি, স্ৰে সূরিযুগ্গমনকালে চতুরঙ্গিনী সেনা সন্নদ্ধা ৰম্মিকা সুভূমে তিট্ঠতু, খগ্গা চ ধোৰিযন্তূ’’তি। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা মনুস্সে আণাপেসি – ‘‘যথা, ভণে, পুরোহিতো ব্রাহ্মণো আহ তথা করোথা’’তি। অলভি খো, ভিক্খৰে, দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো মহেসী সূরিযস্স উগ্গমনকালে চতুরঙ্গিনিং সেনং সন্নদ্ধং ৰম্মিকং সুভূমে ঠিতং পস্সিতুং, খগ্গানঞ্চ ধোৰনং পাতুং। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো মহেসী তস্স গব্ভস্স পরিপাকমন্ৰায পুত্তং ৰিজাযি। তস্স দীঘাৰূতি নামং অকংসু। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰু কুমারো নচিরস্সেৰ ৰিঞ্ঞুতং পাপুণি। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো এতদহোসি – ‘‘অযং খো ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা বহুনো অম্হাকং অনত্থস্স কারকো, ইমিনা অম্হাকং বলঞ্চ ৰাহনঞ্চ জনপদো চ কোসো চ কোট্ঠাগারঞ্চ অচ্ছিন্নং, সচাযং অম্হে জানিস্সতি, সব্বেৰ তযো ঘাতাপেস্সতি, যংনূনাহং দীঘাৰুং কুমারং বহিনগরে ৰাসেয্য’’ন্তি। অথ খো ভিক্খৰে দীঘীতি কোসলরাজা দীঘাৰুং কুমারং বহিনগরে ৰাসেসি। অথ খো ভিক্খৰে দীঘাৰু কুমারো বহিনগরে পটিৰসন্তো নচিরস্সেৰ সব্বসিপ্পানি সিক্খি। ৪৬০. তেন খো পন সমযেন দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো কপ্পকো ব্রহ্মদত্তে কাসিরঞ্ঞে পটিৰসতি। অদ্দসা খো, ভিক্খৰে, দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো কপ্পকো দীঘীতিং কোসলরাজানং সপজাপতিকং বারাণসিযং অঞ্ঞতরস্মিং পচ্চন্তিমে ওকাসে কুম্ভকারনিৰেসনে অঞ্ঞাতকৰেসেন পরিব্বাজকচ্ছন্নেন পটিৰসন্তং, দিস্ৰান যেন ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ব্রহ্মদত্তং কাসিরাজানং এতদৰোচ – ‘‘দীঘীতি, দেৰ, কোসলরাজা সপজাপতিকো বারাণসিযং অঞ্ঞতরস্মিং পচ্চন্তিমে ওকাসে কুম্ভকারনিৰেসনে অঞ্ঞাতকৰেসেন পরিব্বাজকচ্ছন্নেন পটিৰসতী’’তি। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা মনুস্সে আণাপেসি – ‘‘তেন হি, ভণে, দীঘীতিং কোসলরাজানং সপজাপতিকং আনেথা’’তি। ‘‘এৰং, দেৰা’’তি খো, ভিক্খৰে, তে মনুস্সা ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো পটিস্সুত্ৰা দীঘীতিং কোসলরাজানং সপজাপতিকং আনেসুং। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা মনুস্সে আণাপেসি – ‘‘তেন হি, ভণে, দীঘীতিং কোসলরাজানং সপজাপতিকং দল়্হায রজ্জুযা পচ্ছাবাহং গাল়্হবন্ধনং বন্ধিত্ৰা খুরমুণ্ডং করিত্ৰা খরস্সরেন পণৰেন রথিকায রথিকং সিঙ্ঘাটকেন সিঙ্ঘাটকং পরিনেত্ৰা দক্খিণেন দ্ৰারেন নিক্খামেত্ৰা দক্খিণতো নগরস্স চতুধা ছিন্দিত্ৰা চতুদ্দিসা বিলানি নিক্খিপথা’’তি। ‘‘এৰং, দেৰা’’তি খো, ভিক্খৰে, তে মনুস্সা ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো পটিস্সুত্ৰা দীঘীতিং কোসলরাজানং সপজাপতিকং দল়্হায রজ্জুযা পচ্ছাবাহং গাল়্হবন্ধনং বন্ধিত্ৰা খুরমুণ্ডং করিত্ৰা খরস্সরেন পণৰেন রথিকায রথিকং সিঙ্ঘাটকেন সিঙ্ঘাটকং পরিনেন্তি। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰুস্স কুমারস্স এতদহোসি – ‘‘চিরংদিট্ঠা খো মে মাতাপিতরো। যংনূনাহং মাতাপিতরো পস্সেয্য’’ন্তি। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰু কুমারো বারাণসিং পৰিসিত্ৰা অদ্দস মাতাপিতরো দল়্হায রজ্জুযা পচ্ছাবাহং গাল়্হবন্ধনং বন্ধিত্ৰা খুরমুণ্ডং করিত্ৰা খরস্সরেন পণৰেন রথিকায রথিকং সিঙ্ঘাটকেন সিঙ্ঘাটকং পরিনেন্তে, দিস্ৰান যেন মাতাপিতরো তেনুপসঙ্কমি। অদ্দসা খো, ভিক্খৰে, দীঘীতি কোসলরাজা দীঘাৰুং কুমারং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং; দিস্ৰান দীঘাৰুং কুমারং এতদৰোচ – ‘‘মা খো ত্ৰং, তাত দীঘাৰু, দীঘং পস্স, মা রস্সং। ন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরেন ৰেরা সম্মন্তি; অৰেরেন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরা সম্মন্তী’’তি। এৰং ৰুত্তে, ভিক্খৰে, তে মনুস্সা দীঘীতিং কোসলরাজানং এতদৰোচুং – ‘‘উম্মত্তকো অযং দীঘীতি কোসলরাজা ৰিপ্পলপতি। কো ইমস্স দীঘাৰু? কং অযং এৰমাহ – ‘মা খো ত্ৰং, তাত দীঘাৰু, দীঘং পস্স, মা রস্সং। ন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরেন ৰেরা সম্মন্তি; অৰেরেন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরা সম্মন্তী’’তি। ‘‘নাহং, ভণে, উম্মত্তকো ৰিপ্পলপামি, অপি চ যো ৰিঞ্ঞূ সো ৰিভাৰেস্সতী’’তি। দুতিযম্পি খো, ভিক্খৰে…পে॰… ততিযম্পি খো, ভিক্খৰে, দীঘীতি কোসলরাজা দীঘাৰুং কুমারং এতদৰোচ – ‘‘মা খো ত্ৰং, তাত দীঘাৰু, দীঘং পস্স, মা রস্সং। ন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরেন ৰেরা সম্মন্তি; অৰেরেন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরা সম্মন্তী’’তি। ততিযম্পি খো, ভিক্খৰে, তে মনুস্সা দীঘীতিং কোসলরাজানং এতদৰোচুং – ‘‘উম্মত্তকো অযং দীঘীতি কোসলরাজা ৰিপ্পলপতি। কো ইমস্স দীঘাৰু ? কং অযং এৰমাহ – মা খো ত্ৰং, তাত দীঘাৰু, দীঘং পস্স, মা রস্সং। ন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরেন ৰেরা সম্মন্তি; অৰেরেন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরা সম্মন্তী’’তি। ‘‘নাহং, ভণে, উম্মত্তকো ৰিপ্পলপামি, অপি চ যো ৰিঞ্ঞূ সো ৰিভাৰেস্সতী’’তি। অথ খো, ভিক্খৰে, তে মনুস্সা দীঘীতিং কোসলরাজানং সপজাপতিকং রথিকায রথিকং সিঙ্ঘাটকেন সিঙ্ঘাটকং পরিনেত্ৰা দক্খিণেন দ্ৰারেন নিক্খামেত্ৰা দক্খিণতো নগরস্স চতুধা ছিন্দিত্ৰা চতুদ্দিসা বিলানি নিক্খিপিত্ৰা গুম্বং ঠপেত্ৰা পক্কমিংসু। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰু কুমারো বারাণসিং পৰিসিত্ৰা সুরং নীহরিত্ৰা গুম্বিযে পাযেসি। যদা তে মত্তা অহেসুং পতিতা, অথ কট্ঠানি সংকড্ঢিত্ৰা চিতকং করিত্ৰা মাতাপিতূনং সরীরং চিতকং আরোপেত্ৰা অগ্গিং দত্ৰা পঞ্জলিকো তিক্খত্তুং চিতকং পদক্খিণং অকাসি। ৪৬১. তেন খো পন সমযেন ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা উপরিপাসাদৰরগতো হোতি। অদ্দসা খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা দীঘাৰুং কুমারং পঞ্জলিকং তিক্খত্তুং চিতকং পদক্খিণং করোন্তং, দিস্ৰানস্স এতদহোসি – ‘‘নিস্সংসযং খো সো মনুস্সো দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো ঞাতি ৰা সালোহিতো ৰা, অহো মে অনত্থতো, ন হি নাম মে কোচি আরোচেস্সতী’’তি। