৫. চম্মক্খন্ধকো
১৪৭. সোণকোল়িৰিসৰত্থু ২৪২. তেন সমযেন বুদ্ধো ভগৰা রাজগহে ৰিহরতি গিজ্ঝকূটে পব্বতে। তেন খো পন সমযেন রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো অসীতিযা গামসহস্সেসু ইস্সরিযাধিপচ্চং রজ্জং কারেতি। তেন খো পন সমযেন চম্পাযং সোণো নাম কোল়িৰিসো [কোল়িৰীসো (সী॰)] সেট্ঠিপুত্তো সুখুমালো হোতি। তস্স পাদতলেসু লোমানি জাতানি হোন্তি। অথ খো রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো তানি অসীতি গামিকসহস্সানি সন্নিপাতাপেত্ৰা কেনচিদেৰ করণীযেন সোণস্স কোল়িৰিসস্স সন্তিকে দূতং পাহেসি – আগচ্ছতু সোণো, ইচ্ছামি সোণস্স আগতন্তি। অথ খো সোণস্স কোল়িৰিসস্স মাতাপিতরো সোণং কোল়িৰিসং এতদৰোচুং – ‘‘রাজা তে, তাত সোণ, পাদে দক্খিতুকামো। মা খো ত্ৰং, তাত সোণ, যেন রাজা তেন পাদে অভিপ্পসারেয্যাসি। রঞ্ঞো পুরতো পল্লঙ্কেন নিসীদ। নিসিন্নস্স তে রাজা পাদে দক্খিস্সতী’’তি। অথ খো সোণং কোল়িৰিসং সিৰিকায আনেসুং। অথ খো সোণো কোল়িৰিসো যেন রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা রাজানং মাগধং সেনিযং বিম্বিসারং অভিৰাদেত্ৰা রঞ্ঞো পুরতো পল্লঙ্কেন নিসীদি। অদ্দসা খো রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো সোণস্স কোল়িৰিসস্স পাদতলেসু লোমানি জাতানি। অথ খো রাজা মাগধো সেনিযো বিম্বিসারো তানি অসীতি গামিকসহস্সানি দিট্ঠধম্মিকে অত্থে অনুসাসিত্ৰা উয্যোজেসি – ‘‘তুম্হে খ্ৰত্থ, ভণে, মযা দিট্ঠধম্মিকে অত্থে অনুসাসিতা; গচ্ছথ, তং ভগৰন্তং পযিরুপাসথ; সো নো ভগৰা সম্পরাযিকে অত্থে অনুসাসিস্সতী’’তি। অথ খো তানি অসীতি গামিকসহস্সানি যেন গিজ্ঝকূটো পব্বতো তেনুপসঙ্কমিংসু। তেন খো পন সমযেন আযস্মা সাগতো ভগৰতো উপট্ঠাকো হোতি। অথ খো তানি অসীতি গামিকসহস্সানি যেনাযস্মা সাগতো তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং সাগতং এতদৰোচুং – ‘‘ইমানি, ভন্তে, অসীতি গামিকসহস্সানি ইধূপসঙ্কন্তানি ভগৰন্তং দস্সনায; সাধু মযং, ভন্তে, লভেয্যাম ভগৰন্তং দস্সনাযা’’তি। ‘‘তেন হি তুম্হে আযস্মন্তো মুহুত্তং ইধেৰ তাৰ হোথ, যাৰাহং ভগৰন্তং পটিৰেদেমী’’তি। অথ খো আযস্মা সাগতো তেসং অসীতিযা গামিকসহস্সানং পুরতো পেক্খমানানং পাটিকায নিমুজ্জিত্ৰা ভগৰতো পুরতো উম্মুজ্জিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘ইমানি, ভন্তে, অসীতি গামিকসহস্সানি ইধূপসঙ্কন্তানি ভগৰন্তং দস্সনায; যস্স দানি, ভন্তে, ভগৰা কালং মঞ্ঞতী’’তি। ‘‘তেন হি ত্ৰং, সাগত, ৰিহারপচ্ছাযাযং আসনং পঞ্ঞপেহী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা সাগতো ভগৰতো পটিস্সুণিত্ৰা পীঠং গহেত্ৰা ভগৰতো পুরতো নিমুজ্জিত্ৰা তেসং অসীতিযা গামিকসহস্সানং পুরতো পেক্খমানানং পাটিকায উম্মুজ্জিত্ৰা ৰিহারপচ্ছাযাযং আসনং পঞ্ঞপেতি। অথ খো ভগৰা ৰিহারা নিক্খমিত্ৰা ৰিহারপচ্ছাযাযং পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। অথ খো তানি অসীতি গামিকসহস্সানি যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমিংসু, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। অথ খো তানি অসীতি গামিকসহস্সানি আযস্মন্তংযেৰ সাগতং সমন্নাহরন্তি, নো তথা ভগৰন্তং। অথ খো ভগৰা তেসং অসীতিযা গামিকসহস্সানং চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায আযস্মন্তং সাগতং আমন্তেসি – ‘‘তেন হি ত্ৰং, সাগত, ভিয্যোসোমত্তায উত্তরিমনুস্সধম্মং ইদ্ধিপাটিহারিযং দস্সেহী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা সাগতো ভগৰতো পটিস্সুণিত্ৰা ৰেহাসং অব্ভুগ্গন্ত্ৰা আকাসে অন্তলিক্খে চঙ্কমতিপি, তিট্ঠতিপি, নিসীদতিপি, সেয্যম্পি কপ্পেতি, ধূমাযতিপি [ধূপাযতিপি (সী॰), পধূপাযতিপি (স্যা॰)] পজ্জলতিপি, অন্তরধাযতিপি। অথ খো আযস্মা সাগতো আকাসে অন্তলিক্খে অনেকৰিহিতং উত্তরিমনুস্সধম্মং ইদ্ধিপাটিহারিযং দস্সেত্ৰা ভগৰতো পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘সত্থা মে, ভন্তে, ভগৰা; সাৰকোহমস্মি। সত্থা মে, ভন্তে, ভগৰা; সাৰকোহমস্মী’’তি। অথ খো তানি অসীতি গামিকসহস্সানি ‘‘অচ্ছরিযং ৰত ভো! অব্ভুতং ৰত ভো! সাৰকোপি নাম এৰং মহিদ্ধিকো ভৰিস্সতি, এৰং মহানুভাৰো, অহো নূন সত্থা’’তি ভগৰন্তংযেৰ সমন্নাহরন্তি, নো তথা আযস্মন্তং সাগতং। অথ খো ভগৰা তেসং অসীতিযা গামিকসহস্সানং চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সেয্যথিদং – দানকথং সীলকথং সগ্গকথং , কামানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসং, নেক্খম্মে আনিসংসং পকাসেসি। যদা তে ভগৰা অঞ্ঞাসি কল্লচিত্তে, মুদুচিত্তে, ৰিনীৰরণচিত্তে, উদগ্গচিত্তে, পসন্নচিত্তে, অথ যা বুদ্ধানং সামুক্কংসিকা ধম্মদেসনা, তং পকাসেসি – দুক্খং, সমুদযং, নিরোধং, মগ্গং। সেয্যথাপি নাম সুদ্ধং ৰত্থং অপগতকাল়কং সম্মদেৰ রজনং পটিগ্গণ্হেয্য, এৰমেৰং তেসং অসীতিযা গামিকসহস্সানং তস্মিংযেৰ আসনে ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – ‘‘যংকিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি। তে দিট্ঠধম্মা পত্তধম্মা ৰিদিতধম্মা পরিযোগাল়্হধম্মা তিণ্ণৰিচিকিচ্ছা ৰিগতকথংকথা ৰেসারজ্জপ্পত্তা অপরপ্পচ্চযা সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘অভিক্কন্তং, ভন্তে, অভিক্কন্তং, ভন্তে। সেয্যথাপি, ভন্তে, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য, অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য – ‘‘চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তী’’তি, এৰমেৰং ভগৰতা অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো। এতে মযং, ভন্তে, ভগৰন্তং সরণং গচ্ছাম। ধম্মঞ্চ, ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। উপাসকে নো ভগৰা ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতে সরণং গতে’’তি। সোণস্স পব্বজ্জা ২৪৩. অথ খো সোণস্স কোল়িৰিসস্স এতদহোসি ‘‘যথা যথা খো অহং ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামি, নযিদং সুকরং অগারং অজ্ঝাৰসতা একন্তপরিপুণ্ণং একন্তপরিসুদ্ধং সঙ্খলিখিতং ব্রহ্মচরিযং চরিতুং; যংনূনাহং কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজেয্য’’ন্তি। অথ খো তানি অসীতি গামিকসহস্সানি ভগৰতো ভাসিতং অভিনন্দিত্ৰা অনুমোদিত্ৰা উট্ঠাযাসনা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা পক্কমিসুং। অথ খো সোণো কোল়িৰিসো অচিরপক্কন্তেসু তেসু অসীতিযা গামিকসহস্সেসু যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো সোণো কোল়িৰিসো ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘যথা যথাহং, ভন্তে, ভগৰতা ধম্মং দেসিতং আজানামি, নযিদং সুকরং অগারং অজ্ঝাৰসতা একন্তপরিপুণ্ণং একন্তপরিসুদ্ধং সঙ্খলিখিতং ব্রহ্মচরিযং চরিতুং। ইচ্ছামহং, ভন্তে, কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতুং। পব্বাজেতু মং, ভন্তে, ভগৰা’’তি। অলত্থ খো সোণো কোল়িৰিসো ভগৰতো সন্তিকে পব্বজ্জং, অলত্থ উপসম্পদং। অচিরুপসম্পন্নো চ পনাযস্মা সোণো সীতৰনে ৰিহরতি। তস্স অচ্চারদ্ধৰীরিযস্স চঙ্কমতো পাদা ভিজ্জিংসু। চঙ্কমো লোহিতেন ফুটো হোতি, সেয্যথাপি গৰাঘাতনং। [ইতো পরং যাৰ ইমস্স ৰত্থুস্স অৰসানং তাৰ পাঠো অ॰ নি॰ ৬.