১১. দসুত্তরসুত্তং
৩৫০. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা চম্পাযং ৰিহরতি গগ্গরায পোক্খরণিযা তীরে মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহি। তত্র খো আযস্মা সারিপুত্তো ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘আৰুসো ভিক্খৰে’’তি! ‘‘আৰুসো’’তি খো তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স পচ্চস্সোসুং। আযস্মা সারিপুত্তো এতদৰোচ – ‘‘দসুত্তরং পৰক্খামি, ধম্মং নিব্বানপত্তিযা। দুক্খস্সন্তকিরিযায, সব্বগন্থপ্পমোচনং’’॥ একো ধম্মো ৩৫১. ‘‘একো, আৰুসো, ধম্মো বহুকারো, একো ধম্মো ভাৰেতব্বো, একো ধম্মো পরিঞ্ঞেয্যো, একো ধম্মো পহাতব্বো, একো ধম্মো হানভাগিযো, একো ধম্মো ৰিসেসভাগিযো, একো ধম্মো দুপ্পটিৰিজ্ঝো, একো ধম্মো উপ্পাদেতব্বো, একো ধম্মো অভিঞ্ঞেয্যো, একো ধম্মো সচ্ছিকাতব্বো। (ক) ‘‘কতমো একো ধম্মো বহুকারো? অপ্পমাদো কুসলেসু ধম্মেসু। অযং একো ধম্মো বহুকারো। (খ) ‘‘কতমো একো ধম্মো ভাৰেতব্বো? কাযগতাসতি সাতসহগতা। অযং একো ধম্মো ভাৰেতব্বো। (গ) ‘‘কতমো একো ধম্মো পরিঞ্ঞেয্যো? ফস্সো সাসৰো উপাদানিযো। অযং একো ধম্মো পরিঞ্ঞেয্যো। (ঘ) ‘‘কতমো একো ধম্মো পহাতব্বো? অস্মিমানো। অযং একো ধম্মো পহাতব্বো। (ঙ) ‘‘কতমো একো ধম্মো হানভাগিযো? অযোনিসো মনসিকারো। অযং একো ধম্মো হানভাগিযো। (চ) ‘‘কতমো একো ধম্মো ৰিসেসভাগিযো? যোনিসো মনসিকারো। অযং একো ধম্মো ৰিসেসভাগিযো। (ছ) ‘‘কতমো একো ধম্মো দুপ্পটিৰিজ্ঝো? আনন্তরিকো চেতোসমাধি। অযং একো ধম্মো দুপ্পটিৰিজ্ঝো। (জ) ‘‘কতমো একো ধম্মো উপ্পাদেতব্বো? অকুপ্পং ঞাণং। অযং একো ধম্মো উপ্পাদেতব্বো। (ঝ) ‘‘কতমো একো ধম্মো অভিঞ্ঞেয্যো? সব্বে সত্তা আহারট্ঠিতিকা। অযং একো ধম্মো অভিঞ্ঞেয্যো। (ঞ) ‘‘কতমো একো ধম্মো সচ্ছিকাতব্বো? অকুপ্পা চেতোৰিমুত্তি। অযং একো ধম্মো সচ্ছিকাতব্বো। ‘‘ইতি ইমে দস ধম্মা ভূতা তচ্ছা তথা অৰিতথা অনঞ্ঞথা সম্মা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা। দ্ৰে ধম্মা ৩৫২. ‘‘দ্ৰে ধম্মা বহুকারা, দ্ৰে ধম্মা ভাৰেতব্বা, দ্ৰে ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা, দ্ৰে ধম্মা পহাতব্বা , দ্ৰে ধম্মা হানভাগিযা, দ্ৰে ধম্মা ৰিসেসভাগিযা, দ্ৰে ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা, দ্ৰে ধম্মা উপ্পাদেতব্বা, দ্ৰে ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা, দ্ৰে ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। (ক) ‘‘কতমে দ্ৰে ধম্মা বহুকারা? সতি চ সম্পজঞ্ঞঞ্চ। ইমে দ্ৰে ধম্মা বহুকারা। (খ) ‘‘কতমে দ্ৰে ধম্মা ভাৰেতব্বা? সমথো চ ৰিপস্সনা চ। ইমে দ্ৰে ধম্মা ভাৰেতব্বা। (গ) ‘‘কতমে দ্ৰে ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা? নামঞ্চ রূপঞ্চ। ইমে দ্ৰে ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা। (ঘ) ‘‘কতমে দ্ৰে ধম্মা পহাতব্বা? অৰিজ্জা চ ভৰতণ্হা চ। ইমে দ্ৰে ধম্মা পহাতব্বা। (ঙ) ‘‘কতমে দ্ৰে ধম্মা হানভাগিযা? দোৰচস্সতা চ পাপমিত্ততা চ। ইমে দ্ৰে ধম্মা হানভাগিযা। (চ) ‘‘কতমে দ্ৰে ধম্মা ৰিসেসভাগিযা? সোৰচস্সতা চ কল্যাণমিত্ততা চ। ইমে দ্ৰে ধম্মা ৰিসেসভাগিযা। (ছ) ‘‘কতমে দ্ৰে ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা? যো চ হেতু যো চ পচ্চযো সত্তানং সংকিলেসায, যো চ হেতু যো চ পচ্চযো সত্তানং ৰিসুদ্ধিযা। ইমে দ্ৰে ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা। (জ) ‘‘কতমে দ্ৰে ধম্মা উপ্পাদেতব্বা? দ্ৰে ঞাণানি – খযে ঞাণং, অনুপ্পাদে ঞাণং। ইমে দ্ৰে ধম্মা উপ্পাদেতব্বা। (ঝ) ‘‘কতমে দ্ৰে ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা? দ্ৰে ধাতুযো – সঙ্খতা চ ধাতু অসঙ্খতা চ ধাতু। ইমে দ্ৰে ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা। (ঞ) ‘‘কতমে দ্ৰে ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা? ৰিজ্জা চ ৰিমুত্তি চ। ইমে দ্ৰে ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। ‘‘ইতি ইমে ৰীসতি ধম্মা ভূতা তচ্ছা তথা অৰিতথা অনঞ্ঞথা সম্মা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা। তযো ধম্মা ৩৫৩. ‘‘তযো ধম্মা বহুকারা, তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা…পে॰… তযো ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। (ক) ‘‘কতমে তযো ধম্মা বহুকারা? সপ্পুরিসসংসেৰো, সদ্ধম্মস্সৰনং, ধম্মানুধম্মপ্পটিপত্তি। ইমে তযো ধম্মা বহুকারা। (খ) ‘‘কতমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা? তযো সমাধী – সৰিতক্কো সৰিচারো সমাধি, অৰিতক্কো ৰিচারমত্তো সমাধি, অৰিতক্কো অৰিচারো সমাধি। ইমে তযো ধম্মা ভাৰেতব্বা। (গ) ‘‘কতমে তযো ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা? তিস্সো ৰেদনা – সুখা ৰেদনা, দুক্খা ৰেদনা, অদুক্খমসুখা ৰেদনা। ইমে তযো ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা। (ঘ) ‘‘কতমে তযো ধম্মা পহাতব্বা? তিস্সো তণ্হা – কামতণ্হা, ভৰতণ্হা, ৰিভৰতণ্হা। ইমে তযো ধম্মা পহাতব্বা। (ঙ) ‘‘কতমে তযো ধম্মা হানভাগিযা? তীণি অকুসলমূলানি – লোভো অকুসলমূলং, দোসো অকুসলমূলং, মোহো অকুসলমূলং। ইমে তযো ধম্মা হানভাগিযা। (চ) ‘‘কতমে তযো ধম্মা ৰিসেসভাগিযা? তীণি কুসলমূলানি – অলোভো কুসলমূলং, অদোসো কুসলমূলং, অমোহো কুসলমূলং। ইমে তযো ধম্মা ৰিসেসভাগিযা। (ছ) ‘‘কতমে তযো ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা? তিস্সো নিস্সরণিযা ধাতুযো – কামানমেতং নিস্সরণং যদিদং নেক্খম্মং, রূপানমেতং নিস্সরণং যদিদং অরূপং, যং খো পন কিঞ্চি ভূতং সঙ্খতং পটিচ্চসমুপ্পন্নং, নিরোধো তস্স নিস্সরণং। ইমে তযো ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা। (জ) ‘‘কতমে তযো ধম্মা উপ্পাদেতব্বা? তীণি ঞাণানি – অতীতংসে ঞাণং, অনাগতংসে ঞাণং, পচ্চুপ্পন্নংসে ঞাণং। ইমে তযো ধম্মা উপ্পাদেতব্বা। (ঝ) ‘‘কতমে তযো ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা? তিস্সো ধাতুযো – কামধাতু, রূপধাতু, অরূপধাতু। ইমে তযো ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা। (ঞ) ‘‘কতমে তযো ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা? তিস্সো ৰিজ্জা – পুব্বেনিৰাসানুস্সতিঞাণং ৰিজ্জা, সত্তানং চুতূপপাতে ঞাণং ৰিজ্জা, আসৰানং খযে ঞাণং ৰিজ্জা। ইমে তযো ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। ‘‘ইতি ইমে তিংস ধম্মা ভূতা তচ্ছা তথা অৰিতথা অনঞ্ঞথা সম্মা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা। চত্তারো ধম্মা ৩৫৪. ‘‘চত্তারো ধম্মা বহুকারা, চত্তারো ধম্মা ভাৰেতব্বা…পে॰… চত্তারো ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। (ক) ‘‘কতমে চত্তারো ধম্মা বহুকারা? চত্তারি চক্কানি – পতিরূপদেসৰাসো, সপ্পুরিসূপনিস্সযো [সপ্পুরিসুপস্সযো (স্যা॰ কং॰)], অত্তসম্মাপণিধি, পুব্বে চ কতপুঞ্ঞতা। ইমে চত্তারো ধম্মা বহুকারা। (খ) ‘‘কতমে চত্তারো ধম্মা ভাৰেতব্বা? চত্তারো সতিপট্ঠানা – ইধাৰুসো, ভিক্খু কাযে কাযানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং। ৰেদনাসু…পে॰… চিত্তে… ধম্মেসু ধম্মানুপস্সী ৰিহরতি আতাপী সম্পজানো সতিমা ৰিনেয্য লোকে অভিজ্ঝাদোমনস্সং। ইমে চত্তারো ধম্মা ভাৰেতব্বা। (গ) ‘‘কতমে চত্তারো ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা? চত্তারো আহারা – কবল়ীকারো [কৰল়ীকারো (স্যা॰ কং॰)] আহারো ওল়ারিকো ৰা সুখুমো ৰা, ফস্সো দুতিযো, মনোসঞ্চেতনা ততিযা, ৰিঞ্ঞাণং চতুত্থং। ইমে চত্তারো ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা। (ঘ) ‘‘কতমে চত্তারো ধম্মা পহাতব্বা? চত্তারো ওঘা – কামোঘো, ভৰোঘো, দিট্ঠোঘো, অৰিজ্জোঘো। ইমে চত্তারো ধম্মা পহাতব্বা। (ঙ) ‘‘কতমে চত্তারো ধম্মা হানভাগিযা? চত্তারো যোগা – কামযোগো, ভৰযোগো, দিট্ঠিযোগো, অৰিজ্জাযোগো। ইমে চত্তারো ধম্মা হানভাগিযা। (চ) ‘‘কতমে চত্তারো ধম্মা ৰিসেসভাগিযা? চত্তারো ৰিসঞ্ঞোগা – কামযোগৰিসংযোগো, ভৰযোগৰিসংযোগো, দিট্ঠিযোগৰিসংযোগো, অৰিজ্জাযোগৰিসংযোগো। ইমে চত্তারো ধম্মা ৰিসেসভাগিযা। (ছ) ‘‘কতমে চত্তারো ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা? চত্তারো সমাধী – হানভাগিযো সমাধি, ঠিতিভাগিযো সমাধি, ৰিসেসভাগিযো সমাধি, নিব্বেধভাগিযো সমাধি। ইমে চত্তারো ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা। (জ) ‘‘কতমে চত্তারো ধম্মা উপ্পাদেতব্বা? চত্তারি ঞাণানি – ধম্মে ঞাণং, অন্ৰযে ঞাণং, পরিযে ঞাণং, সম্মুতিযা ঞাণং। ইমে চত্তারো ধম্মা উপ্পাদেতব্বা। (ঝ) ‘‘কতমে চত্তারো ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা? চত্তারি