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰু কুমারো অরঞ্ঞং গন্ত্ৰা যাৰদত্থং কন্দিত্ৰা রোদিত্ৰা খপ্পং [বপ্পং (সী॰ স্যা॰)] পুঞ্ছিত্ৰা বারাণসিং পৰিসিত্ৰা অন্তেপুরস্স সামন্তা হত্থিসালং গন্ত্ৰা হত্থাচরিযং এতদৰোচ – ‘‘ইচ্ছামহং, আচরিয, সিপ্পং সিক্খিতু’’ন্তি। ‘‘তেন হি, ভণে মাণৰক, সিক্খস্সূ’’তি। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰু কুমারো রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায হত্থিসালাযং মঞ্জুনা সরেন গাযি, ৰীণঞ্চ ৰাদেসি। অস্সোসি খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায হত্থিসালাযং মঞ্জুনা সরেন গীতং ৰীণঞ্চ ৰাদিতং, সুত্ৰান মনুস্সে পুচ্ছি – ‘‘কো, ভণে, রত্তিযা পচ্চূসসমযংপচ্চুট্ঠায হত্থিসালাযং মঞ্জুনা সরেন গাযি, ৰীণঞ্চ ৰাদেসী’’তি? ‘‘অমুকস্স, দেৰ, হত্থাচরিযস্স অন্তেৰাসী মাণৰকো রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায হত্থিসালাযং মঞ্জুনা সরেন গাযি, ৰীণঞ্চ ৰাদেসী’’তি। ‘‘তেন হি, ভণে, তং মাণৰকং আনেথা’’তি। ‘‘এৰং, দেৰা’’তি খো, ভিক্খৰে, তে মনুস্সা ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো পটিস্সুত্ৰা দীঘাৰুং কুমারং আনেসুং। ‘‘ত্ৰং ভণে মাণৰক, রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায হত্থিসালাযং মঞ্জুনা সরেন গাযি, ৰীণঞ্চ ৰাদেসী’’তি? ‘‘এৰং, দেৰা’’তি। ‘‘তেন হি ত্ৰং, ভণে মাণৰক, গাযস্সু, ৰীণঞ্চ ৰাদেহী’’তি। ‘‘এৰং, দেৰা’’তি খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰু কুমারো ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো পটিস্সুত্ৰা আরাধাপেক্খো মঞ্জুনা সরেন গাযি , ৰীণঞ্চ ৰাদেসি। ‘‘ত্ৰং, ভণে মাণৰক, মং উপট্ঠহা’’তি। ‘‘এৰং, দেৰা’’তি খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰু কুমারো ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো পচ্চস্সোসি। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰু কুমারো ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো পুব্বুট্ঠাযী অহোসি পচ্ছানিপাতী কিঙ্কারপটিস্সাৰী মনাপচারী পিযৰাদী। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা দীঘাৰুং কুমারং নচিরস্সেৰ অব্ভন্তরিমে ৰিস্সাসিকট্ঠানে ঠপেসি। ৪৬২. অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা দীঘাৰুং কুমারং এতদৰোচ – ‘‘তেন হি, ভণে মাণৰক, রথং যোজেহি, মিগৰং গমিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, দেৰা’’তি খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰু কুমারো ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো পটিস্সুত্ৰা রথং যোজেত্ৰা ব্রহ্মদত্তং কাসিরাজানং এতদৰোচ – ‘‘যুত্তো খো তে, দেৰ, রথো, যস্স দানি কালং মঞ্ঞসী’’তি। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা রথং অভিরুহি। দীঘাৰু কুমারো রথং পেসেসি। তথা তথা রথং পেসেসি যথা যথা অঞ্ঞেনেৰ সেনা অগমাসি অঞ্ঞেনেৰ রথো। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা দূরং গন্ত্ৰা দীঘাৰুং কুমারং এতদৰোচ – ‘‘তেন হি, ভণে মাণৰক, রথং মুঞ্চস্সু, কিলন্তোম্হি, নিপজ্জিস্সামী’’তি। ‘‘এৰং, দেৰা’’তি খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰু কুমারো ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো পটিস্সুত্ৰা রথং মুঞ্চিত্ৰা পথৰিযং পল্লঙ্কেন নিসীদি। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা দীঘাৰুস্স কুমারস্স উচ্ছঙ্গে সীসং কত্ৰা সেয্যং কপ্পেসি। তস্স কিলন্তস্স মুহুত্তকেনেৰ নিদ্দা ওক্কমি। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰুস্স কুমারস্স এতদহোসি – ‘‘অযং খো ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা বহুনো অম্হাকং অনত্থস্স কারকো। ইমিনা অম্হাকং বলঞ্চ ৰাহনঞ্চ জনপদো চ কোসো চ কোট্ঠাগারঞ্চ অচ্ছিন্নং। ইমিনা চ মে মাতাপিতরো হতা। অযং খ্ৰস্স কালো যোহং ৰেরং অপ্পেয্য’’ন্তি কোসিযা খগ্গং নিব্বাহি। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰুস্স কুমারস্স এতদহোসি – ‘‘পিতা খো মং মরণকালে অৰচ ‘মা খো ত্ৰং, তাত দীঘাৰু, দীঘং পস্স, মা রস্সং। ন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরেন ৰেরা সম্মন্তি; অৰেরেন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরা সম্মন্তী’তি। ন খো মেতং পতিরূপং , য্ৰাহং পিতুৰচনং অতিক্কমেয্য’’ন্তি কোসিযা খগ্গং পৰেসেসি। দুতিযম্পি খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰুস্স কুমারস্স এতদহোসি – ‘‘অযং খো ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা বহুনো অম্হাকং অনত্থস্স কারকো, ইমিনো অম্হাকং বলঞ্চ ৰাহনঞ্চ জনপদো চ কোসো চ কোট্ঠাগারঞ্চ অচ্ছিন্নং, ইমিনা চ মে মাতাপিতরো হতা, অযং খ্ৰস্স কালো যোহং ৰেরং অপ্পেয্য’’ন্তি কোসিযা খগ্গং নিব্বাহি। দুতিযম্পি খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰুস্স কুমারস্স এতদহোসি – ‘‘পিতা খো মং মরণকালে অৰচ ‘মা খো ত্ৰং তাত দীঘাৰু, দীঘং পস্স, মা রস্সং, ন হি তাত দীঘাৰু ৰেরেন ৰেরা সম্মন্তি; অৰেরেন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরা সম্মন্তী’তি। ন খো মেতং পতিরূপং, য্ৰাহং পিতুৰচনং অতিক্কমেয্য’’ন্তি। পুনদেৰ কোসিযা খগ্গং পৰেসেসি। ততিযম্পি খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰুস্স কুমারস্স এতদহোসি – ‘‘অযং খো ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা বহুনো অম্হাকং অনত্থস্স কারকো। ইমিনা অম্হাকং বলঞ্চ ৰাহনঞ্চ জনপদো চ কোসো চ কোট্ঠাগারঞ্চ অচ্ছিন্নং। ইমিনা চ মে মাতাপিতরো হতা। অযং খ্ৰস্স কালো যোহং ৰেরং অপ্পেয্য’’ন্তি কোসিযা খগ্গং নিব্বাহি। ততিযম্পি খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰুস্স কুমারস্স এতদহোসি – ‘‘পিতা খো মং মরণকালে অৰচ ‘মা খো ত্ৰং, তাত দীঘাৰু, দীঘং পস্স, মা রস্সং। ন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরেন ৰেরা সম্মন্তি; অৰেরেন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরা সম্মন্তী’তি। ন খো মেতং পতিরূপং, য্ৰাহং পিতুৰচনং অতিক্কমেয্য’’’ন্তি পুনদেৰ কোসিযা খগ্গং পৰেসেসি। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা ভীতো উব্বিগ্গো উস্সঙ্কী উত্রস্তো সহসা ৰুট্ঠাসি। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰু কুমারো ব্রহ্মদত্তং কাসিরাজানং এতদৰোচ – ‘‘কিস্স ত্ৰং , দেৰ, ভীতো উব্বিগ্গো উস্সঙ্কী উত্রস্তো সহসা ৰুট্ঠাসী’’তি? ইধ মং, ভণে মাণৰক, দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো পুত্তো দীঘাৰু কুমারো সুপিনন্তেন খগ্গেন পরিপাতেসি। তেনাহং ভীতো উব্বিগ্গো উস্সঙ্কী উত্রস্তো সহসা ৰুট্ঠাসিন্তি। অথ খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰু কুমারো ৰামেন হত্থেন ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো সীসং পরামসিত্ৰা দক্খিণেন হত্থেন খগ্গং নিব্বাহেত্ৰা ব্রহ্মদত্তং কাসিরাজানং এতদৰোচ – ‘‘অহং খো সো, দেৰ, দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো পুত্তো দীঘাৰু কুমারো। বহুনো ত্ৰং অম্হাকং অনত্থস্স কারকো। তযা অম্হাকং বলঞ্চ ৰাহনঞ্চ জনপদো চ কোসো চ কোট্ঠাগারঞ্চ অচ্ছিন্নং। তযা চ মে মাতাপিতরো হতা। অযং খ্ৰস্স কালো য্ৰাহং ৰেরং অপ্পেয্য’’ন্তি। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা দীঘাৰুস্স কুমারস্স পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা দীঘাৰুং কুমারং এতদৰোচ – ‘‘জীৰিতং মে, তাত দীঘাৰু, দেহি। জীৰিতং মে, তাত দীঘাৰু, দেহী’’তি। ‘‘ক্যাহং উস্সহামি দেৰস্স জীৰিতং দাতুং ? দেৰো খো মে জীৰিতং দদেয্যা’’তি। ‘‘তেন হি, তাত দীঘাৰু, ত্ৰঞ্চেৰ মে জীৰিতং দেহি, অহঞ্চ তে জীৰিতং দম্মী’’তি। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো চ কাসিরাজা দীঘাৰু চ কুমারো অঞ্ঞমঞ্ঞস্স জীৰিতং অদংসু, পাণিঞ্চ অগ্গহেসুং, সপথঞ্চ অকংসু অদ্দূভায [অদ্রূভায, অদুব্ভায (ক॰)]। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা দীঘাৰুং কুমারং এতদৰোচ – ‘‘তেন হি, তাত দীঘাৰু, রথং যোজেহি , গমিস্সামা’’তি। ‘‘এৰং, দেৰা’’তি খো, ভিক্খৰে, দীঘাৰু কুমারো ব্রহ্মদত্তস্স কাসিরঞ্ঞো পটিস্সুত্ৰা রথং যোজেত্ৰা ব্রহ্মদত্তং কাসিরাজানং এতদৰোচ – ‘‘যুত্তো খো তে, দেৰ, রথো, যস্স দানি কালং মঞ্ঞসী’’তি। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা রথং অভিরুহি। দীঘাৰু কুমারো রথং পেসেসি। তথা তথা রথং পেসেসি যথা যথা নচিরস্সেৰ সেনায সমাগঞ্ছি। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা বারাণসিং পৰিসিত্ৰা অমচ্চে পারিসজ্জে সন্নিপাতাপেত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘সচে, ভণে, দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো পুত্তং দীঘাৰুং কুমারং পস্সেয্যাথ, কিন্তি নং করেয্যাথা’’তি? একচ্চে এৰমাহংসু – ‘‘মযং, দেৰ, হত্থে ছিন্দেয্যাম। মযং, দেৰ, পাদে ছিন্দেয্যাম। মযং, দেৰ, হত্থপাদে ছিন্দেয্যাম। মযং, দেৰ, কণ্ণে ছিন্দেয্যাম। মযং, দেৰ, নাসং ছিন্দেয্যাম। মযং, দেৰ, কণ্ণনাসং ছিন্দেয্যাম। মযং, দেৰ, সীসং ছিন্দেয্যামা’’তি। ‘‘অযং খো, ভণে, দীঘীতিস্স কোসলরঞ্ঞো পুত্তো দীঘাৰু কুমারো। নাযং লব্ভা কিঞ্চি কাতুং। ইমিনা চ মে জীৰিতং দিন্নং, মযা চ ইমস্স জীৰিতং দিন্ন’’ন্তি। ৪৬৩. অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা দীঘাৰুং কুমারং এতদৰোচ – ‘‘যং খো তে, তাত দীঘাৰু, পিতা মরণকালে অৰচ ‘মা খো ত্ৰং, তাত দীঘাৰু, দীঘং পস্স, মা রস্সং। ন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরেন ৰেরা সম্মন্তি; অৰেরেন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরা সম্মন্তী’তি, কিং তে পিতা সন্ধায অৰচা’’তি? ‘‘যং খো মে , দেৰ, পিতা মরণকালে অৰচ ‘মা দীঘ’ন্তি মা চিরং ৰেরং অকাসীতি। ইমং খো মে, দেৰ, পিতা মরণকালে অৰচ মা দীঘন্তি। যং খো মে, দেৰ, পিতা মরণকালে অৰচ ‘মা রস্স’ন্তি মা খিপ্পং মিত্তেহি ভিজ্জিত্থা’’তি। ইমং খো মে, দেৰ, পিতা মরণকালে অৰচ মা রস্সন্তি। যং খো মে, দেৰ, পিতা মরণকালে অৰচ ‘‘ন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরেন ৰেরা সম্মন্তি, অৰেরেন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরা সম্মন্তী’’তি দেৰেন মে মাতাপিতরো হতাতি। সচাহং দেৰং জীৰিতা ৰোরোপেয্যং, যে দেৰস্স অত্থকামা তে মং জীৰিতা ৰোরোপেয্যুং, যে মে অত্থকামা তে তে জীৰিতা ৰোরোপেয্যুং – এৰং তং ৰেরং ৰেরেন ন ৰূপসমেয্য। ইদানি চ পন মে দেৰেন জীৰিতং দিন্নং, মযা চ দেৰস্স জীৰিতং দিন্নং। এৰং তং ৰেরং অৰেরেন ৰূপসন্তং। ইমং খো মে, দেৰ, পিতা মরণকালে অৰচ – ন হি, তাত দীঘাৰু, ৰেরেন ৰেরা সম্মন্তি; অৰেরেন হি , তাত দীঘাৰু, ৰেরা সম্মন্তী’’তি। অথ খো, ভিক্খৰে, ব্রহ্মদত্তো কাসিরাজা – ‘‘অচ্ছরিযং ৰত ভো! অব্ভুতং ৰত ভো! যাৰ পণ্ডিতো অযং দীঘাৰু কুমারো, যত্র হি নাম পিতুনো সংখিত্তেন ভাসিতস্স ৰিত্থারেন অত্থং আজানিস্সতী’’তি পেত্তিকং বলঞ্চ ৰাহনঞ্চ জনপদঞ্চ কোসঞ্চ কোট্ঠাগারঞ্চ পটিপাদেসি, ধীতরঞ্চ অদাসি। তেসঞ্হি নাম, ভিক্খৰে, রাজূনং আদিন্নদণ্ডানং আদিন্নসত্থানং এৰরূপং খন্তিসোরচ্চং ভৰিস্সতি। ইধ খো পন তং, ভিক্খৰে , সোভেথ যং তুম্হে এৰং স্ৰাক্খাতে ধম্মৰিনযে পব্বজিতা সমানা খমা চ ভৰেয্যাথ সোরতা চাতি? ততিযম্পি খো ভগৰা তে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘অলং, ভিক্খৰে, মা ভণ্ডনং মা কলহং মা ৰিগ্গহং মা ৰিৰাদ’’ন্তি। ততিযম্পি খো সো অধম্মৰাদী ভিক্খু ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘আগমেতু, ভন্তে, ভগৰা ধম্মস্সামী; অপ্পোস্সুক্কো, ভন্তে, ভগৰা দিট্ঠধম্মসুখৰিহারমনুযুত্তো ৰিহরতু। মযমেতেন ভণ্ডনেন কলহেন ৰিগ্গহেন ৰিৰাদেন পঞ্ঞাযিস্সামা’’তি। অথ খো ভগৰা – পরিযাদিন্নরূপা খো ইমে মোঘপুরিসা, নযিমে সুকরা সঞ্ঞাপেতুন্তি – উট্ঠাযাসনা পক্কামি। দীঘাৰুভাণৰারো নিট্ঠিতো পঠমো। ৪৬৪. [ম॰ নি॰ ৩.২৩৬] অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায কোসম্বিং পিণ্ডায পাৰিসি। কোসম্বিযং পিণ্ডায চরিত্ৰা পচ্ছাভত্তং পিণ্ডপাতপটিক্কন্তো সেনাসনং সংসামেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সঙ্ঘমজ্ঝে ঠিতকোৰ ইমা গাথাযো অভাসি – [ম॰ নি॰ ৩.