৫৫ আদযো] অথ খো আযস্মতো সোণস্স রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘‘যে খো কেচি ভগৰতো সাৰকা আরদ্ধৰীরিযা ৰিহরন্তি, অহং তেসং অঞ্ঞতরো। অথ চ পন মে নানুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতি। সংৰিজ্জন্তি খো পন মে কুলে ভোগা; সক্কা ভোগে চ ভুঞ্জিতুং, পুঞ্ঞানি চ কাতুং। যংনূনাহং হীনাযাৰত্তিত্ৰা ভোগে চ ভুঞ্জেয্যং, পুঞ্ঞানি চ করেয্য’’ন্তি। অথ খো ভগৰা আযস্মতো সোণস্স চেতসা চেতোপরিৰিতক্কমঞ্ঞায – সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সমিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য এৰমেৰ – গিজ্ঝকূটে পব্বতে অন্তরহিতো সীতৰনে পাতুরহোসি। অথ খো ভগৰা সম্বহুলেহি ভিক্খূহি সদ্ধিং সেনাসনচারিকং আহিণ্ডন্তো যেনাযস্মতো সোণস্স চঙ্কমো তেনুপসঙ্কমি। অদ্দসা খো ভগৰা আযস্মতো সোণস্স চঙ্কমং লোহিতেন ফুটং, দিস্ৰান ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘কস্স ন্ৰাযং, ভিক্খৰে, চঙ্কমো লোহিতেন ফুটো, সেয্যথাপি গৰাঘাতন’’ন্তি? ‘‘আযস্মতো, ভন্তে, সোণস্স অচ্চারদ্ধৰীরিযস্স চঙ্কমতো পাদা ভিজ্জিংসু। তস্সাযং চঙ্কমো লোহিতেন ফুটো, সেয্যথাপি গৰাঘাতন’’ন্তি। অথ খো ভগৰা যেনাযস্মতো সোণস্স ৰিহারো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। আযস্মাপি খো সোণো ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নং খো আযস্মন্তং সোণং ভগৰা এতদৰোচ – ‘‘ননু তে, সোণ, রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘যে খো কেচি ভগৰতো সাৰকা আরদ্ধৰীরিযা ৰিহরন্তি, অহং তেসং অঞ্ঞতরো। অথ চ পন মে নানুপাদায আসৰেহি চিত্তং ৰিমুচ্চতি। সংৰিজ্জন্তি খো পন মে কুলে ভোগা; সক্কা ভোগে চ ভুঞ্জিতুং, পুঞ্ঞানি চ কাতুং। যংনূনাহং হীনাযাৰত্তিত্ৰা ভোগে চ ভুঞ্জেয্যং, পুঞ্ঞানি চ করেয্য’’’ন্তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি । ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সোণ, কুসলো ত্ৰং পুব্বে অগারিকভূতো ৰীণায তন্তিস্সরে’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি। ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সোণ, যদা তে ৰীণায তন্তিযো অচ্চাযতা হোন্তি, অপি নু তে ৰীণা তস্মিং সমযে সরৰতী ৰা হোতি, কম্মঞ্ঞা ৰা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’তি। ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সোণ, যদা তে ৰীণায তন্তিযো অতিসিথিলা হোন্তি, অপি নু তে ৰীণা তস্মিং সমযে সরৰতী ৰা হোতি, কম্মঞ্ঞা ৰা’’তি? ‘‘নো হেতং, ভন্তে’’তি। ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, সোণ, যদা তে ৰীণায তন্তিযো নেৰ অচ্চাযতা হোন্তি নাতিসিথিলা, সমে গুণে পতিট্ঠিতা, অপি নু তে ৰীণা তস্মিং সমযে সরৰতী ৰা হোতি, কম্মঞ্ঞা ৰা’’তি? ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি। ‘‘এৰমেৰ খো, সোণ, অচ্চারদ্ধৰীরিযং উদ্ধচ্চায সংৰত্ততি , অতিলীনৰীরিযং কোসজ্জায সংৰত্ততি। তস্মাতিহ ত্ৰং, সোণ, ৰীরিযসমতং অধিট্ঠহ, ইন্দ্রিযানঞ্চ সমতং পটিৰিজ্ঝ, তত্থ চ নিমিত্তং গণ্হাহী’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা সোণো ভগৰতো পচ্চস্সোসি। অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং সোণং ইমিনা ওৰাদেন ওৰদিত্ৰা – সেয্যথাপি নাম বলৰা পুরিসো সম্মিঞ্জিতং ৰা বাহং পসারেয্য, পসারিতং ৰা বাহং সমিঞ্জেয্য এৰমেৰ – সীতৰনে আযস্মতো সোণস্স সম্মুখে অন্তরহিতো গিজ্ঝকূটে পব্বতে পাতুরহোসি। অথ খো আযস্মা সোণো অপরেন সমযেন ৰীরিযসমতং অধিট্ঠাসি, ইন্দ্রিযানঞ্চ সমতং পটিৰিজ্ঝি, তত্থ চ নিমিত্তংঅগ্গহেসি। অথ খো আযস্মা সোণো, একো ৰূপকট্ঠো অপ্পমত্তো আতাপী পহিতত্তো ৰিহরন্তো, ন চিরস্সেৰ – যস্সত্থায কুলপুত্তা সম্মদেৰ অগারস্মা অনগারিযং পব্বজন্তি – তদনুত্তরং ব্রহ্মচরিযপরিযোসানং দিট্ঠেৰ ধম্মে সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা উপসম্পজ্জ ৰিহাসি। ‘খীণা জাতি, ৰুসিতং ব্রহ্মচরিযং, কতং করণীযং, নাপরং ইত্থত্তাযা’তি অভিঞ্ঞাসি। অঞ্ঞতরো চ পনাযস্মা সোণো অরহতং অহোসি। ২৪৪. অথ খো আযস্মতো সোণস্স অরহত্তপ্পত্তস্স এতদহোসি – ‘‘যংনূনাহং ভগৰতো সন্তিকে অঞ্ঞং ব্যাকরেয্য’’ন্তি। অথ খো আযস্মা সোণো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা সোণো ভগৰন্তং এতদৰোচ – যো সো, ভন্তে, ভিক্খু অরহং খীণাসৰো ৰুসিতৰা কতকরণীযো ওহিতভারো অনুপ্পত্তসদত্থো পরিক্খীণভৰসঞ্ঞোজনো সম্মদঞ্ঞা ৰিমুত্তো, সো ছট্ঠানানি অধিমুত্তো হোতি – নেক্খম্মাধিমুত্তো হোতি, পৰিৰেকাধিমুত্তো হোতি, অব্যাপজ্জাধিমুত্তো হোতি, উপাদানক্খযাধিমুত্তো হোতি, তণ্হক্খযাধিমুত্তো হোতি , অসম্মোহাধিমুত্তো হোতি। ‘‘সিযা খো পন, ভন্তে, ইধেকচ্চস্স আযস্মতো এৰমস্স – ‘কেৰলং সদ্ধামত্তকং নূন অযমাযস্মা নিস্সায নেক্খম্মাধিমুত্তো’তি, ন খো পনেতং, ভন্তে, এৰং দট্ঠব্বং। খীণাসৰো, ভন্তে, ভিক্খু, ৰুসিতৰা, কতকরণীযো, করণীযমত্তানং অসমনুপস্সন্তো কতস্স ৰা পটিচযং খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তা নেক্খম্মাধিমুত্তো হোতি, খযা দোসস্স ৰীতদোসত্তা নেক্খম্মাধিমুত্তো হোতি, খযা মোহস্স ৰীতমোহত্তা নেক্খম্মাধিমুত্তো হোতি। ‘‘সিযা খো পন, ভন্তে, ইধেকচ্চস্স আযস্মতো এৰমস্স – ‘লাভসক্কারসিলোকং নূন অযমাযস্মা নিকামযমানো পৰিৰেকাধিমুত্তো’তি। ন খো পনেতং, ভন্তে, এৰং দট্ঠব্বং। খীণাসৰো, ভন্তে, ভিক্খু, ৰুসিতৰা, কতকরণীযো, করণীযমত্তানং [করণীযং অত্তনো (অঙ্গুত্তরপাল়িযং)] অসমনুপস্সন্তো কতস্স ৰা পটিচযং, খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তা পৰিৰেকাধিমুত্তো হোতি, খযা দোসস্স ৰীতদোসত্তা পৰিৰেকাধিমুত্তো হোতি, খযা মোহস্স ৰীতমোহত্তা পৰিৰেকাধিমুত্তো হোতি। ‘‘সিযা খো পন, ভন্তে, ইধেকচ্চস্স আযস্মতো এৰমস্স – ‘সীলব্বতপরামাসং নূন অযমাযস্মা সারতো পচ্চাগচ্ছন্তো অব্যাপজ্জাধিমুত্তো’তি। ন খো পনেতং, ভন্তে, এৰং দট্ঠব্বং। খীণাসৰো, ভন্তে, ভিক্খু, ৰুসিতৰা, কতকরণীযো, করণীযমত্তানং অসমনুপস্সন্তো কতস্স ৰা পটিচযং, খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তা অব্যাপজ্জাধিমুত্তো হোতি, খযা দোসস্স ৰীতদোসত্তা অব্যাপজ্জাধিমুত্তো হোতি, খযা মোহস্স ৰীতমোহত্তা অব্যাপজ্জাধিমুত্তো হোতি। ‘‘খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তা উপাদানক্খযাধিমুত্তো হোতি, খযা দোসস্স ৰীতদোসত্তা উপাদানক্খযাধিমুত্তো হোতি, খযা মোহস্স ৰীতমোহত্তা উপাদানক্খযাধিমুত্তো হোতি। ‘‘খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তা তণ্হক্খযাধিমুত্তো হোতি, খযা