অরিযসচ্চানি – দুক্খং অরিযসচ্চং, দুক্খসমুদযং [দুক্খসমুদযো (স্যা॰ কং॰)] অরিযসচ্চং, দুক্খনিরোধং [দুক্খনিরোধো (স্যা॰ কং॰)] অরিযসচ্চং, দুক্খনিরোধগামিনী পটিপদা অরিযসচ্চং। ইমে চত্তারো ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা। (ঞ) ‘‘কতমে চত্তারো ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা? চত্তারি সামঞ্ঞফলানি – সোতাপত্তিফলং, সকদাগামিফলং, অনাগামিফলং, অরহত্তফলং । ইমে চত্তারো ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। ‘‘ইতি ইমে চত্তারীসধম্মা ভূতা তচ্ছা তথা অৰিতথা অনঞ্ঞথা সম্মা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা। পঞ্চ ধম্মা ৩৫৫. ‘‘পঞ্চ ধম্মা বহুকারা…পে॰… পঞ্চ ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। (ক) ‘‘কতমে পঞ্চ ধম্মা বহুকারা? পঞ্চ পধানিযঙ্গানি – ইধাৰুসো, ভিক্খু সদ্ধো হোতি, সদ্দহতি তথাগতস্স বোধিং – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’তি। অপ্পাবাধো হোতি অপ্পাতঙ্কো সমৰেপাকিনিযা গহণিযা সমন্নাগতো নাতিসীতায নাচ্চুণ্হায মজ্ঝিমায পধানক্খমায। অসঠো হোতি অমাযাৰী যথাভূতমত্তানং আৰীকত্তা সত্থরি ৰা ৰিঞ্ঞূসু ৰা সব্রহ্মচারীসু। আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু। পঞ্ঞৰা হোতি উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা। ইমে পঞ্চ ধম্মা বহুকারা। (খ) ‘‘কতমে পঞ্চ ধম্মা ভাৰেতব্বা? পঞ্চঙ্গিকো সম্মাসমাধি – পীতিফরণতা, সুখফরণতা, চেতোফরণতা , আলোকফরণতা, পচ্চৰেক্খণনিমিত্তং [পচ্চৰেক্খণানিমিত্তং (স্যা॰ কং॰)]। ইমে পঞ্চ ধম্মা ভাৰেতব্বা। (গ) ‘‘কতমে পঞ্চ ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা? পঞ্চুপাদানক্খন্ধা [সেয্যথীদং (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰)] – রূপুপাদানক্খন্ধো, ৰেদনুপাদানক্খন্ধো, সঞ্ঞুপাদানক্খন্ধো, সঙ্খারুপাদানক্খন্ধো ৰিঞ্ঞাণুপাদানক্খন্ধো। ইমে পঞ্চ ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা। (ঘ) ‘‘কতমে পঞ্চ ধম্মা পহাতব্বা? পঞ্চ নীৰরণানি – কামচ্ছন্দনীৰরণং, ব্যাপাদনীৰরণং, থিনমিদ্ধনীৰরণং, উদ্ধচ্চকুকুচ্চনীৰরণং, ৰিচিকিচ্ছানীৰরণং। ইমে পঞ্চ ধম্মা পহাতব্বা। (ঙ) ‘‘কতমে পঞ্চ ধম্মা হানভাগিযা? পঞ্চ চেতোখিলা – ইধাৰুসো, ভিক্খু সত্থরি কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি। যো সো, আৰুসো, ভিক্খু সত্থরি কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায । অযং পঠমো চেতোখিলো। পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু ধম্মে কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি…পে॰… সঙ্ঘে কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি…পে॰… সিক্খায কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি…পে॰… সব্রহ্মচারীসু কুপিতো হোতি অনত্তমনো আহতচিত্তো খিলজাতো, যো সো, আৰুসো, ভিক্খু সব্রহ্মচারীসু কুপিতো হোতি অনত্তমনো আহতচিত্তো খিলজাতো, তস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। যস্স চিত্তং ন নমতি আতপ্পায অনুযোগায সাতচ্চায পধানায। অযং পঞ্চমো চেতোখিলো। ইমে পঞ্চ ধম্মা হানভাগিযা। (চ) ‘‘কতমে পঞ্চ ধম্মা ৰিসেসভাগিযা? পঞ্চিন্দ্রিযানি – সদ্ধিন্দ্রিযং, ৰীরিযিন্দ্রিযং, সতিন্দ্রিযং, সমাধিন্দ্রিযং, পঞ্ঞিন্দ্রিযং। ইমে পঞ্চ ধম্মা ৰিসেসভাগিযা। (ছ) ‘‘কতমে পঞ্চ ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা? পঞ্চ নিস্সরণিযা ধাতুযো – ইধাৰুসো, ভিক্খুনো কামে মনসিকরোতো কামেসু চিত্তং ন পক্খন্দতি ন পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি। নেক্খম্মং খো পনস্স মনসিকরোতো নেক্খম্মে চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি। তস্স তং চিত্তং সুগতং সুভাৰিতং সুৰুট্ঠিতং সুৰিমুত্তং ৰিসংযুত্তং কামেহি। যে চ কামপচ্চযা উপ্পজ্জন্তি আসৰা ৰিঘাতা পরিল়াহা, মুত্তো সো তেহি। ন সো তং ৰেদনং ৰেদেতি। ইদমক্খাতং কামানং নিস্সরণং। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো ব্যাপাদং মনসিকরোতো ব্যাপাদে চিত্তং ন পক্খন্দতি ন পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি। অব্যাপাদং খো পনস্স মনসিকরোতো অব্যাপাদে চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি। তস্স তং চিত্তং সুগতং সুভাৰিতং সুৰুট্ঠিতং সুৰিমুত্তং ৰিসংযুত্তং ব্যাপাদেন। যে চ ব্যাপাদপচ্চযা উপ্পজ্জন্তি আসৰা ৰিঘাতা পরিল়াহা, মুত্তো সো তেহি। ন সো তং ৰেদনং ৰেদেতি। ইদমক্খাতং ব্যাপাদস্স নিস্সরণং। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো ৰিহেসং মনসিকরোতো ৰিহেসায চিত্তং ন পক্খন্দতি ন পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি। অৰিহেসং খো পনস্স মনসিকরোতো অৰিহেসায চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি । তস্স তং চিত্তং সুগতং সুভাৰিতং সুৰুট্ঠিতং সুৰিমুত্তং ৰিসংযুত্তং ৰিহেসায। যে চ ৰিহেসাপচ্চযা উপ্পজ্জন্তি আসৰা ৰিঘাতা পরিল়াহা, মুত্তো সো তেহি। ন সো তং ৰেদনং ৰেদেতি। ইদমক্খাতং ৰিহেসায নিস্সরণং। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো রূপে মনসিকরোতো রূপেসু চিত্তং ন পক্খন্দতি ন পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি। অরূপং খো পনস্স মনসিকরোতো অরূপে চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি। তস্স তং চিত্তং সুগতং সুভাৰিতং সুৰুট্ঠিতং সুৰিমুত্তং ৰিসংযুত্তং রূপেহি। যে চ রূপপচ্চযা উপ্পজ্জন্তি আসৰা ৰিঘাতা পরিল়াহা, মুত্তো সো তেহি। ন সো তং ৰেদনং ৰেদেতি। ইদমক্খাতং রূপানং নিস্সরণং। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো সক্কাযং মনসিকরোতো সক্কাযে চিত্তং ন পক্খন্দতি ন পসীদতি ন সন্তিট্ঠতি ন ৰিমুচ্চতি। সক্কাযনিরোধং খো পনস্স মনসিকরোতো সক্কাযনিরোধে চিত্তং পক্খন্দতি পসীদতি সন্তিট্ঠতি ৰিমুচ্চতি। তস্স তং চিত্তং সুগতং সুভাৰিতং সুৰুট্ঠিতং সুৰিমুত্তং ৰিসংযুত্তং সক্কাযেন। যে চ সক্কাযপচ্চযা উপ্পজ্জন্তি আসৰা ৰিঘাতা পরিল়াহা, মুত্তো সো তেহি। ন সো তং ৰেদনং ৰেদেতি। ইদমক্খাতং সক্কাযস্স নিস্সরণং। ইমে পঞ্চ ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা। (জ) ‘‘কতমে পঞ্চ ধম্মা উপ্পাদেতব্বা? পঞ্চ ঞাণিকো সম্মাসমাধি – ‘অযং সমাধি পচ্চুপ্পন্নসুখো চেৰ আযতিঞ্চ সুখৰিপাকো’তি পচ্চত্তংযেৰ ঞাণং উপ্পজ্জতি। ‘অযং সমাধি অরিযো নিরামিসো’তি পচ্চত্তঞ্ঞেৰ ঞাণং উপ্পজ্জতি। ‘অযং সমাধি অকাপুরিসসেৰিতো’তি পচ্চত্তংযেৰ ঞাণং উপ্পজ্জতি। ‘অযং সমাধি সন্তো পণীতো পটিপ্পস্সদ্ধলদ্ধো একোদিভাৰাধিগতো, ন সসঙ্খারনিগ্গয্হৰারিতগতো’তি [ন চ সসঙ্খারনিগ্গয্হ ৰারিতৰতোতি (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰), ন সসঙ্খারনিগ্গয্হৰারিৰাৰতো (ক॰), ন সসঙ্খারনিগ্গয্হৰারিযাধিগতো (?)] পচ্চত্তংযেৰ ঞাণং উপ্পজ্জতি। ‘সো খো পনাহং ইমং সমাধিং সতোৰ সমাপজ্জামি সতো ৰুট্ঠহামী’তি পচ্চত্তংযেৰ ঞাণং উপ্পজ্জতি। ইমে পঞ্চ ধম্মা উপ্পাদেতব্বা। (ঝ) ‘‘কতমে পঞ্চ ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা? পঞ্চ ৰিমুত্তাযতনানি – ইধাৰুসো, ভিক্খুনো সত্থা ধম্মং দেসেতি অঞ্ঞতরো ৰা গরুট্ঠানিযো সব্রহ্মচারী। যথা যথা, আৰুসো, ভিক্খুনো সত্থা ধম্মং দেসেতি, অঞ্ঞতরো ৰা গরুট্ঠানিযো সব্রহ্মচারী, তথা তথা সো [ভিক্খু (স্যা॰ কং॰)] তস্মিং ধম্মে অত্থপ্পটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপটিসংৰেদী চ। তস্স অত্থপ্পটিসংৰেদিনো ধম্মপটিসংৰেদিনো পামোজ্জং জাযতি, পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। ইদং পঠমং ৰিমুত্তাযতনং। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো ন হেৰ খো সত্থা ধম্মং দেসেতি, অঞ্ঞতরো ৰা গরুট্ঠানিযো সব্রহ্মচারী, অপি চ খো যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি যথা যথা, আৰুসো, ভিক্খু যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি। তথা তথা সো তস্মিং ধম্মে অত্থপ্পটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপটিসংৰেদী চ। তস্স অত্থপ্পটিসংৰেদিনো ধম্মপটিসংৰেদিনো পামোজ্জং জাযতি, পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। ইদং দুতিযং ৰিমুত্তাযতনং। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো ন হেৰ খো সত্থা ধম্মং দেসেতি, অঞ্ঞতরো ৰা গরুট্ঠানিযো সব্রহ্মচারী, নাপি যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি। অপি চ খো, যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করোতি। যথা যথা, আৰুসো, ভিক্খু যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করোতি তথা তথা সো তস্মিং ধম্মে অত্থপ্পটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপটিসংৰেদী চ। তস্স অত্থপ্পটিসংৰেদিনো ধম্মপটিসংৰেদিনো পামোজ্জং জাযতি, পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। ইদং ততিযং ৰিমুত্তাযতনং। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো ন হেৰ খো সত্থা ধম্মং দেসেতি, অঞ্ঞতরো ৰা গরুট্ঠানিযো সব্রহ্মচারী, নাপি যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি, নাপি যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করোতি। অপি চ খো, যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি মনসানুপেক্খতি। যথা যথা , আৰুসো , ভিক্খু যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি মনসানুপেক্খতি তথা তথা সো তস্মিং ধম্মে অত্থপ্পটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপটিসংৰেদী চ। তস্স অত্থপ্পটিসংৰেদিনো ধম্মপটিসংৰেদিনো পামোজ্জং জাযতি, পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। ইদং চতুত্থং ৰিমুত্তাযতনং। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো ন হেৰ খো সত্থা ধম্মং দেসেতি, অঞ্ঞতরো ৰা গরুট্ঠানিযো সব্রহ্মচারী, নাপি যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন পরেসং দেসেতি, নাপি যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং ৰিত্থারেন সজ্ঝাযং করোতি, নাপি যথাসুতং যথাপরিযত্তং ধম্মং চেতসা অনুৰিতক্কেতি অনুৰিচারেতি মনসানুপেক্খতি; অপি চ খ্ৰস্স অঞ্ঞতরং সমাধিনিমিত্তং সুগ্গহিতং হোতি সুমনসিকতং সূপধারিতং সুপ্পটিৰিদ্ধং পঞ্ঞায। যথা যথা, আৰুসো, ভিক্খুনো অঞ্ঞতরং সমাধিনিমিত্তং সুগ্গহিতং হোতি সুমনসিকতং সূপধারিতং সুপ্পটিৰিদ্ধং পঞ্ঞায তথা তথা সো তস্মিং ধম্মে অত্থপ্পটিসংৰেদী চ হোতি ধম্মপ্পটিসংৰেদী চ। তস্স অত্থপ্পটিসংৰেদিনো ধম্মপ্পটিসংৰেদিনো পামোজ্জং জাযতি, পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি। ইদং পঞ্চমং ৰিমুত্তাযতনং। ইমে পঞ্চ ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা। (ঞ) ‘‘কতমে পঞ্চ ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা? পঞ্চ ধম্মক্খন্ধা – সীলক্খন্ধো , সমাধিক্খন্ধো, পঞ্ঞাক্খন্ধো, ৰিমুত্তিক্খন্ধো, ৰিমুত্তিঞাণদস্সনক্খন্ধো। ইমে পঞ্চ ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। ‘‘ইতি ইমে পঞ্ঞাস ধম্মা ভূতা তচ্ছা তথা অৰিতথা অনঞ্ঞথা সম্মা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা। ছ ধম্মা ৩৫৬. ‘‘ছ ধম্মা বহুকারা…পে॰… ছ ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। (ক) ‘‘কতমে ছ ধম্মা বহুকারা? ছ সারণীযা ধম্মা। ইধাৰুসো, ভিক্খুনো মেত্তং কাযকম্মং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি সব্রহ্মচারীসু আৰি চেৰ রহো চ, অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো মেত্তং ৰচীকম্মং…পে॰… একীভাৰায সংৰত্ততি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো মেত্তং মনোকম্মং…পে॰… একীভাৰায সংৰত্ততি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু যে তে লাভা ধম্মিকা ধম্মলদ্ধা অন্তমসো পত্তপরিযাপন্নমত্তম্পি, তথারূপেহি লাভেহি অপ্পটিৰিভত্তভোগী হোতি সীলৰন্তেহি সব্রহ্মচারীহি সাধারণভোগী, অযম্পি ধম্মো সারণীযো…পে॰… একীভাৰায সংৰত্ততি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু, যানি তানি সীলানি অখণ্ডানি অচ্ছিদ্দানি অসবলানি অকম্মাসানি ভুজিস্সানি ৰিঞ্ঞুপ্পসত্থানি অপরামট্ঠানি সমাধিসংৰত্তনিকানি, তথারূপেসুসীলেসু সীলসামঞ্ঞগতো ৰিহরতি সব্রহ্মচারীহি আৰি চেৰ রহো চ, অযম্পি ধম্মো সারণীযো…পে॰… একীভাৰায সংৰত্ততি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু যাযং দিট্ঠি অরিযা নিয্যানিকা নিয্যাতি তক্করস্স সম্মা দুক্খক্খযায, তথারূপায দিট্ঠিযা দিট্ঠি সামঞ্ঞগতো ৰিহরতি সব্রহ্মচারীহি আৰি চেৰ রহো চ, অযম্পি ধম্মো সারণীযো পিযকরণো গরুকরণো, সঙ্গহায অৰিৰাদায সামগ্গিযা একীভাৰায সংৰত্ততি। ইমে ছ ধম্মা বহুকারা। (খ) ‘‘কতমে ছ ধম্মা ভাৰেতব্বা? ছ অনুস্সতিট্ঠানানি – বুদ্ধানুস্সতি, ধম্মানুস্সতি, সঙ্ঘানুস্সতি, সীলানুস্সতি, চাগানুস্সতি, দেৰতানুস্সতি। ইমে ছ ধম্মা ভাৰেতব্বা। (গ) ‘‘কতমে ছ ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা? ছ অজ্ঝত্তিকানি আযতনানি – চক্খাযতনং, সোতাযতনং, ঘানাযতনং, জিৰ্হাযতনং, কাযাযতনং, মনাযতনং। ইমে ছ ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা। (ঘ) ‘‘কতমে ছ ধম্মা পহাতব্বা? ছ তণ্হাকাযা – রূপতণ্হা, সদ্দতণ্হা, গন্ধতণ্হা, রসতণ্হা, ফোট্ঠব্বতণ্হা, ধম্মতণ্হা। ইমে ছ ধম্মা পহাতব্বা। (ঙ) ‘‘কতমে ছ ধম্মা হানভাগিযা? ছ অগারৰা – ইধাৰুসো, ভিক্খু সত্থরি অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো। ধম্মে…পে॰… সঙ্ঘে… সিক্খায… অপ্পমাদে… পটিসন্থারে অগারৰো ৰিহরতি অপ্পতিস্সো। ইমে ছ ধম্মা হানভাগিযা। (চ) ‘‘কতমে ছ ধম্মা ৰিসেসভাগিযা? ছ গারৰা – ইধাৰুসো, ভিক্খু সত্থরি সগারৰো ৰিহরতি সপ্পতিস্সো ধম্মে…পে॰… সঙ্ঘে… সিক্খায… অপ্পমাদে… পটিসন্থারে সগারৰো ৰিহরতি সপ্পতিস্সো। ইমে ছ ধম্মা ৰিসেসভাগিযা। (ছ) ‘‘কতমে ছ ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা? ছ নিস্সরণিযা ধাতুযো – ইধাৰুসো, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘মেত্তা হি খো মে, চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা, অথ চ পন মে ব্যাপাদো চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’তি। সো ‘মা হেৰং’ তিস্স ৰচনীযো ‘মাযস্মা এৰং অৰচ, মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি। ন হি সাধু ভগৰতো অব্ভক্খানং, ন হি ভগৰা এৰং ৰদেয্য। অট্ঠানমেতং আৰুসো অনৰকাসো যং মেত্তায চেতোৰিমুত্তিযা ভাৰিতায বহুলীকতায যানীকতায ৰত্থুকতায অনুট্ঠিতায পরিচিতায সুসমারদ্ধায। অথ চ পনস্স ব্যাপাদো চিত্তং পরিযাদায ঠস্সতীতি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। নিস্সরণং হেতং, আৰুসো, ব্যাপাদস্স, যদিদং মেত্তাচেতোৰিমুত্তী’তি। ‘‘ইধ পনাৰুসো, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘করুণা হি খো মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা বহুলীকতা যানীকতা ৰত্থুকতা অনুট্ঠিতা পরিচিতা সুসমারদ্ধা। অথ চ পন মে ৰিহেসা চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’তি। সো – ‘মা হেৰং’ তিস্স ৰচনীযো, ‘মাযস্মা এৰং অৰচ, মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি…পে॰… নিস্সরণং হেতং, আৰুসো, ৰিহেসায, যদিদং করুণাচেতোৰিমুত্তী’তি। ‘‘ইধ পনাৰুসো, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘মুদিতা হি খো মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা…পে॰… অথ চ পন মে অরতি চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’তি। সো – ‘মা হেৰং’ তিস্স ৰচনীযো ‘মাযস্মা এৰং অৰচ…পে॰… নিস্সরণং হেতং, আৰুসো অরতিযা, যদিদং মুদিতাচেতোৰিমুত্তী’তি। ‘‘ইধ পনাৰুসো, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘উপেক্খা হি খো মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা…পে॰… অথ চ পন মে রাগো চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’তি। সো – ‘মা হেৰং’ তিস্স ৰচনীযো ‘মাযস্মা এৰং অৰচ…পে॰… নিস্সরণং হেতং, আৰুসো, রাগস্স যদিদং উপেক্খাচেতোৰিমুত্তী’তি। ‘‘ইধ পনাৰুসো, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘অনিমিত্তা হি খো মে চেতোৰিমুত্তি ভাৰিতা…পে॰… অথ চ পন মে নিমিত্তানুসারি ৰিঞ্ঞাণং হোতী’তি। সো – ‘মা হেৰং’ তিস্স ৰচনীযো ‘মাযস্মা এৰং অৰচ…পে॰… নিস্সরণং হেতং, আৰুসো, সব্বনিমিত্তানং যদিদং অনিমিত্তা চেতোৰিমুত্তী’তি। ‘‘ইধ পনাৰুসো, ভিক্খু এৰং ৰদেয্য – ‘অস্মীতি খো মে ৰিগতং, অযমহমস্মীতি ন সমনুপস্সামি, অথ চ পন মে ৰিচিকিচ্ছাকথংকথাসল্লং চিত্তং পরিযাদায তিট্ঠতী’তি। সো – ‘মা হেৰং’ তিস্স ৰচনীযো ‘মাযস্মা এৰং অৰচ, মা ভগৰন্তং অব্ভাচিক্খি, ন হি সাধু ভগৰতো অব্ভক্খানং, ন হি ভগৰা এৰং ৰদেয্য। অট্ঠানমেতং, আৰুসো, অনৰকাসো যং অস্মীতি ৰিগতে অযমহমস্মীতি অসমনুপস্সতো। অথ চ পনস্স ৰিচিকিচ্ছাকথংকথাসল্লং চিত্তং পরিযাদায ঠস্সতি, নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। নিস্সরণং হেতং, আৰুসো, ৰিচিকিচ্ছাকথংকথাসল্লস্স, যদিদং অস্মিমানসমুগ্ঘাটো’তি। ইমে ছ ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা। (জ) ‘‘কতমে