৩. অম্বট্ঠসুত্তং
২৫৪. এৰং মে সুতং – একং সমযং ভগৰা কোসলেসু চারিকং চরমানো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহি যেন ইচ্ছানঙ্গলং নাম কোসলানং ব্রাহ্মণগামো তদৰসরি। তত্র সুদং ভগৰা ইচ্ছানঙ্গলে ৰিহরতি ইচ্ছানঙ্গলৰনসণ্ডে। পোক্খরসাতিৰত্থু ২৫৫. তেন খো পন সমযেন ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি উক্কট্ঠং [পোক্খরসাতী (সী॰), পোক্খরসাদি (পী॰)] অজ্ঝাৰসতি সত্তুস্সদং সতিণকট্ঠোদকং সধঞ্ঞং রাজভোগ্গং রঞ্ঞা পসেনদিনা কোসলেন দিন্নং রাজদাযং ব্রহ্মদেয্যং। অস্সোসি খো ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি – ‘‘সমণো খলু, ভো, গোতমো সক্যপুত্তো সক্যকুলা পব্বজিতো কোসলেসু চারিকং চরমানো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহি ইচ্ছানঙ্গলং অনুপ্পত্তো ইচ্ছানঙ্গলে ৰিহরতি ইচ্ছানঙ্গলৰনসণ্ডে। তং খো পন ভৰন্তং গোতমং এৰং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো – ‘ইতিপি সো ভগৰা অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’ [ভগৰাতি (স্যা॰ কং॰), উপরিসোণদণ্ডসুত্তাদীসুপি বুদ্ধগুণকথাযং এৰমেৰ দিস্সতি]। সো ইমং লোকং সদেৰকং সমারকং সব্রহ্মকং সস্সমণব্রাহ্মণিং পজং সদেৰমনুস্সং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেতি। সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং, সাত্থং সব্যঞ্জনং, কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি। সাধু খো পন তথারূপানং অরহতং দস্সনং হোতী’’তি। অম্বট্ঠমাণৰো ২৫৬. তেন খো পন সমযেন ব্রাহ্মণস্স পোক্খরসাতিস্স অম্বট্ঠো নাম মাণৰো অন্তেৰাসী হোতি অজ্ঝাযকো মন্তধরো তিণ্ণং ৰেদানং [বেদানং (ক॰)] পারগূ সনিঘণ্ডুকেটুভানং সাক্খরপ্পভেদানং ইতিহাসপঞ্চমানং পদকো ৰেয্যাকরণো লোকাযতমহাপুরিসলক্খণেসু অনৰযো অনুঞ্ঞাতপটিঞ্ঞাতো সকে আচরিযকে তেৰিজ্জকে পাৰচনে – ‘‘যমহং জানামি, তং ত্ৰং জানাসি; যং ত্ৰং জানাসি তমহং জানামী’’তি। ২৫৭. অথ খো ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি অম্বট্ঠং মাণৰং আমন্তেসি – ‘‘অযং, তাত অম্বট্ঠ, সমণো গোতমো সক্যপুত্তো সক্যকুলা পব্বজিতো কোসলেসু চারিকং চরমানো মহতা ভিক্খুসঙ্ঘেন সদ্ধিং পঞ্চমত্তেহি ভিক্খুসতেহি ইচ্ছানঙ্গলং অনুপ্পত্তো ইচ্ছানঙ্গলে ৰিহরতি ইচ্ছানঙ্গলৰনসণ্ডে। তং খো পন ভৰন্তং গোতমং এৰং কল্যাণো কিত্তিসদ্দো অব্ভুগ্গতো – ‘ইতিপি সো ভগৰা, অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা’। সো ইমং লোকং সদেৰকং সমারকং সব্রহ্মকং সস্সমণব্রাহ্মণিং পজং সদেৰমনুস্সং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেতি। সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং, সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি। সাধু খো পন তথারূপানং অরহতং দস্সনং হোতীতি। এহি ত্ৰং তাত অম্বট্ঠ, যেন সমণো গোতমো তেনুপসঙ্কম; উপসঙ্কমিত্ৰাসমণং গোতমং জানাহি, যদি ৰা তং ভৰন্তং গোতমং তথাসন্তংযেৰ সদ্দো অব্ভুগ্গতো, যদি ৰা নো তথা। যদি ৰা সো ভৰং গোতমো তাদিসো, যদি ৰা ন তাদিসো, তথা মযং তং ভৰন্তং গোতমং ৰেদিস্সামা’’তি। ২৫৮. ‘‘যথা কথং পনাহং, ভো, তং ভৰন্তং গোতমং জানিস্সামি – ‘যদি ৰা তং ভৰন্তং গোতমং তথাসন্তংযেৰ সদ্দো অব্ভুগ্গতো, যদি ৰা নো তথা। যদি ৰা সো ভৰং গোতমো তাদিসো, যদি ৰা ন তাদিসো’’’তি? ‘‘আগতানি খো, তাত অম্বট্ঠ, অম্হাকং মন্তেসু দ্ৰত্তিংস মহাপুরিসলক্খণানি, যেহি সমন্নাগতস্স মহাপুরিসস্স দ্ৰেযেৰ গতিযো ভৰন্তি অনঞ্ঞা। সচে অগারং অজ্ঝাৰসতি, রাজা হোতি চক্কৰত্তী ধম্মিকো ধম্মরাজা চাতুরন্তো ৰিজিতাৰী জনপদত্থাৰরিযপ্পত্তো সত্তরতনসমন্নাগতো । তস্সিমানি সত্ত রতনানি ভৰন্তি। সেয্যথিদং – চক্করতনং, হত্থিরতনং, অস্সরতনং, মণিরতনং, ইত্থিরতনং, গহপতিরতনং, পরিণাযকরতনমেৰ সত্তমং। পরোসহস্সং খো পনস্স পুত্তা ভৰন্তি সূরা ৰীরঙ্গরূপা পরসেনপ্পমদ্দনা। সো ইমং পথৰিং সাগরপরিযন্তং অদণ্ডেন অসত্থেন ধম্মেন অভিৰিজিয অজ্ঝাৰসতি। সচে খো পন অগারস্মা অনগারিযং পব্বজতি , অরহং হোতি সম্মাসম্বুদ্ধো লোকে ৰিৰট্টচ্ছদো। অহং খো পন, তাত অম্বট্ঠ, মন্তানং দাতা; ত্ৰং মন্তানং পটিগ্গহেতা’’তি। ২৫৯. ‘‘এৰং, ভো’’তি খো অম্বট্ঠো মাণৰো ব্রাহ্মণস্স পোক্খরসাতিস্স পটিস্সুত্ৰা উট্ঠাযাসনা ব্রাহ্মণং পোক্খরসাতিং অভিৰাদেত্ৰা পদক্খিণং কত্ৰা ৰল়ৰারথমারুয্হসম্বহুলেহি মাণৰকেহি সদ্ধিং যেন ইচ্ছানঙ্গলৰনসণ্ডো তেন পাযাসি। যাৰতিকা যানস্স ভূমি যানেন গন্ত্ৰা যানা পচ্চোরোহিত্ৰা পত্তিকোৰ আরামং পাৰিসি। তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা ভিক্খূ অব্ভোকাসে চঙ্কমন্তি। অথ খো অম্বট্ঠো মাণৰো যেন তে ভিক্খূ তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা তে ভিক্খূ এতদৰোচ – ‘‘কহং নু খো, ভো, এতরহি সো ভৰং গোতমো ৰিহরতি? তঞ্হি মযং ভৰন্তং গোতমং দস্সনায ইধূপসঙ্কন্তা’’তি। ২৬০. অথ খো তেসং ভিক্খূনং এতদহোসি – ‘‘অযং খো অম্বট্ঠো মাণৰো অভিঞ্ঞাতকোলঞ্ঞো চেৰ অভিঞ্ঞাতস্স চ ব্রাহ্মণস্স পোক্খরসাতিস্স অন্তেৰাসী। অগরু খো পন ভগৰতো এৰরূপেহি কুলপুত্তেহি সদ্ধিং কথাসল্লাপো হোতী’’তি। তে অম্বট্ঠং মাণৰং এতদৰোচুং – ‘‘এসো অম্বট্ঠ ৰিহারো সংৰুতদ্ৰারো, তেন অপ্পসদ্দো উপসঙ্কমিত্ৰা অতরমানো আল়িন্দং পৰিসিত্ৰা উক্কাসিত্ৰা অগ্গল়ং আকোটেহি, ৰিৰরিস্সতি তে ভগৰা দ্ৰার’’ন্তি। ২৬১. অথ খো অম্বট্ঠো মাণৰো যেন সো ৰিহারো সংৰুতদ্ৰারো, তেন অপ্পসদ্দো উপসঙ্কমিত্ৰা অতরমানো আল়িন্দং পৰিসিত্ৰা উক্কাসিত্ৰা অগ্গল়ং আকোটেসি। ৰিৰরি ভগৰা দ্ৰারং। পাৰিসি অম্বট্ঠো মাণৰো। মাণৰকাপি পৰিসিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদিংসু, সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদিংসু। অম্বট্ঠো পন মাণৰো চঙ্কমন্তোপি নিসিন্নেন ভগৰতা কঞ্চি কঞ্চি [কিঞ্চি কিঞ্চি (ক॰)] কথং সারণীযং ৰীতিসারেতি, ঠিতোপি নিসিন্নেন ভগৰতা কিঞ্চি কিঞ্চি কথং সারণীযং ৰীতিসারেতি। ২৬২. অথ খো ভগৰা অম্বট্ঠং মাণৰং এতদৰোচ – ‘‘এৰং নু তে, অম্বট্ঠ, ব্রাহ্মণেহি ৰুদ্ধেহি মহল্লকেহি আচরিযপাচরিযেহি সদ্ধিং কথাসল্লাপো হোতি, যথযিদং চরং তিট্ঠং নিসিন্নেন মযা কিঞ্চি কিঞ্চি কথং সারণীযং ৰীতিসারেতী’’তি? পঠমইব্ভৰাদো ২৬৩. ‘‘নো হিদং, ভো গোতম। গচ্ছন্তো ৰা হি, ভো গোতম, গচ্ছন্তেন ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণেন সদ্ধিং সল্লপিতুমরহতি, ঠিতো ৰা হি, ভো গোতম, ঠিতেন ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণেন সদ্ধিং সল্লপিতুমরহতি, নিসিন্নো ৰা হি, ভো গোতম, নিসিন্নেন ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণেন সদ্ধিং সল্লপিতুমরহতি, সযানো ৰা হি, ভো গোতম, সযানেন ব্রাহ্মণো ব্রাহ্মণেন সদ্ধিং সল্লপিতুমরহতি। যে চ খো তে, ভো গোতম, মুণ্ডকা সমণকা ইব্ভা কণ্হা [কিণ্হা (ক॰ সী॰ পী॰)] বন্ধুপাদাপচ্চা, তেহিপি মে সদ্ধিং এৰং কথাসল্লাপো হোতি, যথরিৰ ভোতা গোতমেনা’’তি। ‘‘অত্থিকৰতো খো পন তে, অম্বট্ঠ, ইধাগমনং অহোসি, যাযেৰ খো পনত্থায আগচ্ছেয্যাথ [আগচ্ছেয্যাথো (সী॰ পী॰)], তমেৰ অত্থং সাধুকং মনসি করেয্যাথ [মনসিকরেয্যাথো (সী॰ পী॰)]। অৰুসিতৰাযেৰ খো পন ভো অযং অম্বট্ঠো মাণৰো ৰুসিতমানী কিমঞ্ঞত্র অৰুসিতত্তা’’তি। ২৬৪. অথ খো অম্বট্ঠো মাণৰো ভগৰতা অৰুসিতৰাদেন ৰুচ্চমানো কুপিতো অনত্তমনো ভগৰন্তংযেৰ খুংসেন্তো ভগৰন্তংযেৰ ৰম্ভেন্তো ভগৰন্তংযেৰ উপৰদমানো – ‘‘সমণো চ মে, ভো, গোতমো পাপিতো ভৰিস্সতী’’তি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘চণ্ডা, ভো গোতম, সক্যজাতি; ফরুসা, ভো গোতম, সক্যজাতি; লহুসা, ভো গোতম, সক্যজাতি; ভস্সা, ভো গোতম, সক্যজাতি; ইব্ভা সন্তা ইব্ভা সমানা ন ব্রাহ্মণে সক্করোন্তি, ন ব্রাহ্মণে গরুং করোন্তি [গরুকরোন্তি (সী॰ স্যা॰ কং॰ পী॰)], ন ব্রাহ্মণে মানেন্তি, ন ব্রাহ্মণে পূজেন্তি, ন ব্রাহ্মণে অপচাযন্তি। তযিদং, ভো গোতম, নচ্ছন্নং, তযিদং নপ্পতিরূপং, যদিমে সক্যা ইব্ভা সন্তা ইব্ভা সমানা ন ব্রাহ্মণে সক্করোন্তি, ন ব্রাহ্মণে গরুং করোন্তি, ন ব্রাহ্মণে মানেন্তি, ন ব্রাহ্মণে পূজেন্তি, ন ব্রাহ্মণে অপচাযন্তী’’তি। ইতিহ অম্বট্ঠো মাণৰো ইদং পঠমং সক্যেসু ইব্ভৰাদং নিপাতেসি। দুতিযইব্ভৰাদো ২৬৫. ‘‘কিং পন তে, অম্বট্ঠ, সক্যা অপরদ্ধু’’ন্তি? ‘‘একমিদাহং, ভো গোতম, সমযং আচরিযস্স ব্রাহ্মণস্স পোক্খরসাতিস্স কেনচিদেৰ করণীযেন কপিলৰত্থুং অগমাসিং। যেন সক্যানং সন্ধাগারং তেনুপসঙ্কমিং। তেন খো পন সমযেন সম্বহুলা সক্যা চেৰ সক্যকুমারা চ সন্ধাগারে [সন্থাগারে (সী॰ পী॰)] উচ্চেসু আসনেসু নিসিন্না হোন্তি অঞ্ঞমঞ্ঞং অঙ্গুলিপতোদকেহি [অঙ্গুলিপতোদকেন (পী॰)] সঞ্জগ্ঘন্তা সংকীল়ন্তা, অঞ্ঞদত্থু মমঞ্ঞেৰ মঞ্ঞে অনুজগ্ঘন্তা, ন মং কোচি আসনেনপি নিমন্তেসি। তযিদং, ভো গোতম, নচ্ছন্নং, তযিদং নপ্পতিরূপং, যদিমে সক্যা ইব্ভা সন্তা ইব্ভা সমানা ন ব্রাহ্মণে সক্করোন্তি, ন ব্রাহ্মণে গরুং করোন্তি, ন ব্রাহ্মণে মানেন্তি, ন ব্রাহ্মণে পূজেন্তি, ন ব্রাহ্মণে অপচাযন্তী’’তি। ইতিহ অম্বট্ঠো মাণৰো ইদং দুতিযং সক্যেসু ইব্ভৰাদং নিপাতেসি। ততিযইব্ভৰাদো ২৬৬. ‘‘লটুকিকাপি খো, অম্বট্ঠ, সকুণিকা সকে কুলাৰকে কামলাপিনী হোতি। সকং খো পনেতং, অম্বট্ঠ, সক্যানং যদিদং কপিলৰত্থুং, নারহতাযস্মা অম্বট্ঠো ইমায অপ্পমত্তায অভিসজ্জিতু’’ন্তি। ‘‘চত্তারোমে, ভো গোতম, ৰণ্ণা – খত্তিযা ব্রাহ্মণা ৰেস্সা সুদ্দা। ইমেসঞ্হি, ভো গোতম, চতুন্নং ৰণ্ণানং তযো ৰণ্ণা – খত্তিযা চ ৰেস্সা চ সুদ্দা চ – অঞ্ঞদত্থু ব্রাহ্মণস্সেৰ পরিচারকা সম্পজ্জন্তি। তযিদং, ভো গোতম , নচ্ছন্নং, তযিদং নপ্পতিরূপং, যদিমে সক্যা ইব্ভা সন্তা ইব্ভা সমানা ন ব্রাহ্মণে সক্করোন্তি, ন ব্রাহ্মণে গরুং করোন্তি, ন ব্রাহ্মণে মানেন্তি, ন ব্রাহ্মণে পূজেন্তি, ন ব্রাহ্মণে অপচাযন্তী’’তি। ইতিহ অম্বট্ঠো মাণৰো ইদং ততিযং সক্যেসু ইব্ভৰাদং নিপাতেসি। দাসিপুত্তৰাদো ২৬৭. অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘অতিবাল়্হং খো অযং অম্বট্ঠো মাণৰো সক্যেসু ইব্ভৰাদেন নিম্মাদেতি, যংনূনাহং গোত্তং পুচ্ছেয্য’’ন্তি। অথ খো ভগৰা অম্বট্ঠং মাণৰং এতদৰোচ – ‘‘কথং গোত্তোসি, অম্বট্ঠা’’তি? ‘‘কণ্হাযনোহমস্মি, ভো গোতমা’’তি। পোরাণং খো পন তে অম্বট্ঠ মাতাপেত্তিকং নামগোত্তং অনুস্সরতো অয্যপুত্তা সক্যা ভৰন্তি; দাসিপুত্তো ত্ৰমসি সক্যানং। সক্যা খো পন, অম্বট্ঠ, রাজানং ওক্কাকং পিতামহং দহন্তি। ‘‘ভূতপুব্বং, অম্বট্ঠ, রাজা ওক্কাকো যা সা মহেসী পিযা মনাপা, তস্সা পুত্তস্স রজ্জং পরিণামেতুকামো জেট্ঠকুমারে রট্ঠস্মা পব্বাজেসি – ওক্কামুখং করকণ্ডং [উক্কামুখং করকণ্ডুং (সী॰ স্যা॰)] হত্থিনিকং সিনিসূরং [সিনিপুরং (সী॰ স্যা॰)]। তে রট্ঠস্মা পব্বাজিতা হিমৰন্তপস্সে পোক্খরণিযা তীরে মহাসাকসণ্ডো, তত্থ ৰাসং কপ্পেসুং। তে জাতিসম্ভেদভযা সকাহি ভগিনীহি সদ্ধিং সংৰাসং কপ্পেসুং। ‘‘অথ খো, অম্বট্ঠ, রাজা ওক্কাকো অমচ্চে পারিসজ্জে আমন্তেসি – ‘কহং নু খো, ভো, এতরহি কুমারা সম্মন্তী’তি? ‘অত্থি, দেৰ, হিমৰন্তপস্সে পোক্খরণিযা তীরে মহাসাকসণ্ডো , তত্থেতরহি কুমারা সম্মন্তি। তে জাতিসম্ভেদভযা সকাহি ভগিনীহি সদ্ধিং সংৰাসং কপ্পেন্তী’তি। অথ খো, অম্বট্ঠ, রাজা ওক্কাকো উদানং উদানেসি – ‘সক্যাৰত, ভো, কুমারা, পরমসক্যা