দোসস্স ৰীতদোসত্তা তণ্হক্খযাধিমুত্তো হোতি, খযা মোহস্স ৰীতমোহত্তা তণ্হক্খযাধিমুত্তো হোতি। ‘‘খযা রাগস্স ৰীতরাগত্তা অসম্মোহাধিমুত্তো হোতি, খযা দোসস্স ৰীতদোসত্তা অসম্মোহাধিমুত্তো হোতি, খযা মোহস্স ৰীতমোহত্তা অসম্মোহাধিমুত্তো হোতি। ‘‘এৰং সম্মা ৰিমুত্তচিত্তস্স, ভন্তে, ভিক্খুনো ভুসা চেপি চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা চক্খুস্স আপাথং আগচ্ছন্তি, নেৰস্স চিত্তং পরিযাদিযন্তি। অমিস্সীকতমেৰস্স চিত্তং হোতি, ঠিতং, আনেঞ্জপ্পত্তং, ৰযঞ্চস্সানুপস্সতি। ভুসা চেপি সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা…পে॰… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা… মনোৰিঞ্ঞেয্যা ধম্মা মনস্স আপাথং আগচ্ছন্তি, নেৰস্স চিত্তং পরিযাদিযন্তি; অমিস্সীকতমেৰস্স চিত্তং হোতি, ঠিতং, আনেঞ্জপ্পত্তং, ৰযঞ্চস্সানুপস্সতি। সেয্যথাপি, ভন্তে, সেলো পব্বতো অচ্ছিদ্দো অসুসিরো একগ্ঘনো, পুরত্থিমায চেপি দিসায আগচ্ছেয্য ভুসা ৰাতৰুট্ঠি, নেৰ নং সঙ্কম্পেয্য ন সম্পকম্পেয্য ন সম্পৰেধেয্য; পচ্ছিমায চেপি দিসায আগচ্ছেয্য ভুসা ৰাতৰুট্ঠি…পে॰… উত্তরায চেপি দিসায…পে॰… দক্খিণায চেপি দিসায আগচ্ছেয্য ভুসা ৰাতৰুট্ঠি, নেৰ নং সঙ্কম্পেয্য ন সম্পকম্পেয্য ন সম্পৰেধেয্য, এৰমেৰ খো, ভন্তে, এৰং সম্মা ৰিমুত্তচিত্তস্স ভিক্খুনো ভুসা চেপি চক্খুৰিঞ্ঞেয্যা রূপা চক্খুস্স আপাথং আগচ্ছন্তি, নেৰস্স চিত্তং পরিযাদিযন্তি; অমিস্সীকতমেৰস্স চিত্তং হোতি, ঠিতং, আনেঞ্জপ্পত্তং, ৰযঞ্চস্সানুপস্সতি। ভুসা চেপি সোতৰিঞ্ঞেয্যা সদ্দা…পে॰… ঘানৰিঞ্ঞেয্যা গন্ধা… জিৰ্হাৰিঞ্ঞেয্যা রসা… কাযৰিঞ্ঞেয্যা ফোট্ঠব্বা… মনোৰিঞ্ঞেয্যা ধম্মা মনস্স আপাথং আগচ্ছন্তি, নেৰস্স চিত্তং পরিযাদিযন্তি; অমিস্সীকতমেৰস্স চিত্তং হোতি, ঠিতং, আনেঞ্জপ্পত্তং, ৰযঞ্চস্সানুপস্সতী’’তি। নেক্খম্মং অধিমুত্তস্স, পৰিৰেকঞ্চ চেতসো। অব্যাপজ্জাধিমুত্তস্স, উপাদানক্খযস্স চ॥ তণ্হক্খযাধিমুত্তস্স , অসম্মোহঞ্চ চেতসো। দিস্ৰা আযতনুপ্পাদং, সম্মা চিত্তং ৰিমুচ্চতি॥ তস্স সম্মাৰিমুত্তস্স, সন্তচিত্তস্স ভিক্খুনো। কতস্স পটিচযো নত্থি, করণীযং ন ৰিজ্জতি॥ সেলো যথা একগ্ঘনো, ৰাতেন ন সমীরতি। এৰং রূপা রসা সদ্দা, গন্ধা ফস্সা চ কেৰলা॥ ইট্ঠা ধম্মা অনিট্ঠা চ, ন পৰেধেন্তি তাদিনো। ঠিতং চিত্তং ৰিপ্পমুত্তং, ৰযঞ্চস্সানুপস্সতীতি॥ সোণকোল়িৰিসৰত্থু নিট্ঠিতং। ১৪৮. দিগুণাদিউপাহনপটিক্খেপো ২৪৫. অথ খো ভগৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘এৰং খো, ভিক্খৰে, কুলপুত্তা অঞ্ঞং ব্যাকরোন্তি, অত্থো চ ৰুত্তো, অত্তা চ অনুপনীতো। অথ চ, পনিধেকচ্চে মোঘপুরিসা হসমানকং, মঞ্ঞে, অঞ্ঞং ব্যাকরোন্তি, তে পচ্ছা ৰিঘাতং আপজ্জন্তী’’তি। অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং সোণং আমন্তেসি – ‘‘ত্ৰং খোসি, সোণ, সুখুমালো। অনুজানামি তে, সোণ, একপলাসিকং উপাহন’’ন্তি। ‘‘অহং খো, ভন্তে, অসীতিসকটৰাহে হিরঞ্ঞং ওহায অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো, সত্তহত্থিকঞ্চ অনীকং। অথাহং ভন্তে একপলাসিকং চে উপাহনং পরিহরিস্সামি, তস্স মে ভৰিস্সন্তি ৰত্তারো ‘সোণো কোল়িৰিসো অসীতিসকটৰাহে হিরঞ্ঞং ওহায অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতো, সত্তহত্থিকঞ্চ অনীকং। সো দানাযং একপলাসিকাসু উপাহনাসু সত্তো’তি। সচে ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স অনুজানিস্সতি অহম্পি পরিভুঞ্জিস্সামি; নো চে ভগৰা ভিক্খুসঙ্ঘস্স অনুজানিস্সতি, অহম্পি ন পরিভুঞ্জিস্সামী’’তি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, একপলাসিকং উপাহনং। ন, ভিক্খৰে, দিগুণা উপাহনা ধারেতব্বা। ন তিগুণা উপাহনা ধারেতব্বা। ন গুণঙ্গুণূপাহনা [গণঙ্গণূপাহনা (বহূসু)] ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। দিগুণাদিউপাহনপটিক্খেপো নিট্ঠিতো। ১৪৯. সব্বনীলিকাদিপটিক্খেপো ২৪৬. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ সব্বনীলিকা উপাহনাযো ধারেন্তি…পে॰… সব্বপীতিকা উপাহনাযো ধারেন্তি… সব্বলোহিতিকা উপাহনাযো ধারেন্তি… সব্বমঞ্জিট্ঠিকা [সব্বমঞ্জেট্ঠিকা (ক॰)] উপাহনাযো ধারেন্তি … সব্বকণ্হা উপাহনাযো ধারেন্তি… সব্বমহারঙ্গরত্তা উপাহনাযো ধারেন্তি… সব্বমহানামরত্তা উপাহনাযো ধারেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি, ‘‘সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনো’’তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ন, ভিক্খৰে, সব্বনীলিকা উপাহনা ধারেতব্বা…পে॰… ন সব্বপীতিকা উপাহনা ধারেতব্বা, ন সব্বলোহিতিকা উপাহনা ধারেতব্বা, ন সব্বমঞ্জিট্ঠিকা উপাহনা ধারেতব্বা, ন সব্বকণ্হা উপাহনা ধারেতব্বা, ন সব্বমহারঙ্গরত্তা উপাহনা ধারেতব্বা, ন সব্বমহানামরত্তা উপাহনা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ নীলকৰদ্ধিকা [ৰট্টিকা (সী॰)] উপাহনাযো ধারেন্তি, পীতকৰদ্ধিকা উপাহনাযো ধারেন্তি, লোহিতকৰদ্ধিকা উপাহনাযো ধারেন্তি, মঞ্জিট্ঠিকৰদ্ধিকা উপাহনাযো ধারেন্তি, কণ্হৰদ্ধিকা উপাহনাযো ধারেন্তি, মহারঙ্গরত্তৰদ্ধিকা উপাহনাযো ধারেন্তি, মহানামরত্তৰদ্ধিকা উপাহনাযো ধারেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি, ‘‘সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনো’’তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ন, ভিক্খৰে, নীলকৰদ্ধিকা উপাহনা ধারেতব্বা…পে॰… ন পীতকৰদ্ধিকা উপাহনা ধারেতব্বা, ন লোহিতকৰদ্ধিকা উপাহনা ধারেতব্বা, ন মঞ্জিট্ঠিকৰদ্ধিকা উপাহনা ধারেতব্বা, ন কণ্হৰদ্ধিকা উপাহনা ধারেতব্বা, ন মহারঙ্গরত্তৰদ্ধিকা উপাহনা ধারেতব্বা, ন মহানামরত্তৰদ্ধিকা উপাহনা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ খল্লকবদ্ধা […বন্ধা (ক॰)] উপাহনাযো ধারেন্তি…পে॰… পুটবদ্ধা উপাহনাযো ধারেন্তি, পালিগুণ্ঠিমা উপাহনাযো ধারেন্তি, তূলপুণ্ণিকা উপাহনাযো ধারেন্তি , তিত্তিরপত্তিকা উপাহনাযো ধারেন্তি, মেণ্ডৰিসাণৰদ্ধিকা উপাহনাযো ধারেন্তি, অজৰিসাণৰদ্ধিকা উপাহনাযো ধারেন্তি, ৰিচ্ছিকাল়িকা উপাহনাযো ধারেন্তি, মোরপিঞ্ছ [মোরপিঞ্জ (সী॰ স্যা॰)] পরিসিব্বিতা উপাহনাযো ধারেন্তি, চিত্রা উপাহনাযো ধারেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি, ‘‘সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনো’’তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ন, ভিক্খৰে , খল্লকবদ্ধা উপাহনা ধারেতব্বা…পে॰… ন পুটবদ্ধা উপাহনা ধারেতব্বা, ন পালিগুণ্ঠিমা উপাহনা ধারেতব্বা, ন তূলপুণ্ণিকা উপাহনা ধারেতব্বা, ন তিত্তিরপত্তিকা উপাহনা ধারেতব্বা, ন মেণ্ডৰিসাণৰদ্ধিকা উপাহনা ধারেতব্বা, ন অজৰিসাণৰদ্ধিকা উপাহনা ধারেতব্বা, ন ৰিচ্ছিকাল়িকা উপাহনা ধারেতব্বা, ন মোরপিঞ্ছপরিসিব্বিতা উপাহনা ধারেতব্বা, ন চিত্রা উপাহনা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ সীহচম্মপরিক্খটা