২৩৭] ‘‘পুথুসদ্দো সমজনো, ন বালো কোচি মঞ্ঞথ। সঙ্ঘস্মিং ভিজ্জমানস্মিং, নাঞ্ঞং ভিয্যো অমঞ্ঞরুং॥ [ম॰ নি॰ ৩.২৩৭] ‘‘পরিমুট্ঠা পণ্ডিতাভাসা, ৰাচাগোচরভাণিনো। যাৰিচ্ছন্তি মুখাযামং, যেন নীতা ন তং ৰিদূ॥ [ম॰ নি॰ ৩.২৩৭] ‘‘অক্কোচ্ছি মং অৰধি মং, অজিনি মং অহাসি মে। যে চ তং উপনয্হন্তি, ৰেরং তেসং ন সম্মতি॥ [ম॰ নি॰ ৩.২৩৭] ‘‘অক্কোচ্ছি মং অৰধি মং, অজিনি মং অহাসি মে। যে চ তং নুপনয্হন্তি, ৰেরং তেসূপসম্মতি॥ [ম॰ নি॰ ৩.২৩৭] ‘‘ন হি ৰেরেন ৰেরানি, সম্মন্তীধ কুদাচনং। অৰেরেন চ সম্মন্তি, এসধম্মো সনন্তনো॥ [ম॰ নি॰ ৩.২৩৭] ‘‘পরে চ ন ৰিজানন্তি, মযমেত্থ যমামসে। যে চ তত্থ ৰিজানন্তি, ততো সম্মন্তি মেধগা॥ [ম॰ নি॰ ৩.২৩৭] ‘‘অট্ঠিচ্ছিন্না পাণহরা, গৰাস্সধনহারিনো। রট্ঠং ৰিলুম্পমানানং, তেসম্পি হোতি সঙ্গতি॥ ‘‘কস্মা তুম্হাক নো সিযা। [ম॰ নি॰ ৩.২৩৭] ‘‘সচে লভেথ নিপকং সহাযং। সদ্ধিংচরং সাধুৰিহারি ধীরং। অভিভুয্য সব্বানি পরিস্সযানি। চরেয্য তেনত্তমনো সতীমা॥ [ম॰ নি॰ ৩.২৩৭] ‘‘নো চে লভেথ নিপকং সহাযং। সদ্ধিং চরং সাধুৰিহারি ধীরং। রাজাৰ রট্ঠং ৰিজিতং পহায। একো চরে মাতঙ্গরঞ্ঞেৰ নাগো॥ [ম॰ নি॰ ৩.২৩৭] ‘‘একস্স চরিতং সেয্যো। নত্থি বালে সহাযতা। একো চরে ন চ পাপানি কযিরা। অপ্পোস্সুক্কো মাতঙ্গরঞ্ঞেৰ নাগো’’তি॥ দীঘাৰুৰত্থু নিট্ঠিতং। ২৭৩. বালকলোণকগমনকথা ৪৬৫. অথ খো ভগৰা সঙ্ঘমজ্ঝে ঠিতকোৰ ইমা গাথাযো ভাসিত্ৰা যেন বালকলোণকগামো [বালকলোণকারগামো (সী॰ স্যা॰)] তেনুপসঙ্কমি। তেন খো পন সমযেন আযস্মা ভগু বালকলোণকগামে ৰিহরতি। অদ্দসা খো আযস্মা ভগু ভগৰন্তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং, দিস্ৰান আসনং পঞ্ঞপেসি, পাদোদকং পাদপীঠং পাদকথলিকং উপনিক্খিপি, পচ্চুগ্গন্ত্ৰা পত্তচীৰরং পটিগ্গহেসি। নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে আসনে, নিসজ্জ খো ভগৰা পাদে পক্খালেসি। আযস্মাপি খো ভগু ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং ভগুং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘কচ্চি, ভিক্খু, খমনীযং; কচ্চি যাপনীযং, কচ্চি পিণ্ডকেন ন কিলমসী’’তি? ‘‘খমনীযং, ভগৰা, যাপনীযং, ভগৰা; ন চাহং, ভন্তে, পিণ্ডকেন কিলমামী’’তি। অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং ভগুং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা যেন পাচীনৰংসদাযো তেনুপসঙ্কমি। বালকলোণকগমনকথা নিট্ঠিতা। ২৭৪. পাচীনৰংসদাযগমনকথা ৪৬৬. [ম॰ নি॰ ১.৩২৫ আদযো পস্সিতব্বং] তেন খো পন সমযেন আযস্মা চ অনুরুদ্ধো আযস্মা চ নন্দিযো আযস্মা চ কিমিলো [কিম্বিলো (সী॰ স্যা॰)] পাচীনৰংসদাযে ৰিহরন্তি। অদ্দসা খো দাযপালো ভগৰন্তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং, দিস্ৰান ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘মা, সমণ, এতং দাযং পাৰিসি। সন্তেত্থ তযো কুলপুত্তা অত্তকামরূপা ৰিহরন্তি। মা তেসং অফাসুমকাসী’’তি। অস্সোসি খো আযস্মা অনুরুদ্ধো দাযপালস্স ভগৰতা সদ্ধিং মন্তযমানস্স, সুত্ৰান দাযপালং এতদৰোচ – ‘‘মাৰুসো, দাযপাল, ভগৰন্তং ৰারেসি । সত্থা নো ভগৰা অনুপ্পত্তো’’তি। অথ খো আযস্মা অনুরুদ্ধো যেনাযস্মা চ নন্দিযো আযস্মা চ কিমিলো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তঞ্চ নন্দিযং আযস্মন্তঞ্চ কিমিলং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কমথাযস্মন্তো অভিক্কমথাযস্মন্তো, সত্থা নো ভগৰা অনুপ্পত্তো’’তি। অথ খো আযস্মা চ অনুরুদ্ধো আযস্মা চ নন্দিযো আযস্মা চ কিমিলো ভগৰন্তং পচ্চুগ্গন্ত্ৰা একো ভগৰতো পত্তচীৰরং পটিগ্গহেসি, একো আসনং পঞ্ঞপেসি, একো পাদোদকং পাদপীঠং পাদকথলিকং উপনিক্খিপি। নিসীদি ভগৰা পঞ্ঞত্তে আসনে , নিসজ্জ খো ভগৰা পাদে পক্খালেসি। তেপি খো আযস্মন্তো ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং অনুরুদ্ধং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘কচ্চি ৰো, অনুরুদ্ধা, খমনীযং, কচ্চি যাপনীযং; কচ্চি পিণ্ডকেন ন কিলমথা’’তি? ‘‘খমনীযং ভগৰা, যাপনীযং ভগৰা; ন চ মযং, ভন্তে, পিণ্ডকেন কিলমামা’’তি। ‘‘কচ্চি পন ৰো অনুরুদ্ধা সমগ্গা সম্মোদমানা অৰিৰদমানা খীরোদকীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পিযচক্খূহি সম্পস্সন্তা ৰিহরথা’’তি? ‘‘তগ্ঘ মযং, ভন্তে, সমগ্গা সম্মোদমানা অৰিৰদমানা খীরোদকীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পিযচক্খূহি সম্পস্সন্তা ৰিহরামা’’তি। ‘‘যথা কথং পন তুম্হে, অনুরুদ্ধা, সমগ্গা সম্মোদমানা অৰিৰদমানা খীরোদকীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পিযচক্খূহি সম্পস্সন্তা ৰিহরথা’’তি? ‘‘ইধ ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘লাভা ৰত মে, সুলদ্ধং ৰত মে, যোহং এৰরূপেহি সব্রহ্মচারীহি সদ্ধিং ৰিহরামী’’’তি। তস্স ময্হং, ভন্তে, ইমেসু আযস্মন্তেসু মেত্তং কাযকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং আৰি চেৰ রহো চ; মেত্তং ৰচীকম্মং… মেত্তং মনোকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং আৰি চেৰ রহো চ। তস্স ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘‘‘যংনূনাহং সকং চিত্তং নিক্খিপিত্ৰা ইমেসংযেৰ আযস্মন্তানং চিত্তস্স ৰসেন ৰত্তেয্য’ন্তি। সো খো অহং, ভন্তে, সকং চিত্তং নিক্খিপিত্ৰা ইমেসংযেৰ আযস্মন্তানং চিত্তস্স ৰসেন ৰত্তামি। নানা হি খো নো, ভন্তে, কাযা, একঞ্চ পন মঞ্ঞে চিত্ত’’ন্তি। আযস্মাপি খো নন্দিযো…পে॰… আযস্মাপি খো কিমিলো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ময্হম্পি খো, ভন্তে, এৰং হোতি – ‘লাভা ৰত মে, সুলদ্ধং ৰত মে, যোহং এৰরূপেহি সব্রহ্মচারীহি সদ্ধিং ৰিহরামী’তি। তস্স ময্হং, ভন্তে, ইমেসু আযস্মন্তেসু মেত্তং কাযকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং আৰি চেৰ রহো চ; মেত্তং ৰচীকম্মং মেত্তং মনোকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং আৰি চেৰ রহো চ। তস্স ময্হং, ভন্তে, এৰং হোতি ‘যংনূনাহং সকং চিত্তং নিক্খিপিত্ৰা ইমেসংযেৰ আযস্মন্তানং চিত্তস্স ৰসেন ৰত্তেয্য’ন্তি। সো খো অহং, ভন্তে, সকং চিত্তং নিক্খিপিত্ৰা ইমেসংযেৰ আযস্মন্তানং চিত্তস্স ৰসেন ৰত্তামি। নানা হি খো নো, ভন্তে, কাযা, একঞ্চ পন মঞ্ঞে চিত্তন্তি। এৰং খো মযং, ভন্তে, সমগ্গা সম্মোদমানা অৰিৰদমানা খীরোদকীভূতা অঞ্ঞমঞ্ঞং পিযচক্খূহি সম্পস্সন্তা ৰিহরামা’’তি। ‘‘কচ্চি পন ৰো, অনুরুদ্ধা, অপ্পমত্তা আতাপিনো পহিতত্তা ৰিহরথা’’তি? ‘‘তগ্ঘ মযং, ভন্তে, অপ্পমত্তা আতাপিনো পহিতত্তা ৰিহরামা’’তি। ‘‘যথা কথং পন তুম্হে, অনুরুদ্ধা, অপ্পমত্তা আতাপিনো পহিতত্তা ৰিহরথা’’তি? ‘‘ইধ, ভন্তে, অম্হাকং যো পঠমং গামতো পিণ্ডায পটিক্কমতি সো আসনং পঞ্ঞপেতি, পাদোদকং পাদপীঠং পাদকথলিকং উপনিক্খিপতি, অৰক্কারপাতিং ধোৰিত্ৰা উপট্ঠাপেতি, পানীযং পরিভোজনীযং উপট্ঠাপেতি। যো পচ্ছা গামতো পিণ্ডায পটিক্কমতি, সচে হোতি ভুত্তাৰসেসো, সচে আকঙ্খতি ভুঞ্জতি, নো চে আকঙ্খতি অপ্পহরিতে ৰা ছড্ডেতি। অপ্পাণকে ৰা উদকে ওপিলাপেতি। সো আসনং উদ্ধরতি , পাদোদকং পাদপীঠং পাদকথলিকং পটিসামেতি, অৰক্কারপাতিং ধোৰিত্ৰা পটিসামেতি, পানীযং পরিভোজনীযং পটিসামেতি, ভত্তগ্গং সম্মজ্জতি। যো পস্সতি পানীযঘটং ৰা পরিভোজনীযঘটং ৰা ৰচ্চঘটং ৰা রিত্তং তুচ্ছং সো উপট্ঠাপেতি। সচস্স হোতি অৰিসয্হং, হত্থৰিকারেন দুতিযং আমন্তেত্ৰা হত্থৰিলঙ্ঘকেন উপট্ঠাপেম, ন ত্ৰেৰ মযং, ভন্তে, তপ্পচ্চযা ৰাচং ভিন্দাম। পঞ্চাহিকং খো পন মযং, ভন্তে, সব্বরত্তিং ধম্মিযা কথায সন্নিসীদাম। এৰং খো মযং, ভন্তে, অপ্পমত্তা আতাপিনো পহিতত্তা ৰিহরামা’’তি। পাচিনৰংসদাযগমনকথা নিট্ঠিতা। ২৭৫. পালিলেয্যকগমনকথা ৪৬৭. [উদা॰ ৩৫ আদযো থোকং ৰিসদিসং] অথ খো ভগৰা আযস্মন্তঞ্চ অনুরুদ্ধং আযস্মন্তঞ্চ নন্দিযং আযস্মন্তঞ্চ কিমিলং ধম্মিযা কথায সন্দস্সেত্ৰা সমাদপেত্ৰা সমুত্তেজেত্ৰা সম্পহংসেত্ৰা উট্ঠাযাসনা যেন পালিলেয্যকং [পারিলেয্যকং (সী॰ স্যা॰)] তেন চারিকং পক্কামি। অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন পালিলেয্যকং তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা পালিলেয্যকে ৰিহরতি রক্খিতৰনসণ্ডে ভদ্দসালমূলে। অথ খো ভগৰতো রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘‘অহং খো পুব্বে আকিণ্ণো ন ফাসু ৰিহাসিং তেহি কোসম্বকেহি [কোসব্ভিকেহি (স্যা॰)] ভিক্খূহি ভণ্ডনকারকেহি কলহকারকেহি ৰিৰাদকারকেহি ভস্সকারকেহি সঙ্ঘে অধিকরণকারকেহি। সোম্হি এতরহি একো অদুতিযো সুখং ফাসু ৰিহরামি অঞ্ঞত্রেৰ তেহি কোসম্বকেহি ভিক্খূহি ভণ্ডনকারকেহি কলহকারকেহি ৰিৰাদকারকেহি ভস্সকারকেহি সঙ্ঘে অধিকরণকারকেহী’’তি। অঞ্ঞতরোপি খো হত্থিনাগো আকিণ্ণো ৰিহরতি হত্থীহি হত্থিনীহি হত্থিকল়ভেহি হত্থিচ্ছাপেহি, ছিন্নগ্গানি চেৰ তিণানি খাদতি, ওভগ্গোভগ্গঞ্চস্স সাখাভঙ্গং খাদন্তি, আৰিলানি চ পানীযানি পিৰতি, ওগাহা চস্স ওতিণ্ণস্স হত্থিনিযো কাযং উপনিঘংসন্তিযো গচ্ছন্তি। অথ খো তস্স হত্থিনাগস্স এতদহোসি – ‘‘অহং খো আকিণ্ণো ৰিহরামি হত্থীহি হত্থিনীহি হত্থিকল়ভেহি হত্থিচ্ছাপেহি, ছিন্নগ্গানি চেৰ তিণানি খাদামি, ওভগ্গোভগ্গঞ্চ মে সাখাভঙ্গং খাদন্তি, আৰিলানি চ পানীযানি পিৰামি, ওগাহা চ মে ওতিণ্ণস্স হত্থিনিযো কাযং উপনিঘংসন্তিযো গচ্ছন্তি। যংনূনাহং একোৰ গণস্মা ৰূপকট্ঠো ৰিহরেয্য’’ন্তি। অথ খো সো হত্থিনাগো যূথা অপক্কম্ম যেন পালিলেয্যকং রক্খিতৰনসণ্ডো ভদ্দসালমূলং যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা সোণ্ডায ভগৰতো পানীযং পরিভোজনীযং উপট্ঠাপেতি, অপ্পহরিতঞ্চ করোতি। অথ খো তস্স হত্থিনাগস্স এতদহোসি – ‘‘অহং খো পুব্বে আকিণ্ণো ন ফাসু ৰিহাসিং হত্থীহি হত্থিনীহি হত্থিকল়ভেহি হত্থিচ্ছাপেহি, ছিন্নগ্গানি চেৰ তিণানি খাদিং, ওভগ্গোভগ্গঞ্চ মে সাখাভঙ্গং খাদিংসু, আৰিলানি চ পানীযানি অপাযিং ওগাহা চ মে ওতিণ্ণস্স [ওগাহঞ্চস্স ওতিণ্ণস্স (স্যা॰), ওগাহা চস্স উত্তিণ্ণস্স (সী॰)] হত্থিনিযো কাযং উপনিঘংসন্তিযো অগমংসু। সোম্হি এতরহি একো অদুতিযো সুখং ফাসু ৰিহরামি অঞ্ঞত্রেৰ হত্থীহি হত্থিনীহি হত্থিকল়ভেহি হত্থিচ্ছাপেহী’’তি। অথ খো ভগৰা অত্তনো চ পৰিৰেকং ৰিদিত্ৰা তস্স চ হত্থিনাগস্স চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি – [উদা॰ ৩৫] ‘‘এতং [এৰং (ক॰)] নাগস্স নাগেন, ঈসাদন্তস্স হত্থিনো। সমেতি চিত্তং চিত্তেন, যদেকো রমতী ৰনে’’তি॥ অথ খো ভগৰা পালিলেয্যকে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন সাৰত্থি তেন চারিকং পক্কামি। অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন সাৰত্থি তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। অথ খো কোসম্বকা উপাসকা – ‘‘ইমে খো অয্যা কোসম্বকা ভিক্খূ বহুনো অম্হাকং অনত্থস্স কারকা । ইমেহি উব্বাল়্হো ভগৰা পক্কন্তো। হন্দ মযং অয্যে কোসম্বকে ভিক্খূ নেৰ অভিৰাদেয্যাম, ন পচ্চুট্ঠেয্যাম, ন অঞ্জলিকম্মং সামীচিকম্মং করেয্যাম, ন সক্করেয্যাম, ন গরুং করেয্যাম, ন মানেয্যাম, ন ভজেয্যাম, ন পূজেয্যাম, উপগতানম্পি পিণ্ডকং ন দজ্জেয্যাম – এৰং ইমে অম্হেহি অসক্করিযমানা অগরুকরিযমানা অমানিযমানা অভজিযমানা অপূজিযমানা অসক্কারপকতা পক্কমিস্সন্তি ৰা ৰিব্ভমিস্সন্তি ৰা ভগৰন্তং ৰা পসাদেস্সন্তী’’তি। অথ খো কোসম্বকা উপাসকা কোসম্বকে ভিক্খূ নেৰ অভিৰাদেসুং, ন পচ্চুট্ঠেসুং, ন অঞ্জলিকম্মং সামীচিকম্মং অকংসু, ন সক্করিংসু, ন গরুং করিংসু, ন মানেসুং, ন ভজেসুং ন পূজেসুং, উপগতানম্পি পিণ্ডকং ন অদংসু। অথ খো কোসম্বকা ভিক্খূ কোসম্বকেহি উপাসকেহি অসক্করিযমানা অগরুকরিযমানা অমানিযমানা অভজিযমানা অপূজিযমানা অসক্কারপকতা এৰমাহংসু – ‘‘হন্দ মযং, আৰুসো, সাৰত্থিং গন্ত্ৰা ভগৰতো সন্তিকে ইমং অধিকরণং ৰূপসমেয্যামা’’তি। পালিলেয্যকগমনকথা নিট্ঠিতা। ২৭৬. অট্ঠারসৰত্থুকথা ৪৬৮. অথ খো কোসম্বকা ভিক্খূ সেনাসনং সংসামেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন সাৰত্থি তেনুপসঙ্কমিংসু। অস্সোসি খো আযস্মা সারিপুত্তো – ‘‘তে কির কোসম্বকা ভিক্খূ ভণ্ডনকারকা কলহকারকা ৰিৰাদকারকা ভস্সকারকা সঙ্ঘে অধিকরণকারকা সাৰত্থিং আগচ্ছন্তী’’তি। অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘তে কির, ভন্তে, কোসম্বকা ভিক্খূ ভণ্ডনকারকা কলহকারকা ৰিৰাদকারকা ভস্সকারকা সঙ্ঘে অধিকরণকারকা সাৰত্থিং আগচ্ছন্তি। কথাহং, ভন্তে, তেসু ভিক্খূসু পটিপজ্জামী’’তি? ‘‘তেন হি ত্ৰং, সারিপুত্ত, যথা ধম্মো তথা