ছ ধম্মা উপ্পাদেতব্বা? ছ সততৰিহারা। ইধাৰুসো, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো। সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে॰… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো। ইমে ছ ধম্মা উপ্পাদেতব্বা। (ঝ) ‘‘কতমে ছ ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা? ছ অনুত্তরিযানি – দস্সনানুত্তরিযং, সৰনানুত্তরিযং, লাভানুত্তরিযং, সিক্খানুত্তরিযং, পারিচরিযানুত্তরিযং, অনুস্সতানুত্তরিযং। ইমে ছ ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা। (ঞ) ‘‘কতমে ছ ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা? ছ অভিঞ্ঞা – ইধাৰুসো, ভিক্খু অনেকৰিহিতং ইদ্ধিৰিধং পচ্চনুভোতি – একোপি হুত্ৰা বহুধা হোতি , বহুধাপি হুত্ৰা একো হোতি। আৰিভাৰং তিরোভাৰং। তিরোকুট্টং তিরোপাকারং তিরোপব্বতং অসজ্জমানো গচ্ছতি সেয্যথাপি আকাসে । পথৰিযাপি উম্মুজ্জনিমুজ্জং করোতি সেয্যথাপি উদকে। উদকেপি অভিজ্জমানে গচ্ছতি সেয্যথাপি পথৰিযং। আকাসেপি পল্লঙ্কেন কমতি সেয্যথাপি পক্খী সকুণো। ইমেপি চন্দিমসূরিযে এৰংমহিদ্ধিকে এৰংমহানুভাৰে পাণিনা পরামসতি পরিমজ্জতি। যাৰ ব্রহ্মলোকাপি কাযেন ৰসং ৰত্তেতি। ‘‘দিব্বায সোতধাতুযা ৰিসুদ্ধায অতিক্কন্তমানুসিকায উভো সদ্দে সুণাতি দিব্বে চ মানুসে চ, যে দূরে সন্তিকে চ। ‘‘পরসত্তানং পরপুগ্গলানং চেতসা চেতো পরিচ্চ পজানাতি [জানাতি (স্যা॰ কং॰)], সরাগং ৰা চিত্তং সরাগং চিত্তন্তি পজানাতি …পে॰… অৰিমুত্তং ৰা চিত্তং অৰিমুত্তং চিত্তন্তি পজানাতি। ‘‘সো অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি, সেয্যথিদং একম্পি জাতিং…পে॰… ইতি সাকারং সউদ্দেসং অনেকৰিহিতং পুব্বেনিৰাসং অনুস্সরতি। ‘‘দিব্বেন চক্খুনা ৰিসুদ্ধেন অতিক্কন্তমানুসকেন সত্তে পস্সতি চৰমানে উপপজ্জমানে হীনে পণীতে সুৰণ্ণে দুব্বণ্ণে সুগতে দুগ্গতে যথাকম্মূপগে সত্তে পজানাতি …পে॰… ‘‘আসৰানং খযা অনাসৰং চেতোৰিমুত্তিং পঞ্ঞাৰিমুত্তিং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। ইমে ছ ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। ‘‘ইতি ইমে সট্ঠি ধম্মা ভূতা তচ্ছা তথা অৰিতথা অনঞ্ঞথা সম্মা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা। সত্ত ধম্মা ৩৫৭. ‘‘সত্ত ধম্মা বহুকারা…পে॰… সত্ত ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। (ক) ‘‘কতমে সত্ত ধম্মা বহুকারা? সত্ত অরিযধনানি – সদ্ধাধনং, সীলধনং, হিরিধনং, ওত্তপ্পধনং, সুতধনং, চাগধনং, পঞ্ঞাধনং। ইমে সত্ত ধম্মা বহুকারা। (খ) ‘‘কতমে সত্ত ধম্মা ভাৰেতব্বা? সত্ত সম্বোজ্ঝঙ্গা – সতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, ধম্মৰিচযসম্বোজ্ঝঙ্গো, ৰীরিযসম্বোজ্ঝঙ্গো, পীতিসম্বোজ্ঝঙ্গো, পস্সদ্ধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, সমাধিসম্বোজ্ঝঙ্গো, উপেক্খাসম্বোজ্ঝঙ্গো । ইমে সত্ত ধম্মা ভাৰেতব্বা। (গ) ‘‘কতমে সত্ত ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা? সত্ত ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতিযো – সন্তাৰুসো, সত্তা নানত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি মনুস্সা একচ্চে চ দেৰা একচ্চে চ ৰিনিপাতিকা। অযং পঠমা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি। ‘‘সন্তাৰুসো , সত্তা নানত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি দেৰা ব্রহ্মকাযিকা পঠমাভিনিব্বত্তা। অযং দুতিযা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা একত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি দেৰা আভস্সরা। অযং ততিযা ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা একত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি দেৰা সুভকিণ্হা। অযং চতুত্থী ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা…পে॰… ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনূপগা। অযং পঞ্চমী ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনূপগা। অযং ছট্ঠী ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগা। অযং সত্তমী ৰিঞ্ঞাণট্ঠিতি। ইমে সত্ত ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা। (ঘ) ‘‘কতমে সত্ত ধম্মা পহাতব্বা? সত্তানুসযা – কামরাগানুসযো, পটিঘানুসযো, দিট্ঠানুসযো, ৰিচিকিচ্ছানুসযো, মানানুসযো, ভৰরাগানুসযো , অৰিজ্জানুসযো। ইমে সত্ত ধম্মা পহাতব্বা। (ঙ) ‘‘কতমে সত্ত ধম্মা হানভাগিযা? সত্ত অসদ্ধম্মা – ইধাৰুসো, ভিক্খু অস্সদ্ধো হোতি, অহিরিকো হোতি, অনোত্তপ্পী হোতি, অপ্পস্সুতো হোতি, কুসীতো হোতি, মুট্ঠস্সতি হোতি, দুপ্পঞ্ঞো হোতি। ইমে সত্ত ধম্মা হানভাগিযা। (চ) ‘‘কতমে সত্ত ধম্মা ৰিসেসভাগিযা? সত্ত সদ্ধম্মা – ইধাৰুসো, ভিক্খু সদ্ধো হোতি, হিরিমা [হিরিকো (স্যা॰ কং॰)] হোতি, ওত্তপ্পী হোতি, বহুস্সুতো হোতি, আরদ্ধৰীরিযো হোতি, উপট্ঠিতস্সতি হোতি, পঞ্ঞৰা হোতি। ইমে সত্ত ধম্মা ৰিসেসভাগিযা। (ছ) ‘‘কতমে সত্ত ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা? সত্ত সপ্পুরিসধম্মা – ইধাৰুসো, ভিক্খু ধম্মঞ্ঞূ চ হোতি অত্থঞ্ঞূ চ অত্তঞ্ঞূ চ মত্তঞ্ঞূ চ কালঞ্ঞূ চ পরিসঞ্ঞূ চ পুগ্গলঞ্ঞূ চ। ইমে সত্ত ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা। (জ) ‘‘কতমে সত্ত ধম্মা উপ্পাদেতব্বা? সত্ত সঞ্ঞা – অনিচ্চসঞ্ঞা, অনত্তসঞ্ঞা, অসুভসঞ্ঞা, আদীনৰসঞ্ঞা, পহানসঞ্ঞা, ৰিরাগসঞ্ঞা, নিরোধসঞ্ঞা। ইমে সত্ত ধম্মা উপ্পাদেতব্বা। (ঝ) ‘‘কতমে সত্ত ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা? সত্ত নিদ্দসৰত্থূনি – ইধাৰুসো, ভিক্খু সিক্খাসমাদানে তিব্বচ্ছন্দো হোতি, আযতিঞ্চ সিক্খাসমাদানে অৰিগতপেমো। ধম্মনিসন্তিযা তিব্বচ্ছন্দো হোতি, আযতিঞ্চ ধম্মনিসন্তিযা অৰিগতপেমো। ইচ্ছাৰিনযে তিব্বচ্ছন্দো হোতি, আযতিঞ্চ ইচ্ছাৰিনযে অৰিগতপেমো। পটিসল্লানে তিব্বচ্ছন্দো হোতি, আযতিঞ্চ পটিসল্লানে অৰিগতপেমো। ৰীরিযারম্মে তিব্বচ্ছন্দো হোতি, আযতিঞ্চ ৰীরিযারম্মে অৰিগতপেমো। সতিনেপক্কে তিব্বচ্ছন্দো হোতি, আযতিঞ্চ সতিনেপক্কে অৰিগতপেমো। দিট্ঠিপটিৰেধে তিব্বচ্ছন্দো হোতি, আযতিঞ্চ দিট্ঠিপটিৰেধে অৰিগতপেমো। ইমে সত্ত ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা। (ঞ) ‘‘কতমে সত্ত ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা? সত্ত খীণাসৰবলানি – ইধাৰুসো, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো অনিচ্চতো সব্বে সঙ্খারা যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠা হোন্তি। যংপাৰুসো, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো অনিচ্চতো সব্বে সঙ্খারা যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠা হোন্তি, ইদম্পি খীণাসৰস্স ভিক্খুনো বলং হোতি, যং বলং আগম্ম খীণাসৰো ভিক্খু আসৰানং খযং পটিজানাতি – ‘খীণা মে আসৰা’তি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো অঙ্গারকাসূপমা কামা যথাভূতং সম্মপ্পঞ্ঞায সুদিট্ঠা হোন্তি। যংপাৰুসো…পে॰… ‘খীণা মে আসৰা’তি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো ৰিৰেকনিন্নং চিত্তং হোতি ৰিৰেকপোণং ৰিৰেকপব্ভারং ৰিৰেকট্ঠং নেক্খম্মাভিরতং ব্যন্তীভূতং সব্বসো আসৰট্ঠানিযেহিধম্মেহি। যংপাৰুসো…পে॰… ‘খীণা মে আসৰা’তি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো চত্তারো সতিপট্ঠানা ভাৰিতা হোন্তি সুভাৰিতা । যংপাৰুসো…পে॰… ‘খীণা মে আসৰা’তি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো পঞ্চিন্দ্রিযানি ভাৰিতানি হোন্তি সুভাৰিতানি। যংপাৰুসো…পে॰… ‘খীণা মে আসৰা’তি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো সত্ত বোজ্ঝঙ্গা ভাৰিতা হোন্তি সুভাৰিতা। যংপাৰুসো…পে॰… ‘খীণা মে আসৰা’তি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ভাৰিতো হোতি সুভাৰিতো। যংপাৰুসো, খীণাসৰস্স ভিক্খুনো অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো ভাৰিতো হোতি সুভাৰিতো, ইদম্পি খীণাসৰস্স ভিক্খুনো বলং হোতি, যং বলং আগম্ম খীণাসৰো ভিক্খু আসৰানং খযং পটিজানাতি – ‘খীণা মে আসৰা’তি। ইমে সত্ত ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। ‘‘ইতিমে সত্ততি ধম্মা ভূতা তচ্ছা তথা অৰিতথা অনঞ্ঞথা সম্মা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা। পঠমভাণৰারো নিট্ঠিতো। অট্ঠ ধম্মা ৩৫৮. ‘‘অট্ঠ ধম্মা বহুকারা…পে॰… অট্ঠ ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। (ক) ‘‘কতমে অট্ঠ ধম্মা বহুকারা? অট্ঠ হেতূ অট্ঠ পচ্চযা আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্তন্তি। কতমে