উপাহনাযো ধারেন্তি…পে॰… ব্যগ্ঘচম্মপরিক্খটা উপাহনাযো ধারেন্তি, দীপিচম্মপরিক্খটা উপাহনাযো ধারেন্তি, অজিনচম্মপরিক্খটা উপাহনাযো ধারেন্তি, উদ্দচম্মপরিক্খটা উপাহনাযো ধারেন্তি, মজ্জারচম্মপরিক্খটা উপাহনাযো ধারেন্তি, কাল়কচম্মপরিক্খটা উপাহনাযো ধারেন্তি, লুৰকচম্মপরিক্খটা [উলূকচম্মপরিক্খটা (যোজনা)] উপাহনাযো ধারেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি, ‘‘সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনো’’তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ন, ভিক্খৰে, সীহচম্মপরিক্খটা উপাহনা ধারেতব্বা…পে॰… ন ব্যগ্ঘচম্মপরিক্খটা উপাহনা ধারেতব্বা, ন দীপিচম্মপরিক্খটা উপাহনা ধারেতব্বা, ন অজিনচম্মপরিক্খটা উপাহনা ধারেতব্বা, ন উদ্দচম্মপরিক্খটা উপাহনা ধারেতব্বা, ন মজ্জারচম্মপরিক্খটা উপাহনা ধারেতব্বা, ন কাল়কচম্মপরিক্খটা উপাহনা ধারেতব্বা, ন লুৰকচম্মপরিক্খটা উপাহনা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি। সব্বনীলিকাদিপটিক্খেপো নিট্ঠিতো। ১৫০. ওমুক্কগুণঙ্গুণূপাহনানুজাননা ২৪৭. অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায রাজগহং পিণ্ডায পাৰিসি, অঞ্ঞতরেন ভিক্খুনা পচ্ছাসমণেন। অথ খো সো ভিক্খু খঞ্জমানো ভগৰন্তং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধি। অদ্দসা খো অঞ্ঞতরো উপাসকো গুণঙ্গুণূপাহনা আরোহিত্ৰা ভগৰন্তং দূরতোৰ আগচ্ছন্তং; দিস্ৰা উপাহনা আরোহিত্ৰা যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা যেন সো ভিক্খু তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা তং ভিক্খুং অভিৰাদেত্ৰা এতদৰোচ – ‘‘কিস্স, ভন্তে, অয্যো খঞ্জতী’’তি ? ‘‘পাদা মে, আৰুসো, ফলিতা’’তি [ফালিতাতি (ক॰)]। ‘‘হন্দ, ভন্তে, উপাহনাযো’’তি। ‘‘অলং , আৰুসো, পটিক্খিত্তা ভগৰতা গুণঙ্গুণূপাহনা’’তি। ‘‘গণ্হাহেতা, ভিক্খু, উপাহনাযো’’তি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, ওমুক্কং গুণঙ্গুণূপাহনং। ন, ভিক্খৰে, নৰা গুণঙ্গুণূপাহনা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ওমুক্কগুণঙ্গুণূপাহনানুজাননা নিট্ঠিতা। ১৫১. অজ্ঝারামে উপাহনপটিক্খেপো ২৪৮. তেন খো পন সমযেন ভগৰা অজ্ঝোকাসে অনুপাহনো চঙ্কমতি। সত্থা অনুপাহনো চঙ্কমতীতি, থেরাপি ভিক্খূ অনুপাহনা চঙ্কমন্তি। ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ, সত্থরি অনুপাহনে চঙ্কমমানে, থেরেসুপি ভিক্খূসু অনুপাহনেসু চঙ্কমমানেসু, সউপাহনা চঙ্কমন্তি। যে তে ভিক্খূ অপ্পিচ্ছা…পে॰… তে উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ, সত্থরি অনুপাহনে চঙ্কমমানে, থেরেসুপি ভিক্খূসু অনুপাহনেসু চঙ্কমমানেসু, সউপাহনা চঙ্কমিস্সন্তী’’তি। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘সচ্চং কির, ভিক্খৰে, ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ, সত্থরি অনুপাহনে চঙ্কমমানে, থেরেসুপি ভিক্খূসু অনুপাহনেসু চঙ্কমমানেসু, সউপাহনা চঙ্কমন্তী’’তি? ‘‘সচ্চং, ভগৰা’’তি। ৰিগরহি বুদ্ধো ভগৰা…পে॰… ‘‘কথঞ্হি নাম তে, ভিক্খৰে, মোঘপুরিসা, সত্থরি অনুপাহনে চঙ্কমমানে, থেরেসুপি ভিক্খূসু অনুপাহনেসু চঙ্কমমানেসু, সউপাহনা চঙ্কমিস্সন্তি। ইমে হি নাম, ভিক্খৰে , গিহী ওদাতৰত্থৰসনকা অভিজীৰনিকস্স সিপ্পস্স কারণা আচরিযেসু সগারৰা সপ্পতিস্সা সভাগৰুত্তিকা ৰিহরিস্সন্তি। ইধ খো তং, ভিক্খৰে, সোভেথ, যং তুম্হে এৰং স্ৰাক্খাতে ধম্মৰিনযে পব্বজিতা সমানা আচরিযেসু আচরিযমত্তেসু উপজ্ঝাযেসু উপজ্ঝাযমত্তেসু অগারৰা অপ্পতিস্সা অসভাগৰুত্তিকা [সগারৰা সগ্গতিস্সা সভাগৰুত্তিকা (ক॰)] ৰিহরেয্যাথ। নেতং, ভিক্খৰে, অপ্পসন্নানং ৰা পসাদায…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা…পে॰… ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, আচরিযেসু আচরিযমত্তেসু উপজ্ঝাযেসু উপজ্ঝাযমত্তেসু অনুপাহনেসু চঙ্কমমানেসু সউপাহনেন চঙ্কমিতব্বং। যো চঙ্কমেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স । ন চ, ভিক্খৰে, অজ্ঝারামে উপাহনা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। ২৪৯. তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো পাদখিলাবাধো হোতি। তং ভিক্খূ পরিগ্গহেত্ৰা উচ্চারম্পি পস্সাৰম্পি নিক্খামেন্তি। অদ্দসা খো ভগৰা সেনাসনচারিকং আহিণ্ডন্তো তে ভিক্খূ তং ভিক্খুং পরিগ্গহেত্ৰা উচ্চারম্পি পস্সাৰম্পি নিক্খামেন্তে, দিস্ৰান যেন তে ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা তে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘কিং ইমস্স, ভিক্খৰে, ভিক্খুনো আবাধো’’তি? ‘‘ইমস্স, ভন্তে, আযস্মতো পাদখিলাবাধো; ইমং মযং পরিগ্গহেত্ৰা উচ্চারম্পি পস্সাৰম্পি নিক্খামেমা’’তি। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অনুজানামি, ভিক্খৰে, যস্স পাদা ৰা দুক্খা, পাদা ৰা ফলিতা, পাদখিলো ৰা আবাধো [পাদখিলাবাধো ৰা (স্যা॰)] উপাহনং ধারেতু’’ন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ অধোতেহি পাদেহি মঞ্চম্পি পীঠম্পি অভিরুহন্তি; চীৰরম্পি সেনাসনম্পি দুস্সতি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। অনুজানামি, ভিক্খৰে, ‘ইদানি মঞ্চং ৰা পীঠং ৰা অভিরুহিস্সামী’’তি উপাহনং ধারেতুন্তি। তেন খো পন সমযেন ভিক্খূ রত্তিযা উপোসথগ্গম্পি সন্নিসজ্জম্পি গচ্ছন্তা অন্ধকারে খাণুম্পি কণ্টকম্পি অক্কমন্তি; পাদা দুক্খা হোন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। অনুজানামি, ভিক্খৰে, অজ্ঝারামে উপাহনং ধারেতুং, উক্কং, পদীপং, কত্তরদণ্ডন্তি। অজ্ঝারামে উপাহনপটিক্খেপো নিট্ঠিতো। ১৫২. কট্ঠপাদুকাদিপটিক্খেপো ২৫০. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায কট্ঠপাদুকাযো অভিরুহিত্ৰা অজ্ঝোকাসে চঙ্কমন্তি, উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা খটখটসদ্দা, অনেকৰিহিতং তিরচ্ছানকথং কথেন্তা, সেয্যথিদং [ইমা তিরচ্ছানকথাযো পাচি॰ ৫০৮; দী॰ নি॰ ১.৭; ম॰ নি॰ ২.২২৩; সং॰ নি॰ ৫.১০৮০; অ॰ নি॰ ১০.৬৯ আদযো] – রাজকথং, চোরকথং, মহামত্তকথং, সেনাকথং, ভযকথং, যুদ্ধকথং, অন্নকথং, পানকথং, ৰত্থকথং, সযনকথং, মালাকথং, গন্ধকথং, ঞাতিকথং, যানকথং, গামকথং, নিগমকথং, নগরকথং, জনপদকথং, ইত্থিকথং [ইত্থিকথং পুরিসকথং (ক॰)], সূরকথং, ৰিসিখাকথং, কুম্ভট্ঠানকথং , পুব্বপেতকথং, নানত্তকথং, লোকক্খাযিকং, সমুদ্দক্খাযিকং, ইতিভৰাভৰকথং ইতি ৰা; কীটকম্পি অক্কমিত্ৰা মারেন্তি, ভিক্খূপি সমাধিম্হা চাৰেন্তি। যে তে ভিক্খূ অপ্পিচ্ছা…পে॰… তে উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায কট্ঠপাদুকাযো অভিরুহিত্ৰা অজ্ঝোকাসে চঙ্কমিস্সন্তি, উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা খটখটসদ্দা অনেকৰিহিতং তিরচ্ছানকথং কথেন্তা, সেয্যথিদং – রাজকথং, চোরকথং…পে॰… ইতিভৰাভৰকথং ইতি ৰা, কীটকম্পি অক্কমিত্ৰা মারেস্সন্তি, ভিক্খূপি সমাধিম্হা চাৰেস্সন্তী’’তি। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘সচ্চং কির, ভিক্খৰে, ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায কট্ঠপাদুকাযো অভিরুহিত্ৰা অজ্ঝোকাসে চঙ্কমন্তি, উচ্চাসদ্দা মহাসদ্দা খটখটসদ্দা, অনেকৰিহিতং তিরচ্ছানকথং কথেন্তা, সেয্যথিদং, – রাজকথং, চোরকথং…পে॰… ইতিভৰাভৰকথং ইতি ৰা, কীটকম্পি অক্কমিত্ৰা মারেন্তি, ভিক্খূপি সমাধিম্হা চাৰেন্তী’’তি? ‘‘সচ্চং, ভগৰা’’তি…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, কট্ঠপাদুকা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। অথ খো ভগৰা রাজগহে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন বারাণসী তেন চারিকং পক্কামি। অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন বারাণসী তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা বারাণসিযং ৰিহরতি ইসিপতনে মিগদাযে। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ – ভগৰতা কট্ঠপাদুকা পটিক্খিত্তাতি – তালতরুণে ছেদাপেত্ৰা তালপত্তপাদুকাযো ধারেন্তি; তানি তালতরুণানি ছিন্নানি মিলাযন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণা সক্যপুত্তিযা তালতরুণে ছেদাপেত্ৰা তালপত্তপাদুকাযো ধারেস্সন্তি; তানি তালতরুণানি ছিন্নানি মিলাযন্তি; একিন্দ্রিযং সমণা সক্যপুত্তিযা জীৰং ৰিহেঠেন্তী’’তি। অস্সোসুং খো ভিক্খূ তেসং মনুস্সানং উজ্ঝাযন্তানং খিয্যন্তানং ৰিপাচেন্তানং। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘সচ্চং কির, ভিক্খৰে, ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ তালতরুণে ছেদাপেত্ৰা তালপত্তপাদুকাযো ধারেন্তি; তানি তালতরুণানি ছিন্নানি মিলাযন্তী’’তি? সচ্চং ভগৰাতি। ৰিগরহি বুদ্ধো ভগৰা…পে॰… কথঞ্হি নাম তে, ভিক্খৰে, মোঘপুরিসা তালতরুণে ছেদাপেত্ৰা তালপত্তপাদুকাযো ধারেস্সন্তি; তানি তালতরুণানি ছিন্নানি মিলাযন্তি। জীৰসঞ্ঞিনো হি, ভিক্খৰে, মনুস্সা রুক্খস্মিং। নেতং, ভিক্খৰে, অপ্পসন্নানং ৰা পসাদায…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, তালপত্তপাদুকা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ ‘ভগৰতা তালপত্তপাদুকা পটিক্খিত্তা’তি ৰেল়ুতরুণে ছেদাপেত্ৰা ৰেল়ুপত্তপাদুকাযো ধারেন্তি। তানি ৰেল়ুতরুণানি ছিন্নানি মিলাযন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণা সক্যপুত্তিযা ৰেল়ুতরুণে ছেদাপেত্ৰা ৰেল়ুপত্তপাদুকাযো ধারেস্সন্তি। তানি ৰেল়ুতরুণানি ছিন্নানি মিলাযন্তি। একিন্দ্রিযং সমণা সক্যপুত্তিযা জীৰং ৰিহেঠেন্তী’’তি। অস্সোসুং খো ভিক্খূ তেসং মনুস্সানং উজ্ঝাযন্তানং খিয্যন্তানং ৰিপাচেন্তানং। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… জীৰসঞ্ঞিনো হি, ভিক্খৰে, মনুস্সা রুক্খস্মিং…পে॰… ন, ভিক্খৰে, ৰেল়ুপত্তপাদুকা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি। ২৫১. অথ খো ভগৰা বারাণসিযং যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন ভদ্দিযং তেন চারিকং পক্কামি। অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন ভদ্দিযং তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা ভদ্দিযে ৰিহরতি জাতিযা ৰনে। তেন খো পন সমযেন ভদ্দিযা ভিক্খূ অনেকৰিহিতং পাদুকমণ্ডনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তি, তিণপাদুকং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, মুঞ্জপাদুকং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, পব্বজপাদুকং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, হিন্তালপাদুকং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, কমলপাদুকং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, কম্বলপাদুকং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি, রিঞ্চন্তি উদ্দেসং পরিপুচ্ছং অধিসীলং অধিচিত্তং অধিপঞ্ঞং। যে তে ভিক্খূ অপ্পিচ্ছা…পে॰… তে উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম ভদ্দিযা ভিক্খূ অনেকৰিহিতং পাদুকমণ্ডনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরিস্সন্তি, তিণপাদুকং করিস্সন্তিপি কারাপেস্সন্তিপি, মুঞ্জপাদুকং করিস্সন্তিপি কারাপেস্সন্তিপি, পব্বজপাদুকং করিস্সন্তিপি কারাপেস্সন্তিপি, হিন্তালপাদুকং করিস্সন্তিপি কারাপেস্সন্তিপি, কমলপাদুকং করিস্সন্তিপি কারাপেস্সন্তিপি, কম্বলপাদুকং করিস্সন্তিপি কারাপেস্সন্তিপি, রিঞ্চিস্সন্তি উদ্দেসং পরিপুচ্ছং অধিসীলং অধিচিত্তং অধিপঞ্ঞ’’ন্তি। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… ‘‘সচ্চং কির, ভিক্খৰে, ভদ্দিযা ভিক্খূ অনেকৰিহিতং পাদুকমণ্ডনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরন্তি, তিণপাদুকং করোন্তিপি কারাপেন্তিপি…পে॰… রিঞ্চন্তি উদ্দেসং পরিপুচ্ছং অধিসীলং অধিচিত্তং অধিপঞ্ঞ’’ন্তি? ‘‘সচ্চং, ভগৰা’’তি। ৰিগরহি বুদ্ধো ভগৰা…পে॰… ‘‘কথঞ্হি নাম তে, ভিক্খৰে, মোঘপুরিসা অনেকৰিহিতং পাদুকমণ্ডনানুযোগমনুযুত্তা ৰিহরিস্সন্তি, তিণপাদুকং করিস্সন্তিপি কারাপেস্সন্তিপি…পে॰… রিঞ্চিস্সন্তি উদ্দেসং পরিপুচ্ছং অধিসীলং অধিচিত্তং অধিপঞ্ঞং। নেতং, ভিক্খৰে, অপ্পসন্নানং ৰা পসাদায…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা…পে॰… ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, তিণপাদুকা ধারেতব্বা, ন মুঞ্জপাদুকা ধারেতব্বা, ন পব্বজপাদুকা ধারেতব্বা, ন হিন্তালপাদুকা ধারেতব্বা, ন কমলপাদুকা ধারেতব্বা , ন কম্বলপাদুকা ধারেতব্বা, ন সোৰণ্ণমযা পাদুকা ধারেতব্বা, ন রূপিযমযা পাদুকা ধারেতব্বা, ন মণিমযা পাদুকা ধারেতব্বা, ন ৰেল়ুরিযমযা পাদুকা ধারেতব্বা, ন ফলিকমযা পাদুকা ধারেতব্বা, ন কংসমযা পাদুকা ধারেতব্বা, ন কাচমযা পাদুকা ধারেতব্বা, ন তিপুমযা পাদুকা ধারেতব্বা, ন সীসমযা পাদুকা ধারেতব্বা, ন তম্বলোহমযা পাদুকা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। ন চ, ভিক্খৰে, কাচি সঙ্কমনিযা পাদুকা ধারেতব্বা। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। অনুজানামি, ভিক্খৰে, তিস্সো পাদুকা ধুৰট্ঠানিযা অসঙ্কমনিযাযো – ৰচ্চপাদুকং, পস্সাৰপাদুকং, আচমনপাদুক’’ন্তি। ২৫২. অথ খো ভগৰা ভদ্দিযে যথাভিরন্তং ৰিহরিত্ৰা যেন সাৰত্থি তেন চারিকং পক্কামি। অনুপুব্বেন চারিকং চরমানো যেন সাৰত্থি তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা সাৰত্থিযং ৰিহরতি জেতৰনে অনাথপিণ্ডিকস্স আরামে। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ অচিরৰতিযা নদিযা গাৰীনং তরন্তীনং ৰিসাণেসুপি গণ্হন্তি, কণ্ণেসুপি গণ্হন্তি, গীৰাযপি গণ্হন্তি, ছেপ্পাপি গণ্হন্তি, পিট্ঠিম্পি অভিরুহন্তি, রত্তচিত্তাপি অঙ্গজাতং ছুপন্তি, ৰচ্ছতরিম্পি ওগাহেত্ৰা মারেন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম সমণা সক্যপুত্তিযা গাৰীনং তরন্তীনং ৰিসাণেসুপি গহেস্সন্তি…পে॰… সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনো’’তি। অস্সোসুং খো ভিক্খূ তেসং মনুস্সানং উজ্ঝাযন্তানং খিয্যন্তানং ৰিপাচেন্তানং। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং…পে॰… সচ্চং কির, ভিক্খৰে,…পে॰… সচ্চং ভগৰাতি…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা…পে॰… ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, গাৰীনং ৰিসাণেসু গহেতব্বং, ন কণ্ণেসু গহেতব্বং, ন গীৰায গহেতব্বং, ন ছেপ্পায গহেতব্বং, ন পিট্ঠি অভিরুহিতব্বা । যো অভিরুহেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। ন চ, ভিক্খৰে, রত্তচিত্তেন অঙ্গজাতং ছুপিতব্বং। যো ছুপেয্য, আপত্তি থুল্লচ্চযস্স। ন ৰচ্ছতরী মারেতব্বা। যো মারেয্য, যথাধম্মো কারেতব্বো’’তি। কট্ঠপাদুকাদিপটিক্খেপো নিট্ঠিতো। ১৫৩. যানাদিপটিক্খেপো ২৫৩. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ যানেন যাযন্তি, ইত্থিযুত্তেনপি পুরিসন্তরেন, পুরিসযুত্তেনপি ইত্থন্তরেন। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘সেয্যথাপি গঙ্গামহিযাযা’’তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ন, ভিক্খৰে, যানেন যাযিতব্বং । যো যাযেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু কোসলেসু জনপদে সাৰত্থিং গচ্ছন্তো ভগৰন্তং দস্সনায অন্তরামগ্গে গিলানো হোতি। অথ খো সো ভিক্খু মগ্গা ওক্কম্ম অঞ্ঞতরস্মিং রুক্খমূলে নিসীদি। মনুস্সা তং ভিক্খুং দিস্ৰা এতদৰোচুং – ‘‘কহং, ভন্তে, অয্যো গমিস্সতী’’তি? ‘‘সাৰত্থিং খো অহং, আৰুসো, গমিস্সামি ভগৰন্তং দস্সনাযা’’তি। ‘‘এহি, ভন্তে, গমিস্সামা’’তি। ‘‘নাহং, আৰুসো, সক্কোমি, গিলানোম্হী’’তি। ‘‘এহি, ভন্তে, যানং অভিরুহা’’তি। ‘‘অলং, আৰুসো, পটিক্খিত্তং ভগৰতা যান’’ন্তি কুক্কুচ্চাযন্তো যানং নাভিরুহি। অথ খো সো ভিক্খু সাৰত্থিং গন্ত্ৰা ভিক্খূনং এতমত্থং আরোচেসি। ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিলানস্স যানন্তি। অথ খো ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘ইত্থিযুত্তং নু খো পুরিসযুত্তং নু খো’’তি? ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। অনুজানামি , ভিক্খৰে, পুরিসযুত্তং হত্থৰট্টকন্তি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরস্স ভিক্খুনো যানুগ্ঘাতেন বাল়্হতরং অফাসু অহোসি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। অনুজানামি, ভিক্খৰে, সিৰিকং পাটঙ্কিন্তি। যানাদিপটিক্খেপো নিট্ঠিতো। ১৫৪. উচ্চাসযনমহাসযনপটিক্খেপো ২৫৪. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ উচ্চাসযনমহাসযনানি ধারেন্তি, সেয্যথিদং – আসন্দিং, পল্লঙ্কং, গোনকং, চিত্তকং, পটিকং, পটলিকং, তূলিকং, ৰিকতিকং, উদ্ধলোমিং [উন্দলোমিং (ক॰), উদ্দলোমিং (ক॰)], একন্তলোমিং, কট্টিস্সং, কোসেয্যং , কুত্তকং, হত্থত্থরং, অস্সত্থরং, রথত্থরং, অজিনপৰেণিং, কদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণং, সউত্তরচ্ছদং, উভতোলোহিতকূপধানন্তি। মনুস্সা ৰিহারচারিকং আহিণ্ডন্তা পস্সিত্ৰা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনো’’তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ন, ভিক্খৰে, উচ্চাসযনমহাসযনানি ধারেতব্বানি, সেয্যথিদং – আসন্দি, পল্লঙ্কো, গোনকো, চিত্তকো, পটিকা, পটলিকা, তূলিকা, ৰিকতিকা, উদ্ধলোমি, একন্তলোমি, কট্টিস্সং, কোসেয্যং, কুত্তকং, হত্থত্থরং, অস্সত্থরং, রথত্থরং, অজিনপৰেণি, কদলিমিগপৰরপচ্চত্থরণং, সউত্তরচ্ছদং, উভতোলোহিতকূপধানং। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি। উচ্চাসযনমহাসযনপটিক্খেপো নিট্ঠিতো। ১৫৫. সব্বচম্মপটিক্খেপো ২৫৫. তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ – ভগৰতা উচ্চাসযনমহাসযনানি পটিক্খিত্তানীতি – মহাচম্মানি ধারেন্তি, সীহচম্মং ব্যগ্ঘচম্মং দীপিচম্মং। তানি মঞ্চপ্পমাণেনপি ছিন্নানি হোন্তি, পীঠপ্পমাণেনপি ছিন্নানি হোন্তি, অন্তোপি মঞ্চে পঞ্ঞত্তানি হোন্তি, বহিপি মঞ্চে পঞ্ঞত্তানি হোন্তি, অন্তোপি পীঠে পঞ্ঞত্তানি হোন্তি, বহিপি পীঠে পঞ্ঞত্তানি হোন্তি। মনুস্সা ৰিহারচারিকং আহিণ্ডন্তা পস্সিত্ৰা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনো’’তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। ন, ভিক্খৰে, মহাচম্মানি ধারেতব্বানি, সীহচম্মং ব্যগ্ঘচম্মং দীপিচম্মং। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ – ভগৰতা মহাচম্মানি পটিক্খিত্তানীতি – গোচম্মানি ধারেন্তি। তানি মঞ্চপ্পমাণেনপি ছিন্নানি হোন্তি, পীঠপ্পমাণেনপি ছিন্নানি হোন্তি, অন্তোপি মঞ্চে পঞ্ঞত্তানি হোন্তি, বহিপি মঞ্চে পঞ্ঞত্তানি হোন্তি, অন্তোপি পীঠে পঞ্ঞত্তানি হোন্তি, বহিপি পীঠে পঞ্ঞত্তানি হোন্তি। অঞ্ঞতরোপি পাপভিক্খু অঞ্ঞতরস্স পাপুপাসকস্স কুলূপকো হোতি। অথ খো সো পাপভিক্খু পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন তস্স পাপুপাসকস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। অথ খো সো পাপুপাসকো যেন সো পাপভিক্খু তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা তং পাপভিক্খুং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। তেন খো পন সমযেন তস্স পাপুপাসকস্স ৰচ্ছকো হোতি তরুণকো অভিরূপো দস্সনীযো পাসাদিকো চিত্রো, সেয্যথাপি দীপিচ্ছাপো। অথ খো সো পাপভিক্খু তং ৰচ্ছকং সক্কচ্চং উপনিজ্ঝাযতি। অথ খো সো পাপুপাসকো তং পাপভিক্খুং এতদৰোচ – ‘‘কিস্স, ভন্তে, অয্যো ইমং ৰচ্ছকং সক্কচ্চং উপনিজ্ঝাযতী’’তি? ‘‘অত্থো মে, আৰুসো, ইমস্স ৰচ্ছকস্স চম্মেনা’’তি। অথ খো সো পাপুপাসকো তং ৰচ্ছকং ৰধিত্ৰা চম্মং ৰিধুনিত্ৰা তস্স পাপভিক্খুনো পাদাসি। অথ খো সো পাপভিক্খু তং চম্মং সঙ্ঘাটিযা পটিচ্ছাদেত্ৰা অগমাসি। অথ খো সা গাৰী ৰচ্ছগিদ্ধিনী তং পাপভিক্খুং পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধি। ভিক্খূ এৰমাহংসু – ‘‘কিস্স ত্যাযং, আৰুসো, গাৰী পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধী’’তি? ‘‘অহম্পি খো, আৰুসো, ন জানামি কেন [কেনচি (ক॰)] ম্যাযং গাৰী পিট্ঠিতো পিট্ঠিতো অনুবন্ধী’’তি। তেন খো পন সমযেন তস্স পাপভিক্খুনো সঙ্ঘাটি লোহিতেন মক্খিতা হোতি। ভিক্খূ এৰমাহংসু – ‘‘অযং পন তে, আৰুসো, সঙ্ঘাটি কিং কতা’’তি? অথ খো সো পাপভিক্খু ভিক্খূনং এতমত্থং আরোচেসি। ‘‘কিং পন ত্ৰং, আৰুসো, পাণাতিপাতে সমাদপেসী’’তি? ‘‘এৰমাৰুসো’’তি। যে তে ভিক্খূ অপ্পিচ্ছা তে উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘কথঞ্হি নাম ভিক্খু পাণাতিপাতে সমাদপেস্সতি, ননু ভগৰতা অনেকপরিযাযেন পাণাতিপাতো গরহিতো, পাণাতিপাতা ৰেরমণী পসত্থা’’তি। অথ খো তে ভিক্খূ ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা তং পাপভিক্খুং পটিপুচ্ছি – ‘‘সচ্চং কির ত্ৰং, ভিক্খু, পাণাতিপাতে সমাদপেসী’’তি? সচ্চং ভগৰাতি…পে॰… কথঞ্হি নাম ত্ৰং, মোঘপুরিস, পাণাতিপাতে সমাদপেস্সসি, ননু মযা, মোঘপুরিস, অনেকপরিযাযেন পাণাতিপাতো গরহিতো, পাণাতিপাতা ৰেরমণী পসত্থা। নেতং, মোঘপুরিস, অপ্পসন্নানং ৰা পসাদায…পে॰… ৰিগরহিত্ৰা ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘ন, ভিক্খৰে, পাণাতিপাতে সমাদপেতব্বং। যো সমাদপেয্য, যথাধম্মো কারেতব্বো। ন, ভিক্খৰে, গোচম্মং ধারেতব্বং। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্স। ন চ, ভিক্খৰে, কিঞ্চি চম্মং ধারেতব্বং। যো ধারেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সা’’তি। সব্বচম্মপটিক্খেপো নিট্ঠিতো। ১৫৬. গিহিৰিকতানুঞ্ঞাতাদি ২৫৬. তেন খো পন সমযেন মনুস্সানং মঞ্চম্পি পীঠম্পি চম্মোনদ্ধানি হোন্তি, চম্মৰিনদ্ধানি। ভিক্খূ কুক্কুচ্চাযন্তা নাভিনিসীদন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিহিৰিকতং অভিনিসীদিতুং, ন ত্ৰেৰ অভিনিপজ্জিতুন্তি। তেন খো পন সমযেন ৰিহারা চম্মৰদ্ধেহি ওগুম্ফিযন্তি [ওগুম্ভিযন্তি (ক॰)]। ভিক্খূ কুক্কুচ্চাযন্তা নাভিনিসীদন্তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। অনুজানামি, ভিক্খৰে, বন্ধনমত্তং অভিনিসীদিতুন্তি। তেন খো পন সমযেন ছব্বগ্গিযা ভিক্খূ সউপাহনা গামং পৰিসন্তি। মনুস্সা উজ্ঝাযন্তি খিয্যন্তি ৰিপাচেন্তি – ‘‘সেয্যথাপি গিহী কামভোগিনো’’তি। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং । ন, ভিক্খৰে, সউপাহনেন গামো পৰিসিতব্বো। যো পৰিসেয্য, আপত্তি দুক্কটস্সাতি। তেন খো পন সমযেন অঞ্ঞতরো ভিক্খু গিলানো হোতি, ন সক্কোতি ৰিনা উপাহনেন গামং পৰিসিতুং। ভগৰতো এতমত্থং আরোচেসুং। অনুজানামি, ভিক্খৰে, গিলানেন ভিক্খুনা সউপাহনেন গামং পৰিসিতুন্তি। গিহিৰিকতানুঞ্ঞাতাদি নিট্ঠিতা। ১৫৭. সোণকুটিকণ্ণৰত্থু ২৫৭. [উদা॰ ৪৬ সোকসুত্তেন সংসন্দিত্ৰা পস্সিতব্বং] তেন খো পন সমযেন আযস্মা মহাকচ্চানো অৰন্তীসু ৰিহরতি কুররঘরে [কুরুরঘরে (ক॰)] পপতকে [পপাতে (সী॰ স্যা॰) পৰত্থে (উদা॰ ৪৬)] পব্বতে। তেন খো পন সমযেন সোণো উপাসকো কুটিকণ্ণো আযস্মতো মহাকচ্চানস্স উপট্ঠাকো হোতি। অথ খো সোণো উপাসকো কুটিকণ্ণো যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো সোণো উপাসকো কুটিকণ্ণো আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতদৰোচ – ‘‘যথা যথাহং, ভন্তে, অয্যেন মহাকচ্চানেন ধম্মং দেসিতং আজানামি, নযিদং সুকরং অগারং অজ্ঝাৰসতা একন্তপরিপুণ্ণং একন্তপরিসুদ্ধং সঙ্খলিখিতং ব্রহ্মচরিযং চরিতুং। ইচ্ছামহং, ভন্তে, কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতুং । পব্বাজেতু মং, ভন্তে, অয্যো মহাকচ্চানো’’তি। ( ) [(এৰং ৰুত্তে আযস্মা মহাকচ্চাযনো সোণং উপাসকং কুটিকণ্ণং এতদৰোচ) (স্যা॰ উদা॰ ৪৬)] ‘‘দুক্করং খো, সোণ, যাৰজীৰং একসেয্যং একভত্তং ব্রহ্মচরিযং চরিতুং। ইঙ্ঘ, ত্ৰং, সোণ , তত্থেৰ অগারিকভূতো বুদ্ধানং সাসনং অনুযুঞ্জ, কালযুত্তং একসেয্যং একভত্তং ব্রহ্মচরিয’’ন্তি। অথ খো সোণস্স উপাসকস্স কুটিকণ্ণস্স যো অহোসি পব্বজ্জাভিসঙ্খারো সো পটিপ্পস্সম্ভি। দুতিযম্পি খো সোণো উপাসকো কুটিকণ্ণো …পে॰… ততিযম্পি খো সোণো উপাসকো কুটিকণ্ণো যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো সোণো উপাসকো কুটিকণ্ণো আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতদৰোচ – ‘‘যথা যথাহং, ভন্তে, অয্যেন মহাকচ্চানেন ধম্মং দেসিতং আজানামি, নযিদং সুকরং অগারং অজ্ঝাৰসতা একন্তপরিপুণ্ণং একন্তপরিসুদ্ধং সঙ্খলিখিতং ব্রহ্মচরিযং চরিতুং। ইচ্ছামহং, ভন্তে, কেসমস্সুং ওহারেত্ৰা কাসাযানি ৰত্থানি অচ্ছাদেত্ৰা অগারস্মা অনগারিযং পব্বজিতুং। পব্বাজেতু মং, ভন্তে, অয্যো মহাকচ্চানো’’তি। অথ খো আযস্মা মহাকচ্চানো সোণং উপাসকং কুটিকণ্ণং পব্বাজেসি। তেন খো পন সমযেন অৰন্তিদক্খিণাপথো অপ্পভিক্খুকো হোতি। অথ খো আযস্মা মহাকচ্চানো তিণ্ণং ৰস্সানং অচ্চযেন কিচ্ছেন কসিরেন ততো ততো দসৰগ্গং ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা আযস্মন্তং সোণং উপসম্পাদেসি। সোণকুটিকণ্ণৰত্থু নিট্ঠিতং। ১৫৮. মহাকচ্চানস্স পঞ্চৰরপরিদস্সনা অথ খো আযস্মতো সোণস্স ৰস্সংৰুট্ঠস্স রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘‘সুতোযেৰ খো মে সো ভগৰা এদিসো চ এদিসো চাতি, ন চ মযা সম্মুখা দিট্ঠো, গচ্ছেয্যাহং তং ভগৰন্তং দস্সনায অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধং, সচে মং উপজ্ঝাযো অনুজানেয্যা’’তি। অথ খো আযস্মা সোণো সাযন্হসমযং পটিসল্লানা ৰুট্ঠিতো যেনাযস্মা মহাকচ্চানো তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। একমন্তং নিসিন্নো খো আযস্মা সোণো আযস্মন্তং মহাকচ্চানং এতদৰোচ – ‘‘ইধ ময্হং, ভন্তে, রহোগতস্স পটিসল্লীনস্স এৰং চেতসো পরিৰিতক্কো উদপাদি – ‘সুতো যেৰ খো মে সো ভগৰা এদিসো চ এদিসো চাতি, ন চ মযা সম্মুখা দিট্ঠো, গচ্ছেয্যাহং তং ভগৰন্তং দস্সনায অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধং, সচে মং উপজ্ঝাযো অনুজানেয্যা’তি; গচ্ছেয্যাহং, ভন্তে, তং ভগৰন্তং দস্সনায অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধং, সচে মং উপজ্ঝাযো অনুজানাতী’’তি। ‘‘সাধু সাধু, সোণ। গচ্ছ ত্ৰং, সোণ, তং ভগৰন্তং দস্সনায অরহন্তং সম্মাসম্বুদ্ধং। দক্খিস্সসি ত্ৰং, সোণ, তং ভগৰন্তং পাসাদিকং পসাদনীযং সন্তিন্দ্রিযং সন্তমানসং উত্তমদমথসমথং অমনুপ্পত্তং দন্তং গুত্তং যতিন্দ্রিযং নাগং। তেন হি ত্ৰং, সোণ, মম ৰচনেন ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দ – ‘উপজ্ঝাযো মে, ভন্তে, আযস্মা মহাকচ্চানো ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দতী’’’তি। এৰঞ্চ ৰদেহি – ‘‘অৰন্তিদক্খিণাপথো, ভন্তে, অপ্পভিক্খুকো, তিণ্ণং মে ৰস্সানং অচ্চযেন কিচ্ছেন কসিরেন ততো ততো দসৰগ্গং ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা উপসম্পদং অলত্থং; অপ্পেৰ নাম ভগৰা অৰন্তিদক্খিণাপথে অপ্পতরেন গণেন উপসম্পদং অনুজানেয্য। অৰন্তিদক্খিণাপথে, ভন্তে, কণ্হুত্তরা ভূমি খরা গোকণ্টকহতা; অপ্পেৰ নাম ভগৰা অৰন্তিদক্খিণাপথে গুণঙ্গুণূপাহনং অনুজানেয্য। অৰন্তিদক্খিণাপথে, ভন্তে, নহানগরুকা মনুস্সা উদকসুদ্ধিকা; অপ্পেৰ নাম ভগৰা অৰন্তিদক্খিণাপথে ধুৰনহানং অনুজানেয্য। অৰন্তিদক্খিণাপথে, ভন্তে, চম্মানি অত্থরণানি, এল়কচম্মং অজচম্মং মিগচম্মং। সেয্যথাপি, ভন্তে, মজ্ঝিমেসু জনপদেসু এরগূ মোরগূ মজ্জারূ [মজ্ঝারূ (ক॰)] জন্তূ, এৰমেৰ খো, ভন্তে, অৰন্তিদক্খিণাপথে চম্মানি অত্থরণানি, এল়কচম্মং অজচম্মং মিগচম্মং; অপ্পেৰ নাম ভগৰা অৰন্তিদক্খিণাপথে চম্মানি অত্থরণানি অনুজানেয্য, এল়কচম্মং অজচম্মং মিগচম্মং। এতরহি, ভন্তে, মনুস্সা নিস্সীমগতানং ভিক্খূনং চীৰরং দেন্তি – ‘ইমং চীৰরং ইত্থন্নামস্স দেমা’’’তি। তে আগন্ত্ৰা আরোচেন্তি – ‘ইত্থন্নামেহি তে, আৰুসো, মনুস্সেহি চীৰরং দিন্ন’ন্তি তে কুক্কুচ্চাযন্তা ন সাদিযন্তি – ‘মা নো