তিট্ঠাহী’’তি। ‘‘কথাহং, ভন্তে, জানেয্যং ধম্মং ৰা অধম্মং ৰা’’তি? অট্ঠারসহি খো, সারিপুত্ত, ৰত্থূহি অধম্মৰাদী জানিতব্বো। ইধ, সারিপুত্ত, ভিক্খু অধম্মং ধম্মোতি দীপেতি, ধম্মং অধম্মোতি দীপেতি; অৰিনযং ৰিনযোতি দীপেতি, ৰিনযং অৰিনযোতি দীপেতি; অভাসিতং অলপিতং তথাগতেন ভাসিতং লপিতং তথাগতেনাতি দীপেতি, ভাসিতং লপিতং তথাগতেন অভাসিতং অলপিতং তথাগতেনাতি দীপেতি; অনাচিণ্ণং তথাগতেন আচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেতি, আচিণ্ণং তথাগতেন অনাচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেতি; অপঞ্ঞত্তং তথাগতেন পঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেতি, পঞ্ঞত্তং তথাগতেন অপঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেতি; অনাপত্তিং আপত্তীতি দীপেতি, আপত্তিং অনাপত্তীতি দীপেতি; লহুকং আপত্তিং গরুকা আপত্তীতি দীপেতি, গরুকং আপত্তিং লহুকা আপত্তীতি দীপেতি; সাৰসেসং আপত্তিং অনৰসেসা আপত্তীতি দীপেতি, অনৰসেসং আপত্তিং সাৰসেসা আপত্তীতি দীপেতি; দুট্ঠুল্লং আপত্তিং অদুট্ঠুল্লা আপত্তীতি দীপেতি, অদুট্ঠুল্লং আপত্তিং দুট্ঠুল্লা আপত্তীতি দীপেতি – ইমেহি খো, সারিপুত্ত, অট্ঠারসহি ৰত্থূহি অধম্মৰাদী জানিতব্বো। অট্ঠারসহি চ খো, সারিপুত্ত, ৰত্থূহি ধম্মৰাদী জানিতব্বো। ইধ, সারিপুত্ত, ভিক্খু অধম্মং অধম্মোতি দীপেতি, ধম্মং ধম্মোতি দীপেতি; অৰিনযং অৰিনযোতি দীপেতি, ৰিনযং ৰিনযোতি দীপেতি; অভাসিতং অলপিতং তথাগতেনঅভাসিতং অলপিতং তথাগতেনাতি দীপেতি, ভাসিতং লপিতং তথাগতেন ভাসিতং লপিতং তথাগতেনাতি দীপেতি; অনাচিণ্ণং তথাগতেন অনাচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেতি, আচিণ্ণং তথাগতেন আচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেতি; অপঞ্ঞত্তং তথাগতেন অপঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেতি, পঞ্ঞত্তং তথাগতেন পঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেতি ; অনাপত্তিং অনাপত্তীতি দীপেতি, আপত্তিং আপত্তীতি দীপেতি; লহুকং আপত্তিং লহুকা আপত্তীতি দীপেতি, গরুকং আপত্তিং গরুকা আপত্তীতি দীপেতি; সাৰসেসং আপত্তিং সাৰসেসা আপত্তীতি দীপেতি, অনৰসেসং আপত্তিং অনৰসেসা আপত্তীতি দীপেতি; দুট্ঠুল্লং আপত্তিং দুট্ঠুল্লা আপত্তীতি দীপেতি, অদুট্ঠুল্লং আপত্তিং অদুট্ঠুল্লা আপত্তীতি দীপেতি – ইমেহি খো, সারিপুত্ত, অট্ঠারসহি ৰত্থূহি ধম্মৰাদী জানিতব্বোতি। ৪৬৯. অস্সোসি খো আযস্মা মহামোগ্গল্লানো…পে॰… অস্সোসি খো আযস্মা মহাকস্সপো… অস্সোসি খো আযস্মা মহাকচ্চানো… অস্সোসি খো আযস্মা মহাকোট্ঠিকো … অস্সোসি খো আযস্মা মহাকপ্পিনো… অস্সোসি খো আযস্মা মহাচুন্দো… অস্সোসি খো আযস্মা অনুরুদ্ধো… অস্সোসি খো আযস্মা রেৰতো … অস্সোসি খো আযস্মা উপালি… অস্সোসি খো আযস্মা আনন্দো… অস্সোসি খো আযস্মা রাহুলো – ‘‘তে কির কোসম্বকা ভিক্খূ ভণ্ডনকারকা কলহকারকা ৰিৰাদকারকা ভস্সকারকা সঙ্ঘে অধিকরণকারকা সাৰত্থিং আগচ্ছন্তী’’তি। অথ খো আযস্মা রাহুলো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা রাহুলো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘তে কির, ভন্তে, কোসম্বকা ভিক্খূ ভণ্ডনকারকা কলহকারকা ৰিৰাদকারকা ভস্সকারকা সঙ্ঘে অধিকরণকারকা সাৰত্থিং আগচ্ছন্তি। কথাহং, ভন্তে, তেসু ভিক্খূসু পটিপজ্জামী’’তি? ‘‘তেন হি ত্ৰং, রাহুল, যথা ধম্মো তথা তিট্ঠাহী’’তি। ‘‘কথাহং, ভন্তে, জানেয্যং ধম্মং ৰা অধম্মং ৰা’’তি? অট্ঠারসহি খো, রাহুল, ৰত্থূহি অধম্মৰাদী জানিতব্বো। ইধ, রাহুল, ভিক্খু অধম্মং ধম্মোতি দীপেতি, ধম্মং অধম্মোতি দীপেতি; অৰিনযং ৰিনযোতি দীপেতি, ৰিনযং অৰিনযোতি দীপেতি; অভাসিতং অলপিতং তথাগতেন ভাসিতং লপিতং তথাগতেনাতি দীপেতি, ভাসিতং লপিতং তথাগতেন অভাসিতং অলপিতং তথাগতেনাতি দীপেতি; অনাচিণ্ণং তথাগতেন আচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেতি, আচিণ্ণং তথাগতেন অনাচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেতি; অপঞ্ঞত্তং তথাগতেন পঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেতি, পঞ্ঞত্তং তথাগতেন অপঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেতি; অনাপত্তিং আপত্তীতি দীপেতি, আপত্তিং অনাপত্তীতি দীপেতি; লহুকং আপত্তিং গরুকা আপত্তীতি দীপেতি, গরুকং আপত্তিং লহুকা আপত্তীতি দীপেতি; সাৰসেসং আপত্তিং অনৰসেসা আপত্তীতি দীপেতি, অনৰসেসং আপত্তিং সাৰসেসা আপত্তীতি দীপেতি; দুট্ঠুল্লং আপত্তিং অদুট্ঠুল্লা আপত্তীতি দীপেতি, অদুট্ঠুল্লং আপত্তিং দুট্ঠুল্লা আপত্তীতি দীপেতি – ইমেহি খো, রাহুল, অট্ঠারসহি ৰত্থূহি অধম্মৰাদী জানিতব্বো। অট্ঠারসহি চ খো, রাহুল, ৰত্থূহি ধম্মৰাদী জানিতব্বো। ইধ, রাহুল, ভিক্খু অধম্মং অধম্মোতি দীপেতি, ধম্মং ধম্মোতি দীপেতি; অৰিনযং অৰিনযোতি দীপেতি, ৰিনযং ৰিনযোতি দীপেতি; অভাসিতং অলপিতং তথাগতেন অভাসিতং অলপিতং তথাগতেনাতি দীপেতি, ভাসিতং লপিতং তথাগতেন ভাসিতং লপিতং তথাগতেনাতি দীপেতি; অনাচিণ্ণং তথাগতেন অনাচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেতি, আচিণ্ণং তথাগতেন আচিণ্ণং তথাগতেনাতি দীপেতি; অপঞ্ঞত্তং তথাগতেন অপঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেতি, পঞ্ঞত্তং তথাগতেন পঞ্ঞত্তং তথাগতেনাতি দীপেতি; অনাপত্তিং অনাপত্তীতি দীপেতি, আপত্তিং আপত্তীতি দীপেতি; লহুকং আপত্তিং লহুকা আপত্তীতি দীপেতি, গরুকং আপত্তিং গরুকা আপত্তীতি দীপেতি; সাৰসেসং আপত্তিং সাৰসেসা আপত্তীতি দীপেতি, অনৰসেসং আপত্তিং অনৰসেসা আপত্তীতি দীপেতি; দুট্ঠুল্লং আপত্তিং দুট্ঠুল্লা আপত্তীতি দীপেতি, অদুট্ঠুল্লং আপত্তিং অদুট্ঠুল্লা আপত্তীতি দীপেতি – ইমেহি খো, রাহুল, অট্ঠারসহি ৰত্থূহি ধম্মৰাদী জানিতব্বোতি। ৪৭০. অস্সোসি খো মহাপজাপতি [মহাপজাপতী (সী॰ স্যা॰)] গোতমী – ‘‘তে কির কোসম্বকা ভিক্খূ ভণ্ডনকারকা কলহকারকা ৰিৰাদকারকা ভস্সকারকা সঙ্ঘে অধিকরণকারকা সাৰত্থিং আগচ্ছন্তী’’তি। অথ খো মহাপজাপতি গোতমী যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং অট্ঠাসি। একমন্তং ঠিতা খো মহাপজাপতি গোতমী ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘তে কির, ভন্তে, কোসম্বকা ভিক্খূ ভণ্ডনকারকা কলহকারকা ৰিৰাদকারকা ভস্সকারকা সঙ্ঘে