ৰত, ভো, কুমারা’তি। তদগ্গে খো পন অম্বট্ঠ সক্যা পঞ্ঞাযন্তি; সো চ নেসং পুব্বপুরিসো। ‘‘রঞ্ঞো খো পন, অম্বট্ঠ, ওক্কাকস্স দিসা নাম দাসী অহোসি। সা কণ্হং নাম [সা কণ্হং (পী॰)] জনেসি। জাতো কণ্হো পব্যাহাসি – ‘ধোৰথ মং, অম্ম, নহাপেথ মং অম্ম, ইমস্মা মং অসুচিস্মা পরিমোচেথ, অত্থায ৰো ভৰিস্সামী’তি। যথা খো পন অম্বট্ঠ এতরহি মনুস্সা পিসাচে দিস্ৰা ‘পিসাচা’তি সঞ্জানন্তি; এৰমেৰ খো, অম্বট্ঠ, তেন খো পন সমযেন মনুস্সা পিসাচে ‘কণ্হা’তি সঞ্জানন্তি। তে এৰমাহংসু – ‘অযং জাতো পব্যাহাসি, কণ্হো জাতো, পিসাচো জাতো’তি। তদগ্গে খো পন, অম্বট্ঠ কণ্হাযনা পঞ্ঞাযন্তি, সো চ কণ্হাযনানং পুব্বপুরিসো। ইতি খো তে , অম্বট্ঠ, পোরাণং মাতাপেত্তিকং নামগোত্তং অনুস্সরতো অয্যপুত্তা সক্যা ভৰন্তি, দাসিপুত্তো ত্ৰমসি সক্যান’’ন্তি। ২৬৮. এৰং ৰুত্তে, তে মাণৰকা ভগৰন্তং এতদৰোচুং – ‘‘মা ভৰং গোতমো অম্বট্ঠং অতিবাল়্হং দাসিপুত্তৰাদেন নিম্মাদেসি। সুজাতো চ, ভো গোতম অম্বট্ঠো মাণৰো, কুলপুত্তো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, বহুস্সুতো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, কল্যাণৰাক্করণো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, পণ্ডিতো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, পহোতি চ অম্বট্ঠো মাণৰো ভোতা গোতমেন সদ্ধিং অস্মিং ৰচনে পটিমন্তেতু’’ন্তি। ২৬৯. অথ খো ভগৰা তে মাণৰকে এতদৰোচ – ‘‘সচে খো তুম্হাকং মাণৰকানং এৰং হোতি – ‘দুজ্জাতো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, অকুলপুত্তো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, অপ্পস্সুতো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, অকল্যাণৰাক্করণো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, দুপ্পঞ্ঞো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, ন চ পহোতি অম্বট্ঠো মাণৰো সমণেন গোতমেন সদ্ধিং অস্মিং ৰচনে পটিমন্তেতু’ন্তি, তিট্ঠতু অম্বট্ঠো মাণৰো, তুম্হে মযা সদ্ধিং মন্তৰ্হো অস্মিং ৰচনে। সচে পন তুম্হাকং মাণৰকানং এৰং হোতি – ‘সুজাতো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, কুলপুত্তো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, বহুস্সুতো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, কল্যাণৰাক্করণো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, পণ্ডিতো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, পহোতি চ অম্বট্ঠো মাণৰো সমণেন গোতমেন সদ্ধিং অস্মিং ৰচনে পটিমন্তেতু’ন্তি, তিট্ঠথ তুম্হে; অম্বট্ঠো মাণৰো মযা সদ্ধিং পটিমন্তেতূ’’তি। ‘‘সুজাতো চ, ভো গোতম, অম্বট্ঠো মাণৰো, কুলপুত্তো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, বহুস্সুতো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, কল্যাণৰাক্করণো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, পণ্ডিতো চ অম্বট্ঠো মাণৰো, পহোতি চ অম্বট্ঠো মাণৰো ভোতা গোতমেন সদ্ধিং অস্মিং ৰচনে পটিমন্তেতুং, তুণ্হী মযং ভৰিস্সাম, অম্বট্ঠো মাণৰো ভোতা গোতমেন সদ্ধিং অস্মিং ৰচনে পটিমন্তেতূ’’তি। ২৭০. অথ খো ভগৰা অম্বট্ঠং মাণৰং এতদৰোচ – ‘‘অযং খো পন তে, অম্বট্ঠ, সহধম্মিকো পঞ্হো আগচ্ছতি, অকামা ব্যাকাতব্বো। সচে ত্ৰং ন ব্যাকরিস্সসি, অঞ্ঞেন ৰা অঞ্ঞং পটিচরিস্সসি, তুণ্হী ৰা ভৰিস্সসি, পক্কমিস্সসি ৰা এত্থেৰ তে সত্তধা মুদ্ধা ফলিস্সতি। তং কিং মঞ্ঞসি, অম্বট্ঠ, কিন্তি তে সুতং ব্রাহ্মণানং ৰুদ্ধানং মহল্লকানং আচরিযপাচরিযানং ভাসমানানং কুতোপভুতিকা কণ্হাযনা, কো চ কণ্হাযনানং পুব্বপুরিসো’’তি? এৰং ৰুত্তে, অম্বট্ঠো মাণৰো তুণ্হী অহোসি। দুতিযম্পি খো ভগৰা অম্বট্ঠং মাণৰং এতদৰোচ – ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, অম্বট্ঠ, কিন্তি তে সুতং ব্রাহ্মণানং ৰুদ্ধানং মহল্লকানং আচরিযপাচরিযানং ভাসমানানং কুতোপভুতিকা কণ্হাযনা, কো চ কণ্হাযনানং পুব্বপুরিসো’’তি? দুতিযম্পি খো অম্বট্ঠো মাণৰো তুণ্হী অহোসি। অথ খো ভগৰা অম্বট্ঠং মাণৰং এতদৰোচ – ‘‘ব্যাকরোহি দানি অম্বট্ঠ, ন দানি, তে তুণ্হীভাৰস্স কালো। যো খো, অম্বট্ঠ, তথাগতেন যাৰততিযকং সহধম্মিকং পঞ্হং পুট্ঠো ন ব্যাকরোতি, এত্থেৰস্স সত্তধা মুদ্ধা ফলিস্সতী’’তি। ২৭১. তেন খো পন সমযেন ৰজিরপাণী যক্খো মহন্তং অযোকূটং আদায আদিত্তং সম্পজ্জলিতং সজোতিভূতং [সঞ্জোতিভূতং (স্যা॰)] অম্বট্ঠস্স মাণৰস্স উপরি ৰেহাসং ঠিতো হোতি – ‘‘সচাযং অম্বট্ঠো মাণৰো ভগৰতা যাৰততিযকং সহধম্মিকং পঞ্হং পুট্ঠো ন ব্যাকরিস্সতি, এত্থেৰস্স সত্তধা মুদ্ধং ফালেস্সামী’’তি। তং খো পন ৰজিরপাণিং যক্খং ভগৰা চেৰ পস্সতি অম্বট্ঠো চ মাণৰো। ২৭২. অথ খো অম্বট্ঠো মাণৰো ভীতো সংৰিগ্গো লোমহট্ঠজাতো ভগৰন্তংযেৰ তাণং গৰেসী ভগৰন্তংযেৰ লেণং গৰেসী ভগৰন্তংযেৰ সরণং গৰেসী – উপনিসীদিত্ৰা ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘কিমেতং [কিং মে তং (ক॰)] ভৰং গোতমো আহ? পুনভৰং গোতমো ব্রৰিতূ’’তি [ব্রূতু (স্যা॰)]। ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, অম্বট্ঠ, কিন্তি তে সুতং ব্রাহ্মণানং ৰুদ্ধানং মহল্লকানং আচরিযপাচরিযানং ভাসমানানং কুতোপভুতিকা কণ্হাযনা, কো চ কণ্হাযনানং পুব্বপুরিসো’’তি? ‘‘এৰমেৰ মে, ভো গোতম, সুতং যথেৰ ভৰং গোতমো আহ। ততোপভুতিকা কণ্হাযনা; সো চ কণ্হাযনানং পুব্বপুরিসো’’তি। অম্বট্ঠৰংসকথা ২৭৩. এৰং ৰুত্তে, তে মাণৰকা উন্নাদিনো উচ্চাসদ্দমহাসদ্দা অহেসুং – ‘‘দুজ্জাতো কির, ভো, অম্বট্ঠো মাণৰো; অকুলপুত্তো কির, ভো, অম্বট্ঠো মাণৰো; দাসিপুত্তো কির, ভো, অম্বট্ঠো মাণৰো সক্যানং। অয্যপুত্তা কির, ভো, অম্বট্ঠস্স মাণৰস্স সক্যা ভৰন্তি। ধম্মৰাদিংযেৰ কির মযং সমণং গোতমং অপসাদেতব্বং অমঞ্ঞিম্হা’’তি। ২৭৪. অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘অতিবাল়্হং খো ইমে মাণৰকা অম্বট্ঠং মাণৰং দাসিপুত্তৰাদেন নিম্মাদেন্তি, যংনূনাহং পরিমোচেয্য’’ন্তি। অথ খো ভগৰা তে মাণৰকে এতদৰোচ – ‘‘মা খো তুম্হে, মাণৰকা, অম্বট্ঠং মাণৰং অতিবাল়্হং দাসিপুত্তৰাদেন নিম্মাদেথ। উল়ারো সো কণ্হো ইসি অহোসি। সো দক্খিণজনপদং গন্ত্ৰা ব্রহ্মমন্তে অধীযিত্ৰা রাজানং ওক্কাকং উপসঙ্কমিত্ৰা মদ্দরূপিং ধীতরং যাচি। তস্স রাজা ওক্কাকো – ‘কো নেৰং রে অযং ময্হং দাসিপুত্তো সমানো মদ্দরূপিং ধীতরং যাচতী’’’ তি, কুপিতো অনত্তমনো খুরপ্পং সন্নয্হি [সন্নহি (ক॰)]। সো তং খুরপ্পং নেৰ অসক্খি মুঞ্চিতুং, নো পটিসংহরিতুং। ‘‘অথ খো, মাণৰকা, অমচ্চা পারিসজ্জা কণ্হং ইসিং উপসঙ্কমিত্ৰা এতদৰোচুং – ‘সোত্থি, ভদ্দন্তে [ভদন্তে (সী॰ স্যা॰)], হোতু রঞ্ঞো; সোত্থি, ভদ্দন্তে, হোতু রঞ্ঞো’তি। ‘সোত্থি ভৰিস্সতি রঞ্ঞো, অপি চ রাজা যদি অধো খুরপ্পং মুঞ্চিস্সতি, যাৰতা রঞ্ঞো ৰিজিতং, এত্তাৰতা পথৰী উন্দ্রিযিস্সতী’তি। ‘সোত্থি, ভদ্দন্তে, হোতু রঞ্ঞো, সোত্থি জনপদস্সা’তি। ‘সোত্থি ভৰিস্সতি রঞ্ঞো, সোত্থি জনপদস্স, অপি চ রাজা যদি উদ্ধং খুরপ্পং মুঞ্চিস্সতি, যাৰতা রঞ্ঞো ৰিজিতং, এত্তাৰতা সত্ত ৰস্সানি দেৰো ন ৰস্সিস্সতী’তি। ‘সোত্থি, ভদ্দন্তে, হোতু রঞ্ঞো সোত্থি জনপদস্স দেৰো চ ৰস্সতূ’তি। ‘সোত্থি ভৰিস্সতি রঞ্ঞো সোত্থি জনপদস্স দেৰো চ ৰস্সিস্সতি, অপি চ রাজা জেট্ঠকুমারে খুরপ্পং পতিট্ঠাপেতু, সোত্থি কুমারো পল্লোমো ভৰিস্সতী’তি। অথ খো, মাণৰকা, অমচ্চা ওক্কাকস্স আরোচেসুং – ‘ওক্কাকো জেট্ঠকুমারে খুরপ্পং পতিট্ঠাপেতু। সোত্থি কুমারো পল্লোমো ভৰিস্সতী’তি। অথ খো রাজা ওক্কাকো জেট্ঠকুমারে খুরপ্পং পতিট্ঠপেসি, সোত্থি কুমারো পল্লোমো সমভৰি। অথ খো তস্স রাজা ওক্কাকো ভীতো সংৰিগ্গো লোমহট্ঠজাতো ব্রহ্মদণ্ডেন তজ্জিতো মদ্দরূপিং ধীতরং অদাসি। মা খো তুম্হে, মাণৰকা, অম্বট্ঠং মাণৰং অতিবাল়্হং দাসিপুত্তৰাদেন নিম্মাদেথ, উল়ারো সো কণ্হো ইসি অহোসী’’তি। খত্তিযসেট্ঠভাৰো ২৭৫. অথ খো ভগৰা অম্বট্ঠং মাণৰং আমন্তেসি – ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, অম্বট্ঠ, ইধ খত্তিযকুমারো ব্রাহ্মণকঞ্ঞায সদ্ধিং সংৰাসং কপ্পেয্য, তেসং সংৰাসমন্ৰায পুত্তো জাযেথ। যো সো খত্তিযকুমারেন ব্রাহ্মণকঞ্ঞায পুত্তো উপ্পন্নো, অপি নু সো লভেথ ব্রাহ্মণেসু আসনং ৰা উদকং ৰা’’তি? ‘‘লভেথ, ভো গোতম’’। ‘‘অপিনু নং ব্রাহ্মণা ভোজেয্যুং সদ্ধে ৰা থালিপাকে ৰা যঞ্ঞে ৰা পাহুনে ৰা’’তি? ‘‘ভোজেয্যুং, ভো গোতম’’। ‘‘অপিনু নং ব্রাহ্মণা মন্তে ৰাচেয্যুং ৰা নো ৰা’’তি? ‘‘ৰাচেয্যুং, ভো গোতম’’। ‘‘অপিনুস্স ইত্থীসু আৰটং ৰা অস্স অনাৰটং ৰা’’তি? ‘‘অনাৰটং হিস্স, ভো গোতম’’। ‘‘অপিনু নং খত্তিযা খত্তিযাভিসেকেন অভিসিঞ্চেয্যু’’ন্তি? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’। ‘‘তং কিস্স হেতু’’? ‘‘মাতিতো হি, ভো গোতম, অনুপপন্নো’’তি। ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, অম্বট্ঠ, ইধ ব্রাহ্মণকুমারো খত্তিযকঞ্ঞায সদ্ধিং সংৰাসং কপ্পেয্য, তেসং সংৰাসমন্ৰায পুত্তো জাযেথ। যো সো ব্রাহ্মণকুমারেন খত্তিযকঞ্ঞায পুত্তো উপ্পন্নো, অপিনু সো লভেথ ব্রাহ্মণেসু আসনং ৰা উদকং ৰা’’তি? ‘‘লভেথ, ভো গোতম’’। ‘‘অপিনু নং ব্রাহ্মণা ভোজেয্যুং সদ্ধে ৰা থালিপাকে ৰা যঞ্ঞে ৰা পাহুনে ৰা’’তি? ‘‘ভোজেয্যুং, ভো গোতম’’। ‘‘অপিনু নং ব্রাহ্মণা মন্তে ৰাচেয্যুং ৰা নো ৰা’’তি? ‘‘ৰাচেয্যুং, ভো গোতম’’। ‘‘অপিনুস্স ইত্থীসু আৰটং ৰা অস্স অনাৰটং ৰা’’তি? ‘‘অনাৰটং হিস্স, ভো গোতম’’। ‘‘অপিনু নং খত্তিযা খত্তিযাভিসেকেন অভিসিঞ্চেয্যু’’ন্তি? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’। ‘‘তং কিস্স হেতু’’? ‘‘পিতিতো হি, ভো গোতম, অনুপপন্নো’’তি। ২৭৬. ‘‘ইতি খো, অম্বট্ঠ, ইত্থিযা ৰা ইত্থিং করিত্ৰা পুরিসেন ৰা পুরিসং করিত্ৰা খত্তিযাৰ সেট্ঠা, হীনা ব্রাহ্মণা। তং কিং মঞ্ঞসি, অম্বট্ঠ, ইধ ব্রাহ্মণা ব্রাহ্মণং কিস্মিঞ্চিদেৰ পকরণে খুরমুণ্ডং করিত্ৰা ভস্সপুটেন ৰধিত্ৰা রট্ঠা ৰা নগরা ৰা পব্বাজেয্যুং। অপিনু সো লভেথ ব্রাহ্মণেসু আসনং ৰা উদকং ৰা’’তি? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’ । ‘‘অপিনু নং ব্রাহ্মণা ভোজেয্যুং সদ্ধে ৰা থালিপাকে ৰা যঞ্ঞে ৰা পাহুনে ৰা’’তি? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’। ‘‘অপিনু নং ব্রাহ্মণা মন্তে ৰাচেয্যুং ৰা নো ৰা’’তি? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’। ‘‘অপিনুস্স ইত্থীসু আৰটং ৰা অস্স অনাৰটং ৰা’’তি? ‘‘আৰটং হিস্স, ভো গোতম’’। ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, অম্বট্ঠ, ইধ খত্তিযা খত্তিযং কিস্মিঞ্চিদেৰ পকরণে খুরমুণ্ডং করিত্ৰা ভস্সপুটেন ৰধিত্ৰা রট্ঠা ৰা নগরা ৰা পব্বাজেয্যুং। অপিনু সো লভেথ ব্রাহ্মণেসু আসনং ৰা উদকং ৰা’’তি? ‘‘লভেথ, ভো গোতম’’। ‘‘অপিনু নং ব্রাহ্মণা ভোজেয্যুং সদ্ধে ৰা থালিপাকে ৰা যঞ্ঞে ৰা পাহুনে ৰা’’তি? ‘‘ভোজেয্যুং, ভো গোতম’’। ‘‘অপিনু নং ব্রাহ্মণা মন্তে ৰাচেয্যুং ৰা নো ৰা’’তি? ‘‘ৰাচেয্যুং, ভো গোতম’’। ‘‘অপিনুস্স ইত্থীসু আৰটং ৰা অস্স অনাৰটং ৰা’’তি? ‘‘অনাৰটং হিস্স, ভো গোতম’’। ২৭৭. ‘‘এত্তাৰতা খো, অম্বট্ঠ, খত্তিযো পরমনিহীনতং পত্তো হোতি, যদেৰ নং খত্তিযা খুরমুণ্ডং করিত্ৰা ভস্সপুটেন ৰধিত্ৰা রট্ঠা ৰা নগরা ৰা পব্বাজেন্তি। ইতি খো, অম্বট্ঠ, যদা খত্তিযো পরমনিহীনতং পত্তো হোতি, তদাপি খত্তিযাৰ সেট্ঠা, হীনা ব্রাহ্মণা। ব্রহ্মুনা পেসা, অম্বট্ঠ [ব্রহ্মুনাপি অম্বট্ঠ (ক॰), ব্রহ্মুনাপি এসো অম্বট্ঠ (পী॰)], সনঙ্কুমারেন গাথা ভাসিতা – ‘খত্তিযো সেট্ঠো জনেতস্মিং, যে গোত্তপটিসারিনো। ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো, সো সেট্ঠো দেৰমানুসে’তি॥ ‘‘সা খো পনেসা, অম্বট্ঠ, ব্রহ্মুনা সনঙ্কুমারেন গাথা সুগীতা নো দুগ্গীতা, সুভাসিতা নো দুব্ভাসিতা, অত্থসংহিতা নো অনত্থসংহিতা, অনুমতা মযা। অহম্পি হি, অম্বট্ঠ, এৰং ৰদামি – ‘খত্তিযো সেট্ঠো জনেতস্মিং, যে গোত্তপটিসারিনো। ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো, সো সেট্ঠো দেৰমানুসে’তি॥ ভাণৰারো পঠমো। ৰিজ্জাচরণকথা ২৭৮. ‘‘কতমং পন তং, ভো গোতম, চরণং, কতমা চ পন সা ৰিজ্জা’’তি? ‘‘ন খো, অম্বট্ঠ, অনুত্তরায ৰিজ্জাচরণসম্পদায জাতিৰাদো ৰা ৰুচ্চতি, গোত্তৰাদো ৰা ৰুচ্চতি, মানৰাদো ৰা ৰুচ্চতি – ‘অরহসি ৰা মং ত্ৰং, ন ৰা মং ত্ৰং অরহসী’তি। যত্থ খো, অম্বট্ঠ, আৰাহো ৰা হোতি, ৰিৰাহো ৰা হোতি, আৰাহৰিৰাহো ৰা হোতি, এত্থেতং ৰুচ্চতি জাতিৰাদো ৰা ইতিপি গোত্তৰাদো ৰা ইতিপি মানৰাদো ৰা ইতিপি – ‘অরহসি ৰা মং ত্ৰং, ন ৰা মং ত্ৰং অরহসী’তি। যে হি কেচি অম্বট্ঠ জাতিৰাদৰিনিবদ্ধা ৰা গোত্তৰাদৰিনিবদ্ধা ৰা মানৰাদৰিনিবদ্ধা ৰা আৰাহৰিৰাহৰিনিবদ্ধা ৰা, আরকা তে অনুত্তরায ৰিজ্জাচরণসম্পদায। পহায খো, অম্বট্ঠ, জাতিৰাদৰিনিবদ্ধঞ্চ গোত্তৰাদৰিনিবদ্ধঞ্চ মানৰাদৰিনিবদ্ধঞ্চ আৰাহৰিৰাহৰিনিবদ্ধঞ্চ অনুত্তরায ৰিজ্জাচরণসম্পদায সচ্ছিকিরিযা হোতী’’তি। ২৭৯. ‘‘কতমং পন তং, ভো গোতম, চরণং, কতমা চ সা ৰিজ্জা’’তি? ‘‘ইধ, অম্বট্ঠ, তথাগতো লোকে উপ্পজ্জতি অরহং সম্মাসম্বুদ্ধো ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো সুগতো লোকৰিদূ অনুত্তরো পুরিসদম্মসারথি সত্থা দেৰমনুস্সানং বুদ্ধো ভগৰা। সো ইমং লোকং সদেৰকং সমারকং সব্রহ্মকং সস্সমণব্রাহ্মণিং পজং সদেৰমনুস্সং সযং অভিঞ্ঞা সচ্ছিকত্ৰা পৰেদেতি। সো ধম্মং দেসেতি আদিকল্যাণং মজ্ঝেকল্যাণং পরিযোসানকল্যাণং সাত্থং সব্যঞ্জনং কেৰলপরিপুণ্ণং পরিসুদ্ধং ব্রহ্মচরিযং পকাসেতি। তং ধম্মং সুণাতি গহপতি ৰা গহপতিপুত্তো ৰা অঞ্ঞতরস্মিং ৰা কুলে পচ্চাজাতো। সো তং ধম্মং সুত্ৰা তথাগতে সদ্ধং পটিলভতি। সো তেন সদ্ধাপটিলাভেন সমন্নাগতো ইতি পটিসঞ্চিক্খতি…পে॰… (যথা ১৯১ আদযো অনুচ্ছেদা, এৰং ৰিত্থারেতব্বং)।… ‘‘সো ৰিৰিচ্চেৰ কামেহি, ৰিৰিচ্চ অকুসলেহি ধম্মেহি, সৰিতক্কং সৰিচারং ৰিৰেকজং পীতিসুখং পঠমং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে॰… ইদম্পিস্স হোতি চরণস্মিং। ‘‘পুন চপরং, অম্বট্ঠ, ভিক্খু ৰিতক্কৰিচারানং ৰূপসমা অজ্ঝত্তং সম্পসাদনং চেতসো একোদিভাৰং অৰিতক্কং অৰিচারং সমাধিজং পীতিসুখং দুতিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে॰… ইদম্পিস্স হোতি চরণস্মিং। ‘‘পুন চপরং, অম্বট্ঠ, ভিক্খু পীতিযা চ ৰিরাগা উপেক্খকো চ ৰিহরতি সতো চ সম্পজানো, সুখঞ্চ কাযেন পটিসংৰেদেতি, যং তং অরিযা আচিক্খন্তি – ‘‘উপেক্খকো সতিমা সুখৰিহারী’তি, ততিযং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে॰… ইদম্পিস্স হোতি চরণস্মিং। ‘‘পুন চপরং, অম্বট্ঠ, ভিক্খু সুখস্স চ পহানা দুক্খস্স চ পহানা, পুব্বেৰ সোমনস্সদোমনস্সানং অত্থঙ্গমা অদুক্খমসুখং উপেক্খাসতিপারিসুদ্ধিং চতুত্থং ঝানং উপসম্পজ্জ ৰিহরতি…পে॰… ইদম্পিস্স হোতি চরণস্মিং। ইদং খো তং, অম্বট্ঠ, চরণং। ‘‘সো এৰং সমাহিতে চিত্তে পরিসুদ্ধে পরিযোদাতে অনঙ্গণে ৰিগতূপক্কিলেসে মুদুভূতে কম্মনিযে ঠিতে আনেঞ্জপ্পত্তে ঞাণদস্সনায চিত্তং অভিনীহরতি অভিনিন্নামেতি…পে॰… ইদম্পিস্স হোতি ৰিজ্জায…পে॰… নাপরং ইত্থত্তাযাতি পজানাতি, ইদম্পিস্স হোতি ৰিজ্জায। অযং খো সা, অম্বট্ঠ, ৰিজ্জা। ‘‘অযং ৰুচ্চতি, অম্বট্ঠ, ভিক্খু ‘ৰিজ্জাসম্পন্নো’ ইতিপি, ‘চরণসম্পন্নো’ ইতিপি, ‘ৰিজ্জাচরণসম্পন্নো’ ইতিপি। ইমায চ অম্বট্ঠ ৰিজ্জাসম্পদায চরণসম্পদায চ অঞ্ঞা ৰিজ্জাসম্পদা চ চরণসম্পদা চ উত্তরিতরা ৰা পণীততরা ৰা নত্থি। চতুঅপাযমুখং ২৮০. ‘‘ইমায খো, অম্বট্ঠ, অনুত্তরায ৰিজ্জাচরণসম্পদায চত্তারি অপাযমুখানি ভৰন্তি। কতমানি চত্তারি? ইধ, অম্বট্ঠ, একচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ইমঞ্ঞেৰ অনুত্তরং ৰিজ্জাচরণসম্পদং অনভিসম্ভুণমানো খারিৰিধমাদায [খারিৰিৰিধমাদায (সী॰ স্যা॰ পী॰)] অরঞ্ঞাযতনং অজ্ঝোগাহতি – ‘পৰত্তফলভোজনো ভৰিস্সামী’তি। সো অঞ্ঞদত্থু ৰিজ্জাচরণসম্পন্নস্সেৰ পরিচারকো সম্পজ্জতি। ইমায খো, অম্বট্ঠ, অনুত্তরায ৰিজ্জাচরণসম্পদায ইদং পঠমং অপাযমুখং ভৰতি। ‘‘পুন চপরং, অম্বট্ঠ, ইধেকচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ইমঞ্চেৰ অনুত্তরং ৰিজ্জাচরণসম্পদং অনভিসম্ভুণমানো পৰত্তফলভোজনতঞ্চ অনভিসম্ভুণমানো কুদালপিটকং[কুদ্দালপিটকং (সী॰ স্যা॰ পী॰)] আদায অরঞ্ঞৰনং অজ্ঝোগাহতি – ‘কন্দমূলফলভোজনো ভৰিস্সামী’তি। সো অঞ্ঞদত্থু ৰিজ্জাচরণসম্পন্নস্সেৰ পরিচারকো সম্পজ্জতি। ইমায খো, অম্বট্ঠ, অনুত্তরায ৰিজ্জাচরণসম্পদায ইদং দুতিযং অপাযমুখং ভৰতি। ‘‘পুন চপরং, অম্বট্ঠ, ইধেকচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ইমঞ্চেৰ অনুত্তরং ৰিজ্জাচরণসম্পদং অনভিসম্ভুণমানো পৰত্তফলভোজনতঞ্চ অনভিসম্ভুণমানো কন্দমূলফলভোজনতঞ্চ অনভিসম্ভুণমানো গামসামন্তং ৰা নিগমসামন্তং ৰা অগ্যাগারং করিত্ৰা অগ্গিং পরিচরন্তো অচ্ছতি। সো অঞ্ঞদত্থু ৰিজ্জাচরণসম্পন্নস্সেৰ পরিচারকো সম্পজ্জতি। ইমায খো, অম্বট্ঠ, অনুত্তরায ৰিজ্জাচরণসম্পদায ইদং ততিযং অপাযমুখং ভৰতি। ‘‘পুন চপরং, অম্বট্ঠ, ইধেকচ্চো সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা ইমং চেৰ অনুত্তরং ৰিজ্জাচরণসম্পদং অনভিসম্ভুণমানো পৰত্তফলভোজনতঞ্চ অনভিসম্ভুণমানো কন্দমূলফলভোজনতঞ্চ অনভিসম্ভুণমানো অগ্গিপারিচরিযঞ্চ অনভিসম্ভুণমানো চাতুমহাপথে চতুদ্ৰারং অগারং করিত্ৰা অচ্ছতি – ‘যো ইমাহি চতূহি দিসাহি আগমিস্সতি সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা, তমহং যথাসত্তি যথাবলং পটিপূজেস্সামী’তি। সো অঞ্ঞদত্থু ৰিজ্জাচরণসম্পন্নস্সেৰ পরিচারকো সম্পজ্জতি। ইমায খো, অম্বট্ঠ, অনুত্তরায ৰিজ্জাচরণসম্পদায ইদং চতুত্থং অপাযমুখং ভৰতি। ইমায খো, অম্বট্ঠ, অনুত্তরায ৰিজ্জাচরণসম্পদায ইমানি চত্তারি অপাযমুখানি ভৰন্তি। ২৮১. ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, অম্বট্ঠ, অপিনু ত্ৰং ইমায অনুত্তরায ৰিজ্জাচরণসম্পদায সন্দিস্সসি সাচরিযকো’’তি? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’। ‘কোচাহং, ভো গোতম, সাচরিযকো, কা চ অনুত্তরা ৰিজ্জাচরণসম্পদা? আরকাহং, ভো গোতম, অনুত্তরায ৰিজ্জাচরণসম্পদায সাচরিযকো’’তি। ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, অম্বট্ঠ, অপিনু ত্ৰং ইমঞ্চেৰ অনুত্তরং ৰিজ্জাচরণসম্পদং অনভিসম্ভুণমানো খারিৰিধমাদায অরঞ্ঞৰনমজ্ঝোগাহসি সাচরিযকো – ‘পৰত্তফলভোজনো ভৰিস্সামী’’’তি? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’। ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, অম্বট্ঠ, অপিনু ত্ৰং ইমঞ্চেৰ অনুত্তরং ৰিজ্জাচরণসম্পদং অনভিসম্ভুণমানো পৰত্তফলভোজনতঞ্চ অনভিসম্ভুণমানো কুদালপিটকং আদায অরঞ্ঞৰনমজ্ঝোগাহসি সাচরিযকো – ‘কন্দমূলফলভোজনো ভৰিস্সামী’’’তি? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’। ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, অম্বট্ঠ, অপিনু ত্ৰং ইমঞ্চেৰ অনুত্তরং ৰিজ্জাচরণসম্পদং অনভিসম্ভুণমানো পৰত্তফলভোজনতঞ্চ অনভিসম্ভুণমানো কন্দমূলফলভোজনতঞ্চ অনভিসম্ভুণমানো গামসামন্তং ৰা নিগমসামন্তং ৰা অগ্যাগারং করিত্ৰা অগ্গিং পরিচরন্তো অচ্ছসি সাচরিযকো’’তি? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’। ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, অম্বট্ঠ, অপিনু ত্ৰং ইমঞ্চেৰ অনুত্তরং ৰিজ্জাচরণসম্পদং অনভিসম্ভুণমানো পৰত্তফলভোজনতঞ্চ অনভিসম্ভুণমানো কন্দমূলফলভোজনতঞ্চ অনভিসম্ভুণমানো অগ্গিপারিচরিযঞ্চ অনভিসম্ভুণমানো চাতুমহাপথে চতুদ্ৰারং অগারং করিত্ৰা অচ্ছসি সাচরিযকো – ‘যো ইমাহি চতূহি দিসাহি আগমিস্সতি সমণো ৰা ব্রাহ্মণো ৰা, তং মযং যথাসত্তি যথাবলং পটিপূজেস্সামা’’’তি? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’। ২৮২. ‘‘ইতি খো, অম্বট্ঠ, ইমায চেৰ ত্ৰং অনুত্তরায ৰিজ্জাচরণসম্পদায পরিহীনো সাচরিযকো। যে চিমে অনুত্তরায ৰিজ্জাচরণসম্পদায চত্তারি অপাযমুখানি ভৰন্তি , ততো চ ত্ৰং পরিহীনো সাচরিযকো। ভাসিতা খো পন তে এসা, অম্বট্ঠ, আচরিযেন ব্রাহ্মণেন পোক্খরসাতিনা ৰাচা – ‘কে চ মুণ্ডকা সমণকা ইব্ভা কণ্হা বন্ধুপাদাপচ্চা, কা চ তেৰিজ্জানং ব্রাহ্মণানং সাকচ্ছা’তি অত্তনা আপাযিকোপি অপরিপূরমানো। পস্স, অম্বট্ঠ, যাৰ অপরদ্ধঞ্চ তে ইদং আচরিযস্স ব্রাহ্মণস্স পোক্খরসাতিস্স। পুব্বকইসিভাৰানুযোগো ২৮৩. ‘‘ব্রাহ্মণো খো পন, অম্বট্ঠ, পোক্খরসাতি রঞ্ঞো পসেনদিস্স কোসলস্স দত্তিকং ভুঞ্জতি। তস্স রাজা পসেনদি কোসলো সম্মুখীভাৰম্পি ন দদাতি। যদাপি তেন মন্তেতি, তিরোদুস্সন্তেন মন্তেতি। যস্স খো পন, অম্বট্ঠ, ধম্মিকং পযাতং ভিক্খং পটিগ্গণ্হেয্য, কথং তস্স রাজা পসেনদি কোসলো সম্মুখীভাৰম্পি ন দদেয্য। পস্স, অম্বট্ঠ, যাৰ অপরদ্ধঞ্চ তে ইদং আচরিযস্স ব্রাহ্মণস্স পোক্খরসাতিস্স। ২৮৪. ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, অম্বট্ঠ, ইধ রাজা পসেনদি কোসলো হত্থিগীৰায ৰা নিসিন্নো অস্সপিট্ঠে ৰা নিসিন্নো রথূপত্থরে ৰা ঠিতো উগ্গেহি ৰা রাজঞ্ঞেহি ৰা কিঞ্চিদেৰ মন্তনং মন্তেয্য। সো তম্হা পদেসা অপক্কম্ম একমন্তং তিট্ঠেয্য। অথ আগচ্ছেয্য সুদ্দো ৰা সুদ্দদাসো ৰা, তস্মিং পদেসে ঠিতো তদেৰ মন্তনং মন্তেয্য – ‘এৰম্পি রাজা পসেনদি কোসলো আহ, এৰম্পি রাজা পসেনদি কোসলো আহা’তি। অপিনু সো রাজভণিতং ৰা ভণতি রাজমন্তনং ৰা মন্তেতি? এত্তাৰতা সো অস্স রাজা ৰা রাজমত্তো ৰা’’তি? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’। ২৮৫. ‘‘এৰমেৰ খো ত্ৰং, অম্বট্ঠ, যে তে অহেসুং ব্রাহ্মণানং পুব্বকা ইসযো মন্তানং কত্তারো মন্তানং পৰত্তারো, যেসমিদং এতরহি ব্রাহ্মণা পোরাণং মন্তপদং গীতং পৰুত্তং সমিহিতং, তদনুগাযন্তি তদনুভাসন্তি ভাসিতমনুভাসন্তি ৰাচিতমনুৰাচেন্তি, সেয্যথিদং – অট্ঠকো ৰামকো ৰামদেৰো ৰেস্সামিত্তো যমতগ্গি [যমদগ্গি (ক॰)] অঙ্গীরসো ভারদ্ৰাজো ৰাসেট্ঠো কস্সপো ভগু – ‘ত্যাহং মন্তে অধিযামি সাচরিযকো’তি, তাৰতা ত্ৰং ভৰিস্সসি ইসি ৰা ইসিত্থায ৰা পটিপন্নোতি নেতং ঠানং ৰিজ্জতি। ২৮৬. ‘‘তং কিং মঞ্ঞসি, অম্বট্ঠ, কিন্তি তে সুতং ব্রাহ্মণানং ৰুদ্ধানং মহল্লকানং আচরিযপাচরিযানং ভাসমানানং – যে তে অহেসুং ব্রাহ্মণানং পুব্বকা ইসযো মন্তানং কত্তারো মন্তানং পৰত্তারো, যেসমিদং এতরহি ব্রাহ্মণা পোরাণং মন্তপদং গীতং পৰুত্তং সমিহিতং, তদনুগাযন্তি তদনুভাসন্তি ভাসিতমনুভাসন্তি ৰাচিতমনুৰাচেন্তি, সেয্যথিদং – অট্ঠকো ৰামকো ৰামদেৰো ৰেস্সামিত্তো যমতগ্গি অঙ্গীরসো ভারদ্ৰাজো ৰাসেট্ঠো কস্সপো ভগু, এৰং সু তে সুন্হাতা সুৰিলিত্তা কপ্পিতকেসমস্সূ আমুক্কমণিকুণ্ডলাভরণা[আমুত্তমালাভরণা (সী॰ স্যা॰ পী॰)] ওদাতৰত্থৰসনা পঞ্চহি কামগুণেহি সমপ্পিতা সমঙ্গীভূতা পরিচারেন্তি, সেয্যথাপি ত্ৰং এতরহি সাচরিযকো’’তি? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’। ‘‘…পে॰… এৰং সু তে সালীনং ওদনং সুচিমংসূপসেচনং ৰিচিতকাল়কং অনেকসূপং অনেকব্যঞ্জনং পরিভুঞ্জন্তি, সেয্যথাপি ত্ৰং এতরহি সাচরিযকো’’তি ? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’। ‘‘…পে॰… এৰং সু তে ৰেঠকনতপস্সাহি নারীহি পরিচারেন্তি, সেয্যথাপি ত্ৰং এতরহি সাচরিযকো’’তি? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’। ‘‘…পে॰… এৰং সু তে কুত্তৰালেহি ৰল়ৰারথেহি দীঘাহি পতোদলট্ঠীহি ৰাহনে ৰিতুদেন্তা ৰিপরিযাযন্তি, সেয্যথাপি ত্ৰং এতরহি সাচরিযকো’’তি? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’। ‘‘…পে॰… এৰং সু তে উক্কিণ্ণপরিখাসু ওক্খিত্তপলিঘাসু নগরূপকারিকাসু দীঘাসিৰুধেহি [দীঘাসিবদ্ধেহি (স্যা॰ পী॰)] পুরিসেহি রক্খাপেন্তি, সেয্যথাপি ত্ৰং এতরহি সাচরিযকো’’তি? ‘‘নো হিদং, ভো গোতম’’। ‘‘ইতি খো, অম্বট্ঠ, নেৰ ত্ৰং ইসি ন ইসিত্থায পটিপন্নো সাচরিযকো। যস্স খো পন, অম্বট্ঠ, মযি কঙ্খা ৰা ৰিমতি ৰা সো মং পঞ্হেন, অহং ৰেয্যাকরণেন সোধিস্সামী’’তি। দ্ৰেলক্খণাদস্সনং ২৮৭. অথ খো ভগৰা ৰিহারা নিক্খম্ম চঙ্কমং অব্ভুট্ঠাসি। অম্বট্ঠোপি মাণৰো ৰিহারা নিক্খম্ম চঙ্কমং অব্ভুট্ঠাসি। অথ খো অম্বট্ঠো মাণৰো ভগৰন্তং চঙ্কমন্তং অনুচঙ্কমমানো ভগৰতো কাযে দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণানি সমন্নেসি। অদ্দসা খো অম্বট্ঠো মাণৰো ভগৰতো কাযে দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণানি যেভুয্যেন ঠপেত্ৰা দ্ৰে । দ্ৰীসু মহাপুরিসলক্খণেসু কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি – কোসোহিতে চ ৰত্থগুয্হে পহূতজিৰ্হতায চ। ২৮৮. অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘পস্সতি খো মে অযং অম্বট্ঠো মাণৰো দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণানি যেভুয্যেন ঠপেত্ৰা দ্ৰে। দ্ৰীসু মহাপুরিসলক্খণেসু কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি – কোসোহিতে চ ৰত্থগুয্হে পহূতজিৰ্হতায চা’’তি। অথ খো ভগৰা তথারূপং ইদ্ধাভিসঙ্খারং অভিসঙ্খাসি যথা অদ্দস অম্বট্ঠো মাণৰো ভগৰতো কোসোহিতং ৰত্থগুয্হং। অথ খো ভগৰা জিৰ্হং নিন্নামেত্ৰা উভোপি কণ্ণসোতানি অনুমসি পটিমসি, উভোপি নাসিকসোতানি অনুমসি পটিমসি, কেৰলম্পি নলাটমণ্ডলং জিৰ্হায ছাদেসি। অথ খো অম্বট্ঠস্স মাণৰস্স এতদহোসি – ‘‘সমন্নাগতো খো সমণো গোতমো দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণেহি পরিপুণ্ণেহি, নো অপরিপুণ্ণেহী’’তি। ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘হন্দ চ দানি মযং, ভো গোতম, গচ্ছাম, বহুকিচ্চা মযং বহুকরণীযা’’তি । ‘‘যস্সদানি ত্ৰং, অম্বট্ঠ, কালং মঞ্ঞসী’’তি। অথ খো অম্বট্ঠো মাণৰো ৰল়ৰারথমারুয্হ পক্কামি। ২৮৯. তেন খো পন সমযেন ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি উক্কট্ঠায নিক্খমিত্ৰা মহতা ব্রাহ্মণগণেন সদ্ধিং সকে আরামে নিসিন্নো হোতি অম্বট্ঠংযেৰ মাণৰং পটিমানেন্তো। অথ খো অম্বট্ঠো মাণৰো যেন সকো আরামো তেন পাযাসি। যাৰতিকা যানস্স ভূমি, যানেন গন্ত্ৰা যানা পচ্চোরোহিত্ৰা পত্তিকোৰ যেন ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা ব্রাহ্মণং পোক্খরসাতিং অভিৰাদেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। ২৯০. একমন্তং নিসিন্নং খো অম্বট্ঠং মাণৰং ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি এতদৰোচ – ‘‘কচ্চি, তাত অম্বট্ঠ, অদ্দস তং ভৰন্তং গোতম’’ন্তি? ‘‘অদ্দসাম খো মযং, ভো, তং ভৰন্তং গোতম’’ন্তি। ‘‘কচ্চি, তাত অম্বট্ঠ, তং ভৰন্তং গোতমং তথা সন্তংযেৰ সদ্দো অব্ভুগ্গতো নো অঞ্ঞথা; কচ্চি পন সো ভৰং গোতমো তাদিসো নো অঞ্ঞাদিসো’’তি ? ‘‘তথা সন্তংযেৰ, ভো, তং ভৰন্তং গোতমং সদ্দো অব্ভুগ্গতো নো অঞ্ঞথা, তাদিসোৰ সো ভৰং গোতমো নো অঞ্ঞাদিসো। সমন্নাগতো চ সো ভৰং গোতমো দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণেহি পরিপুণ্ণেহি নো অপরিপুণ্ণেহী’’তি। ‘‘অহু পন তে, তাত অম্বট্ঠ, সমণেন গোতমেন সদ্ধিং কোচিদেৰ কথাসল্লাপো’’তি? ‘‘অহু খো মে, ভো, সমণেন গোতমেন সদ্ধিং কোচিদেৰ কথাসল্লাপো’’তি। ‘‘যথা কথং পন তে, তাত অম্বট্ঠ, অহু সমণেন গোতমেন সদ্ধিং কোচিদেৰ কথাসল্লাপো’’তি? অথ খো অম্বট্ঠো মাণৰো যাৰতকো [যাৰতিকো (ক॰ পী॰)] অহোসি ভগৰতা সদ্ধিং কথাসল্লাপো, তং সব্বং ব্রাহ্মণস্স পোক্খরসাতিস্স আরোচেসি। ২৯১. এৰং ৰুত্তে, ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি অম্বট্ঠং মাণৰং এতদৰোচ – ‘‘অহো ৰত রে অম্হাকং পণ্ডিতক [পণ্ডিতকা], অহো ৰত রে অম্হাকং বহুস্সুতক [বহুস্সুতকা], অহো ৰত রে অম্হাকং তেৰিজ্জক [তেৰিজ্জকা], এৰরূপেন কির, ভো, পুরিসো অত্থচরকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্য। যদেৰ খো ত্ৰং, অম্বট্ঠ, তং ভৰন্তং গোতমং এৰং আসজ্জ আসজ্জ অৰচাসি, অথ খো সো ভৰং গোতমো অম্হেপি এৰং উপনেয্য উপনেয্য অৰচ। অহো ৰত রে অম্হাকং পণ্ডিতক, অহো ৰত রে অম্হাকং বহুস্সুতক, অহো ৰত রে অম্হাকং তেৰিজ্জক, এৰরূপেন কির, ভো, পুরিসো অত্থচরকেন কাযস্স ভেদা পরং মরণা অপাযং দুগ্গতিং ৰিনিপাতং নিরযং উপপজ্জেয্যা’’তি, কুপিতো [সো কুপিতো (পী॰)] অনত্তমনো অম্বট্ঠং মাণৰং পদসাযেৰ পৰত্তেসি। ইচ্ছতি চ তাৰদেৰ ভগৰন্তং দস্সনায উপসঙ্কমিতুং। পোক্খরসাতিবুদ্ধুপসঙ্কমনং ২৯২. অথ খো তে ব্রাহ্মণা ব্রাহ্মণং পোক্খরসাতিং এতদৰোচুং – ‘‘অতিৰিকালো খো, ভো, অজ্জ সমণং গোতমং দস্সনায উপসঙ্কমিতুং। স্ৰেদানি [দানি স্ৰে (সী॰ ক॰)] ভৰং পোক্খরসাতি