নিস্সগ্গিযং অহোসী’তি; অপ্পেৰ নাম ভগৰা চীৰরে পরিযাযং আচিক্খেয্যা’’তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা সোণো আযস্মতো মহাকচ্চানস্স পটিস্সুত্ৰা উট্ঠাযাসনা আযস্মন্তং মহাকচ্চানং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা সেনাসনং সংসামেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায যেন সাৰত্থি তেন পক্কামি। অনুপুব্বেন যেন সাৰত্থি জেতৰনং অনাথপিণ্ডিকস্স আরামো যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি, উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰন্তং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। অথ খো ভগৰা আযস্মন্তং আনন্দং আমন্তেসি – ‘‘ইমস্স, আনন্দ, আগন্তুকস্স ভিক্খুনো সেনাসনং পঞ্ঞাপেহী’’তি। অথ খো আযস্মা আনন্দো – ‘‘যস্স খো মং ভগৰা আণাপেতি, ‘ইমস্স, আনন্দ, আগন্তুকস্স ভিক্খুনো সেনাসনং পঞ্ঞাপেহী’তি, ইচ্ছতি ভগৰা তেন ভিক্খুনা সদ্ধিং একৰিহারে ৰত্থুং, ইচ্ছতি ভগৰা আযস্মতা সোণেন সদ্ধিং একৰিহারে ৰত্থু’’ন্তি – যস্মিং ৰিহারে ভগৰা ৰিহরতি তস্মিং ৰিহারে আযস্মতো সোণস্স সেনাসনং পঞ্ঞাপেসি। ২৫৮. অথ খো ভগৰা বহুদেৰ রত্তিং অজ্ঝোকাসে ৰীতিনামেত্ৰা ৰিহারং পাৰিসি। আযস্মাপি খো সোণো বহুদেৰ রত্তিং অজ্ঝোকাসে ৰীতিনামেত্ৰা ৰিহারং পাৰিসি। অথ খো ভগৰা রত্তিযা পচ্চূসসমযং পচ্চুট্ঠায আযস্মন্তং সোণং অজ্ঝেসি – ‘‘পটিভাতু তং, ভিক্খু, ধম্মো ভাসিতু’’ন্তি। ‘‘এৰং, ভন্তে’’তি খো আযস্মা সোণো ভগৰতো পটিস্সুণিত্ৰা সব্বানেৰ অট্ঠকৰগ্গিকানি সরেন অভাসি। অথ খো ভগৰা আযস্মতো সোণস্স সরভঞ্ঞপরিযোসানে অব্ভানুমোদি – ‘‘সাধু, সাধু, ভিক্খু। সুগ্গহিতানি খো তে, ভিক্খু, অট্ঠকৰগ্গিকানি , সুমনসিকতানি সূপধারিতানি। কল্যাণিযাপি ৰাচায সমন্নাগতো, ৰিস্সট্ঠায, অনেলগলায [অনেল়গলায (ক॰)], অত্থস্স ৰিঞ্ঞাপনিযা। কতিৰস্সোসি ত্ৰং, ভিক্খূ’’তি? ‘‘একৰস্সোহং, ভগৰা’’তি। ‘‘কিস্স পন ত্ৰং, ভিক্খু, এৰং চিরং অকাসী’’তি? ‘‘চিরং দিট্ঠো মে, ভন্তে, কামেসু আদীনৰো, অপি চ সম্বাধা ঘরাৰাসা বহুকিচ্চা বহুকরণীযা’’তি। অথ খো ভগৰা এতমত্থং ৰিদিত্ৰা তাযং ৰেলাযং ইমং উদানং উদানেসি – [উদা॰ ৪৬ উদানেপি] ‘‘দিস্ৰা আদীনৰং লোকে, ঞত্ৰা ধম্মং নিরূপধিং। অরিযো ন রমতী পাপে, পাপে ন রমতী সুচী’’তি॥ অথ খো আযস্মা সোণো – পটিসম্মোদতি খো মং ভগৰা, অযং খ্ৰস্স কালো যং মে উপজ্ঝাযো পরিদস্সীতি – উট্ঠাযাসনা একংসং উত্তরাসঙ্গং করিত্ৰা ভগৰতো পাদেসু সিরসা নিপতিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘উপজ্ঝাযো মে, ভন্তে, আযস্মা মহাকচ্চানো ভগৰতো পাদে সিরসা ৰন্দতি, এৰঞ্চ ৰদেতি অৰন্তিদক্খিণাপথো, ভন্তে, অপ্পভিক্খুকো। তিণ্ণং মে ৰস্সানং অচ্চযেন কিচ্ছেন কসিরেন ততো ততো দসৰগ্গং ভিক্খুসঙ্ঘং সন্নিপাতাপেত্ৰা উপসম্পদং অলত্থং, অপ্পেৰ নাম ভগৰা অৰন্তিদক্খিণাপথে অপ্পতরেন গণেন উপসম্পদং অনুজানেয্য। অৰন্তিদক্খিণাপথে, ভন্তে, কণ্হুত্তরা ভূমি খরা গোকণ্টকহতা; অপ্পেৰ নাম ভগৰা অৰন্তিদক্খিণাপথে গুণঙ্গুণূপাহনং অনুজানেয্য। অৰন্তিদক্খিণাপথে, ভন্তে, নহানগরুকা মনুস্সা উদকসুদ্ধিকা, অপ্পেৰ নাম ভগৰা অৰন্তিদক্খিণাপথে ধুৰনহানং অনুজানেয্য। অৰন্তিদক্খিণাপথে, ভন্তে, চম্মানি অত্থরণানি, এল়কচম্মং অজচম্মং মিগচম্মং। সেয্যথাপি, ভন্তে, মজ্ঝিমেসু জনপদেসু এরগূ মোরগূ মজ্জারূ জন্তূ , এৰমেৰ খো, ভন্তে, অৰন্তিদক্খিণাপথে চম্মানি অত্থরণানি, এল়কচম্মং অজচম্মং মিগচম্মং; অপ্পেৰ নাম ভগৰা অৰন্তিদক্খিণাপথে চম্মানি অত্থরণানি অনুজানেয্য, এল়কচম্মং অজচম্মং মিগচম্মং। এতরহি, ভন্তে, মনুস্সা নিস্সীমগতানং ভিক্খূনং চীৰরং দেন্তি – ‘ইমং চীৰরং ইত্থন্নামস্স দেমা’তি। তে আগন্ত্ৰা আরোচেন্তি – ‘ইত্থন্নামেহি তে, আৰুসো, মনুস্সেহি চীৰরং দিন্ন’ন্তি। তে কুক্কুচ্চাযন্তা ন সাদিযন্তি – ‘মা নো নিস্সগ্গিযং অহোসী’তি; অপ্পেৰ নাম ভগৰা চীৰরে পরিযাযং আচিক্খেয্যা’’তি। ২৫৯. অথ খো ভগৰা এতস্মিং নিদানে এতস্মিং পকরণে ধম্মিং কথং কত্ৰা ভিক্খূ আমন্তেসি – ‘‘অৰন্তিদক্খিণাপথো, ভিক্খৰে, অপ্পভিক্খুকো। অনুজানামি, ভিক্খৰে, সব্বপচ্চন্তিমেসু জনপদেসু ৰিনযধরপঞ্চমেন গণেন উপসম্পদং। তত্রিমে পচ্চন্তিমা জনপদা – পুরত্থিমায দিসায গজঙ্গলং [কজঙ্গলং (সী॰ স্যা॰)] নাম নিগমো, তস্স পরেন মহাসালা, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে; পুরত্থিমদক্খিণায দিসায সল্লৰতী [সললৰতী (সী॰)] নাম নদী, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে; দক্খিণায দিসায সেতকণ্ণিকং নাম নিগমো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে; পচ্ছিমায দিসায থূণং নাম ব্রাহ্মণগামো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে; উত্তরায দিসায উসীরদ্ধজো নাম পব্বতো, ততো পরা পচ্চন্তিমা জনপদা, ওরতো মজ্ঝে । অনুজানামি, ভিক্খৰে, এৰরূপেসু পচ্চন্তিমেসু জনপদেসু ৰিনযধরপঞ্চমেন গণেন উপসম্পদং। অৰন্তিদক্খিণাপথে, ভিক্খৰে, কণ্হুত্তরা ভূমি খরা গোকণ্টকহতা। অনুজানামি, ভিক্খৰে, সব্বপচ্চন্তিমেসু জনপদেসু গুণঙ্গুণূপাহনং। অৰন্তিদক্খিণাপথে, ভিক্খৰে, নহানগরুকা মনুস্সা উদকসুদ্ধিকা। অনুজানামি, ভিক্খৰে, সব্বপচ্চন্তিমেসু জনপদেসু ধুৰনহানং। অৰন্তিদক্খিণাপথে, ভিক্খৰে, চম্মানি অত্থরণানি, এল়কচম্মং অজচম্মং মিগচম্মং। সেয্যথাপি, ভিক্খৰে, মজ্ঝিমেসু জনপদেসু এরগূ মোরগূ মজ্জারূ জন্তূ, এৰমেৰ খো, ভিক্খৰে, অৰন্তিদক্খিণাপথে চম্মানি অত্থরণানি, এল়কচম্মং অজচম্মং মিগচম্মং। অনুজানামি, ভিক্খৰে, সব্বপচ্চন্তিমেসু জনপদেসু চম্মানি অত্থরণানি, এল়কচম্মং অজচম্মং মিগচম্মং। ইধ পন, ভিক্খৰে, মনুস্সা নিস্সীমগতানং ভিক্খূনং চীৰরং দেন্তি – ‘ইমং চীৰরং ইত্থন্নামস্স দেমা’তি। অনুজানামি, ভিক্খৰে, সাদিতুং, ন তাৰ তং গণনূপগং যাৰ ন হত্থং গচ্ছতী’’তি। মহাকচ্চানস্স পঞ্চৰরপরিদস্সনা নিট্ঠিতা। চম্মক্খন্ধকো পঞ্চমো। ১৫৯. তস্সুদ্দানং রাজা চ মাগধো সোণো, অসীতিসহস্সিস্সরো। সাগতো গিজ্ঝকূটস্মিং, বহুং দস্সেতি উত্তরিং॥ পব্বজ্জারদ্ধভিজ্জিংসু , ৰীণং একপলাসিকং। নীলা পীতা লোহিতিকা, মঞ্জিট্ঠা কণ্হমেৰ চ॥ মহারঙ্গমহানামা, ৰদ্ধিকা চ পটিক্খিপি। খল্লকা পুটপালি চ, তূলতিত্তিরমেণ্ডজা॥ ৰিচ্ছিকা মোরচিত্রা চ, সীহব্যগ্ঘা চ দীপিকা। অজিনুদ্দা মজ্জারী চ, কাল়লুৰকপরিক্খটা॥ ফলিতুপাহনা খিলা, ধোতখাণুখটখটা। তালৰেল়ুতিণং চেৰ, মুঞ্জপব্বজহিন্তালা॥ কমলকম্বলসোৰণ্ণা , রূপিকা মণিৰেল়ুরিযা। ফলিকা কংসকাচা চ, তিপুসীসঞ্চ তম্বকা॥ গাৰী যানং গিলানো চ, পুরিসাযুত্তসিৰিকা। সযনানি মহাচম্মা, গোচম্মেহি চ পাপকো॥ গিহীনং চম্মৰদ্ধেহি, পৰিসন্তি গিলাযনো। মহাকচ্চাযনো সোণো, সরেন অট্ঠকৰগ্গিকং॥ উপসম্পদং পঞ্চহি, গুণঙ্গুণা ধুৰসিনা। চম্মত্থরণানুঞ্ঞাসি, ন তাৰ গণনূপগং। অদাসি মে ৰরে পঞ্চ, সোণত্থেরস্স নাযকোতি॥ ইমম্হি খন্ধকে ৰত্থূনি তেসট্ঠি। চম্মক্খন্ধকো নিট্ঠিতো। |
Copyright © 2011 Bangladesh Buddhist. All rights reserved |