অধিকরণকারকা সাৰত্থিং আগচ্ছন্তি। কথাহং, ভন্তে, তেসু ভিক্খূসু পটিপজ্জামী’’তি? ‘‘তেন হি ত্ৰং, গোতমি, উভযত্থ ধম্মং সুণ। উভযত্থ ধম্মং সুত্ৰা যে তত্থ ভিক্খূ ধম্মৰাদিনো তেসং দিট্ঠিঞ্চ খন্তিঞ্চ রুচিঞ্চ আদাযঞ্চ রোচেহি। যঞ্চ কিঞ্চি ভিক্খুনিসঙ্ঘেন ভিক্খুসঙ্ঘতো পচ্চাসীসিতব্বং সব্বং তং ধম্মৰাদিতোৰ পচ্চাসীসিতব্ব’’ন্তি। ৪৭১. অস্সোসি খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি – ‘‘তে কির কোসম্বকা ভিক্খূ ভণ্ডনকারকা কলহকারকা ৰিৰাদকারকা ভস্সকারকা সঙ্ঘে অধিকরণকারকা সাৰত্থিং আগচ্ছন্তী’’তি। অথ খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো অনাথপিণ্ডিকো গহপতি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘তে কির, ভন্তে, কোসম্বকা ভিক্খূ ভণ্ডনকারকা কলহকারকা ৰিৰাদকারকা ভস্সকারকা সঙ্ঘে অধিকরণকারকা সাৰত্থিং আগচ্ছন্তি। কথাহং, ভন্তে, তেসু ভিক্খূসু পটিপজ্জামী’’তি? ‘‘তেন হি ত্ৰং, গহপতি, উভযত্থ দানং দেহি। উভযত্থ দানং দত্ৰা উভযত্থ ধম্মং সুণ। উভযত্থ ধম্মং সুত্ৰা যে তত্থ ভিক্খূ ধম্মৰাদিনো তেসং দিট্ঠিঞ্চ খন্তিঞ্চ রুচিঞ্চ আদাযঞ্চ রোচেহী’’তি। ৪৭২. অস্সোসি খো ৰিসাখা মিগারমাতা – ‘‘তে কির কোসম্বকা ভিক্খূ ভণ্ডনকারকা কলহকারকা ৰিৰাদকারকা ভস্সকারকা সঙ্ঘে অধিকরণকারকা সাৰত্থিং আগচ্ছন্তী’’তি । অথ খো ৰিসাখা মিগারমাতা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্না খো ৰিসাখা মিগারমাতা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘তে কির, ভন্তে, কোসম্বকা ভিক্খূ ভণ্ডনকারকা কলহকারকা ৰিৰাদকারকা ভস্সকারকা সঙ্ঘে অধিকরণকারকা সাৰত্থিং আগচ্ছন্তি। কথাহং, ভন্তে, তেসু ভিক্খূসু পটিপজ্জামী’’তি? ‘‘তেন হি ত্ৰং, ৰিসাখে, উভযত্থ দানং দেহি। উভযত্থ দানং দত্ৰা উভযত্থ ধম্মং সুণ। উভযত্থ ধম্মং সুত্ৰা যে তত্থ ভিক্খূ ধম্মৰাদিনো তেসং দিট্ঠিঞ্চ খন্তিঞ্চ রুচিঞ্চ আদাযঞ্চ রোচেহী’’তি। ৪৭৩. অথ খো কোসম্বকা ভিক্খূ অনুপুব্বেন যেন সাৰত্থি তদৰসরুং। অথ খো আযস্মা সারিপুত্তো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা সারিপুত্তো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘তে কির, ভন্তে, কোসম্বকা ভিক্খূ ভণ্ডনকারকা কলহকারকা ৰিৰাদকারকা ভস্সকারকা সঙ্ঘে অধিকরণকারকা সাৰত্থিং অনুপ্পত্তা। কথং নু খো, ভন্তে, তেসু ভিক্খূসু সেনাসনে [সেনাসনেসু (ক॰), সেনাসনং (স্যা॰)]পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি? ‘‘তেন হি, সারিপুত্ত, ৰিৰিত্তং সেনাসনং দাতব্ব’’ন্তি। ‘‘সচে পন, ভন্তে, ৰিৰিত্তং ন হোতি, কথং পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি? ‘‘তেন হি, সারিপুত্ত, ৰিৰিত্তং কত্ৰাপি দাতব্বং, ন ত্ৰেৰাহং, সারিপুত্ত, কেনচি পরিযাযেন ৰুড্ঢতরস্স ভিক্খুনো সেনাসনং পটিবাহিতব্বন্তি ৰদামি। যো পটিবাহেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ‘‘আমিসে পন, ভন্তে, কথং পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি? ‘‘আমিসং খো, সারিপুত্ত, সব্বেসং সমকং ভাজেতব্ব’’ন্তি। অট্ঠারসৰত্থুকথা নিট্ঠিতা। ২৭৭. ওসারণানুজাননা ৪৭৪. অথ খো তস্স উক্খিত্তকস্স ভিক্খুনো ধম্মঞ্চ ৰিনযঞ্চ পচ্চৰেক্খন্তস্স এতদহোসি – ‘‘আপত্তি এসা, নেসা অনাপত্তি। আপন্নোম্হি, নম্হি অনাপন্নো। উক্খিত্তোম্হি, নম্হি অনুক্খিত্তো। ধম্মিকেনম্হি কম্মেন উক্খিত্তো অকুপ্পেন ঠানারহেনা’’তি। অথ খো সো উক্খিত্তকো ভিক্খু যেন উক্খিত্তানুৰত্তকা ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা উক্খিত্তানুৰত্তকে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘আপত্তি এসা, আৰুসো; নেসা অনাপত্তি। আপন্নোম্হি, নম্হি অনাপন্নো। উক্খিত্তোম্হি, নম্হি অনুক্খিত্তো। ধম্মিকেনম্হি কম্মেন উক্খিত্তো অকুপ্পেন ঠানারহেন। এথ মং আযস্মন্তো ওসারেথা’’তি। অথ খো তে উক্খিত্তানুৰত্তকা ভিক্খূ তং উক্খিত্তকং ভিক্খুং আদায যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অযং, ভন্তে, উক্খিত্তকো ভিক্খু এৰমাহ – ‘আপত্তি এসা , আৰুসো; নেসা অনাপত্তি। আপন্নোম্হি, নম্হি অনাপন্নো। উক্খিত্তোম্হি, নম্হি অনুক্খিত্তো। ধম্মিকেনম্হি কম্মেন উক্খিত্তো অকুপ্পেন ঠানারহেন। এথ মং আযস্মন্তো ওসারেথা’তি। কথং নু খো, ভন্তে, পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি? ‘‘আপত্তি এসা, ভিক্খৰে; নেসা অনাপত্তি। আপন্নো এসো ভিক্খু, নেসো ভিক্খু অনাপন্নো। উক্খিত্তো এসো ভিক্খু, নেসো ভিক্খু অনুক্খিত্তো । ধম্মিকেন কম্মেন উক্খিত্তো অকুপ্পেন ঠানারহেন। যতো চ খো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু আপন্নো চ উক্খিত্তো চ পস্সতি চ, তেন হি, ভিক্খৰে, তং ভিক্খুং ওসারেথা’’তি। ওসারণানুজাননা নিট্ঠিতা। ২৭৮. সঙ্ঘসামগ্গীকথা ৪৭৫. অথ খো তে উক্খিত্তানুৰত্তকা ভিক্খূ তং উক্খিত্তকং ভিক্খুং ওসারেত্ৰা যেন উক্খেপকা ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা উক্খেপকে ভিক্খূ এতদৰোচুং – ‘‘যস্মিং, আৰুসো, ৰত্থুস্মিং অহোসি সঙ্ঘস্স ভণ্ডনং কলহো ৰিগ্গহো ৰিৰাদো সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘরাজি সঙ্ঘৰৰত্থানং সঙ্ঘনানাকরণং , সো এসো ভিক্খু আপন্নো চ উক্খিত্তো চ পস্সি [পস্সী (ইতিপি)] চ ওসারিতো চ। হন্দ মযং, আৰুসো, তস্স ৰত্থুস্স ৰূপসমায সঙ্ঘসামগ্গিং করোমা’’তি। অথ খো তে উক্খেপকা ভিক্খূ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। একমন্তং নিসিন্না খো তে ভিক্খূ ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘তে, ভন্তে, উক্খিত্তানুৰত্তকা ভিক্খূ এৰমাহংসু – ‘যস্মিং, আৰুসো, ৰত্থুস্মিং অহোসি সঙ্ঘস্স ভণ্ডনং কলহো ৰিগ্গহো ৰিৰাদো সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘরাজি সঙ্ঘৰৰত্থানং সঙ্ঘনানাকরণং, সো এসো ভিক্খু আপন্নো চ উক্খিত্তো চ পস্সি চ ওসারিতো চ। হন্দ মযং, আৰুসো, তস্স ৰত্থুস্স ৰূপসমায সঙ্ঘসামগ্গিং করোমা’তি। কথং নু খো, ভন্তে, পটিপজ্জিতব্ব’’ন্তি? যতো চ খো সো, ভিক্খৰে, ভিক্খু আপন্নো চ উক্খিত্তো চ পস্সি চ ওসারিতো চ, তেন হি, ভিক্খৰে, সঙ্ঘো তস্স ৰত্থুস্স ৰূপসমায সঙ্ঘসামগ্গিং করোতু। এৰঞ্চ পন, ভিক্খৰে, কাতব্বা। সব্বেহেৰ একজ্ঝং সন্নিপতিতব্বং গিলানেহি