অট্ঠ? ইধাৰুসো, ভিক্খু সত্থারং [সত্থারং ৰা (স্যা॰ ক॰)] উপনিস্সায ৰিহরতি অঞ্ঞতরং ৰা গরুট্ঠানিযং সব্রহ্মচারিং, যত্থস্স তিব্বং হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি পেমঞ্চ গারৰো চ। অযং পঠমো হেতু পঠমো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায । পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি। ‘‘তং খো পন সত্থারং উপনিস্সায ৰিহরতি অঞ্ঞতরং ৰা গরুট্ঠানিযং সব্রহ্মচারিং , যত্থস্স তিব্বং হিরোত্তপ্পং পচ্চুপট্ঠিতং হোতি পেমঞ্চ গারৰো চ। তে কালেন কালং উপসঙ্কমিত্ৰা পরিপুচ্ছতি পরিপঞ্হতি – ‘ইদং, ভন্তে, কথং? ইমস্স কো অত্থো’তি? তস্স তে আযস্মন্তো অৰিৰটঞ্চেৰ ৰিৰরন্তি, অনুত্তানীকতঞ্চ উত্তানী [অনুত্তানিকতঞ্চ উত্তানিং (ক॰)] করোন্তি, অনেকৰিহিতেসু চ কঙ্খাট্ঠানিযেসু ধম্মেসু কঙ্খং পটিৰিনোদেন্তি। অযং দুতিযো হেতু দুতিযো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায, ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি। ‘‘তং খো পন ধম্মং সুত্ৰা দ্ৰযেন ৰূপকাসেন সম্পাদেতি – কাযৰূপকাসেন চ চিত্তৰূপকাসেন চ। অযং ততিযো হেতু ততিযো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো, অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু। অযং চতুত্থো হেতু চতুত্থো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু বহুস্সুতো হোতি সুতধরো সুতসন্নিচযো। যে তে ধম্মা আদিকল্যাণা মজ্ঝেকল্যাণা পরিযোসানকল্যাণা সাত্থা সব্যঞ্জনা কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং অভিৰদন্তি, তথারূপাস্স ধম্মা বহুস্সুতা হোন্তি ধাতা ৰচসা পরিচিতা মনসানুপেক্খিতা দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা। অযং পঞ্চমো হেতু পঞ্চমো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি অকুসলানং ধম্মানং পহানায, কুসলানং ধম্মানং উপসম্পদায, থামৰা দল়্হপরক্কমো অনিক্খিত্তধুরো কুসলেসু ধম্মেসু। অযং ছট্ঠো হেতু ছট্ঠো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু সতিমা হোতি পরমেন সতিনেপক্কেন সমন্নাগতো। চিরকতম্পি চিরভাসিতম্পি সরিতা অনুস্সরিতা। অযং সত্তমো হেতু সত্তমো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু পঞ্চসু উপাদানক্খন্ধেসু, উদযব্বযানুপস্সী ৰিহরতি – ‘ইতি রূপং ইতি রূপস্স সমুদযো ইতি রূপস্স অত্থঙ্গমো; ইতি ৰেদনা ইতি ৰেদনায সমুদযো ইতি ৰেদনায অত্থঙ্গমো; ইতি সঞ্ঞা ইতি সঞ্ঞায সমুদযো ইতি সঞ্ঞায অত্থঙ্গমো; ইতি সঙ্খারা ইতি সঙ্খারানং সমুদযো ইতি সঙ্খারানং অত্থঙ্গমো; ইতি ৰিঞ্ঞাণং ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স সমুদযো ইতি ৰিঞ্ঞাণস্স অত্থঙ্গমো’তি। অযং অট্ঠমো হেতু অট্ঠমো পচ্চযো আদিব্রহ্মচরিযিকায পঞ্ঞায অপ্পটিলদ্ধায পটিলাভায, পটিলদ্ধায ভিয্যোভাৰায ৰেপুল্লায ভাৰনায পারিপূরিযা সংৰত্ততি। ইমে অট্ঠ ধম্মা বহুকারা। (খ) ‘‘কতমে অট্ঠ ধম্মা ভাৰেতব্বা? অরিযো অট্ঠঙ্গিকো মগ্গো সেয্যথিদং – সম্মাদিট্ঠি, সম্মাসঙ্কপ্পো, সম্মাৰাচা, সম্মাকম্মন্তো, সম্মাআজীৰো, সম্মাৰাযামো, সম্মাসতি, সম্মাসমাধি। ইমে অট্ঠ ধম্মা ভাৰেতব্বা। (গ) ‘‘কতমে অট্ঠ ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা? অট্ঠ লোকধম্মা – লাভো চ, অলাভো চ, যসো চ, অযসো চ, নিন্দা চ, পসংসা চ, সুখঞ্চ, দুক্খঞ্চ। ইমে অট্ঠ ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা। (ঘ) ‘‘কতমে অট্ঠ ধম্মা পহাতব্বা? অট্ঠ মিচ্ছত্তা – মিচ্ছাদিট্ঠি, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো, মিচ্ছাৰাচা, মিচ্ছাকম্মন্তো, মিচ্ছাআজীৰো, মিচ্ছাৰাযামো, মিচ্ছাসতি, মিচ্ছাসমাধি। ইমে অট্ঠ ধম্মা পহাতব্বা। (ঙ) ‘‘কতমে অট্ঠ ধম্মা হানভাগিযা? অট্ঠ কুসীতৰত্থূনি। ইধাৰুসো, ভিক্খুনা কম্মং কাতব্বং হোতি, তস্স এৰং হোতি – ‘কম্মং খো মে কাতব্বং ভৰিস্সতি, কম্মং খো পন মে করোন্তস্স কাযো কিলমিস্সতি, হন্দাহং নিপজ্জামী’তি। সো নিপজ্জতি, ন ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায। ইদং পঠমং কুসীতৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা কম্মং কতং হোতি । তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো কম্মং অকাসিং, কম্মং খো পন মে করোন্তস্স কাযো কিলন্তো, হন্দাহং নিপজ্জামী’তি। সো নিপজ্জতি, ন ৰীরিযং আরভতি…পে॰… ইদং দুতিযং কুসীতৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা মগ্গো গন্তব্বো হোতি। তস্স এৰং হোতি – ‘মগ্গো খো মে গন্তব্বো ভৰিস্সতি, মগ্গং খো পন মে গচ্ছন্তস্স কাযো কিলমিস্সতি, হন্দাহং নিপজ্জামী’তি। সো নিপজ্জতি, ন ৰীরিযং আরভতি…পে॰… ইদং ততিযং কুসীতৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা মগ্গো গতো হোতি। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো মগ্গং অগমাসিং, মগ্গং খো পন মে গচ্ছন্তস্স কাযো কিলন্তো, হন্দাহং নিপজ্জামী’তি। সো নিপজ্জতি, ন ৰীরিযং আরভতি…পে॰… ইদং চতুত্থং কুসীতৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো ন লভতি লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো নালত্থং লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং, তস্স মে কাযো কিলন্তো অকম্মঞ্ঞো, হন্দাহং নিপজ্জামী’তি…পে॰… ইদং পঞ্চমং কুসীতৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো লভতি লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো অলত্থং লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং , তস্স মে কাযো গরুকো অকম্মঞ্ঞো, মাসাচিতং মঞ্ঞে, হন্দাহং নিপজ্জামী’তি। সো নিপজ্জতি…পে॰… ইদং ছট্ঠং কুসীতৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো উপ্পন্নো হোতি অপ্পমত্তকো আবাধো, তস্স এৰং হোতি – ‘উপ্পন্নো খো মে অযং অপ্পমত্তকো আবাধো অত্থি কপ্পো নিপজ্জিতুং, হন্দাহং নিপজ্জামী’তি। সো নিপজ্জতি…পে॰… ইদং সত্তমং কুসীতৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু গিলানাৰুট্ঠিতো হোতি অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো গিলানাৰুট্ঠিতো অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা। তস্স মে কাযো দুব্বলো অকম্মঞ্ঞো, হন্দাহং নিপজ্জামী’তি। সো নিপজ্জতি…পে॰… ইদং অট্ঠমং কুসীতৰত্থু। ইমে অট্ঠ ধম্মা হানভাগিযা। (চ) ‘‘কতমে অট্ঠ ধম্মা ৰিসেসভাগিযা? অট্ঠ আরম্ভৰত্থূনি। ইধাৰুসো, ভিক্খুনা কম্মং কাতব্বং হোতি, তস্স এৰং হোতি – ‘কম্মং খো মে কাতব্বং ভৰিস্সতি, কম্মং খো পন মে করোন্তেন ন সুকরং বুদ্ধানং সাসনং মনসিকাতুং, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযাযা’তি। সো ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায। ইদং পঠমং আরম্ভৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা কম্মং কতং হোতি। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো কম্মং অকাসিং, কম্মং খো পনাহং করোন্তো নাসক্খিং বুদ্ধানং সাসনং মনসিকাতুং, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে॰… ইদং দুতিযং আরম্ভৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা মগ্গো গন্তব্বো হোতি। তস্স এৰং হোতি – ‘মগ্গো খো মে গন্তব্বো ভৰিস্সতি, মগ্গং খো পন মে গচ্ছন্তেন ন সুকরং বুদ্ধানং সাসনং মনসিকাতুং, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে॰… ইদং ততিযং আরম্ভৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনা মগ্গো গতো হোতি। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো মগ্গং অগমাসিং, মগ্গং খো পনাহং গচ্ছন্তো নাসক্খিং বুদ্ধানং সাসনং মনসিকাতুং, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে॰… ইদং চতুত্থং আরম্ভৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো ন লভতি লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো নালত্থং লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং , তস্স মে কাযো লহুকো কম্মঞ্ঞো, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে॰… ইদং পঞ্চমং আরম্ভৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো লভতি লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো গামং ৰা নিগমং ৰা পিণ্ডায চরন্তো অলত্থং লূখস্স ৰা পণীতস্স ৰা ভোজনস্স যাৰদত্থং পারিপূরিং। তস্স মে কাযো বলৰা কম্মঞ্ঞো, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে॰… ইদং ছট্ঠং আরম্ভৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খুনো উপ্পন্নো হোতি অপ্পমত্তকো আবাধো। তস্স এৰং হোতি – ‘উপ্পন্নো খো মে অযং অপ্পমত্তকো আবাধো ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি, যং মে আবাধো পৰড্ঢেয্য, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি…পে॰… ইদং সত্তমং আরম্ভৰত্থু। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু গিলানা ৰুট্ঠিতো হোতি অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা। তস্স এৰং হোতি – ‘অহং খো গিলানা ৰুট্ঠিতো অচিরৰুট্ঠিতো গেলঞ্ঞা, ঠানং খো পনেতং ৰিজ্জতি, যং মে আবাধো পচ্চুদাৰত্তেয্য, হন্দাহং ৰীরিযং আরভামি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযাযা’তি। সো ৰীরিযং আরভতি অপ্পত্তস্স পত্তিযা অনধিগতস্স অধিগমায অসচ্ছিকতস্স সচ্ছিকিরিযায। ইদং অট্ঠমং আরম্ভৰত্থু। ইমে অট্ঠ ধম্মা ৰিসেসভাগিযা। (ছ) ‘‘কতমে অট্ঠ ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা? অট্ঠ অক্খণা অসমযা ব্রহ্মচরিযৰাসায। ইধাৰুসো, তথাগতো চ লোকে উপ্পন্নো হোতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো, ধম্মো চ দেসিযতি ওপসমিকো পরিনিব্বানিকো সম্বোধগামী সুগতপ্পৰেদিতো। অযঞ্চ পুগ্গলো নিরযং উপপন্নো হোতি। অযং পঠমো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, তথাগতো চ লোকে উপ্পন্নো হোতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো, ধম্মো চ দেসিযতি ওপসমিকো পরিনিব্বানিকো সম্বোধগামী সুগতপ্পৰেদিতো, অযঞ্চ পুগ্গলো তিরচ্ছানযোনিং উপপন্নো হোতি। অযং দুতিযো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ‘‘পুন চপরং…পে॰… পেত্তিৰিসযং উপপন্নো হোতি। অযং ততিযো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ‘‘পুন চপরং…পে॰… অঞ্ঞতরং দীঘাযুকং দেৰনিকাযং উপপন্নো হোতি। অযং চতুত্থো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ‘‘পুন চপরং…পে॰… পচ্চন্তিমেসু জনপদেসু পচ্চাজাতো হোতি মিলক্খেসু অৰিঞ্ঞাতারেসু, যত্থ নত্থি গতি ভিক্খূনং ভিক্খুনীনং উপাসকানং উপাসিকানং। অযং পঞ্চমো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ‘‘পুন চপরং…পে॰… অযঞ্চ পুগ্গলো মজ্ঝিমেসু জনপদেসু পচ্চাজাতো হোতি, সো চ হোতি মিচ্ছাদিট্ঠিকো ৰিপরীতদস্সনো – ‘নত্থি দিন্নং, নত্থি যিট্ঠং, নত্থি হুতং, নত্থি সুকতদুক্কটানং কম্মানং ফলং ৰিপাকো, নত্থি অযং লোকো, নত্থি পরো লোকো, নত্থি মাতা, নত্থি পিতা, নত্থি সত্তা ওপপাতিকা, নত্থি লোকে সমণব্রাহ্মণা সম্মগ্গতা সম্মাপটিপন্না যে ইমঞ্চ লোকং পরঞ্চ লোকং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেন্তী’তি। অযং ছট্ঠো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ‘‘পুন চপরং…পে॰… অযঞ্চ পুগ্গলো মজ্ঝিমেসু জনপদেসু পচ্চাজাতো হোতি , সো চ হোতি দুপ্পঞ্ঞো জল়ো এল়মূগো, নপ্পটিবলো সুভাসিতদুব্ভাসিতানমত্থমঞ্ঞাতুং। অযং সত্তমো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ‘‘পুন চপরং…পে॰… অযঞ্চ পুগ্গলো মজ্ঝিমেসু জনপদেসু পচ্চাজাতো হোতি, সো চ হোতি পঞ্ঞৰা অজল়ো অনেল়মূগো, পটিবলো সুভাসিতদুব্ভাসিতানমত্থমঞ্ঞাতুং। অযং অট্ঠমো অক্খণো অসমযো ব্রহ্মচরিযৰাসায। ইমে অট্ঠ ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা। (জ) ‘‘কতমে অট্ঠ ধম্মা উপ্পাদেতব্বা? অট্ঠ মহাপুরিসৰিতক্কা – অপ্পিচ্ছস্সাযং ধম্মো, নাযং ধম্মো মহিচ্ছস্স। সন্তুট্ঠস্সাযং ধম্মো, নাযং ধম্মো অসন্তুট্ঠস্স। পৰিৰিত্তস্সাযং ধম্মো, নাযং ধম্মো সঙ্গণিকারামস্স। আরদ্ধৰীরিযস্সাযং ধম্মো, নাযং ধম্মো কুসীতস্স। উপট্ঠিতসতিস্সাযং ধম্মো, নাযং ধম্মো মুট্ঠস্সতিস্স। সমাহিতস্সাযং ধম্মো, নাযং ধম্মো অসমাহিতস্স । পঞ্ঞৰতো [পঞ্ঞাৰতো (সী॰ পী॰)] অযং ধম্মো, নাযং ধম্মো দুপ্পঞ্ঞস্স। নিপ্পপঞ্চস্সাযং ধম্মো, নাযং ধম্মো পপঞ্চারামস্সাতি [নিপ্পপঞ্চারামস্স অযং ধম্মো নিপ্পপঞ্চরতিনো, নাযং ধম্মো পপঞ্চারামস্স পপঞ্চরতিনোতি (সী॰ স্যা॰ পী॰) অঙ্গুত্তরেপি তথেৰ দিস্সতি। অট্ঠকথাটীকা পন ওলোকেতব্বা] ইমে অট্ঠ ধম্মা উপ্পাদেতব্বা। (ঝ) ‘‘কতমে অট্ঠ ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা? অট্ঠ অভিভাযতনানি – অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পরিত্তানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি , ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি – এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং পঠমং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং রূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি অপ্পমাণানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি, ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি – এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং দুতিযং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পরিত্তানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি, ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং ততিযং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি অপ্পমাণানি সুৰণ্ণদুব্বণ্ণানি, ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং চতুত্থং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি নীলানি নীলৰণ্ণানি নীলনিদস্সনানি নীলনিভাসানি। সেয্যথাপি নাম উমাপুপ্ফং নীলং নীলৰণ্ণং নীলনিদস্সনং নীলনিভাসং। সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং নীলং নীলৰণ্ণং নীলনিদস্সনং নীলনিভাসং, এৰমেৰ অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি নীলানি নীলৰণ্ণানি নীলনিদস্সনানি নীলনিভাসানি, ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং পঞ্চমং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পীতানি পীতৰণ্ণানি পীতনিদস্সনানি পীতনিভাসানি। সেয্যথাপি নাম কণিকারপুপ্ফং পীতং পীতৰণ্ণং পীতনিদস্সনং পীতনিভাসং। সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং পীতং পীতৰণ্ণং পীতনিদস্সনং পীতনিভাসং , এৰমেৰ অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি পীতানি পীতৰণ্ণানি পীতনিদস্সনানি পীতনিভাসানি, ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং ছট্ঠং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি লোহিতকানি লোহিতকৰণ্ণানি লোহিতকনিদস্সনানি লোহিতকনিভাসানি। সেয্যথাপি নাম বন্ধুজীৰকপুপ্ফং লোহিতকং লোহিতকৰণ্ণং লোহিতকনিদস্সনং লোহিতকনিভাসং, সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং লোহিতকং লোহিতকৰণ্ণং লোহিতকনিদস্সনং লোহিতকনিভাসং, এৰমেৰ অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি লোহিতকানি লোহিতকৰণ্ণানি লোহিতকনিদস্সনানি লোহিতকনিভাসানি, ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং সত্তমং অভিভাযতনং। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি ওদাতানি ওদাতৰণ্ণানি ওদাতনিদস্সনানি ওদাতনিভাসানি। সেয্যথাপি নাম ওসধিতারকা ওদাতা ওদাতৰণ্ণা ওদাতনিদস্সনা ওদাতনিভাসা, সেয্যথা ৰা পন তং ৰত্থং বারাণসেয্যকং উভতোভাগৰিমট্ঠং ওদাতং ওদাতৰণ্ণং ওদাতনিদস্সনং ওদাতনিভাসং, এৰমেৰ অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি ওদাতানি ওদাতৰণ্ণানি ওদাতনিদস্সনানি ওদাতনিভাসানি, ‘তানি অভিভুয্য জানামি পস্সামী’তি এৰংসঞ্ঞী হোতি। ইদং অট্ঠমং অভিভাযতনং। ইমে অট্ঠ ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা। (ঞ) ‘‘কতমে অট্ঠ ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা? অট্ঠ ৰিমোক্খা – রূপী রূপানি পস্সতি। অযং পঠমো ৰিমোক্খো। ‘‘অজ্ঝত্তং অরূপসঞ্ঞী একো বহিদ্ধা রূপানি পস্সতি। অযং দুতিযো ৰিমোক্খো। ‘‘সুভন্তেৰ অধিমুত্তো হোতি। অযং ততিযো ৰিমোক্খো। ‘‘সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং চতুত্থো ৰিমোক্খো। ‘‘সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং পঞ্চমো ৰিমোক্খো। ‘‘সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং ছট্ঠো ৰিমোক্খো। ‘‘সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং সত্তমো ৰিমোক্খো। ‘‘সব্বসো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। অযং অট্ঠমো ৰিমোক্খো। ইমে অট্ঠ ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। ‘‘ইতি ইমে অসীতি ধম্মা ভূতা তচ্ছা তথা অৰিতথা অনঞ্ঞথা সম্মা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা। নৰ ধম্মা ৩৫৯. ‘‘নৰ ধম্মা বহুকারা…পে॰… নৰ ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। (ক) ‘‘কতমে নৰ ধম্মা বহুকারা? নৰ যোনিসোমনসিকারমূলকা