সমণং গোতমং দস্সনায উপসঙ্কমিস্সতী’’তি। অথ খো ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি সকে নিৰেসনে পণীতং খাদনীযং ভোজনীযং পটিযাদাপেত্ৰা যানে আরোপেত্ৰা উক্কাসু ধারিযমানাসু উক্কট্ঠায নিয্যাসি, যেন ইচ্ছানঙ্গলৰনসণ্ডো তেন পাযাসি। যাৰতিকা যানস্স ভূমি যানেন গন্ত্ৰা, যানা পচ্চোরোহিত্ৰা পত্তিকোৰ যেন ভগৰা তেনুপসঙ্কমি। উপসঙ্কমিত্ৰা ভগৰতা সদ্ধিং সম্মোদি, সম্মোদনীযং কথং সারণীযং ৰীতিসারেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। ২৯৩. একমন্তং নিসিন্নো খো ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘আগমা নু খো ইধ, ভো গোতম, অম্হাকং অন্তেৰাসী অম্বট্ঠো মাণৰো’’তি? ‘‘আগমা খো তে[তেধ (স্যা॰), তে ইধ (পী॰)], ব্রাহ্মণ, অন্তেৰাসী অম্বট্ঠো মাণৰো’’তি। ‘‘অহু পন তে, ভো গোতম, অম্বট্ঠেন মাণৰেন সদ্ধিং কোচিদেৰ কথাসল্লাপো’’তি? ‘‘অহু খো মে, ব্রাহ্মণ, অম্বট্ঠেন মাণৰেন সদ্ধিং কোচিদেৰ কথাসল্লাপো’’তি। ‘‘যথাকথং পন তে, ভো গোতম, অহু অম্বট্ঠেন মাণৰেন সদ্ধিং কোচিদেৰ কথাসল্লাপো’’তি? অথ খো ভগৰা যাৰতকো অহোসি অম্বট্ঠেন মাণৰেন সদ্ধিং কথাসল্লাপো, তং সব্বং ব্রাহ্মণস্স পোক্খরসাতিস্স আরোচেসি। এৰং ৰুত্তে, ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘বালো, ভো গোতম, অম্বট্ঠো মাণৰো, খমতু ভৰং গোতমো অম্বট্ঠস্স মাণৰস্সা’’তি। ‘‘সুখী হোতু, ব্রাহ্মণ, অম্বট্ঠো মাণৰো’’তি। ২৯৪. অথ খো ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি ভগৰতো কাযে দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণানি সমন্নেসি। অদ্দসা খো ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি ভগৰতো কাযে দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণানি যেভুয্যেন ঠপেত্ৰা দ্ৰে। দ্ৰীসু মহাপুরিসলক্খণেসু কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি – কোসোহিতে চ ৰত্থগুয্হে পহূতজিৰ্হতায চ। ২৯৫. অথ খো ভগৰতো এতদহোসি – ‘‘পস্সতি খো মে অযং ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণানি যেভুয্যেন ঠপেত্ৰা দ্ৰে। দ্ৰীসু মহাপুরিসলক্খণেসু কঙ্খতি ৰিচিকিচ্ছতি নাধিমুচ্চতি ন সম্পসীদতি – কোসোহিতে চ ৰত্থগুয্হে, পহূতজিৰ্হতায চা’’তি। অথ খো ভগৰা তথারূপং ইদ্ধাভিসঙ্খারং অভিসঙ্খাসি যথা অদ্দস ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি ভগৰতো কোসোহিতং ৰত্থগুয্হং। অথ খো ভগৰা জিৰ্হং নিন্নামেত্ৰা উভোপি কণ্ণসোতানি অনুমসি পটিমসি, উভোপি নাসিকসোতানি অনুমসি পটিমসি, কেৰলম্পি নলাটমণ্ডলং জিৰ্হায ছাদেসি। ২৯৬. অথ খো ব্রাহ্মণস্স পোক্খরসাতিস্স এতদহোসি – ‘‘সমন্নাগতো খো সমণো গোতমো দ্ৰত্তিংসমহাপুরিসলক্খণেহি পরিপুণ্ণেহি নো অপরিপুণ্ণেহী’’তি। ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অধিৰাসেতু মে ভৰং গোতমো অজ্জতনায ভত্তং সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেনা’’তি। অধিৰাসেসি ভগৰা তুণ্হীভাৰেন। ২৯৭. অথ খো ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি ভগৰতো অধিৰাসনং ৰিদিত্ৰা ভগৰতো কালং আরোচেসি – ‘‘কালো, ভো গোতম, নিট্ঠিতং ভত্ত’’ন্তি। অথ খো ভগৰা পুব্বণ্হসমযং নিৰাসেত্ৰা পত্তচীৰরমাদায সদ্ধিং ভিক্খুসঙ্ঘেন যেন ব্রাহ্মণস্স পোক্খরসাতিস্স নিৰেসনং তেনুপসঙ্কমি; উপসঙ্কমিত্ৰা পঞ্ঞত্তে আসনে নিসীদি। অথ খো ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি ভগৰন্তং পণীতেন খাদনীযেন ভোজনীযেন সহত্থা সন্তপ্পেসি সম্পৰারেসি, মাণৰকাপি ভিক্খুসঙ্ঘং। অথ খো ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি ভগৰন্তং ভুত্তাৰিং ওনীতপত্তপাণিং অঞ্ঞতরং নীচং আসনং গহেত্ৰা একমন্তং নিসীদি। ২৯৮. একমন্তং নিসিন্নস্স খো ব্রাহ্মণস্স পোক্খরসাতিস্স ভগৰা অনুপুব্বিং কথং কথেসি, সেয্যথিদং – দানকথং সীলকথং সগ্গকথং; কামানং আদীনৰং ওকারং সংকিলেসং, নেক্খম্মে আনিসংসং পকাসেসি। যদা ভগৰা অঞ্ঞাসি ব্রাহ্মণং পোক্খরসাতিং কল্লচিত্তং মুদুচিত্তং ৰিনীৰরণচিত্তং উদগ্গচিত্তং পসন্নচিত্তং, অথ যা বুদ্ধানং সামুক্কংসিকা ধম্মদেসনা, তং পকাসেসি – দুক্খং সমুদযং নিরোধং মগ্গং। সেয্যথাপি নাম সুদ্ধং ৰত্থং অপগতকাল়কং সম্মদেৰ রজনং পটিগ্গণ্হেয্য; এৰমেৰ ব্রাহ্মণস্স পোক্খরসাতিস্স তস্মিঞ্ঞেৰ আসনে ৰিরজং ৰীতমলং ধম্মচক্খুং উদপাদি – ‘‘যং কিঞ্চি সমুদযধম্মং, সব্বং তং নিরোধধম্ম’’ন্তি। পোক্খরসাতিউপাসকত্তপটিৰেদনা ২৯৯. অথ খো ব্রাহ্মণো পোক্খরসাতি দিট্ঠধম্মো পত্তধম্মো ৰিদিতধম্মো পরিযোগাল়্হধম্মো তিণ্ণৰিচিকিচ্ছো ৰিগতকথংকথো ৰেসারজ্জপ্পত্তো অপরপ্পচ্চযো সত্থুসাসনে ভগৰন্তং এতদৰোচ – ‘‘অভিক্কন্তং, ভো গোতম, অভিক্কন্তং, ভো গোতম। সেয্যথাপি, ভো গোতম, নিক্কুজ্জিতং ৰা উক্কুজ্জেয্য, পটিচ্ছন্নং ৰা ৰিৰরেয্য, মূল়্হস্স ৰা মগ্গং আচিক্খেয্য , অন্ধকারে ৰা তেলপজ্জোতং ধারেয্য, ‘চক্খুমন্তো রূপানি দক্খন্তী’তি; এৰমেৰং ভোতা গোতমেন অনেকপরিযাযেন ধম্মো পকাসিতো। এসাহং, ভো গোতম, সপুত্তো সভরিযো সপরিসো সামচ্চো ভৰন্তং গোতমং সরণং গচ্ছামি ধম্মঞ্চ ভিক্খুসঙ্ঘঞ্চ। উপাসকং মং ভৰং গোতমো ধারেতু অজ্জতগ্গে পাণুপেতং সরণং গতং। যথা চ ভৰং গোতমো উক্কট্ঠায অঞ্ঞানি উপাসককুলানি উপসঙ্কমতি, এৰমেৰ ভৰং গোতমো পোক্খরসাতিকুলং উপসঙ্কমতু। তত্থ যে তে মাণৰকা ৰা মাণৰিকা ৰা ভৰন্তং গোতমং অভিৰাদেস্সন্তি ৰা পচ্চুট্ঠিস্সন্তি [পচ্চুট্ঠস্সন্তি (পী॰)] ৰা আসনং ৰা উদকং ৰা দস্সন্তি চিত্তং ৰা পসাদেস্সন্তি, তেসং তং ভৰিস্সতি দীঘরত্তং হিতায সুখাযা’’তি। ‘‘কল্যাণং ৰুচ্চতি, ব্রাহ্মণা’’তি। অম্বট্ঠসুত্তং নিট্ঠিতং ততিযং। |