চ অগিলানেহি চ। ন কেহিচি ছন্দো দাতব্বো। সন্নিপতিত্ৰা ব্যত্তেন ভিক্খুনা পটিবলেন সঙ্ঘো ঞাপেতব্বো – ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। যস্মিং ৰত্থুস্মিং অহোসি সঙ্ঘস্স ভণ্ডনং কলহো ৰিগ্গহো ৰিৰাদো সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘরাজি সঙ্ঘৰৰত্থানং সঙ্ঘনানাকরণং, সো এসো ভিক্খু আপন্নো চ উক্খিত্তো চ পস্সি চ ওসারিতো চ। যদি সঙ্ঘস্স পত্তকল্লং, সঙ্ঘো তস্স ৰত্থুস্স ৰূপসমায সঙ্ঘসামগ্গিং করেয্য। এসা ঞত্তি। ‘‘সুণাতু মে, ভন্তে, সঙ্ঘো। যস্মিং ৰত্থুস্মিং অহোসি সঙ্ঘস্স ভণ্ডনং কলহো ৰিগ্গহো ৰিৰাদো সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘরাজি সঙ্ঘৰৰত্থানং সঙ্ঘনানাকরণং, সো এসো ভিক্খু আপন্নো চ উক্খিত্তো চ পস্সি চ ওসারিতো চ। সঙ্ঘো তস্স ৰত্থুস্স ৰূপসমায সঙ্ঘসামগ্গিং করোতি। যস্সাযস্মতো খমতি তস্স ৰত্থুস্স ৰূপসমায সঙ্ঘসামগ্গিযা করণং, সো তুণ্হস্স, যস্স নক্খমতি সো ভাসেয্য। ‘‘কতা সঙ্ঘেন তস্স ৰত্থুস্স ৰূপসমায সঙ্ঘসামগ্গী। নিহতো সঙ্ঘভেদো, নিহতা সঙ্ঘরাজি, নিহতং সঙ্ঘৰৰত্থানং, নিহতং সঙ্ঘনানাকরণং। খমতি সঙ্ঘস্স, তস্মা তুণ্হী, এৰমেতং ধারযামী’’তি। তাৰদেৰ উপোসথো কাতব্বো, পাতিমোক্খং উদ্দিসিতব্বন্তি। সঙ্ঘসামগ্গীকথা নিট্ঠিতা। ২৭৯. উপালিসঙ্ঘসামগ্গীপুচ্ছা ৪৭৬. অথ খো আযস্মা উপালি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা উপালি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যস্মিং, ভন্তে, ৰত্থুস্মিং হোতি সঙ্ঘস্স ভণ্ডনং কলহো ৰিগ্গহো ৰিৰাদো সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘরাজি সঙ্ঘৰৰত্থানং সঙ্ঘনানাকরণং, সঙ্ঘো তং ৰত্থুং অৰিনিচ্ছিনিত্ৰা অমূলা মূলং গন্ত্ৰা সঙ্ঘসামগ্গিং করোতি, ধম্মিকা নু খো সা, ভন্তে, সঙ্ঘসামগ্গী’’তি? ‘‘যস্মিং , উপালি, ৰত্থুস্মিং হোতি সঙ্ঘস্স ভণ্ডনং কলহো ৰিগ্গহো ৰিৰাদো সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘরাজি সঙ্ঘৰৰত্থানং সঙ্ঘনানাকরণং, সঙ্ঘো তং ৰত্থুং অৰিনিচ্ছিনিত্ৰা অমূলা মূলং গন্ত্ৰা সঙ্ঘসামগ্গিং করোতি, অধম্মিকা সা, উপালি, সঙ্ঘসামগ্গী’’তি। ‘‘যস্মিং পন, ভন্তে, ৰত্থুস্মিং হোতি সঙ্ঘস্স ভণ্ডনং কলহো ৰিগ্গহো ৰিৰাদো সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘরাজি সঙ্ঘৰৰত্থানং সঙ্ঘনানাকরণং, সঙ্ঘো তং ৰত্থুং ৰিনিচ্ছিনিত্ৰা মূলা মূলং গন্ত্ৰা সঙ্ঘসামগ্গিং করোতি, ধম্মিকা নু খো সা, ভন্তে, সঙ্ঘসামগ্গী’’তি? ‘‘যস্মিং, উপালি, ৰত্থুস্মিং হোতি সঙ্ঘস্স ভণ্ডনং কলহো ৰিগ্গহো ৰিৰাদো সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘরাজি সঙ্ঘৰৰত্থানং সঙ্ঘনানাকরণং, সঙ্ঘো তং ৰত্থুং ৰিনিচ্ছিনিত্ৰা মূলা মূলং গন্ত্ৰা সঙ্ঘসামগ্গিং করোতি, ধম্মিকা সা, উপালি, সঙ্ঘসামগ্গী’’তি। ‘‘কতি নু খো, ভন্তে, সঙ্ঘসামগ্গিযো’’তি? ‘‘দ্ৰেমা, উপালি, সঙ্ঘসামগ্গিযো – অত্থুপালি, সঙ্ঘসামগ্গী অত্থাপেতা ব্যঞ্জনুপেতা; অত্থুপালি, সঙ্ঘসামগ্গী অত্থুপেতা চ ব্যঞ্জনুপেতা চ। কতমা চ, উপালি, সঙ্ঘসামগ্গী অত্থাপেতা ব্যঞ্জনুপেতা? যস্মিং, উপালি, ৰত্থুস্মিং হোতি সঙ্ঘস্স ভণ্ডনং কলহো ৰিগ্গহো ৰিৰাদো সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘরাজি সঙ্ঘৰৰত্থানং সঙ্ঘনানাকরণং, সঙ্ঘো তং ৰত্থুং অৰিনিচ্ছিনিত্ৰা অমূলা মূলং গন্ত্ৰা সঙ্ঘসামগ্গিং করোতি, অযং ৰুচ্চতি, উপালি, সঙ্ঘসামগ্গী অত্থাপেতা ব্যঞ্জনুপেতা। কতমা চ, উপালি, সঙ্ঘসামগ্গী অত্থুপেতা চ ব্যঞ্জনুপেতা চ? যস্মিং, উপালি, ৰত্থুস্মিং হোতি সঙ্ঘস্স ভণ্ডনং কলহো ৰিগ্গহো ৰিৰাদো সঙ্ঘভেদো সঙ্ঘরাজি সঙ্ঘৰৰত্থানং সঙ্ঘনানাকরণং, সঙ্ঘো তং ৰত্থুং ৰিনিচ্ছিনিত্ৰা মূলা মূলং গন্ত্ৰা সঙ্ঘসামগ্গিং করোতি, অযং ৰুচ্চতি, উপালি, সঙ্ঘসামগ্গী অত্থুপেতা চ ব্যঞ্জনুপেতা চ। ইমা খো, উপালি, দ্ৰে সঙ্ঘসামগ্গিযো’’তি। ৪৭৭. অথ খো আযস্মা উপালি উট্ঠাযাসনা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা যেন ভগৰা তেনঞ্জলিং পণামেত্ৰা ভগৰন্তং গাথায অজ্ঝভাসি – ‘‘সঙ্ঘস্স কিচ্চেসু চ মন্তনাসু চ। অত্থেসু জাতেসু ৰিনিচ্ছযেসু চ। কথংপকারোধ নরো মহত্থিকো। ভিক্খু কথং হোতিধ পগ্গহারহোতি॥ ‘‘অনানুৰজ্জো পঠমেন সীলতো। অৰেক্খিতাচারো সুসংৰুতিন্দ্রিযো। পচ্চত্থিকা নূপৰদন্তি ধম্মতো। ন হিস্স তং হোতি ৰদেয্যু যেন নং॥ ‘‘সো তাদিসো সীলৰিসুদ্ধিযা ঠিতো। ৰিসারদো হোতি ৰিসয্হ ভাসতি। নচ্ছম্ভতি পরিসগতো ন ৰেধতি। অত্থং ন হাপেতি অনুয্যুতং ভণং॥ ‘‘তথেৰ পঞ্হং পরিসাসু পুচ্ছিতো। ন চেৰ পজ্ঝাযতি ন মঙ্কু হোতি। সো কালাগতং ব্যাকরণারহং ৰচো। রঞ্জেতি ৰিঞ্ঞূপরিসং ৰিচক্খণো॥ ‘‘সগারৰো ৰুড্ঢতরেসু ভিক্খুসু। আচেরকম্হি চ সকে ৰিসারদো। অলং পমেতুং পগুণো কথেতৰে। পচ্চত্থিকানঞ্চ ৰিরদ্ধিকোৰিদো॥ ‘‘পচ্চত্থিকা যেন ৰজন্তি নিগ্গহং। মহাজনো সঞ্ঞপনঞ্চ গচ্ছতি। সকঞ্চ আদাযমযং ন রিঞ্চতি। ৰিযাকরং [সো ব্যাকরং (সী॰), ৰেয্যাকরং (স্যা॰)] পঞ্হমনূপঘাতিকং॥ ‘‘দূতেয্যকম্মেসু অলং সমুগ্গহো। সঙ্ঘস্স কিচ্চেসু চ আহু নং যথা। করং ৰচো ভিক্খুগণেন পেসিতো। অহং করোমীতি ন তেন মঞ্ঞতি॥ ‘‘আপজ্জতি যাৰতকেসু ৰত্থুসু। আপত্তিযা হোতি যথা চ ৰুট্ঠিতি। এতে ৰিভঙ্গা উভযস্স স্ৰাগতা। আপত্তি ৰুট্ঠানপদস্স কোৰিদো॥ ‘‘নিস্সারণং গচ্ছতি যানি চাচরং। নিস্সারিতো হোতি যথা চ ৰত্তনা [ৰত্থুনা (সী॰ স্যা॰)]। ওসারণং তংৰুসিতস্স জন্তুনো। এতম্পি জানাতি ৰিভঙ্গকোৰিদো॥ ‘‘সগারৰো ৰুড্ঢতরেসু ভিক্খুসু। নৰেসু থেরেসু চ মজ্ঝিমেসু চ। মহাজনস্সত্থচরোধ পণ্ডিতো। সো তাদিসো ভিক্খু ইধ পগ্গহারহো’’তি॥ উপালিসঙ্ঘসামগ্গীপুচ্ছা নিট্ঠিতা। কোসম্বকক্খন্ধকো দসমো। ২৮০. তস্সুদ্দানং কোসম্বিযং জিনৰরো, ৰিৰাদাপত্তিদস্সনে। নুক্খিপেয্য যস্মিং তস্মিং, সদ্ধাযাপত্তি দেসযে॥ অন্তোসীমাযং তত্থেৰ, বালকঞ্চেৰ ৰংসদা। পালিলেয্যা চ সাৰত্থি, সারিপুত্তো চ কোলিতো॥ মহাকস্সপকচ্চানা, কোট্ঠিকো কপ্পিনেন চ। মহাচুন্দো চ অনুরুদ্ধো, রেৰতো উপালি চুভো॥ আনন্দো রাহুলো চেৰ, গোতমীনাথপিণ্ডিকো। সেনাসনং ৰিৰিত্তঞ্চ, আমিসং সমকম্পি চ॥ ন কেহি ছন্দো দাতব্বো, উপালিপরিপুচ্ছিতো। অনানুৰজ্জো সীলেন, সামগ্গী জিনসাসনেতি॥ কোসম্বকক্খন্ধকো নিট্ঠিতো। মহাৰগ্গপাল়ি নিট্ঠিতা। |
Copyright © 2011 Bangladesh Buddhist. All rights reserved |