ধম্মা, যোনিসোমনসিকরোতো পামোজ্জং জাযতি, পমুদিতস্স পীতি জাযতি, পীতিমনস্স কাযো পস্সম্ভতি, পস্সদ্ধকাযো সুখং ৰেদেতি, সুখিনো চিত্তং সমাধিযতি, সমাহিতে চিত্তে যথাভূতং জানাতি পস্সতি, যথাভূতং জানং পস্সং নিব্বিন্দতি, নিব্বিন্দং ৰিরজ্জতি, ৰিরাগা ৰিমুচ্চতি। ইমে নৰ ধম্মা বহুকারা। (খ) ‘‘কতমে নৰ ধম্মা ভাৰেতব্বা? নৰ পারিসুদ্ধিপধানিযঙ্গানি – সীলৰিসুদ্ধি পারিসুদ্ধিপধানিযঙ্গং, চিত্তৰিসুদ্ধি পারিসুদ্ধিপধানিযঙ্গং, দিট্ঠিৰিসুদ্ধি পারিসুদ্ধিপধানিযঙ্গং, কঙ্খাৰিতরণৰিসুদ্ধি পারিসুদ্ধিপধানিযঙ্গং, মগ্গামগ্গঞাণদস্সন – ৰিসুদ্ধি পারিসুদ্ধিপধানিযঙ্গং, পটিপদাঞাণদস্সনৰিসুদ্ধি পারিসুদ্ধিপধানিযঙ্গং, ঞাণদস্সনৰিসুদ্ধি পারিসুদ্ধিপধানিযঙ্গং, পঞ্ঞাৰিসুদ্ধি পারিসুদ্ধিপধানিযঙ্গং, ৰিমুত্তিৰিসুদ্ধি পারিসুদ্ধিপধানিযঙ্গং। ইমে নৰ ধম্মা ভাৰেতব্বা। (গ) ‘‘কতমে নৰ ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা? নৰ সত্তাৰাসা – সন্তাৰুসো, সত্তা নানত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি মনুস্সা একচ্চে চ দেৰা একচ্চে চ ৰিনিপাতিকা। অযং পঠমো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো , সত্তা নানত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি দেৰা ব্রহ্মকাযিকা পঠমাভিনিব্বত্তা। অযং দুতিযো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা একত্তকাযা নানত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি দেৰা আভস্সরা। অযং ততিযো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা একত্তকাযা একত্তসঞ্ঞিনো, সেয্যথাপি দেৰা সুভকিণ্হা। অযং চতুত্থো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা অসঞ্ঞিনো অপ্পটিসংৰেদিনো, সেয্যথাপি দেৰা অসঞ্ঞসত্তা। অযং পঞ্চমো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা পটিঘসঞ্ঞানং অত্থঙ্গমা নানত্তসঞ্ঞানং অমনসিকারা ‘অনন্তো আকাসো’তি আকাসানঞ্চাযতনূপগা। অযং ছট্ঠো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনূপগা। অযং সত্তমো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনূপগা। অযং অট্ঠমো সত্তাৰাসো। ‘‘সন্তাৰুসো, সত্তা সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনূপগা। অযং নৰমো সত্তাৰাসো। ইমে নৰ ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা। (ঘ) ‘‘কতমে নৰ ধম্মা পহাতব্বা? নৰ তণ্হামূলকা ধম্মা – তণ্হং পটিচ্চ পরিযেসনা, পরিযেসনং পটিচ্চ লাভো, লাভং পটিচ্চ ৰিনিচ্ছযো, ৰিনিচ্ছযং পটিচ্চ ছন্দরাগো , ছন্দরাগং পটিচ্চ অজ্ঝোসানং, অজ্ঝোসানং পটিচ্চ পরিগ্গহো, পরিগ্গহং পটিচ্চ মচ্ছরিযং, মচ্ছরিযং পটিচ্চ আরক্খো, আরক্খাধিকরণং [আরক্খাধিকরণং পটিচ্চ (স্যা॰ পী॰ ক॰)] দণ্ডাদানসত্থাদানকলহৰিগ্গহৰিৰাদতুৰংতুৰংপেসুঞ্ঞমুসাৰাদা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি। ইমে নৰ ধম্মা পহাতব্বা। (ঙ) ‘‘কতমে নৰ ধম্মা হানভাগিযা? নৰ আঘাতৰত্থূনি – ‘অনত্থং মে অচরী’তি আঘাতং বন্ধতি, ‘অনত্থং মে চরতী’তি আঘাতং বন্ধতি, ‘অনত্থং মে চরিস্সতী’তি আঘাতং বন্ধতি; ‘পিযস্স মে মনাপস্স অনত্থং অচরী’তি আঘাতং বন্ধতি…পে॰… ‘অনত্থং চরতী’তি আঘাতং বন্ধতি…পে॰… ‘অনত্থং চরিস্সতী’তি আঘাতং বন্ধতি; ‘অপ্পিযস্স মে অমনাপস্স অত্থং অচরী’তি আঘাতং বন্ধতি…পে॰… ‘অত্থং চরতী’তি আঘাতং বন্ধতি…পে॰… ‘অত্থং চরিস্সতী’তি আঘাতং বন্ধতি। ইমে নৰ ধম্মা হানভাগিযা। (চ) ‘‘কতমে নৰ ধম্মা ৰিসেসভাগিযা? নৰ আঘাতপটিৰিনযা – ‘অনত্থং মে অচরি, তং কুতেত্থ লব্ভা’তি আঘাতং পটিৰিনেতি; ‘অনত্থং মে চরতি, তং কুতেত্থ লব্ভা’তি আঘাতং পটিৰিনেতি; ‘অনত্থং মে চরিস্সতি, তং কুতেত্থ লব্ভা’তি আঘাতং পটিৰিনেতি; ‘পিযস্স মে মনাপস্স অনত্থং অচরি…পে॰… অনত্থং চরতি…পে॰… অনত্থং চরিস্সতি, তং কুতেত্থ লব্ভা’তি আঘাতং পটিৰিনেতি; ‘অপ্পিযস্স মে অমনাপস্স অত্থং অচরি…পে॰… অত্থং চরতি…পে॰… অত্থং চরিস্সতি, তং কুতেত্থ লব্ভা’তি আঘাতং পটিৰিনেতি। ইমে নৰ ধম্মা ৰিসেসভাগিযা। (ছ) ‘‘কতমে নৰ ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা? নৰ নানত্তা – ধাতুনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ফস্সনানত্তং, ফস্সনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ৰেদনানানত্তং, ৰেদনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঞ্ঞানানত্তং, সঞ্ঞানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি সঙ্কপ্পনানত্তং, সঙ্কপ্পনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি ছন্দনানত্তং, ছন্দনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিল়াহনানত্তং, পরিল়াহনানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি পরিযেসনানানত্তং, পরিযেসনানানত্তং পটিচ্চ উপ্পজ্জতি লাভনানত্তং। ইমে নৰ ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা। (জ) ‘‘কতমে নৰ ধম্মা উপ্পাদেতব্বা? নৰ সঞ্ঞা – অসুভসঞ্ঞা, মরণসঞ্ঞা, আহারেপটিকূলসঞ্ঞা , সব্বলোকেঅনভিরতিসঞ্ঞা [অনভিরতসঞ্ঞা (স্যা॰ ক॰)], অনিচ্চসঞ্ঞা, অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা, পহানসঞ্ঞা, ৰিরাগসঞ্ঞা। ইমে নৰ ধম্মা উপ্পাদেতব্বা। (ঝ) ‘‘কতমে নৰ ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা? নৰ অনুপুব্বৰিহারা – ইধাৰুসো, ভিক্খু ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা…পে॰… দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। পীতিযা চ ৰিরাগা …পে॰… ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সুখস্স চ পহানা…পে॰… চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সব্বসো রূপসঞ্ঞানং সমতিক্কমা…পে॰… আকাসানঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সব্বসো আকাসানঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘অনন্তং ৰিঞ্ঞাণ’ন্তি ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সব্বসো ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমতিক্কম্ম ‘নত্থি কিঞ্চী’তি আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সব্বসো আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। সব্বসো নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমতিক্কম্ম সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। ইমে নৰ ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা। (ঞ) ‘‘কতমে নৰ ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা? নৰ অনুপুব্বনিরোধা – পঠমং ঝানং সমাপন্নস্স কামসঞ্ঞা নিরুদ্ধা হোতি, দুতিযং ঝানং সমাপন্নস্স ৰিতক্কৰিচারা নিরুদ্ধা হোন্তি, ততিযং ঝানং সমাপন্নস্স পীতি নিরুদ্ধা হোতি, চতুত্থং ঝানং সমাপন্নস্স অস্সাসপস্সাস্সা নিরুদ্ধা হোন্তি, আকাসানঞ্চাযতনং সমাপন্নস্স রূপসঞ্ঞা নিরুদ্ধা হোতি, ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনং সমাপন্নস্স আকাসানঞ্চাযতনসঞ্ঞা নিরুদ্ধা হোতি, আকিঞ্চঞ্ঞাযতনং সমাপন্নস্স ৰিঞ্ঞাণঞ্চাযতনসঞ্ঞা নিরুদ্ধা হোতি, নেৰসঞ্ঞানাসঞ্ঞাযতনং সমাপন্নস্স আকিঞ্চঞ্ঞাযতনসঞ্ঞা নিরুদ্ধা হোতি, সঞ্ঞাৰেদযিতনিরোধং সমাপন্নস্স সঞ্ঞা চ ৰেদনা চ নিরুদ্ধা হোন্তি। ইমে নৰ ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। ‘‘ইতি ইমে নৰুতি ধম্মা ভূতা তচ্ছা তথা অৰিতথা অনঞ্ঞথা সম্মা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা। দস ধম্মা ৩৬০. ‘‘দস ধম্মা বহুকারা…পে॰… দস ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। (ক) ‘‘কতমে দস ধম্মা বহুকারা? দস নাথকরণাধম্মা – ইধাৰুসো, ভিক্খু সীলৰা হোতি, পাতিমোক্খসংৰরসংৰুতো ৰিহরতি আচারগোচরসম্পন্নো, অণুমত্তেসু ৰজ্জেসু ভযদস্সাৰী সমাদায সিক্খতি সিক্খাপদেসু, যংপাৰুসো, ভিক্খু সীলৰা হোতি…পে॰… সিক্খতি সিক্খাপদেসু। অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু বহুস্সুতো …পে॰… দিট্ঠিযা সুপ্পটিৰিদ্ধা, যংপাৰুসো, ভিক্খু বহুস্সুতো…পে॰… অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু কল্যাণমিত্তো হোতি কল্যাণসহাযো কল্যাণসম্পৰঙ্কো। যংপাৰুসো, ভিক্খু…পে॰… কল্যাণসম্পৰঙ্কো। অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু সুৰচো হোতি সোৰচস্সকরণেহি ধম্মেহি সমন্নাগতো, খমো পদক্খিণগ্গাহী অনুসাসনিং। যংপাৰুসো, ভিক্খু…পে॰… অনুসাসনিং। অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু যানি তানি সব্রহ্মচারীনং উচ্চাৰচানি কিংকরণীযানি তত্থ দক্খো হোতি অনলসো তত্রুপাযায ৰীমংসায সমন্নাগতো, অলং কাতুং, অলং সংৰিধাতুং। যংপাৰুসো, ভিক্খু…পে॰… অলং সংৰিধাতুং। অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু ধম্মকামো হোতি পিযসমুদাহারো অভিধম্মে অভিৰিনযে উল়ারপামোজ্জো। যংপাৰুসো, ভিক্খু…পে॰… উল়ারপামোজ্জো। অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু সন্তুট্ঠো হোতি ইতরীতরেহি চীৰরপিণ্ডপাতসেনাসনগিলানপ্পচ্চযভেসজ্জপরিক্খারেহি। যংপাৰুসো, ভিক্খু …পে॰… অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু আরদ্ধৰীরিযো ৰিহরতি…পে॰… কুসলেসু ধম্মেসু। যংপাৰুসো, ভিক্খু…পে॰… অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু সতিমা হোতি, পরমেন সতিনেপক্কেন সমন্নাগতো, চিরকতম্পি চিরভাসিতম্পি সরিতা অনুস্সরিতা। যংপাৰুসো, ভিক্খু…পে॰… অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ‘‘পুন চপরং, আৰুসো, ভিক্খু পঞ্ঞৰা হোতি উদযত্থগামিনিযা পঞ্ঞায সমন্নাগতো, অরিযায নিব্বেধিকায সম্মা দুক্খক্খযগামিনিযা। যংপাৰুসো, ভিক্খু…পে॰… অযম্পি ধম্মো নাথকরণো। ইমে দস ধম্মা বহুকারা। (খ) ‘‘কতমে দস ধম্মা ভাৰেতব্বা? দস কসিণাযতনানি – পথৰীকসিণমেকো সঞ্জানাতি উদ্ধং অধো তিরিযং অদ্ৰযং অপ্পমাণং। আপোকসিণমেকো সঞ্জানাতি…পে॰… তেজোকসিণমেকো সঞ্জানাতি… ৰাযোকসিণমেকো সঞ্জানাতি… নীলকসিণমেকো সঞ্জানাতি… পীতকসিণমেকো সঞ্জানাতি… লোহিতকসিণমেকো সঞ্জানাতি… ওদাতকসিণমেকো সঞ্জানাতি… আকাসকসিণমেকো সঞ্জানাতি… ৰিঞ্ঞাণকসিণমেকো সঞ্জানাতি উদ্ধং অধো তিরিযং অদ্ৰযং অপ্পমাণং । ইমে দস ধম্মা ভাৰেতব্বা। (গ) ‘‘কতমে দস ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা? দসাযতনানি – চক্খাযতনং, রূপাযতনং, সোতাযতনং, সদ্দাযতনং, ঘানাযতনং, গন্ধাযতনং, জিৰ্হাযতনং, রসাযতনং, কাযাযতনং, ফোট্ঠব্বাযতনং। ইমে দস ধম্মা পরিঞ্ঞেয্যা। (ঘ) ‘‘কতমে দস ধম্মা পহাতব্বা? দস মিচ্ছত্তা – মিচ্ছাদিট্ঠি, মিচ্ছাসঙ্কপ্পো, মিচ্ছাৰাচা, মিচ্ছাকম্মন্তো, মিচ্ছাআজীৰো, মিচ্ছাৰাযামো, মিচ্ছাসতি, মিচ্ছাসমাধি, মিচ্ছাঞাণং, মিচ্ছাৰিমুত্তি। ইমে দস ধম্মা পহাতব্বা। (ঙ) ‘‘কতমে দস ধম্মা হানভাগিযা? দস অকুসলকম্মপথা – পাণাতিপাতো, অদিন্নাদানং, কামেসুমিচ্ছাচারো, মুসাৰাদো, পিসুণা ৰাচা, ফরুসা ৰাচা, সম্ফপ্পলাপো, অভিজ্ঝা, ব্যাপাদো, মিচ্ছাদিট্ঠি। ইমে দস ধম্মা হানভাগিযা। (চ) ‘‘কতমে দস ধম্মা ৰিসেসভাগিযা? দস কুসলকম্মপথা – পাণাতিপাতা ৰেরমণী, অদিন্নাদানা ৰেরমণী, কামেসুমিচ্ছাচারা ৰেরমণী, মুসাৰাদা ৰেরমণী, পিসুণায ৰাচায ৰেরমণী, ফরুসায ৰাচায ৰেরমণী, সম্ফপ্পলাপা ৰেরমণী, অনভিজ্ঝা, অব্যাপাদো, সম্মাদিট্ঠি। ইমে দস ধম্মা ৰিসেসভাগিযা। (ছ) ‘‘কতমে দস ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা? দস অরিযৰাসা – ইধাৰুসো , ভিক্খু পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো হোতি, ছল়ঙ্গসমন্নাগতো, একারক্খো, চতুরাপস্সেনো, পণুন্নপচ্চেকসচ্চো, সমৰযসট্ঠেসনো, অনাৰিলসঙ্কপ্পো, পস্সদ্ধকাযসঙ্খারো, সুৰিমুত্তচিত্তো, সুৰিমুত্তপঞ্ঞো। ‘‘কথঞ্চাৰুসো , ভিক্খু পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খুনো কামচ্ছন্দো পহীনো হোতি, ব্যাপাদো পহীনো হোতি, থিনমিদ্ধং পহীনং হোতি, উদ্ধচ্চকুক্কুচ্চং পহীনং হোতি, ৰিচিকিচ্ছা পহীনা হোতি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু পঞ্চঙ্গৰিপ্পহীনো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু ছল়ঙ্গসমন্নাগতো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খু চক্খুনা রূপং দিস্ৰা নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো। সোতেন সদ্দং সুত্ৰা…পে॰… ঘানেন গন্ধং ঘাযিত্ৰা… জিৰ্হায রসং সাযিত্ৰা… কাযেন ফোট্ঠব্বং ফুসিত্ৰা… মনসা ধম্মং ৰিঞ্ঞায নেৰ সুমনো হোতি ন দুম্মনো, উপেক্খকো ৰিহরতি সতো সম্পজানো। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু ছল়ঙ্গসমন্নাগতো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু একারক্খো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খু সতারক্খেন চেতসা সমন্নাগতো হোতি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু একারক্খো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু চতুরাপস্সেনো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খু সঙ্খাযেকং পটিসেৰতি, সঙ্খাযেকং অধিৰাসেতি, সঙ্খাযেকং পরিৰজ্জেতি, সঙ্খাযেকং ৰিনোদেতি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু চতুরাপস্সেনো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু পণুন্নপচ্চেকসচ্চো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খুনো যানি তানি পুথুসমণব্রাহ্মণানং পুথুপচ্চেকসচ্চানি, সব্বানি তানি নুন্নানি হোন্তি পণুন্নানি চত্তানি ৰন্তানি মুত্তানি পহীনানি পটিনিস্সট্ঠানি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু পণুন্নপচ্চেকসচ্চো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু সমৰযসট্ঠেসনো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খুনো কামেসনা পহীনা হোতি, ভৰেসনা পহীনা হোতি, ব্রহ্মচরিযেসনা পটিপ্পস্সদ্ধা। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু সমৰযসট্ঠেসনো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো , ভিক্খু অনাৰিলসঙ্কপ্পা হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খুনো কামসঙ্কপ্পো পহীনো হোতি, ব্যাপাদসঙ্কপ্পো পহীনো হোতি, ৰিহিংসাসঙ্কপ্পো পহীনো হোতি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু অনাৰিলসঙ্কপ্পো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু পস্সদ্ধকাযসঙ্খারো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু পস্সদ্ধকাযসঙ্খারো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু সুৰিমুত্তচিত্তো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খুনো রাগা চিত্তং ৰিমুত্তং হোতি, দোসা চিত্তং ৰিমুত্তং হোতি, মোহা চিত্তং ৰিমুত্তং হোতি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু সুৰিমুত্তচিত্তো হোতি। ‘‘কথঞ্চাৰুসো, ভিক্খু সুৰিমুত্তপঞ্ঞো হোতি? ইধাৰুসো, ভিক্খু ‘রাগো মে পহীনো উচ্ছিন্নমূলো তালাৰত্থুকতো অনভাৰংকতো আযতিং অনুপ্পাদধম্মো’তি পজানাতি। ‘দোসো মে পহীনো…পে॰… আযতিং অনুপ্পাদধম্মো’তি পজানাতি। ‘মোহো মে পহীনো …পে॰… আযতিং অনুপ্পাদধম্মো’তি পজানাতি। এৰং খো, আৰুসো, ভিক্খু সুৰিমুত্তপঞ্ঞো হোতি। ইমে দস ধম্মা দুপ্পটিৰিজ্ঝা। (জ) ‘‘কতমে দস ধম্মা উপ্পাদেতব্বা? দস সঞ্ঞা – অসুভসঞ্ঞা, মরণসঞ্ঞা, আহারেপটিকূলসঞ্ঞা, সব্বলোকেঅনভিরতিসঞ্ঞা, অনিচ্চসঞ্ঞা, অনিচ্চে দুক্খসঞ্ঞা, দুক্খে অনত্তসঞ্ঞা, পহানসঞ্ঞা, ৰিরাগসঞ্ঞা, নিরোধসঞ্ঞা। ইমে দস ধম্মা উপ্পাদেতব্বা। (ঝ) ‘‘কতমে দস ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা? দস নিজ্জরৰত্থূনি – সম্মাদিট্ঠিস্স মিচ্ছাদিট্ঠি নিজ্জিণ্ণা হোতি। যে চ মিচ্ছাদিট্ঠিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, তে চস্স নিজ্জিণ্ণা হোন্তি। সম্মাসঙ্কপ্পস্স মিচ্ছাসঙ্কপ্পো…পে॰… সম্মাৰাচস্স মিচ্ছাৰাচা… সম্মাকম্মন্তস্স মিচ্ছাকম্মন্তো… সম্মাআজীৰস্স মিচ্ছাআজীৰো… সম্মাৰাযামস্স মিচ্ছাৰাযামো… সম্মাসতিস্স মিচ্ছাসতি… সম্মাসমাধিস্স মিচ্ছাসমাধি… সম্মাঞাণস্স মিচ্ছাঞাণং নিজ্জিণ্ণং হোতি। সম্মাৰিমুত্তিস্স মিচ্ছাৰিমুত্তি নিজ্জিণ্ণা হোতি। যে চ মিচ্ছাৰিমুত্তিপচ্চযা অনেকে পাপকা অকুসলা ধম্মা সম্ভৰন্তি, তে চস্স নিজ্জিণ্ণা হোন্তি। ইমে দস ধম্মা অভিঞ্ঞেয্যা। (ঞ) ‘‘কতমে দস ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা? দস অসেক্খা ধম্মা – অসেক্খা সম্মাদিট্ঠি, অসেক্খো সম্মাসঙ্কপ্পো, অসেক্খা সম্মাৰাচা, অসেক্খো সম্মাকম্মন্তো, অসেক্খো সম্মাআজীৰো, অসেক্খো সম্মাৰাযামো, অসেক্খা সম্মাসতি, অসেক্খো সম্মাসমাধি, অসেক্খং সম্মাঞাণং, অসেক্খা সম্মাৰিমুত্তি। ইমে দস ধম্মা সচ্ছিকাতব্বা। ‘‘ইতি ইমে সতধম্মা ভূতা তচ্ছা তথা অৰিতথা অনঞ্ঞথা সম্মা তথাগতেন অভিসম্বুদ্ধা’’তি। ইদমৰোচাযস্মা সারিপুত্তো। অত্তমনা তে ভিক্খূ আযস্মতো সারিপুত্তস্স ভাসিতং অভিনন্দুন্তি। দসুত্তরসুত্তং নিট্ঠিতং একাদসমং। পাথিকৰগ্গো [পাটিকৰগ্গো (সী॰ স্যা॰ পী॰)] নিট্ঠিতো। তস্সুদ্দানং – পাথিকো চ [পাটিকঞ্চ (স্যা॰ কং॰)] উদুম্বরং [পাটিকোদুম্বরীচেৰ (সী॰ পী॰)], চক্কৰত্তি অগ্গঞ্ঞকং। সম্পসাদনপাসাদং [সম্পসাদঞ্চ পাসাদং (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰)], মহাপুরিসলক্খণং॥ সিঙ্গালাটানাটিযকং , সঙ্গীতি চ দসুত্তরং। একাদসহি সুত্তেহি, পাথিকৰগ্গোতি ৰুচ্চতি॥ পাথিকৰগ্গপাল়ি নিট্ঠিতা। তীহি ৰগ্গেহি পটিমণ্ডিতো সকলো দীঘনিকাযো সমত্তো। |